(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Pultusk (Pułtusk)
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→... ile spadło okazów?, gdzie trafiły?, handlowanie meteorytem...) |
(→Bibliografia) |
||
| Linia 523: | Linia 523: | ||
* {{Meunier (1868)}} | * {{Meunier (1868)}} | ||
| - | * +Meunier Stanislas M., (1898), '''Guide dans la collection de météorites, avec le catalogue des chutes représentées au Muséum''', Muséum d'histoire naturelle, Paris 1898, ss. 110. Plik [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9395433 DjVu]. | + | * +Meunier Stanislas M., (1898), '''Guide dans la collection de météorites, avec le catalogue des chutes représentées au Muséum''', Muséum d'histoire naturelle, Paris 1898, ss. 110 (s. 80-81). Plik [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9395433 DjVu]. |
* {{Neumayr (1906) |page=97-99}} | * {{Neumayr (1906) |page=97-99}} | ||
Wersja z 15:29, 23 wrz 2015
Najobfitszy deszcz meteorytów w historii
| Pultusk (Pułtusk) → | |
.jpg)
Meteoryty Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde) (fot. Wadi & Woreczko)
| |
| Spadek | |
| Lokalizacja | wsie Obryte, Gostkowo, Rzewnie, okolice Pułtuska, woj. mazowieckie, Polska |
| Położenie[1] | 52°46'N, 21°16'E |
| Data | 30 stycznia 1868 r., ~19:00 (czwartek) |
| Charakterystyka | |
| Typ | chondryt zwyczajny, H5[2] |
| Masa | >250 kg; prawdopodobnie 2 tony |
| Liczba okazów | dziesiątki (setki?) tysięcy okazów (deszcz meteorytów); największy okaz 9,095 kg |
| Meteoritical Bulletin Database | |
| Synonimy → | |
| wg NHM Cat: Gostkowo, La Spezia, Lerici, Nossi-Bé, Nosy-Bé, Obritti, Ostrolenka, Spezia, Varsava, Warsaw, Warschau, Warshaw; u Pokrzywnickiego jeszcze Ostrołęka; polska nazwa: Pułtusk | |
Deszcz meteorytów, które spadły pod Pułtuskiem. Za Andrzejem S. Pilskim:
30 stycznia 1868 roku (czwartek), wieczorem, około siódmej, pojawiła się nad Warszawą kula ognista mknąca po niebie z południowego zachodu na północny wschód. Jej jasność błyskawicznie rosła i wkrótce stała się jaśniejsza niż Księżyc w pierwszej kwadrze. Początkowa biała barwa bolidu zmieniła się na zielono-niebieskawą, a w końcu ciemnoczerwoną. Warszawiacy wybiegali z domów myśląc, że to pożar. Ognista kula ciągnęła za sobą białawy, zakrzywiony ogon o długości 9 stopni. Mieszkańcy wsi położonych na południe i wschód od Pułtuska zobaczyli kulę ognistą, która stawała się większa i jaśniejsza, aż nie można było na nią patrzeć. Potem światło zgasło i usłyszano potężną, przewlekłą detonację, zakończoną serią odgłosów przypominających wystrzały karabinowe lub werble. Wieśniacy ze wsi Rowy nad Narwią słyszeli świst spadających kamieni i odgłosy uderzeń o ziemię i lód na rzece. Także mieszkańcy wsi Nowy Sielc i Gostkowo słyszeli uderzenia kamieni o ziemię, dachy i drzewa. Rankiem znaleźli wiele czarnych kamieni leżących na śniegu i lodzie. Oto ich opis z broszury wydanej w języku francuskim przez Szkołę Główną w Warszawie[3], w tłumaczeniu Jerzego Pokrzywnickiego:
Okazy dostarczone do Szkoły Głównej pokryte były szklistą warstwą koloru brunatnoczarnego, grubości średnio 0,5 mm. Warstwą tą pokryte były i małe dostarczone później okazy, tak iż każdy z nich stanowił mały indywidualny okaz. Znajdują się okazy mające zupełnie inną postać, jak gdyby zostały one rozbite, i których powierzchnia rozłamu pokryta jest podobną korą, aczkolwiek w sposób „niedoskonały”. Powierzchnia pewnej ilości meteorytów bywa miejscami pomarszczona bruzdkami promieniującymi z jednego punktu, powstałymi prawdopodobnie podczas zmiękczenia się kory.
.jpg)
Główna masa meteorytów składa się z ziarnistych okruchów koloru popielatoszarego z odcieniem żółtawym. Główna masa niektórych okazów wykazuje dwa odcienie szarego koloru: jasnoszary i ciemnoszary. Te dwa odcienie zlewają się czasem w ten sposób, że powierzchnia wydaje się jakby „marmurowa”. Czasami zaś kolor szary ciemniejszy obejmuje części większe, otoczone jaśniejszą masą, co daje jej wygląd brekcjowaty. Na jednych okazach przeważa odcień jasny, na innych znów ciemny, tak iż pod tym względem panuje skrajna różnorodność.
W głównej masie meteorytów dają się zauważyć globule, których liczba w różnych okazach bywa różna, lecz na ogół są one nieliczne. Bywają one w dwóch odmianach: jedne, dość kruche, są rzadsze, inne, ciemnoszare, bywają czasem elipsoidalne, a średnica ich sięga 3 mm. Żelazo-nikiel rozsiany jest w meteorycie w postaci różnego kształtu i wielkości ziarnek koloru szarostalowego. Jedne są małe, niedostrzegalne gołym okiem, inne znacznie większe, aż do wielkości kilku milimetrów.
Najnowsze badania sugerują, że meteoryt Pułtusk jest brekcją typu H4/5.[4]
- wg Pokrzywnickiego
Plik DjVu
 |
Strona w budowie (Site under construction) strony poświęcone np. meteorytom Morasko, Pułtusk i Łowicz będą rozbudowywane w późniejszym terminie w miarę gromadzenia kompletnych materiałów |
Spis treści |
... opisy spadku, opisy znalezisk...
Czas trwania zjawiska
Według Kurjera Warszawskiego i Kurjera Codziennego z 31 stycznia przelot bolidu trwał przeszło 4 sekundy (4-5 sekund), a po 3½ minuty dało się słyszeć w Warszawie huk i grzmoty trwające około trzech minut (wg Gazety Warszawskiej z 4 lutego). Odległość wybuchającego aerolitu od Warszawy oszacowano na 10 mil (ok. 74 km[5]).
Tor bolidu
Dla obserwatora z Warszawy bolid przemieszczał się z południowego-zachodu na północny-wschód. Bolid zgasł na wysokości blisko 20 stopni nad horyzontem. W Kurjerze Codziennym nr 24 opisano trasę bolidu na tle gwiazdozbiorów. Za „meteorem” „w postaci kuli”, „mającej pozornie wielkość dużej kuli armatniej” ciągnął się „ostro określony szeroki ogon światła białego” (Kurjer Codzienny z 3 lutego).
W broszurze Babczyński et al. (1868) tak opisano widok bolidu na tle nieba (za Kosiński 2007-2008):
(…) Zjawisko obserwowane z Warszawy, widoczne było na niebie w postaci kuli ognistej lecącej od głowy Andromedy przez gwiazdozbiory Kasjopei, Cefeusza i Smoka do gwiazdy η Wielkiej Niedźwiedzicy; kuli wlokącej za sobą białawy wygięty ogon, którego wklęsłość skierowana była ku dołowi. (…)
Bolid miał kolor biały, a w końcowej fazie „rozpierzchł się w prześliczne czerwone światło, które w następnym mgnieniu oka, zmieniając kolor swój czerwony na zielonawy, zgasło” (Kurjer Codzienny z 3 lutego). W końcowej fazie bolid eksplodował na „tysiące iskier”.
Obrazowy opis toru bolidu i czasu po jakim słychać było grom dźwiękowy w Warszawie przytoczył Galle (1868)[6]. Cytowany fragment pochodzi z artykułu zamieszczonego w Meteorycie 2/2013[7]:
Pan v. Bäckmann szedł chodnikiem po zachodniej stronie ulicy…. Widział, jak bolid pojawił się zza domów stojących po zachodniej stronie Krakowskiego Przedmieścia i leciał nad ulicą, …oddalając się od niego; na koniec rozsypał się nagle nad wschodnią ścianą domów w wielką ilość świecących punktów, przypominających iskry. Przez chwilę spoglądał w kierunku miejsca, gdzie nastąpiło to zjawisko, po czym ruszył, kontynuując spacer w kierunku Nowego Światu. Idąc równym krokiem i oglądając się trzy czy cztery razy po kilka sekund w kierunku zjawiska dotarł do drugiej przecznicy i wtedy usłyszał grzmot trwający kilka sekund, a po nim straszliwy, trzeszczący huk, znacznie głośniejszy od wystrzału armatniego. Zaraz po huku nastąpiły podobne trzaski, po czym zapadła cisza…. Odstęp czasu między świetlnym zjawiskiem aerolitu, a następującą po nim detonacją wyniósł nieco ponad 3 minuty.
Pogoda
W Warszawie temperatura wynosiła minus 6 stopni Réaumura[8] (czyli około -7,5 stopnia Celsjusza). Ciśnienie wskazywane przez barometr wynosiło około 28 cali.[9] W dniu spadku meteorytu Księżyc był 2 dni przed pierwszą kwadrą (nów Księżyca wypadał 24 stycznia, pełnia 8 lutego).
Gazeta Warszawska z 16 marca donosi, że w nocy po bolidzie zaczął padać śnieg. W Kurjerze Codziennym z 3 lutego donoszono z „Lipna: Nazajutrz po najpiękniejszej pogodzie, mieliśmy wiatr, śnieg i deszcz. (tak jak i w Warszawie)”.
Czy były dwa bolidy?
W wielu ówczesnych doniesieniach prasowych w opisach pojawia się informacja o obserwacji dwóch bolidów (kul ognistych). Relacjonują to świadkowie m.in. w Kurjerze Warszawskim z 31 stycznia, Gazecie Polskiej z 10 lutego i Dzienniku Warszawskim z 22 lutego.
Znaleziska
W broszurze Babczyński et al. (1868) tak relacjonowano wielkość znajdowanych okazów i ich rozmieszczenie (za Kosiński 2007-2008):
(…) Jeden z największych meteorytów ważył do 4 kg i spadł we wsi Rzewnie, (…)
Według opisu włościan względna odległość, w której fragmenty spadły na zamarzniętą powierzchnię Narwi wynosiła od 20 do 30 metrów. Mieszkańcy donosili, że widzieli wokół kamieni na lodzie czarniawy proszek, który wkrótce uniosła woda.
Wielkość spadłych meteorytów wzrastała w kierunku północno-wschodnim. Znalezione w okolicach Obrytego ważą przeciętnie 100 gram, w Ciołkowie 200 gram, w Gostkowie od 400 do 800 gram, w Sielcu od 1,2 do 1,6 kg.
Prędkość z jaką spadały kamienie nie była zbyt duża, ponieważ żaden z fragmentów nie był wbity w lekko zamarzniętą ziemię, a lód w rowach i na brzegach rzeki nie został skruszony. (…)
W latach 90. ub.w. Janusz W. Kosiński dotarł do mieszkanki tamtych okolic Wandy Zambrzyckiej. Tak opisał swoje spostrzeżenia (Kosiński 1999):
(…) Przy okazji poszukiwań spotkałem - mieszkającą niemal w środku penetrowanego obszaru - niezwykle miłą i posiadającą ciekawe materiały, p. Wandę Zambrzycką. Ta starsza już osoba, emerytowana nauczycielka, jest wnuczką byłych właścicieli Gostkowa, Zambsk i okolicznych terenów. Posiada w swych zbiorach mapy byłych rodzinnych dóbr, a jej głównym zajęciem w ostatnich latach jest spisywanie dziejów rodziny i miejsc z którymi była związana. W jej rękopisie jest też fragment poświęcony spadkowi meteorytu Pułtuskiego. Obok informacji ogólnych zaczerpniętych z literatury, są wspomnienia rodzinne o tym zjawisku. Najwięcej opowiadała babcia Wandy Zambrzyckiej. Jak mówiła, największy okaz znaleziony w majątku w Gostkowie miał wagę 3 kg, zaś w okolicach Gostkowa i Zambsk, znajdowano znaczne ilości meteorytów o masach 1-2 kg. W majątku jej rodziny meteoryty były pilnie zbierane, a następnie odsprzedano je rządowi rosyjskiemu (obszar spadku był wtedy w Cesarstwie Rosyjskim). W kronice Wanda Zambrzycka zapisała: Prababcia nasza, matka Zygmunta i Adolfa Zambrzyckich sprzedała wiele meteorytów za niebagatelną wówczas sumę 14 tysięcy rubli. Ponoć w ten sposób spłaciła wszystkie swoje długi.
Wanda Zambrzycka, która sporo podróżuje w poszukiwaniu dokumentów i materiałów, twierdzi, że do dzisiaj meteoryty są znajdowane w czasie prac polowych, ale już po północnej stronie Narwi w okolicach wsi Nowy Sielc. Według wspomnień rodzinnych również w pobliżu tej wioski złożono znaczne ilości meteorytów (zawartość wozu konnego ???) pochodzących z majątku Gostkowo… (…)
Wybrane doniesienia o liczbie i wielkości znalezisk z ówczesnej prasy.
- „We wsi Sielcu o 2 mile od Pułtuska, w majętności p. Gąsowskiego – część ogrodu pokrytą została drobnemi odłamkami kamieni. – Oprócz tego, ze wsi Czerwonki przysłano do Pułtuska kilka znaczniejszych odłamów, które złożono w biurze miejscowego Naczelnika powiatu.” (Kurjer Codzienny z 3 lutego)
- „Dowiadujemy się, że wydelegowany został ze Szkoły Głównej Prof. Babczyński, na grunt do wsi Gostkowa w Powiecie Pułtuskim, dla zebrania szczątków bolidu, który tam spadł w ogromnej ilości, tak, że szczątki mają zawierać kilka fur.” (Kurjer Warszawski z 6 lutego)
Ofiary wśród ludzi?
Nie zanotowano przypadków ofiar wśród ludzi spowodowanych spadkiem meteorytów, ale w Kurjerze Warszawskim z 17 lutego znajduje się opis „ofiar pośrednich”:
(…) Schody wązkie, spadziste, wcale nie oświecone, nic zatem dziwnego, że kilka osób spadło. Jedna staruszka złamała sobie prawą nogę, troje dzieci powywijało sobie nogi, kilka osób, niewidząc słupa na zakręcie, porozraniali sobie głowy, – dosyć, że pięć osób jest mocno, a sześć mniej uszkodzonych. (…)
- Więcej szczegółów → patrz Kurjer Warszawski, nr 38 (17 lutego 1868).
Hammer
W relacjach ze spadku znajdują się wzmianki, że część okazów spadła na zabudowania w okolicznych wsiach. Daje to podstawy do zaliczenia meteorytu Pułtusk do tzw. hammerów. W broszurze Babczyński et al. (1868) znajdujemy informację, że (za Kosiński 2007-2008):
(…) Ostry gwizd i wyraźny odgłos uderzeń twardych ciał o dużej masie uderzających o ziemię słyszany był również we wsiach Nowy Sielc i Gostkowo. Bardzo wielu mieszkańców tej ostatniej wsi słyszało odgłos kamieni spadających z siłą na metalowy dach domu dzierżawcy i innych osób oraz na płoty, drzewa itp. (…)
Więcej o tym jak ówczesne gazety relacjonowały całe to wydarzenie i późniejsze relacje → patrz Pułtusk/Czasopisma.
... ile spadło okazów?, gdzie trafiły?, handlowanie meteorytem...
Ile spadło okazów?
Ocenia się, że spadło ok. 70000 meteorytów[10], o łącznej wadze ponad 2 tony. Większość, to kilkugramowe okazy zwane grochem pułtuskim. Największy znaleziony okaz waży 9095 g. Był to największy deszcz meteorytów kamiennych pod względem liczby meteorytów.
Pierwszy wyjazd na teren spadku prof. Tytusa Babczyńskiego (za Szkoły Głównej?) i Karola Deike adiunkta Obserwatorium Astronomicznego w Warszawie zaowocował przywiezieniem około 400 okazów meteorytu.[11] Babczyński et al. (1868) (za Kosiński 2007-2008):
(…) Liczba meteorytów różnej wielkości zebranych dla Szkoły Głównej sięgała 400 sztuk. Jeden z nich ważył 7 kilogramów, 3 inne ważyły po 4 kilogramy, a największy z pozostałych ważył 2,4 kilograma.
Tymczasem liczba ta nie zawiera całkowitej ilości meteorytów. Duża ich część zaginęła na łąkach wsi Sokołowo i Sielc, które pokryte były wodą. Duża ich część spadła na rzekę Narew i nie mogła zostać zebrana z powodu zbyt cienkiej warstwy lodu pokrytej dodatkowo wodą.
Zebrane kamienie pozwalają przypuszczać z dużym prawdopodobieństwem, że tworzyły one 1/3 całego meteorytu. Całkowita waga fragmentów, które spadły wynosi więc od 500 do 600 kilogramów. (…)
Według prof. Edwarda Stenza (Stenz 1937) liczba zebranych okazów wynosiła ok. 1000 szt. Według niego cytowana często w literaturze liczba 100000 okazów jest wynikiem pomyłki w interpretacji liczby „100,000” występującej w broszurze wydanej przez Szkołę Główną w 1868 roku Notice sur la météorite tombée le 30 janvier 1868 aux environs de la ville de Pułtusk[12], a oznaczającej tam „100%” z dokładnością trzech miejsc po przecinku (ciekawe spostrzeżenie! – Redakcja).
Kolekcje
Okazy meteorytu Pułtusk, z racji swej liczności i łatwości dostępu, trafiły do wszystkich liczących się kolekcji instytucjonalnych na świecie. Wiele muzeów do dziś posiada na swoim stanie setki okazów (wg Koblitz MetBase).
Zbiór Koblitz MetBase uwagi Paris, Mus. d'Hist. Nat. 25,9 kg największy okaz ~2,5 kg (Meunier 1898) Warsaw, Muz. Ziemi, Polish Acad. Sci. 20,4 kg największy okaz 8100 g; szczegółowa zawartość zbiorów polskich → katalog meteorytów na stronach PTMet, Hanczke (1995) i Łaptaś et al. (1998) Vienna, Naturhist. Mus. 17,9 kg największy okaz 7150 g Cracow, Geol. Inst., Polish Acad. Sci. 17,8 kg największy okaz 2970 g London, Nat. Hist. Mus. 17,5 kg największy okaz 9095 g Bonn, Min. Mus. Univ. 15,0 kg Moscow, Acad. Sci. 14,1 kg największy okaz 4238 g Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 12,9 kg największy okaz 7897 g Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 10,6 kg największy okaz 8070 g (…) Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci. 6,6 kg zbiory przeniesiono do Krakowa (prawdopodobnie do Muzeum Geologicznego ING PAN w Krakowie) Cracow, Min. Dept., Jagellonian Univ. 4,8 kg największy okaz 2860 g Cracow, Geol. Dept., Jagellonian Univ. 1,37 kg Poznan, Inst. Paleozoology 737 g Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 378 g
Sumaryczna waga wszystkich okazów, ze 173 kolekcji wymienionych w Koblitz MetBase, wynosi 246,492 kg (z tego w polskich zbiorach – 52,085 kg)!
Największe zachowane okazy z deszczu meteorytu Pułtusk znajdują się w następujących kolekcjach[13]:
Kolekcja waga (w gramach) Muzeum Historii Naturalnej w Londynie 9095, 3545 Muzeum Ziemi PAN w Warszawie 8100 (okaz kupiony w 1956 r., pochodzi z Gostkowa (Pilski 1997)), 3130 (ze wsi Rzewnie), 2343 (ze wsi Dąbrówka)[14]; Pokrzywnicki (1964) wymienia jeszcze w zbiorach okaz 2435, u Pilskiego (2001) jest jeszcze okaz 1400 Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie 8070 Field Museum w Chicago 7897 (zapewne jest to okaz 7850 g z kolekcji Juliana Siemaszko (1891)?) Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu 7150 Muzea w Moskwie 4238, 4105 Muzeum Geologiczne ING PAN w Krakowie 2970, 1800, 1210, 1000 (Łaptaś 1998) (Pokrzywnicki (1964) wymienia jeszcze okaz 3035[15]) Muzeum Geologiczne ING UJ w Krakowie 2860, 1360 Obserwatorium Astronomiczne UW w Warszawie 1235 (wg Pokrzywnickiego (1964) 1305 g)[16] Muséum d'histoire naturelle, Paris ~2,5 kg (Meunier 1898)
W zaginionych w czasie wojny zbiorach Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie znajdował się zbiór meteorytów Pułtusk o nieustalonej wielkości.[17]
Przed wojną duży okaz meteorytu pułtuskiego „zdobił” biurko dyrektora Obserwatorium Astronomicznego UW w Warszawie (Gadomski 1929, 1946). Zapewne był to okaz 1235 g ze zbiorów OA UW?
Okazy meteorytu przekazał Akademii Umiejętności p. Czaputowicz w 1880 roku (Wiek, nr 149, 1880; Gazeta Warszawska, nr 154, 1880).
Okaz meteorytu do Zbiorów przyrodniczych Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu przekazał w 1913 roku ks. Lewaszkiewicz (Kosmos, 1913).
W zbiorach prywatnych w Polsce znajdują się okazy meteorytu Pułtusk o wadze nawet powyżej 1 kg, ale pochodzą one ze znalezisk współczesnych.
Handlarz Krantz
Przedsiębiorczy handlarz minerałami, niejaki Krantz[18], przez wiele lat skupował i sprzedawał okazy meteorytu. Szacuje się, że przez jego ręce przeszło ponad 7000 okazów o łącznej wadze kilkudziesięciu kilogramów.
Kolekcja Ignacego Wawrzeckiego
Również wiele okazów meteorytu zaraz po spadku trafiło w prywatne ręce. Ciekawą wzmiankę znajdujemy w czasopiśmie Kłosy nr 253 z 1870 roku:
(…) Oprócz tych zjawisk, nastręczających meteorologom przedmiot spostrzeżeń, mamy tu jeszcze otwartą od kilku dni wystawę aerolitów, spadłych pod Pułtuskiem, które przywiózł p. Wawrzecki i wystawił na widok publiczny w muzeum przyrodniczém hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego[19]. Zbiór ten zawiera 1700 sztuk aerolitów. (…)
Wymieniony w artykule posiadacz olbrzymiego (!) zbioru meteorytów Pułtusk p. Wawrzecki wystawiał swoje zbiory w wielu miastach Polski. W ówczesnej prasie znajdują się informacje o wystawach we Lwowie[20], Wrocławiu[21] i Krakowie[22].
Poszukiwaniem dodatkowych informacji o „Ignacym Wawrzeckim z Pułtuska” (takie imię i lokalizacja pojawia się w Gazecie Warszawskiej z 26 marca 1870) i jego zbiorze meteorytów od długiego czasu zajmują się Jadwiga Biała i Janusz W. Kosiński. Przy wydatnej pomocy dyrektor Muzeum Regionalnego w Pułtusku Anny Henrykowskiej, sprawdzono księgi parafialne i cmentarze w Pułtusku. Jak na razie nie udało się natrafić na jakikolwiek ślad o właścicielu kolekcji i jej dalszych losach.[23][24]
Zdarzały się również przypadki handlowania fałszywymi okazami meteorytu! Patrz → Gazeta Polska z 25 września 1868 roku.
Meteoryt Oczeretna
Ukraiński meteoryt Oczeretna jest prawdopodobnie okazem meteorytu Pułtusk, który za sprawą handlarzy meteorytów trafił na Ukrainę?
Skąd przybył meteoroid „Pułtusk”
Już Galle (1868) próbował wyznaczyć orbitę meteoroidu „Pułtusk”. Dysponując wielką ilością relacji świadków obliczył, że meteoroid z którego spadł meteoryt Pułtusk miał orbitę o mimośrodzie (e) większym od 1 (jeden). Znaczyłoby to, że przybył on spoza Układu Słonecznego. Dziś wiemy, że obliczenia Gallego były błędne.
Od wielu lat (Cwietkow 1999) rozwijana jest metoda numerycznych symulacji, w wyniku których można oszacować parametry orbitalne meteoroidu na podstawie rozkładu mas okazów spadłych w postaci deszczy meteorytów. Spadek meteorytu Pułtusk nadaje się do takich badań, jak mało który. W swojej publikacji Cwietkow (1999) podaje wyniki takich obliczeń dla meteoroidu „Pułtusk”:
- wielka półoś a=2,53 AU,
- mimośród e=0,619,
- odległość: perihelium q=0,96 AU, aphelium Q=4,10 AU,
- nachylenie orbity i=2°.
Jak widać, meteoroid pochodził z Pasa Planetoid i jego orbita nie wyróżnia się szczególnie w porównaniu z wieloma innymi wyznaczonymi orbitami dla innych spadków. Zastanawiać może, na podstawie jakich danych (rozkład mas) przeprowadzono te obliczenia? Mapa opublikowana w 1868 roku (Babczyński et al. 1868) nie jest dokładny odzwierciedleniem rozkładu okazów lecz tylko „graficznym” zobrazowaniem zasięgu znajdowania okazów. Nigdy nie powstała mapa z dokładną lokalizacją znalezisk!
Inne źródła
Julian Siemaszko (1891) wymienia w swoim katalogu posiadane przez niego okazy: 7850 g, 570 g i 25 sztuk o łącznej wadze 110 g oraz zamieszcza krótki opis (w wolnym tłumaczeniu z rosyjskiego):
Siemaszko (1891, s. 42-43)[7850 g] Cały kamień częściowo oszlifowany z jednej strony. Odciski palców; formy postumentu pomnika Piotra I. (…) Jeden z największych spadków w liczbie kamieni, we wsiach: Chrzczony[25], Dąbrówka, Mrozy, Rzewnie, Rozdziały, Zastrużny (Застружны)[26], Rowy, Ciołkowo, Obryte, Różan, Sielc Nowy, Sielc Stary, Gostkowo, Sokołowo, Zambski, Psary – na powierzchni prawie 50 kwadratowych wiorst[27] między Pułtuskiem a Ostrołęką. Zebrano ponad 3000 kamieni o wadze od 20 funtów [≅ 8,19 kg][28] do 1 złotnika [≅ 4,3 g][29].
Jest obszerna wzmianka u Kleina (1904).
W katalogu Berwertha (1903) jest wzmianka o spadku:
Pultusk [Cg (7 p. 30. Jänner 1868) 52°42’N,
21°23’O], Psary, Obryte, Zambski (Zamski), Sokolowo, Gostkowo, Sielc nowy, Sielc stary, Rožan, Obrytte, Ciolkowo, Rowy Zastruzny, Rozdzialy, Fluß Narew (Sielec), Rzewnie, Mrozy, Dabrowka, Chrzconny, zwischen Pultusk und Ostrolenka, Polen, Rußland. Dr. Brezina fand in einer italienischen Sammlung einen 15 gr schweren Stein, gefallen 30. Jänner bei Lerizi nächst Spezia, den er zu Pultusk stellt.
Lokalizacja
(C) Ciołkowo, (G) Gostkowo, (O) Obryte, (R) Rzewnie, (S) Sielc
Elipsa spadku
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Według broszury Babczyński et al. (1868) i relacji Meunier (1868):
- Okazy znalezione w okolicach Obrytego (skrajnego punktu elipsy na SW) ważyły przeciętnie 100 gram, w Ciołkowie do 200 gram, w Gostkowie od 400 do 800 gram, w Sielcu (skrajnym punkcie na NE) od 1,2 do 1,6 kg. Natomiast 4 kg kamień, jeden z największych spadł w okolicy wsi Rzewnie.
Największe znalezione okazy: 9095 g (MHN w Londynie), 8100 g (Muzeum Ziemi PAN w Warszawie), 8070 g (MHN w Berlinie), 7850 g (Chicago), 7150 g (MHN w Wiedniu), 4105 g (Moskwa).
Więcej o elipsach spadku w artykule – Elipsa rozrzutu (strewn field, strewnfield, distribution ellipse).
Współczesne znaleziska
Lokalizacja części współczesnych znalezisk
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
W latach 2005-08 znaleziono jeszcze około 40 okazów, o łącznej wadze około 6,5 kg, największy miał 1,51 kg (Kosiński et al. (2011); informacja ustna od poszukiwaczy, część znalezisk niepotwierdzona).
Na mapie obok lokalizacja części znalezisk Łukasza Smuły.
Janusz W. Kosiński, który bada historię meteorytu Pułtusk i śledzi współczesne poszukiwania, sporządził zestawienie liczby znalezisk w ostatnich latach[30]:
rok 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 liczba okazów 1 1 1 6 2 14 5 3 4 6 7
W sumie 50 potwierdzonych znalezisk.
Mapy
.jpg) Elipsa spadku meteorytu Pułtusk (mapa z broszury wydanej przez Szkołę Główną w Warszawie)[3] |
.jpg) Mapa rozkładu okazów meteorytu Pułtusk (źródło: Johnstrup 1870) |
.jpg) Fragmenty arkuszy 65A Pultusk i 65B Rozan mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG) |
Pułtusk/Galeria
Okazy meteorytu Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Woreczko)
_g1.jpg) Największy okaz w zbiorach NHM, 8070 g |
_g3.jpg) Największy okaz – regmaglipty i skorupa obtopieniowa |
_g7.jpg) Największy okaz – regmaglipty i skorupa obtopieniowa |
_g2.jpg) Skorupa obtopieniowa |
_g4.jpg) Mniejsze okazy |
_g5.jpg) Na małych okazach po prawej, cenione przez kolekcjonerów etykiety muzealne |
- Meteoryt Pułtusk
.jpg) Okazy tzw. groch pułtuskiego ze zbiorów Muzeum Wydziału Geologii UW. Więcej na stronie muzeum (fot. Jan Woreczko) |
_3.jpg) Największy w polskich zbiorach okaz meteorytu Pułtusk o wadze 8,1 kg znajduje się w Muzeum Ziemi PAN (okaz kupiony w 1956 r., pochodzi z Gostkowa (Pilski 1997)) (fot. Jan Woreczko) |
- Wygląd współcześnie znajdowanych okazów meteorytu Pułtusk
.jpg) Okaz całkowity o wadze ~139 g (kolekcja: Woreczko Meteorites) |
_0.jpg) Okaz o wadze 143,2 g znaleziony w 2009 roku przez Roberta Mularczyka (fot. Robert Mularczyk) |
_1.jpg) Okaz o wadze 640 g znaleziony w maju 2009 roku przez Łukasza Smułę (fot. Łukasz Smuła) |
- Więcej przykładów w Pułtusk/In situ.
- Obrazy chondr w meteorycie Pułtusk
.jpg) Trzy chondry z meteorytu Pułtusk w płytce cienkiej, światło przechodzące spolaryzowane, jeden nikol (fot. Łukasz Karwowski) |
.jpg) Efektowna chondra monomineralna (piroksen) (PP) z charakterystyczną obwódką złożoną także z oliwinu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski) |
.jpg) Wachlarzowata chondra oliwinowa (RP). Barwy szare spowodowane niewielką grubością szlifu. Światło przechodzące przy nikolach skrzyżowanych (fot. Łukasz Karwowski) |
.jpg) „Lamelkowa” chondra oliwinowa (BO). Ciemne paski wewnątrz to wydzielenia maskelynitu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski) |
_1.jpg) Nieco rozmyta chondra porfirowa (POP) z pojedynczym większym kryształem oliwinu (euhedralnym). Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski) |
_2.jpg) Chondra porfirowa (POP). Drobne ziarna oliwinu tkwią w spoiwie maskelynitowym. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski) |
Bibliografia
- Aleksandrowicz J., (1868), Aerolit dnia 30-go stycznia 1868, Tygodnik Ilustrowany, Warszawa, nr 5, 1 lutego s. 50–51; nr 7, 15 lutego s. 89. Abs.: Biblioteka Warszawska, 1, 482.
- AnP, (1868a), Der Aërolithenfall vom 30. Januar d. J., Annalen der Physik, 133, Bd. 209, 1868, s. 351-352. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- B.A.A.S., (1869), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1867-68, Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 38th Meeting (1868), London 1869, s. 388-390.[31] Plik DjVu; plik GIF.
- Babczyński Tytus[32], Deike Karol[33], Wawnikiewicz Roman[34],[35] (1868), Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868 aux environs de la ville de Pułtusk. Publiée par la Haute Ecole de Varsovie, Warszawa 26 maja 1868[36], ss. 16.[37] Plik POLONA.
- Bayer Julian, (1868), Pogadanki astronomiczne. Wydanie nowe pomnożone, W Drukarni K. Kowalewskiego, Warszawa 1868, 1869, (s. 208-211).[38] Plik wLib; plik jLib.
- Biała Jadwiga (red.), (2008), Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych, Warszawa 2008.
- Biała Jadwiga, Jakubowski Tomasz, Woźniak Marek, (2013), „Wokół meteorytu Pułtusk” — wystawa meteorytów w Pułtusku, Meteoryt, 2, 2013, s. 24.
- Boguslawski Georg von, (1868), Grosse Feuerkugel und Meteorsteiregen bei Pultusk in Polen am 30. Januar 1868, Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, nr 12 i 15, 1868, s. 93-96, 113-118.[39] Plik hPDF.
- Brachaniec Tomasz, Kosiński Janusz W., Karwowski Łukasz, Lach Rafał, (2012), Mineralogia i procesy wietrzenia meteorytu Pułtusk, Przegląd Geol. (praca w trakcie przygotowania)
- Brachaniec Tomasz, Kosiński Janusz W., Lach Rafał, (2012), New Discoveries from an Old Strewn Field, the Pułtusk Meteorite, Meteorite, 18(4), 2012, s. 36-42.
- Breslauer Zeitung patrz → Pułtusk/Czasopisma
- Brezina Aristides, (1894), Die Gestaltung der Meteoriten (Vortrag, gehalten den 17. Januar 1894) (Mit 32 Abbildungen im Texte), Schriften des Vereins zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnisse, 34, 1894, s. 251-274, (s. 272) (ilustracje).[40] Plik PDF.
- Cwietkow Walentin I. (Цветков Валентин Иванович), (1999), Deszcze meteorytów, w: Meteoryt Pułtusk. Kamienny deszcz sprzed 130 lat. Materiały VIII Seminarium Meteorowo-Meteorytowego, Wyszków-Kraków 1999, s. 17-20.[41]
- Dziennik Warszawski patrz → Pułtusk/Czasopisma
- Fritsch K., (1868), Bemerkungen über die Gemengetheile eines der am 30. Jänner 1868, bei Pultusk in Polen gefallenen Aerolithen, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, s. 92-94. Plik DjVu.
- Gadomski Jan, (1929), Zbiór meteorytów Muzeum Przyrodniczego w Wiedniu, Uranja, 9/10, 1929, s. 131-136.[42] Plik DjvU; plik dLib.
- Gadomski Jan, (1946), Odszukanie dwóch meteorytów w gruzach Warszawy, Urania, 3-4, 1946, s. 68.[43] Plik DjvU.
- Galle Johann Gottfried, (1868), Ueber die Bahn des am 30. Januar 1868 beobachteten und bei Pultusk im Königreiche Polen als Steinregen niedergefallenen Meteors durch die Atmosphäre, Abhandlungen der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur, Abtheilung für Naturwissenschaften und Medicin, Breslau 1868, s. 79-121. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Galle Johann Gottfried, (1868a), tłum. Haas Walter H., Concerning the Meteor Observed on January 30, 1868, which Fell through the Atmosphere as a Shower of Stones at Pultusk in the Kingdom of Poland, Popular Astronomy, 50, 1942, s. 501-509. Plik adsabs.
- Galle Johann Gottfried, (1868b), tłum. Haas Walter H., Concerning the Meteor Observed on January 30, 1868, which Fell through the Atmosphere as a Shower of Stones at Pultusk in the Kingdom of Poland, Popular Astronomy, 52, 1944, s. 43-47, s. 94-98. Plik adsabs i dalsze.
- Gazeta Lekarska patrz → Pułtusk/Czasopisma
- Gazeta Polska patrz → Pułtusk/Czasopisma
- Gazeta Warszawska patrz → Pułtusk/Czasopisma
- +Gładyszewski Longin, (1975), Skład izotopowy potasu i litu w meteorycie Pułtusk, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio AA Physica et Chemia, 29/30, 1975, s. 257-264.
- Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.
- Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko, streszczenie referatu, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 36-37.
- Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań), materiały, IV Konferencja Meteorytowa, Warszawa-Wyszków 2006, 2008, s. 26-30.
- Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Wietrzenie meteorytu Pułtusk, W: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych. Warszawa 2008, s. 36-40.
- Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań) (Weathering processes of in Pułtusk meteorite (preliminary results)), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 23-27. Plik PDF; plik PDF.
- Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Wietrzenie meteorytów na przykładzie Moraska i Pułtuska, Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 28-34. Plik PDF.
- Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2011), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 182-183 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik PDF.
- Hanczke Teresa, (1995), Meteoryty i tektyty w zbiorach Muzeum Ziemi. Katalog, Muzeum Ziemi, Warszawa 1995, ss. 72. ISBN 83-900326-3-5.
- Haidinger Wilhelm Ritter von, (1868), Der Meteorsteinfall vom 30. Jänner 1868 unweit Warschau, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 57, Abt. 2, 1868, s. 405-412.[44] Plik PDF.
- Heis Eduard, (1869),, Nachrichten über die Feuerkugel vom 30. Jan. und über Sternschnuppen, Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, 1869, s. 68-70, 118-120, 128-132, 228-230. Plik DjVu.
- Hintze Carl Adolf Ferdinand, (1912), Schlesien und die Meteoriten, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbevereins für Breslau u. die Provinz Schlesien, 6. Jahrgang 1912/1913, nr 1, 1 Oktober 1912, s. 9-12 (patrz → artykuł).[45] Plik dsLib; plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Johnstrup Frederik, (1870), Om Meteoriterne og nogle i de senere Aar iagttagne Meteorfald (Hermed Tavle I), Tidsskrift for populære Fremstillinger af Naturvidenskaben, 17 (4th ser., 2 bd.), Kjøbenhavn 1870, s. 1-25, (s. 17 mapa).[46] Plik DjVu.
- Kamińska Ewelina, Kosiński Janusz W., (2009), Upadek i rozmieszczenia fragmentów meteorytu Pułtusk, Meteoryt, 1, 2009, s. 5-9.
- Karwowski Łukasz, (2008), Czym jest meteoryt Pułtusk, w: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych, Warszawa 2008, s. 18-33.
- Karwowski Łukasz, Gurdziel Agnieszka, (2009), Secondary minerals in Morasko and Pułtusk meteorites, Vestnik Lviv. Univ. Ser. Physics., 43, 2009, s. 243-248.
- KŁOSY, nr 253, 1870, s. 275. Plik DjVu.
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- Kosiński Janusz W., (1999), Meteoryt pułtuski – 130 lat później, w: Meteoryt Pułtusk. Kamienny deszcz sprzed 130 lat. Materiały VIII Seminarium Meteorowo-Meteorytowego, Wyszków-Kraków 1999, s. 12-16.
- Kosiński Janusz W., (2007-2008), Biblioteczka meteorytu Pułtusk – zeszyty, Wyszków 2007–2008:
- zeszyt 1: Doniesienia prasowe o bolidzie z 30 stycznia 1868;
- zeszyt 2: Doniesienia prasowe o meteorycie Pułtusk w roku 1868;
- zeszyt 3: „Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868…” – pierwsze kompleksowe opracowanie naukowe o meteorycie Pułtusk.[47]
- Kosiński Janusz W., (2007), Czy można jeszcze znaleźć meteoryt Pułtusk?, materiały, III Seminarium Meteorytowe, 21-22 kwietnia, Olsztyn 2005, 2007, s. 49-54.
- Kosiński Janusz W., Wacholska Małgorzata, Biała Jadwiga, Dziergiewicz Patrycja, Szymańska Marlena, (2009), 2008 – ROK METEORYTU PUŁTUSK – 140 rocznica spadku – podsumowanie, Meteoryt, 1, 2009, s. 4-5.
- Kosiński Janusz W., Kamińska Ewelina, (2011), Upadek i rozmieszczenie fragmentów meteorytu Pułtusk (The Fall and the Distribution of Fragments the Pułtusk Meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 57-66. Plik PDF; plik PDF.
- Kowalczyk K., (1868), O aerolitach, z powodu bolidu spadłego w Sielcu dnia 30 stycznia 1868, Biblioteka Warszawska, 1, 1868, s. 481-488. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl, plik PDF.
- Kramsztyk Stanisław, (1868a), O Aerolitach, KŁOSY, nr 137 (13 lutego 1868), s. 83–85. Plik pLib.
- Kramsztyk Stanisław, (1868b), O aerolitach. Część II, KŁOSY, nr 138 (20 lutego 1868), s. 99-101.[49] Plik pLib.
- Kramsztyk Stanisław, (1899), Komety i gwiazdy spadające, Warszawa, nakład Gebethnera i Wolffa; Kraków, G. Gebethner i Spółka, 1899. Plik rLib; plik jLib.
- Krzesińska Agata, (2010), Wielofazowa deformacja meteorytu Pułtusk, Meteoryt, 3, 2010, s. 3-6. Plik PDF.
- +Krzesińska Agata, Żelaźniewicz A., Orłowski R., (2011), Pseudotachylitic melting and unmixing of silicate, carbonate and sulfide melts in the Pultusk H-chondrite, Abstract #5143, 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Greenwich, London, 2011. Plik PDF.
- +Krzesińska Agata, Fritz Jörg, Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Cournéde Cécile, (2012), Brecciation of the Pułtusk meteorite and its deformational history, Mineralogia Special Papers, vol. 40, s. 36-38, 2012. Plik PDF. Materiały 19th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21th October 2012.
- Krzesińska Agata, Fritz Jörg, (2014), Weakly shocked and deformed CM microxenoliths in the Pułtusk H chondrite, Meteoritics & Planetary Science, vol. 49(4), 2014, s. 595–610. Plik PDF.
- Krzesińska Agata, Gattacceca Jérôme, Friedrich Jon M., Rochette Pierre, (2015), Impact-related noncoaxial deformation in the Pułtusk H chondrite inferred from petrofabric analysis, Meteoritics & Planetary Science, vol. 50(3), 2015, s. 401-417. Plik PDF.
- Kurjer Codzienny patrz → Pułtusk/Czasopisma
- Kurjer Warszawski, nr 36, 14 lutego 1868. Pierwsza mapa okolic spadku. Patrz → Pułtusk/Czasopisma
- Lang Bruno, Kowalski Maciej, (1971), On possible number and mass of fragments from Pułtusk meteorite shower, Meteoritics, vol. 6(3), 1971, s. 149-158. Plik PDF; plik PDF.
- Lang Bruno, (1972), Pultusk Meteorite: a century-old problem viewed a new [Meteoryt Pułtuski: Nowe spojrzenie na zagadnienie o wiekowej tradycji], Acta Geophys. Polon., vol. XX, nr 3-4, 1972, s. 281-290. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- LaPaz Lincoln, (1941), A Mathematical Formula for Meteoritic Age-Determination and its Applicztion to the Pultusk, Poland, Meteorites, Popular Astronomy, 49, 1941, s. 261-265. Plik PDF.
- LaPaz Lincoln, (1942), J.G. Galle on the Pułtusk, Poland, Meteoritic Shower, Popular Astronomy, 50, 1942, s. 436-437. Plik PDF.
- Łaptaś Andrzej, Ćwiżewicz Małgorzata, (1998), Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego w Krakowie, Muzeum Geologiczne ING PAN, Kraków 1998, ss. 34, (s. 14-17). ISBN 83-909970-1-0.
- Manecki Andrzej, (1972), Chondry i chondryty: studium mineralogiczno-petrograficzne meteorytu Pułtusk, Prace Mineralogiczne, 27, 1972, s. 53–69.
- Meunier Stanislas Étienne[51], (1868), Météorites de Pultusk, Cosmos, revue encyclopédique…, ser. 3, vol. 3, 1868, s. 129, 162-163, 190-192.[52] Plik hPDF.
- +Meunier Stanislas M., (1898), Guide dans la collection de météorites, avec le catalogue des chutes représentées au Muséum, Muséum d'histoire naturelle, Paris 1898, ss. 110 (s. 80-81). Plik DjVu.
- Paneth F.A., (1937), Meteorites: the Number of Pultusk Stones, and the Spelling of “Widmanstätten Figures”, Nature, 140, 1937, s. 504-505, 809.
- Pilipiuk Andrzej, (2001), Poszukiwania meteorytu pułtuskiego – uwagi archeologa, Meteoryt, 3, 2001, s. 20-21. Plik PDF.
- Pilski Andrzej S., (1991), The Pultusk meteorite shower, Impact, vol. 2, 1991, s. 16-19.
- Pilski Andrzej S., (1992), Pułtuski deszcz meteorytów, Meteoryt, 4, 1992, s. 11-14. Plik PDF.
- Pilski Andrzej S., (1997), 130 lat temu, Meteoryt, 4, 1997, s. 3-4. Plik PDF.
- Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[54]
- Pilski Andrzej S., (2004), Pułtusk i inne kawałki gruzu z planetoidy 6 Hebe, Meteoryt, 2, 2004, s. 3-4. Plik PDF.
- Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Siemiątkowski Jacek, (2009), Reklasyfikacja meteorytu Pułtusk, streszczenie referatu, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 30.
- Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Siemiątkowski Jacek, (2011), Reklasyfikacja meteorytu Pułtusk, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 194 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik PDF.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 77-105).[55][56] Plik PDF. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1971), Meteoryty pułtuskie w zbiorach lwowskich, Acta Geophys. Polon., vol. XIX, nr 2, 1971, s. 238-239. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- +Rath Gerhard vom, (1868), Über die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallen am 30. Januar 1868, Bonn 1868.[57] Plik PDF.
- Rath Gerhard vom, (1868), Ueber die Meteoriten von Pultusk, Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft zu Berlin, 1, 1868, s. 124-125. Plik DjVu.
- Rath Gerhard von, (1868), Literaturnotizen: Dr. H. v. Rath: Ueber die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallem am 30. Jänner 1868: Hierzu 1 Tafel: Sep. aus der Festschrift der Niederrheinischen Gesellschaft für Natur- und Heilkunde zum 50jährigen Jubiläum der Universität Bonn, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, nr 12, s. 307-309. Plik DjVu.
- Samsonowicz Jan, (1952), La météorite de Pułtusk, Wiadomości Muzeum Ziemi, vol. 6(1), 1952, s. 57-68.
- Samsonowicz Jan[58], (1952), O wieku, pochodzeniu i przypuszczalnej ilości oraz masie meteorytu pułtuskiego (z mapką), Wiadomości Muzeum Ziemi, tom VI(1), Warszawa 1952, s. 56-68.
- Siemaszko Julian Iwanowicz (Симашко Юлиан Иванович), (1891), Каталогъ коллекции метеоритов'ь (Catalogue de la Collection de Météorites de Julion de Siemaschko (Saint Petersbourg, Russie), S.Petersburg 1891 (С. ПЕТЕРБУРГЪ (по июль 1891 г.)), ss. 64, (s. 42-43).[59][60][61] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl, (str. tytułowa).
- Siemiątkowski Jacek, (2004), Chondryt Pułtusk: przykład meteorytowej brekcji wieloskładnikowej (H4+H5), Meteoryt, 2, 2004, s. 26-28. Plik PDF.
- Smuła Łukasz, (2007), Kto szuka ten znajdzie, Meteoryt, 1, 2007, s. 27–28.
- Spencer L.J., (1937), Meteorites: the Number of Pultusk Stones and the Spelling of “Widmanstätten Figures”, Nature, 140, 1937, s. 589. Plik PDF.
- Stenz Edward, (1937), O meteorycie Pułtuskim (Koniec pewnej legendy), Urania, 2, 1937, s. 29-31.[62] Plik DjvU.
- Stenz Edward, (1937), Number of Fragments of the Pultusk Meteorite, Nature, 140(3533), 1937, s. 113-114. Plik PDF.
- Trautschold H. (1868), Ueber Meteorsteine von Pultusk und Makowo, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, s. 222-224. Plik DjVu; plik PDF.
- Tygodnik Ilustrowany patrz → Pułtusk/Czasopisma
- Waleńczak Zygmunt, (1977a), Defectoscopic of primary accretion forms in the Pułtusk meteorite (Poland), Bull. Acad. Pol. Sci., vol. 25, nr 1, 1977, s. 9-13.
- Waleńczak Zygmunt, (1977b), Optical ultramicroscopic observations of vesicles in opaque minerals of the Pułtusk meteorite, Bull. Acad. Pol. Sci., vol. 25, nr 1, 1977, s. 15-18.
- Waleńczak Zygmunt, (1977c), Liquid phase vesicles in the Pułtusk meteorite, Bull. Acad. Pol. Sci., vol. 25, nr 1, 1977, s. 19-22.
- Warin Roger, Kashuba John, (2013), Wielkie grzmoty, małe kamienie, Meteoryt, 2, 2013, s. 21–23.
- Werther G., (1868), Analyse des Meteorits von Pultusk, Journal für praktische Chemie, 105, 1868, s. 1-6. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Wylie C.C., (1940), The orbit of the Pultusk meteor, Popular Astronomy, 48, 1940, s. 306-311. Plik adsabs.
- Żbik Marek, Self Peter, (2004), Structure comparison of two stony meteorites (Pultusk and Baszkówka) using high resolution x-ray microtomography and image analysis, National Space Society Conference. Adelaide May 2004.
- Żbik Marek, Self Peter, (2005), High resolution X-ray microtomography analysis in non-destructive investigation of internal structure in two chondrites (Pultusk, Baszkówka), Mineralogia Polonica, 36(1), 2005, s. 5-19. Plik PDF.
O meteorycie Pułtusk w ówczesnej prasie → Pułtusk/Czasopisma
Przypisy
Zobacz również
- o meteorycie Pułtusk w ówczesnej prasie → Pułtusk/Czasopisma
- współcześnie znajdowane okazy meteorytu → Pułtusk/In situ
- okazy meteorytu → Pułtusk/Galeria
- relacja Meuniera (1868) z wizyty w Warszawie
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Pultusk
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Pultusk
- Kolekcja okazów meteorytu Pułtusk w zbiorach Muzeum Wydziału Geologii UW
- Meteoryt Pułtusk w kolekcjach polskich – katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection
- Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Pułtusk
- Wirtualne Muzea Małopolski – Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN
- Wikipedia – meteoryt Pułtusk
- woreczko.pl – Elipsa rozrzutu (strewn field, strewnfield, distribution ellipse)
- YouTube – Serial Meteorite Men, odcinek: Łowcy meteorytów - Pułtusk Polska
 |
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- sprawdzić pozycję Samsonowicza z 1952 r. – Wiki woreczko
.jpg){kind=link}
_1.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg){kind=link}
-2970.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
-1800.jpg&action=edit&redlink=1){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
_cover.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
_cover.jpg){kind=link}