PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Zaborzika

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Przekierowano z Zaborzyca)
1i
Zaborzika →
Zaborzika.jpg
Meteoryt Zaborzika (repr. z Заварицкий 1952)
Spadek
Lokalizacja Ukraina
Położenie[1] 50°17'N, 27°41'E
Data 10 kwietnia 1818 r.[2] (piątek)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny L6
Masa 3867 g (waga zachowanych fragmentów) (Явнель 1986)
Liczba okazów jeden okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Czartorya, Saboriza, Saboryzy, Zaborica, Zaboritsa, Zaboritza, Zaborzyca; po rosyjsku: Заборица; inne: Czastorya (Brezina 1896), Zaborczyka (Buchner 1861), Zjaborzyka (Kesselmeyer 1861)

Spadek 10 kwietnia 1818 roku[2] (piątek) w Ukrainie (chondryt zwyczajny L6).


Okoliczności spadku i losy okazów według materiałów odnalezionych przez Jerzego Pokrzywnickiego (fragmenty; Pokrzywnicki 1959):


«
Pokrzywnicki (1959)
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

O METEORYCIE ZABORZYCA*

Synonimy: Zabokrzyki, Zaborszczyki, Zaborschiza, Zaborzika, Zaboritza, Zabortch, Saborytz, Saboryzy, Saboriza, Zjabokrzyka, Czartorya, Baranówka1.

S.m.s.   φ=50°17';   λ=27°41'2.

Najstarszym źródłem wiadomości o tym meteorycie jest praca Feliksa Drzewińskiego, prof. Fizyki Uniwersytetu Wileńskiego, [3][3][4] z 1819 r. Wydrukowano ją podobnie jak i inną pracę tego autora, [4][5] z 1825 roku, w trudno dostępnym obecnie Dzienniku Wileńskim[6] i, jak się zdaje, jest ona zupełnie nieznana za granicą, dlatego przytaczam ją in extenso.


Wiadomość o kamieniu meteorycznym, którą ogłaszamy, należy się obywatelskiej gorliwości J. W. Wyleżyńskiego wizytatora szkół w gubernii wołyńskiej i podolskiej, cesarskiego uniwersytetu wileńskiego i wielu Towarzystw uczonych członka, który postarawszy się wywiedzieć o szczegółach do spadnienia tego kamienia należących, przesłał je do rządu uniwersytetu z częścią samego kamienia.

Po otrzymaniu takowej wiadomości wespół z częścią kamienia, poruczono adjunktowi uniwersytetu radcy nadwornemu P. Horodeckiemu, dającemu kurs mineralogii, uczynić potrzebne doświadczenia dla zapewnienia się: czy kamień ten rzeczywiście do meteorycznych należy. Czego pomieniony adjunkt dopełnił i zdanie swoje w raporcie, do rządu uniwersytetu podał.

Z pomienionych dwóch urzędowych papierów, składa się następujące opisanie pomienionego kamienia.

W gubernii wołyńskiej (słowa są pisma J. W. Wyleżyńskiego3), w powiecie Nowogród-Wołyńskim, nad brzegami Słuczy we wsi Zaborzycy, obok miasteczka Baranówki r., b. dnia 30 marca[7], o godzinie 6 tey w wieczór, w dzień pogodny i bezchmurny, przy potrójney mocnej detonacji, upadł na dziedzińcu Mielnika aerolit, który zważony dwie godziny potem, ważył funtów 47¾. Forma jego była szęściogranu, podługowata, prawie równa, jednym tylko końcem, w którym upadł w ziemię cokolwiek zaostrzona. Wszystkim którzy na to patrzyli, zdawało się widzieć trzy spadające kamienie, lecz jeden tylko znaleziono, a dwa drugie w rzekę lub lasy otaczające, upaść musiały. Dziedzic ze wsi Zaborzycy, JW. Pruszyński kamień ten znaleziony w różne porąbał sztuki, rozmaitym rozdając osobom, ja tylko przy ninieyszym rapporcie ułomek mały posyłam. Przytomny temu upadnieniu possesor miasteczka Baranówki, człowiek uważny i dosyć światły, naoczny widz, następne mi o tym wypadku dołączył spostrzeżenia: 1) ze kamień ten nie spadał pionowo, ale wirowo; 2) że po spadnieniu był nieco ciepłym; 3) że po spadnieniu wielki zapach siarki był słyszany; 4) że ten kamień spadając, cztery cale wpędził się w ziemię; po tem się z niey wydobył, podskoczył na półtora łokcia i znowu upadł; 5) ze waga jego na ziemi pomnażać się zdawała: gdyż w godzinę ważony ważył funtów 46, a we dwie potem godziny, na teyże wadze przezważony miał funtów 47¾4.


Raport P. Horodeckiego brzmi jak następuje: Na zalecenie Rządu Imperatorskiego Wileńskiego Uniwersytetu, pod dniem 10 tym września roku 1819, abym dał moje zdanie o ułomku odbitym od kamienia ważącego przeszło funtów 47, jaki r. 1819 marca 30[7], o godzinie 6 tey wieczorney w przytomności wielu osób spadł z atmosfery, ze światłem, hukiem i zapachem siarki, w czasie najpogodnieyszym, blizko brzegów rzeki Słuczy, w gubernii wołyńskiej, dziedzictwie JW. Pruszyńskiego, gdzie wydobyty z ziemi, jeszcze gorący[8] oddany został dziedzicowi, który doświadczywszy powiększonego w nim ciężaru przez ostudzenie, kazał go potłuc na kawałki; mam honor odpowiedzieć, że nie tylko okoliczności zwyczayne przy spadaniu meteorycznych kamieni, opisane przez JW. Wyleżyńskiego, w rapporcie przysłanym do Rządu Uniwersytetu, razem z tym ułomkiem5, świadczą, że jest on odbity od prawdziwego meteorycznego kamienia, ale też dowodzą tego w nim charaktery kamieniom meteorycznym właściwe, jakiemi są: kolor zewnętrzny czerniawy, a wewnętrzny szaro popielaty, postać okrągławo-kątowata, odłam zbity nierówno-ziarnisty, pokazujący dość gęste i od masy kamienia drobnieysze odosobnione ziarna, z odblaskiem metalicznym, jak się zdaje, rodzimego żelaza i pirytu; wreszcie ułomek ten działa wyraźnie na igłę magnesową i dotknięty kwasem, wydaje zapach gazu hepatycznego, podobnie jak inne meteoryczne kamienie, kolor jego zewnętrzny zdaje się bydź nieco świetleyszy od koloru podobnego kamienia, jaki spadł z atmosfery w Alzacji, blizko Ensisheim[9], ważący przeszło funtów 260, a więcej zbliża się do tych, jakich kilkanaście razem spadło we Francji, blizko Aigle[9], z których największy ważył przeszło 17 funtów; ten prawie cały równie jak pierwszy ułomek, widziałem w zbiorze JW. Kossakowskiego w Wilnie.

Kamienie takie, podług panującego dzisiay mniemania uczonych, zdają się mieć w atmosferze swoje źródło spólne z meteorycznych żelazem[10], które dość znaczney wielkości massę, znalezioną w hrabstwie brahińskim, w gubernii mińskiej[11], oddano dziedzicowi JW. Rokickiemu. Tego żelaza dostawszy mały ułomek przesłałem w roku 1818[2] do Paryża6, spólnie z innemi minerałami, podług zalecenia Rządu uniwersytetu, lecz jeszcze teraz zaledwo odebrałem na móy list odpowiedź od JW. Brongniarta, który pomiędzy innemi mineralogicznymi wiadomosciami, donosi mi, że to żelazo bez podeyrzenia jest nowe i różni się od sybirskiego[12]; ponieważ według rozbioru P. Laugier[13], na stu częściach, ma blizko 98 żelaza i 2 niklu połączonego z kobaltem, a nie ma w sobie innych pierwiastków, znaydujących się w żelazie sybirskim. Taka rzecz w świacie uczonym, należy do ważnych nowin, równie, jak teraźnieysza wiadomość o wołyńskim meteorycznym kamieniu. (…)

* Referat na temat meteorytu Zaborzyca wygłosił autor niniejszej pracy na VIII Konferencji Meteorytowej w Moskwie, odbytej w dniach 3-5 czerwca 1958 r.
1 Śniadecki [12][14] oraz Horodecki nazywają go po prostu „kamieniem wołyńskim”.
2 Według [7] i [1][15], a 0277,503 według [14][16].
3 Pismo JW. Wyleżyńskiego do rządu uniwersytetu jest datowane z Krzemieńca, dnia 4 września 1819 roku za N. 2099; raport P. Horodeckiego jest z dnia 10 września tegoż roku.
4 Spostrzeżenie to należy przypisać niedokładnościom ważenia lub wagi.
5 JW. Wyleżyński przysłał do Uniwersytetu część kamienia ważącą do 10 funtów.[17]
6 Horodecki przesłał również w późniejszym czasie odłamki meteorytów Lixna i Zaborzyca do Paryża Laugierowi.[18]

»
Więcej szczegółów w publikacji Pokrzywnicki (1959)
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.


Kolekcje

Masa główna meteorytu Zaborzika znajduje się w Kijowie. Jest to zapewne fragment, który trafił do Kijowa po 1832 roku, po rozwiązaniu przez cara w tymże roku Uniwersytetu Wileńskiego (Bieliński (1899-1900); patrz → Vilnius, Min. Mus. Univ.).

Fragmenty meteorytu Zaborzika w największych kolekcjach:

zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Kiev, Geol. Mus. Ukraine 2533 g main mass[19]; wg Явнель (1986) trzy okazy (fragmenty); wg Метеоритика (1955, catalogs) 417, 300 i 32 g
Moscow, Acad. Sci. 408 g wg Явнель (1986) 406,8 i 0,8 g (обл. инд. экз. и кр.)[20]
Vienna, Naturhist. Mus. 270 g
Cracow, Min. Dept., Jagellonian Univ. 116 g w katalogu Pilskiego (2001) brak tego meteorytu!; obecnie w zbiorach Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ znajdują się dwa fragmenty tego meteorytu" 116,09 i 442,55 g
St. Petersburg, Mining Mus. 112 g wg Явнель (1986) 111,6 g (обл. инд. экз.)
Tübingen, Min.-Petrogr. Inst. 106 g
(…)
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 19,3 g 19,3 g fragment ze skorupą (Tiirmaa 1996) (Geoscience collections of Estonia: record); wg Явнель (1986) 19,3 g (обл. инд. экз.)
(…)


Pokrzywnicki w swoim katalogu z 1964 roku pisze, że w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego znajdował się fragment tego meteorytu o masie 115,5 g. W głównym opracowaniu Pokrzywnickiego (1959) o tym meteorycie znajduje się informacja, że:

«

13 Jeszcze w 1885 roku było w Krakowie 270 g lub 275,6 g, z których „odstąpiono” 155 g (Siemaszce 1,55 g).

»


Fragment ten trafił do zbiorów UJ zapewne w 1827 roku, jako dar prof. Stefana Zienowicza (Estreicher 1842, Rocznik Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim, s. 43, 50-51) (wyróżnienia w tekście Redakcja):

«

(…) zbiór ten zbogacony został zapisem ś. p. Hr. Sołtyka Referendarza i kanonika kapituły krakowskiéj; (…) Żelazo magnesowe rodzime czyli sztuka żelaza meteorytycznego 8funtowa; (…)

(…) II. Zbiór miejscowych kopanin krzemienieckich, nadesłanych od Prof. Chemii i Mineralogii w byłém liceum tamecznem, Stefana Zienowicza w r. 1827, w liczbie 50; między któremi najciekawszy jest Aerolit spadły w Zaborzycy, około Czartoryi, wsi niegdyś Pruszyńskich a teraz Orłowskich na Wołyniu. (…)

»


Nie wiemy o jakim meteorycie o masie 8 funtów pisze Estreicher (1842)!

Andrzej S. Pilski sporządzając swój katalog (2001) nie znalazł fragmentu meteorytu Zaborzika w zbiorach UJ!


Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).


Źródła

Dziennik Wileński (1820) (s. 212)

«

c) JW. Wyleźyński członek hon. uniw. przysłał do gabinetu uniwer. kawał kamienia meteorologicznego, ważący funtów 9. (Dzień. wil. 1819, T. II gru. str. 592)

»


Chladni (1824) (s. 153)

Chladni (1824), s. 153


Eichwald (1847) (s. 178)

«

1818 am 10. April fiel ein Stein in der Nähe des Dorfes Saboryzy bei dem Flusse Slutsch im Gouvernement Wolynien. Einige Stücke desselben, die zusammen 9 Pfund wiegen, werden jetzt in dem Kiewer Museum aufbewahrt. Sie sind hellaschfarben, mit ungleichmäfsig beigemengten grauen Körnern und kleinen braunen Rostflecken und enthalten viel Magnetkies und gediegenes Eisen.

»


Kesselmeyer (1861) (s. 373, 428)

11. 1818[2] 10.
(11.) 		April Zjaborzyka (Saborytz oder Zabortch) am Slucz (Slutsch), S. von Nowgrad-Volhynsk (Nowgrod-Vollhynskoi oder Nowgrad-Wolinsk), W. von Shitomir (Zytomir) und NNO. von Staro-Konstantino. –
Sp.-Gew.: 3,40.[21] 		Gouv. Volhynien 50°15'N. 27°30'O.
(27°44') 		G.75.1823.230.[22] W. 1860.[23] S. 1860.
476. 11 1818. 10. April
(11.) 		Zjaborzyka, (Saborytz ider Zabortsch), am Slucz (Slutsch); Gouv. Volhynien. Russland 50°15'N
27°30'O.
(44') 		P. 2. 1824. 153.[24] Meteorsteinfall; der Stein ward von Laugier analysirt.[13]


Buchner (1861)

Zaborczyka, Volhynien 1818[2], Mai 30 a. St.

Laugier AdChim. 9.[25] SchwJ. 43, 26.[26] GA. 75, 230, 263.[27] PA. 2, 153.[28] 111, 372 (Abb.)[29] Pa. 53.[30]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(B) Baranówka

współrzędne wg różnych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki


Mapy

Zaborycze koło Baranówki.
Mapa Polski z 1859 roku (fragment) (źródło: Chrzanowski 1859)

Wieś Zaborica (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Galerie

Fragment meteorytu Zaborzika w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Wadi & Woreczko)

Płytka meteorytu Zaborzika (55,41 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Płytka meteorytu Zaborzika (33,10 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment 19,3 g meteorytu Zaborzika ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Geoscience collections of Estonia)


Bibliografia

Pokrzywnicki (1959)
  • Bieliński Józef, (1899-1900), Uniwersytet Wileński (1579-1831), tomy 1 i 2, Kraków 1899-1900, (s. 155, tom 1).[31] Plik dLib (tom 1), dLib (tom 2).
  • Biot Jean-Baptiste, (1803), Relation d'un voyage fait dans le département de l'Orne, Pour constater la réalité d'un météore observé à l'Aigle le 6 floréal an 11[32], Paris, 1803, ss. 47.[33][34] Plik DjVu.
  • Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896, (s. 330).[35][36] Plik PDF.
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Chladni Ernst F.F., (1823), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Dritte Lieferung), Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 229-257. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    . (s. 230)
  • Chladni Ernst F.F., (1824), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Vierte Lieferung), Annalen der Physik, 2, Bd. 78, 1824, s. 151-168. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    . (s. 153)
  • Chrzanowski Wojciech, (1859), Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300000, Paryż 1859. Plik dLib; plik eUWr.
  • Drzewiński Feliks, (1825), O kamieniach meteorycznych, i przyczynach mogących je tworzyć. Rozprawa czytana na posiedzeniu publiczném w Cesarskim Uniwersytecie wileńskim, dnia 15 września 1825 roku, przez Felixa Drzewińskiego professora Fizyki tegoż Uniwersytetu, Dziennik Wileński, t. III, nr 9, 1825, s. 47-73, (s. 61). Plik eLib.
  • Dziennik Wileński, (1819), O kamieniu meteorycznym, spadłym na Wołyniu, nad brzegami słuczy, t. II, nr 12, 1819, s. 592-597.[4] Plik eLib.
  • Eichwald Carl Eduard von, (1847), Ein Verzeichniss von Meteorsteinfällen in Russland, Archiv für wissenschaftliche Kunde von Russland (red. von A. Erman), vol. 5, 1847, s. 176-184, (s. 178).[39] Plik hPDF.
  • Gąsiorowska Zofia H., Polskie meteoryty i meteorytyka w źródłach piśmienniczych, kopia maszynopisu, 1955, (s. 17); opracowanie Janusz W. Kosiński, Biuletyn Pracowni Planetologii i Meteorytyki, 1, 2017, s. 12-29.[40] Plik PDF.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1860), Die Meteoriten des k.k. Hof-Naturalien-Cabinets am 30. Mai 1860, Wien 1860.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 373, 428). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kosiński Janusz W., (2012), Program działań na rzecz polskiej meteorytyki i „Kosmolityka” Jerzego Pokrzywnickiego[41] (The programme of workings on the thing of the Polish meteoritics and monograph „Kosmolityka” by Jerzy Pokrzywnicki), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 39-47.[42] Plik ASMP.
  • Kumelski Norbert Alfons, (1826), Opisanie nowo-odkrytych lub mniey znajomych minerałów, Rozbiór dwóch rossyyskich aerolitów, Dziennik Wileński, seria Umiejętności i Sztuka, t. I, wrzesień 1826, s. 269-272.[43] Plik eLib.
  • Laugier André, (1823), Vorläufige Nachricht von der chemischen Analyse zweier in Polen gefundenen Aerolithen und zweier Meteor-Eisen, Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 264-268. Tam analizy meteorytów Lipno i Zaborzika. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Laugier André, (1824), Analyse de deux Météorites, Annales de chimie et de physique, 25, ser. 2, Paris 1824, s. 219-221.[44] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik hPDF.
  • Метеоритика (Meteoritika), (1955, catalogs), Материалы к каталогу метеоритов из коллекций СССР, vol. XII, 1955, s. 81-127, (s. 104).[45]
  • Nöggerath J., Bischof Gust., (1825), Ueber die grösste europäische Gediegen-Eisenmasse, meteorischen Ursprungs, Schweigger's Journal für Chemie und Physik, Bd. 43, 1825, s. 1-27.[46] Plik hPDF.
  • Partsch Paul, (1843), Die Meteoriten oder vom Himmel gefallenen Steine und Eisenmassen im k. k. Hof-Mineralien-Kabinette zu Wien, Wien 1843, ss. 166, (s. 53).[47] Plik DjVu; plik PDF.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[48]
  • +Pisulewski S., (1856), Wiadomości o aerolitach czyli kamieniach spadających z powietrza, w: Ungier J., Kalendarz Warszawski popularno-naukowy na rok zwyczajny 1857 który ma dni 365, 1857, s. 60-64. Tam o meteorytach Lipno i Zaborzika.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1959), Meteoryt Zaborzyca, Acta Geophys. Polon., vol. VII, nr 2, 1959, s. 182-188. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Pokrzywnicki Jerzy (Покшивницкий Е.), (1960), Метеорит Заборица (The Zaborzika meteorite), Метеоритика (Meteoritika), vol. XVIII, 1960, s. 106-109.
  • Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).
  • Reichenbach Karl Freiherr von, (1860), I. Meteoriten in Meteoriten. II. Meteoriten und Sternschnuppen, Annalen der Physik, 111, Bd. 187, 1860, s. 353-401, (s. 372) (ilustracje).[51] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF; plik PDF.
  • Śniadecki Jędrzej, (1822), O żelazie meteorycznym Rzeczyckim, Dziennik Wileński, t. 1, nr 4, 1822, s. 481-506. Plik eLib. Przedruk w: Dzieła, tomy 1-6, tom 3, s. 186-212.
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 391-392).[53][54][55] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.
  • Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221, (s. 29-30).[56][57] Zbiory własne W&W.[58]
  • Заварицкий Александр Н., Кваша Лидия Г. (Zavaritskiy A.N., Kvasha L.G.)[59], (1952), Метеориты СССР. Коллекциа Академии Наук СССР (Meteority SSSR), Академия Наук СССР, Комитет по метеоритам (USSR Academy of Sciences), Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moscow 1952, ss. 248, (s. 180-182).


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b c d e wg Drzewińskiego (1825) spadek miał miejsce 30 marca (starego stylu) w 1819 roku(?!)
  3. ^ Dziennik Wileński (1819)
  4. ^ a b Pokrzywnicki błędnie przypisuje autorstwo tej publikacji Feliksowi Drzewińskiemu (Kosiński 2014, Acta Soc. Metheor. Polon.)
  5. ^ Drzewiński (1825)
  6. ^ oryginalne brzmienie cytowanych przez Pokrzywnickiego fragmentów w: Dziennik Wileński, O kamieniu meteorycznym, spadłym na Wołyniu, nad brzegami słuczy
  7. ^ a b daty według kalendarza juliańskiego
  8. ^ patrz → meteoryt Braunau; Czy meteoryty po spadku są jeszcze ciepłe?
  9. ^ a b spadek meteorytu Tenham wiosną 1879 roku w Australii; chondryt zwyczajny L6, TKW 160 kg
  10. ^ hipoteza Chladniego i wnioski uczonych po spadku meteorytu L'Aigle, że meteoryty pochodzą z kosmosu, widać jeszcze nie dotarły do Horodeckiego
  11. ^ chodzi o pallasyt Brahin
  12. ^ meteoryt żelazno-kamienny Krasnojarsk (Красноярск, „żelazo Pallasa”, ang. Pallas iron, niem. Pallas-Eisen, ros. Палласово железо), znalezisko z 1749 roku w Rosji; pallasyt PMG-an, TKW 700 kg; patrz → Pallas (1776)
  13. ^ a b Laugier (1823, 1824)
  14. ^ Śniadecki (1822)
  15. ^ wg Prior (1953) i Krinow (1947)
  16. ^ wg Заварицкий et al. (1952)
  17. ^ patrz krótka notka w Dzienniku Wileńskim (1820, s. 212); wg Bielińskiego (1899-1900, t. 1, s. 155) w zbiorach Uniwersytetu Wileńskiego znajdował się okaz meteorytu Zaborzika o wadze 6 funtów
  18. ^ artykuł Laugiera w Annalen der Physik (1823); o analizach Laugier'a również w artykule Kumelskiego (1826)
  19. ^ u Wülfinga (1897) – 2834 g; możliwe, że jest to okaz ze zbiorów Uniwersytetu Wileńskiego (Bieliński 1899-1900), katalog Wülfinga (1897) nie wymienia okazu z Wilna
  20. ^ znaczenie skrótów: обл. инд. экз. – обломок индивидуального экземпляра; кр. – крошки
  21. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  22. ^ powołanie na Chladni (1823) (wg klucza: Gilbert, Bd. 75, rok 1823, s. 230)
  23. ^ Haidinger (1860)
  24. ^ powołanie na Chladni (1824) (wg klucza: Poggendorff, Bd. 2, rok 1824, s. 153)
  25. ^ Laugier (1824)
  26. ^ Nöggerath et al. (1825)
  27. ^ Chladni (1823), Laugier (1823)
  28. ^ Chladni (1824)
  29. ^ Reichenbach (1860)
  30. ^ Partsch (1843)
  31. ^ w zbiorach gabinetu wileńskiego znajdowały się m.in. okazy meteorytów: Bjelaja Zerkov, Brahin, Lixna i Zaborzika (okaz 6 funtów!) (oraz nie wymieniony w tym spisie fragment meteorytu Bialystok (Białystok)).
    „(…) Celniejsze z aerolitów: jeden z Białejcerkwi, w okolicach której spadł w r. 1796, drugi z Dynaburga spadły w r. 1820; trzeci znaleziony w pobliżu wioski Zaborycy przy rzece Słuczy, spadł w r. 1818. Ten ostatni ważył 6 funtów. (…)Żelazo meteoryczne, ważące przeszło 193 funty, znalezione w Brahinie, majętności hr. Rokickiego. Z daru jenerała Korsakowa część kamienia meteorycznego, spadłego w Normandyi, ważąca przeszło 66 funtów. (…)”
  32. ^ data „le 6 floréal an 11” wg francuskiego kalendarza rewolucyjnego oznacza 6 dnia miesiąca floréal roku 11, co odpowiada 26 kwietnia 1803 roku
  33. ^ spadek meteorytu L'Aigle 26 kwietnia 1803 roku we Francji; chondryt zwyczajny L6, TKW 37 kg; patrz → Biot (1803) oraz mapa spadku
  34. ^ przełomowa praca Jaen-Baptiste'a Biota, wysłannika Francuskiej Akademii Nauk na miejsce spadku „kamieni z nieba” w celu naukowego zbadania natury zjawiska – po raz pierwszy potwierdzono pozaziemskie pochodzenie meteorytów; tam też mapa spadku
  35. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na 1 maja 1895 roku); w kolekcji meteoryty z 497 różnych lokalizacji (kamiennych 316, żelaznych 181), o łącznej wadze 2184,432 kg (odpowiednio: 697,854 i 1486,578 kg); w tamtym okresie kolekcje w Londynie i Paryżu miały meteoryty z odpowiednio 449 i 380 różnych lokalizacji (Brezina 1896); patrz również → Brezina (1885); obecnie (1999, Koblitz MetBase) kolekcja zawiera 2316 różnych meteorytów (patrz → Meteoryty/Kolekcje)
  36. ^ pełen tytuł: „Die Meteoritensammlung des k. k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895. Mit zwei Anhängen: 1. Berichte des Directors der Sternwarte Zacatecas, Prof. José A. y Bonilla, über den Meteoreisenfall von Mazapil. 2. Die Meteoritensammlung der Universität Tübingen”; publikacja ta ukazała się wcześniej jako artykuł Brezina (1895) w Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. X, 1895, s. 231-370, plik DjVu; bogato ilustrowana, zawiera m.in. 2 plansze z figurami Widmanstättena kilkunastu różnych meteorytów żelaznych
  37. ^ o meteorycie Lixna i doniesieniu Krasław
  38. ^ dalej na stronie 212 jest wzmianka o przekazaniu przez Wyleżyńskiego „kamienia meteorologicznego” do zbiorów uniwersytetu, chodzi o fragment meteorytu Zaborzika
  39. ^ zestawienie i krótki opis spadków meteorytów kamiennych oraz znaleziska meteorytów żelaznych na terenie Rosji do 1847 roku; m.in. meteoryty: Bialystok (Białystok), Kikino, Kuleschovka, Lixna, Owrucz, Slobodka, Timochin, Zaborzika; patrz również → Эйхвальд (1845)
  40. ^ Zofia Halina Gąsiorowska (1898-1957) – kierownik działu archiwalnego Muzeum Ziemi w Warszawie; nietuzinkowa postać; autorka pierwszego kompleksowego opracowania bibliografii polskich autorów o meteorytach (Gąsiorowska 1966), które ukazało się dopiero wiele lat po jej śmierci, maszynopis był gotowy do druku już w 1956 roku (Gąsiorowska 1952, Wiadomości Muzeum Ziemi); ze spisu tego obficie korzystał Jerzy Pokrzywnicki, ale nigdy i nigdzie nie wspomniał w swoich pracach o jego autorce (Kosiński 2014)!
  41. ^ publikacja te nigdy się nie ukazała, część jej rękopisu znajduje się w archiwum PAN
  42. ^ w przygotowywanej Kosmolityce Pokrzywnicki do meteorytów polskich zaliczał m.in.: Bielokrynitschie, Bjelaja Zerkov, Borkut, Brahin, Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Knyahinya, Lenarto, Lixna, Magura, Misshof, Nagy-Borové, Nerft, Novy-Projekt, Oczeretna, Okniny, Owrucz, Padvarninkai, Ruschany, Zaborzika, Zemaitkiemis i Zmenj oraz kilka niezidentyfikowanych doniesień
  43. ^ wyniki analiz meteorytów Brahin, Lixna i Zaborzika
  44. ^ wyniki analiz meteorytów: Brahin, Lixna (Lipno) i Zaborzika; wyniki te opublikowano również w: Laugier André, (1824), Mémoires Sur l'Analyse de Pierres et de Fers météoriques trouvés en Pologne, Mémoires du Muséum d'histoire naturelle, 11, 1824, s. 89-96. Plik DjVu
  45. ^ praca zbiorowa, katalogi meteorytów 22 kolekcji byłego ZSRR; katalog wszystkich (73) kolekcji ZSRR, patrz → Явнель (1986)
  46. ^ część: Nöggerath J., Anhang. Laugier's neueste Analysen von Meteoreisen und Meteorsteinen aus Polen, s. 25-27; tam wyniki analiz Laugier'a meteorytów: Brahin, Lixna i Zaborzika
  47. ^ zawiera planszę z „odbitką” płytki meteorytu Lenarto
  48. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  49. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  50. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
  51. ^ patrz → meteoryt Lenarto; publikacja zawiera również dwie plansze z rysunkami obrazów mikroskopowych meteorytów
  52. ^ oraz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32
  53. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  54. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  55. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów
  56. ^ katalog zawiera informację o 630 meteorytach (166 własnych i 464 zagranicznych) znajdujących się w 73 kolekcjach wszystkich republik ówczesnego ZSRR; stan na 1 stycznia 1985 roku, nakład 300 egz.; ostatni opublikowany przed rozpadem Związku Radzieckiego katalog meteorytów „radzieckich”, obecnie te dane są bardzo trudno dostępne! (również → Метеоритика (1955, catalogs))
  57. ^ meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR: Bialystok (Białystok), Grüneberg (Wilkanówko), Morasko, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy) (brak w radzieckich zbiorach okazów meteorytu Łowicz!) (patrz → meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR)
  58. ^ udało się Redakcji zdobyć to wyjątkowo trudno dostępne wydawnictwo (nakład 300 egz.!); kupiliśmy skan katalogu w oddziale Electronic Document Delivery Service Biblioteki Narodowej w Petersburgu
  59. ^ autorzy: Заварицкий Александр Николаевич  ●  Кваша Лидия Григорьевна

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • Buchner (1861) - OK
  • Horodecki ?
  • okaz w kolekcji krakowskiej?
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Zaborzika”
Osobiste