O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Doniesienia historyczne o obserwowanych do 1905 roku „wydarzeniach” (sprzed 1905 roku, tzn. daty ukazania się opracowania Kleina (1904)): bolidach, jasnych meteorach, spadkach.

Większość zamieszczonych tu informacji oparta jest na katalogach Chladniego, Klein'a (1904), Greg'a (1861) i Boguslawskiego (1854, 1854a). Również kilka doniesień zaczerpnięto z artykułów Pokrzywnickiego dotyczących bolidów.

Warto odnotować takie wydarzenia, nawet jeśli nie można ich obecnie interpretować jako spadki meteorytów. Być może w przyszłości uda się część zamieszczonych tu dat i miejsc powiązać z innymi wydarzeniami natury meteorytowej. Jednym z kryteriów wyboru doniesień z wymienionych katalogów była nie tylko ich lokalizacja, ale także skala zjawiska. Pominięto tu na Wiki.Meteoritica.pl doniesienia o meteorach/bolidach małej jasności, zakładając, że nie spadły w ich wyniku meteoryty^[1].

Bolidy historyczne

Poza znanymi i identyfikowalnymi zdarzeniami są u Grega (1861) jeszcze następujące doniesienia o bolidach (ang. fireball, bolide, niem. Feuerkugel) (część z nich została również wcześniej opisana u Boguslawskiego (1854, 1854a)):

Greg (1861)^[2]

Catalogue of aërolites and Bolides, from A.D. 2 to A.D. 1860

Year.	Day of month.	Locality.	Size or weight.	Direction.	Duration; rate; hour;	Remarks, &c.
1135.*	?	Oldesleben, Thuringia	…	…	…	Stone-fall?. 10 inches diameter (or A.D. 1136). (→ patrz Steinbach)
1164.*	May	Misnia, Saxony	…	…	…	Iron-fall?. About the feast of Pentecost. (→ patrz Steinbach)
1249.*	July 26	Quedlinburg	…	…	…	Stone-fall; many?. (→ patrz Quedlinburg)
1304.*	Oct. 1	Saale, Saxony	…	…	…	Stone-fall; many?. Friedland or Friedberg. (→ patrz Friedland 1304)
1305.?	?	Vandal towns	…	…	…	Stone-fall?; in Lusatia (Saxony); probably same as October 1, 1304. (→ patrz: Friedland 1304; Bolid wielkopolski)
1339.?	July 13	Silesia	…	…	…	aërolitic (Baumhauer's Catalogue). 300 thunderbolts said to have fallen during a thunderstorm; can hardly be considered aërolitic. (→ patrz Śląsk 1339)
1511.*	Sept. 4	Crema, N. Italy	…	…	…	Stone-fall; many from 1 lb. to 8 lbs. (→ patrz Madonna di Foligno (Rafael, obraz))
1545.*	?	Neuhof, Saxony	…	…	…	Iron-fall; fell or found?. Grimma, Saxony. 1540 according to Boguslawski. (→ patrz Steinbach)
1548.*	Nov. 6	Mansfeld, Thuringia	½ moon	W. to E.	2 A.M.	detonating meteor; aërolitic? (Baumhauer); a substance said to have fallen from it like coagulated blood!
1572.?	9	Thorn	…	…	…	aërolitic (according to Baumhauer's Catalogue). Doubtful fall, according to Chladni. (→ patrz Toruń 1572)
1591.*	June 9	Kunersdorf	…	…	…	Stone-fall; several large stones (19th June?). (→ patrz Kunersdorf 1591)
1636.*	Mar. 6	Sagan, Silesia	…	…	6 A.M.	Stone-fall; one large one. (→ patrz Sagan (Dąbrowa Łużycka))
1660.	Feb 23	Wittenberg	…	…	…	fireball. (→ patrz Bolid 1660)
1715.*	Apr. 11	Schellin, Pomerania	15 lbs. +½	…	2 P.M.	Stone-fall; Prussia. (→ patrz Schellin (Skalin))
1717.?	?	Hungary	…	…	…	aërolitic fall; Poggendorff, iv. 1854, p. 33. Hungary; probably only the meteor of August 10, seen in Bohemia, Hungary, Prussia, &c. The Reports of the British Association of 1849, state that a stone fell, but this does not seem to be correct. (→ patrz Opole 1716)
1723.*	June 22	Plescowitz, Bohemia	…	…	2 P.M.	Stone-fall; 33 picked up, one of 6 lbs. (→ patrz Ploschkovitz)
1729.	Oct. 16	Warsaw	…	…	…	fireball. (→ patrz Warszawa 1729)
1750.?	Feb. 9	Silesia	…	…	…	fireball; aërolitic (according to Baumhauer's Cat.) Silesia; a fireball, said to have fallen down in fragments. (→ patrz Śląsk 1750)
1753.*	July 3	Tabor, Bohemia	13 lbs.+	…	8 P.M.	Stone-fall; several; sp. gr. 3.65. (→ patrz Tabor)
1775.*	?	Obruteza, Russia	…	…	…	Stone-fall. in Volhynia. (→ patrz Owrucz)
1796.*	Jan. 4	Bielaja, Zerkwa, Russia	…	…	…	Stone-fall; several. (→ patrz Bjelaja Zerkov)
1798.*	Dec. 13	Benaes, India	…	…	8 P.M.	Stone-fall. (→ patrz Kraków 1798)
Od roku 1800 (poniżej) nie wyszczególniono już doniesień o udokumentowanych spadkach zawartych w wykazie Grega (→ patrz Kalendarium)
1803.	Jan. 21	Silesia	…	…	…	a shooting-star; got larger and larger till it fell to earth. 1803. January 21. Between Barsdorf and Freiburg. Seemed to pass close to the ground; a whizzing noise heard, then it seemed to lie burning on the ground; next day a jelly-like mass found on the snow. Curious, if true. (→ patrz Bojanowo 1803)
1805.	Oct. 21	Sweden	…	…	…	fireball. (→ patrz Świdnica 1805)
1821.	Feb. 12	Breslau	…	…	…	fireball.
1821.?	Mar. 5	Pomerania	…	…	…	aërolitic fall (Boguslawski and Poggendorff). A doubtful fall; occured during an earthquake, supposed to have been caused by the explosion of a meteor. Chladni thinks that the holes in the ground might have been caused by falling stones, which were not found because not searched for. (Gilbert's Ann., lxxi. 1822, p.560). (→ patrz Greifswalder Kreise 1821)
1821.	Dec. 4	Görlitz	…	…	…	fireball.
1821.*	Dec. 24	Bromberg; Wirtemberg	large	E. to W.	6 P.M.	fireball; accompanied with detonation. (→ patrz Bolid 1821)
1822.	Aug. 23	Posen	…	…	…	fireball. (→ patrz Bolid 1822)
1823.	Oct. 3	Königsberg[3]	…	…	…	fireball.
1824.	Feb. 3	Görlitz	…	…	…	fireball; aërolitic?.
1825.	Jan. 24	Königsberg[3]	…	…	…	fireball.
1830.	Dec. 14	Warsaw	…	…	…	fireball.
1831.	Jan. 12	Breslau	…	…	…	fireball. (→ patrz Wrocław 1831)
1834.	Feb. 4	Upper Silesia	= moon	…	…	high up in the sky. At Cracow chiefly. (→ patrz Śląsk 1834)
1834.	Mar. 10	Hirschberg[4], Silesia	…	…	3½ A.M.	a brilliant meteor; exploded like thunder. (→ patrz Hirschberg 1834)
1835.	Jan. 12	Breslau	…	…	…	fireball.
1835.	June 13	Königsberg[3]	…	W. to E.	…	a reddish fireball. (→ patrz Königsberg 1835)
1836.	Oct. 18	Breslau	large	…	…	short tail; no noise. (→ patrz Wrocław 1836)
1836.?	Nov. 22	Silesia	…	…	…	atmospheric explosion. (→ patrz Śląsk 1836)
1837.	Aug. 29	Upper Silesia	…	…	slow	with reddish tail. (→ patrz Śląsk 1837)
1837.	Dec. 30	Trebnitz	…	N. to S.	…	by day-light; bright silver-white; sparks after. (→ patrz Trzebnica 1837)
1838.	Jan. 2	Breslau	large	N.E to S.W	streak 2'	cast shadows; blue, red. (→ patrz Wrocław 1838)
1841.*	Dec. 5	Goldberg[5], Silesia	= full moon	S.W. to N.E.	1'	lighted up all the sky; bluish; detonation?. 6.45 P.M. Silesia, Hirschberg, Breslau, Oderberg, Lukenwald, and other places. In bursting, fell into many stars equal 1st mag. in size. Intense light; some heard a report. (→ patrz Śląsk 1841)
1842.	Aug. 5	Silesia?	large	N.W. to S.E.	8.20 P.M.	moved parallel to horizon about 4° high; tailed. Seen by Boguslawski, probably at Breslau; had a smoke-like tail; twilight; burst in 10", leaving a black smoke which slowly ascended, broke up and vanished. Baumhauer, in his Catalogue, refers to the stone-fall same day at Harrowgate. (→ patrz Śląsk 1842 Aug)
1842.*	Oct. 23	Silesia, &c.	large	S. to E.	90° in 3"	brightest at first; sparks; detonation; 8½ P.M. All over Silesia; long rumbling sounds in the air afterwards. (→ patrz Śląsk 1842 Oct)
1844.	Sept. 5	Overall, Silesia	very large	E. to W.	8", slow	nearly horizontal; reddish streak; conical. At Hirschberg; horizontal; slow; E. to W.; like a wine-decanter; greenish-yellow tail; of 4' or 6' in width; brilliant. Also seen at Posen; must have been very high up; detailed accounts sent in from 35 places; burst into several bright stars, which vanished, leaving only a reddish streak; at Breslau, like a large bright lamp; moved in a curved arc of 50° in length; tail 1½° long. (→ patrz Śląsk 1844)
1845.?	Jan. 20	Grüneberg, Silesia	…	N.W. to S.E.		remarkable fiery meteor and tail; detonation?. (→ patrz Zielona Góra 1845)
1846.	Mar. 31	Upper Silesia	…	…	quick	bright silvery; short tail. (→ patrz Śląsk 1846 Mar)
1846.	Oct. 24	Silesia; many places	large	…	6.45 P.M.	burst into small sparks; no noise; left a small dark cloud for 2'. (→ patrz Śląsk 1846 Oct)
1846.	Nov. 18	Breslau, and other places	…	…	…	like a fiery serpent; no noise. Silesia. Left a bright cloud for 10", composed of three parts. Many places in Silesia. (→ patrz Wrocław 1846)
1847.	Nov. 7	Trebnitz[6], Silesia	…	…	slow	bright fireball. (→ patrz Śląsk 1847)
1847.	Dec. 13	Breslau	…	…	streak 6 or 7"	tail 4° long; rapid; serpentine movement. (→ patrz Wrocław 1847)
1848.	Mar. 8	Breslau	…	…	…	straight down. 1847?.
1848.	May 19	Silesia	…	…	…	large bolide; or 20th May.. (→ patrz Śląsk 1848)
1850.	Apr. 21	Breslau	…	…	25" or 30"	bright meteoric light, increasing and decreasing; burst as it sank below the horizon. (→ patrz Wrocław 1850)
1852.	Jan. 3	Cracow	…	…	…	bolide.
1852.	Sept. 28	Silesia; Breslau	large	┴ down	8¾ A.M.	seen over all Silesia; tailed; during sunshine; no noise. (→ patrz Śląsk 1852 Sep)
1852.	Dec. 9	Cracow	…	…	…	fireball.
1852.	Dec. 11	Germany	…	…	…	detonating meteor. See Supplement. (→ patrz: Śląsk 1852 Dec 11; Niezidentyfikowane 1852 i 1861)
1853.	Feb. 14	Cracow	…	…	…	fireball.
1853.	Oct. 26	Pomerania	large	…	…	left a spiral trail.
1858.?	Aug. 4	Berlin, Stettin[7], &c.	…	…	6"	fireball; detonation?. Seen also at Münster and Oderberg. See Buchner's work, pp. 171 and 181. This meteor is said to have twice changed its direction each time of its apparent bursting, and sending out reddish-coloured sparks. (→ patrz Bolid 1858)
1859[8]	May 15	Westphalia	…	N.W. to S.E.	4"	fireball; path oblique; no train. (→ patrz Kuniewo)

Lokalizacja

<div class="GooglePlace" style="-moz-box-shadow: 4px 4px 4px #CCC; -webkit-box-shadow: 4px 4px 4px #CCC; box-shadow: 4px 4px 4px #CCC;; width:Błąd w wyrażeniu – nierozpoznane słowo „px”px">

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

</div>

Bibliografia

Historyczne doniesienia o bolidach i prawdopodobnych spadkach meteorytów

• Baumhauer Eduard Hendrik von, (1845), Ueber den muthmasslichen Ursprung der Meteorsteine, nebst einer Analyse des Meteorstein, welcher am 2. Juni 1843 in der Provinz Utrecht gefallen ist, Annalen der Physik, 66, Bd. 142, 1845, s. 465-503.^[9] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Boguslawski Georg von, (1854), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 1-155. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Buszczyński Bolesław, (1887), O niektórych zjawiskach jasnych meteorów czyli kul ognistych lub bolidów. Napisał Bolesław Buszczyński, asystent obserwatorium astronomicznego w Krakowie, Kosmos, 12, Lwów 1887, s. 85-87 (Sect. Rozpr. Nauk), s. 103-106. Plik sLib.

• Chladni Ernst F.F. → patrz podstrona Bibliografia: Chladni Ernst F.F.

• Czajka Wiesław, (2011), Weryfikowanie XIX-wiecznych katalogów spadków z terytorium Polski (Verification of the Catalogues of Meteorites and Fireballs from XIX Century in the Territory of Poland), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 16-24. Plik PDF; plik ASMP.

• Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860^[10], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.^[11] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).

• Kämtz Ludwig Friedrich, (1836), Lehrbuch der Meteorologie. Dritter Band, Halle, 1836. O bolidach. Plik PDF.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

• Łaszkiewicz Antoni, (1936), Meteoryty, rozdz. w: Mineralogia, Bibl. „Wiadomości Farmaceutycznych”, tom 28, Warszawa 1936, s. 193-195. Tam lista polskich meteorytów z uwzględnieniem granic przedrozbiorowych. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Morozewicz Józef, (1931), Części składowe meteorytów i Wykaz meteorytów spadłych na historycznych ziemiach polskich, w: Tschermak G., Becke F., Podręcznik mineralogji, wydanie polskie, Warszawa 1931, s. 806-816. Tam lista polskich meteorytów z uwzględnieniem granic przedrozbiorowych. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1963), Meteoryty, meteory i bolidy w starożytności, Z Otchłani Wieków, r. XXIX, z. 1, 1963, s. 18-23.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1960), O bolidach obserwowanych nad Polską, Acta Geophys. Polon., vol. VIII, nr 3, 1960, s. 224-257.^[12] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1965), O bolidach obserwowanych nad Polską – II, Acta Geophys. Polon., vol. XIII, nr 3, 1965, s. 207-215.^[12] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1965), Sur les bolides observés en Pologne, Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań. Série B. Sciences mathématiques et naturelles, Livr. XVIII, Poznań 1965, s. 103-111.^[12] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1969), O bolidach obserwowanych nad Polską – część IV, Acta Geophys. Polon., vol. XVII, nr 2, 1969, s. 203-209.^[12] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

Przypisy

Zobacz również

• kategoria Bolidy
• Kalendarium

• typy bolidów

Linki zewnętrzne

• Wikipedia – Niemieckie nazwy polskich miejscowości