PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Pillistfer

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (→Galerie)
 
(Nie pokazano 73 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
__NOTOC__
__NOTOC__
-
{{VerifyLevel |level=0i}}
+
{{VerifyLevel|level=1i}}
-
== Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów ==
+
== Znaleziono TYLKO POŁOWĘ spadłych okazów! ==
{{InfoboxMeteorite
{{InfoboxMeteorite
  | nazwa = Pillistfer
  | nazwa = Pillistfer
  | grafika = Pillistfer_main_mass_(Grewingk_1864).jpg
  | grafika = Pillistfer_main_mass_(Grewingk_1864).jpg
-
  | opis = Okaz, który spadł w Aukoma (14 kg, masa główna) (źródło: Grewingk 1864)
+
  | opis = Okaz, który spadł w '''Aukoma''' (14 kg; masa główna) (źródło: Grewingk 1864)
  | klasa = Spadek
  | klasa = Spadek
  | mbclass = fall
  | mbclass = fall
Linia 21: Linia 21:
Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku<ref name="data">tj. 27 lipca 1863 roku wg kalendarza juliańskiego (''starego stylu'')</ref> (sobota) w&nbsp;[[Estonia|Estonii]] (chondryt enstatytowy EL6).
Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku<ref name="data">tj. 27 lipca 1863 roku wg kalendarza juliańskiego (''starego stylu'')</ref> (sobota) w&nbsp;[[Estonia|Estonii]] (chondryt enstatytowy EL6).
-
Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono '''cztery okazy''': w&nbsp;'''Aukoma''' (14&nbsp;kg), w&nbsp;'''Kurla''' (7,5&nbsp;kg), w&nbsp;'''Wahhe''' (1,5&nbsp;kg) i&nbsp;w&nbsp;'''Sawiauk''' (0,25&nbsp;kg). Okaz, który spadł w&nbsp;Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i&nbsp;belki stropu, następnie zarył się w&nbsp;ziemi (klepisku) (wg&nbsp;terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. [[:Category:Hammer|''hammer'']]).
+
Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono '''cztery okazy''': w&nbsp;'''Aukoma''' (14&nbsp;kg)<ref name="Aukoma mass">wg danych muzeum w&nbsp;Tartu zachowany fragment ważył 10,741&nbsp;kg</ref>, w&nbsp;'''Kurla''' (7,5&nbsp;kg)<ref name="Kurla mass">okaz z Kurla, ważący początkowo około 7,5&nbsp;kg, został pocięty; zachowana połowa okazu ważyła około 4&nbsp;kg (wg danych muzeum w&nbsp;Tartu 3950&nbsp;g); '''[[#Skradziony okaz|okaz ten skradziono]]''', ale część z niego później odzyskano</ref>, w&nbsp;'''Wahhe''' (1,5&nbsp;kg) i&nbsp;w&nbsp;'''Sawiauk''' (0,25&nbsp;kg). Okaz, który spadł w&nbsp;Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i&nbsp;belki stropu, następnie zarył się w&nbsp;ziemi (klepisku) (wg&nbsp;terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. [[:Category:Hammer|''hammer'']]).
-
Już 17 czerwca w gazecie '''''Das Inland''''' pojawiła się pierwsza wzmianka o&nbsp;spadku (gazeta '''''Rigasche Zeitung''''' powtórzyła tę informację 22 czerwca). Dr C.&nbsp;Grewingk informował o&nbsp;znalezieniu dwóch kamieni w&nbsp;''Korla'' i&nbsp;''Aukoma'' oraz o&nbsp;obserwacji spadku dwóch meteorytów w&nbsp;''Moor Awoting'' 85 wiorst na południe (''Das Inland'', nr&nbsp;31).
+
Już 17 sierpnia w gazecie '''''Das Inland''''' pojawiła się pierwsza wzmianka o&nbsp;spadku (gazeta '''''Rigasche Zeitung''''' powtórzyła tę informację 22 sierpnia). Dr C.&nbsp;Grewingk informował o&nbsp;znalezieniu dwóch kamieni w&nbsp;''Kurla'' i&nbsp;''Aukoma'' oraz o&nbsp;obserwacji spadku dwóch meteorytów w&nbsp;''Moor Awoting'' 85 wiorst na południe (''Das Inland'', nr&nbsp;31).
-
Jedną z pierwszych publikacji o spadku był artykuł Rose (1863; opisał w&nbsp;niej również spadek meteorytu [[Buschhof]]). Okoliczności towarzyszące spadkowi:
+
'''''Rigasche Zeitung''''' nr 184 z 22 sierpnia (''pisownia oryginalna''):
-
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}
+
{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
-
{{Wielokropek}} Der zweite Fall ist noch interessanter und grossartiger. Er ereignete sich am 8.&nbsp;Aug. d.&nbsp;J. Mittags 12½&nbsp;Uhr beim Pastorat Pillistfer im {{sparse-b}}Fellin{{sparse-e}}'schen Kreise Nord-Livlands an folgende acht in einer Richtung von ungefähr NNW. nach SSO. auf einander folgenden Punkten, deren äusserste in gerader Richtung 11 bis 12&nbsp;Werst von einander entfernt sind: Kurla-Krug, Heuschlag des Aukoma-Gesindes, Budstube Pöllenikko, Gesinde Takki, Hofsfeld des Gutes Wolmarshof (2&nbsp;Steine), Dorf Unnakfer. Die beiden erstgenannten Punkte gehören zum Gute Cabbal, die übrigen zu Wolmarshof. Drei der gefallenen Steine sind bisher gefunden, der Aukoma-Stein, der Kurla-Stein und der Wahhe-Stein; man hat aber Hoffnung noch mehrere zu finden. Der fall ereignete sich bei unfreundlichem Wetter, NNW.-Wind und einer Temperatur von 8° bis 10°&nbsp;R.<ref>chodzi o&nbsp;używaną wówczas skalę Réaumura; temperatura zamarzania wody wynosi 0&nbsp;stopni Réaumura, a&nbsp;1°C&nbsp;=&nbsp;0,8°R; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Skala_Réaumura Skala Réaumura]; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; ebenfalls mit einer Detonation, die mehr oder weniger stark in einem Umkreise von ungefähr 17&nbsp;Werst im Halbmesser gehört wurde; eine Feuererscheinung wurde wie bei dem vorigen nicht wahrgenommen.
+
'''Dorpat''' Dem {{Txt2Img|Pillistfer_(Grewingk_Das_Inland_31_1863).jpg|„Inland”}} wird vom Prof. Dr.&nbsp;C.&nbsp;Grewingk geschrieben: Am 27.&nbsp;Juli (8.&nbsp;Aug.) d.&nbsp;J., Mittags 12½&nbsp;Uhr, sielen zwischen Cabbal und Pastorat Pillistfer in Nordlivland zwei Meteorsteine von 17 und 23&nbsp;Pfd. Gewicht nieder. Der leichtere Stein wurde in dem Kruge Korla, durch dessen Dach er geschlagen, aufgefunden, den anderen grub man eine Werst von diesem Punkte auf dem Heuschlage beim Gesinde Aukoma aus. 85&nbsp;Werst weiter südlich und zwar 6&nbsp;Werst vom Gute Ermes bei Walk, ist zu derselben Zeit, auf dem Moor Awoting, das Fallen zweier Meteorite beobachtet worden uud deren Aufsuchung in Angriff genommen. —&nbsp;Prof.&nbsp;Grewingk verspricht umständlichere Mittheilungen, sobald die zu erwartenden Berichte eingetroffen sein werden.
-
{{Wielokropek}}
+
{{AQuote-end}}
 +
 
 +
Również już w sierpniu 1863 roku dużo więcej o spadku napisał Grewingk w&nbsp;'''''Dorpater Tagesblatt''''' nr&nbsp;189.
 +
 
 +
 
 +
Jedną z pierwszych publikacji o spadku był artykuł Rose (1863; opisał w&nbsp;nim również spadek meteorytu [[Buschhof]]). Okoliczności towarzyszące spadkowi meteorytu Pillistfer:
 +
{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
 +
{{Wielokropek}} Der zweite Fall ist noch interessanter und grossartiger. Er ereignete sich am 8.&nbsp;Aug. d.&nbsp;J. Mittags 12½&nbsp;Uhr beim Pastorat Pillistfer im {{sparse-b}}Fellin{{sparse-e}}'schen Kreise Nord-Livlands an folgende acht in einer Richtung von ungefähr NNW. nach SSO. auf einander folgenden Punkten, deren äusserste in gerader Richtung 11 bis 12&nbsp;Werst von einander entfernt sind: Kurla-Krug, Heuschlag des Aukoma-Gesindes, Budstube Pöllenikko, Gesinde Takki, Hofsfeld des Gutes Wolmarshof (2&nbsp;Steine), Dorf Unnakfer. Die beiden erstgenannten Punkte gehören zum Gute Cabbal, die übrigen zu Wolmarshof. Drei der gefallenen Steine sind bisher gefunden, der Aukoma-Stein, der Kurla-Stein und der Wahhe-Stein; man hat aber Hoffnung noch mehrere zu finden. Der fall ereignete sich bei unfreundlichem Wetter, NNW.-Wind und einer Temperatur von 8° bis 10°&nbsp;R.<ref>chodzi o&nbsp;używaną wówczas skalę Réaumura; temperatura zamarzania wody wynosi 0&nbsp;stopni Réaumura, a&nbsp;1°C&nbsp;=&nbsp;0,8°R; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Skala_Réaumura Skala Réaumura]; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>; ebenfalls mit einer Detonation, die mehr oder weniger stark in einem Umkreise von ungefähr 17&nbsp;Werst im Halbmesser gehört wurde; eine Feuererscheinung wurde wie bei dem vorigen nicht wahrgenommen.&nbsp;{{Wielokropek}}
{{AQuote-end}}
{{AQuote-end}}
Spadek miał miejsce przy niepogodzie i niskiej, jak na sierpień, temperaturze oraz przy wietrze z&nbsp;kierunku NNW. Detonacje towarzyszące „ognistemu” bolidowi były słyszane w&nbsp;promieniu 17&nbsp;wiorst (około 18&nbsp;km).
Spadek miał miejsce przy niepogodzie i niskiej, jak na sierpień, temperaturze oraz przy wietrze z&nbsp;kierunku NNW. Detonacje towarzyszące „ognistemu” bolidowi były słyszane w&nbsp;promieniu 17&nbsp;wiorst (około 18&nbsp;km).
-
Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o&nbsp;11-12&nbsp;wiorst. Widziano&nbsp;(!) spadek kamieni w&nbsp;punktach: Kurla, Aukoma, Pöllenikko, Wahhe, Takki, Wolmarshof (2&nbsp;kamienie) i&nbsp;Unnakfer (Könno) (patrz → [[:Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa]]). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk  1864) tylko cztery okazy w:&nbsp;Kurla, Aukoma, Wahhe i&nbsp;Sawiauk<ref>w relacji Rose (1863) jest mowa tylko o&nbsp;trzech znalezionych okazach</ref>:
+
Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o&nbsp;11-12&nbsp;wiorst. Widziano&nbsp;(!) spadek kamieni w&nbsp;punktach: '''Kurla''', '''Aukoma''', '''Pöllenikko''', '''Wahhe''', '''Takki''', '''Wolmarshof''' (2&nbsp;kamienie) i&nbsp;'''Unnakfer''' (''Könno'') (patrz → {{Txt2Img|Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa}}). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk  1864) tylko cztery okazy w:&nbsp;Kurla, Aukoma, Wahhe i&nbsp;Sawiauk<ref>w relacji Rose (1863) jest mowa tylko o&nbsp;trzech znalezionych okazach</ref>:
-
* [[:Image:Pillistfer_main_mass_(Grewingk_1864).jpg|Okaz z '''Aukoma''']] (est. ''Aukamäe'') – największy ze znalezionych ważył 28,77&nbsp;funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z&nbsp;kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w&nbsp;torf i&nbsp;glinę. Świadkami spadku byli Andres Pak i&nbsp;Hans Matzi, którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i&nbsp;syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w&nbsp;ziemi, ale cztery godziny później Andres wraz z&nbsp;siostrą zbliżyli się do otworu w&nbsp;torfie i&nbsp;glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z&nbsp;jego wydobyciem.
+
* {{Txt2Img|Pillistfer_main_mass_(Grewingk_1864).jpg|Okaz z '''Aukoma'''}} (est. ''Aukamäe'', ros. ''Аукамяэ'') – największy ze znalezionych ważył 28,77&nbsp;funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z&nbsp;kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w&nbsp;torf i&nbsp;glinę. Świadkami spadku byli ''Andres Pak'' i&nbsp;''Hans Matzi'', którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i&nbsp;syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w&nbsp;ziemi, ale cztery godziny później ''Andres'' wraz z&nbsp;siostrą zbliżyli się do otworu w&nbsp;torfie i&nbsp;glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z&nbsp;jego wydobyciem.
-
* Okaz z '''Kurla''' – ważył 16,79 funta. Świadkami spadku byli pracujący w&nbsp;polu bracia Johann (Juhan) i&nbsp;Andreas (Andres) Steinbergid, którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w&nbsp;stodole również słyszeli hałas, przerazili się i&nbsp;z&nbsp;niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli „dym” [[:Image:Pillistfer_Kurla_hammer_(Grewingk_1864).jpg|w&nbsp;dziurze w&nbsp;dachu]]. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według Krinov (1948) znajduje się on w&nbsp;zbiorach uniwersytetu w&nbsp;Tartu.<ref name="Kurla">wg Koblitz MetBase okaz z&nbsp;Kurla znajduje się w&nbsp;Tallinnie</ref>
+
* Okaz z '''Kurla''' (ros. ''Курла'') – ważył 16,79 funta.<ref name="Kurla mass"></ref> Świadkami spadku byli pracujący w&nbsp;polu bracia ''Johann'' (''Juhan'') i&nbsp;''Andreas'' (''Andres'') ''Steinbergid'', którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w&nbsp;stodole również słyszeli hałas, przerazili się i&nbsp;z&nbsp;niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli „dym” {{Txt2Img|Pillistfer_Kurla_hammer_(Grewingk_1864).jpg|w&nbsp;dziurze w&nbsp;dachu}}. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według Krinova (1948) okaz znajduje się w&nbsp;zbiorach uniwersytetu w&nbsp;Tartu.<ref name="Kurla">wg Koblitz MetBase okaz z&nbsp;Kurla znajduje się w&nbsp;Tallinnie</ref>
-
* [[:Image:Pillistfer_Taf2_(Grewingk_1864).jpg|Okaz z '''Wahhe''']] – ważył 3,626 funta (być może nawet 4&nbsp;funty); zarył się kilkanaście cali w&nbsp;wierzchniej warstwie gleby. Katherine (Trina) Kipper pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i&nbsp;przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i&nbsp;myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później.
+
* {{Txt2Img|Pillistfer_Taf2_(Grewingk_1864).jpg|Okaz z '''Wahhe'''}} – ważył 3,626 funta (być może nawet 4&nbsp;funty); zarył się kilkanaście cali w&nbsp;wierzchniej warstwie gleby. ''Katherine'' (''Trina'') ''Kipper'' pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i&nbsp;przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i&nbsp;myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później. Na {{Txt2Img|Pillistfer_Taf2_(Grewingk_1864).jpg|ilustracji}} okaz ''Wahhe'' wygląda na orientowany!
-
* Okaz z '''Sawiauk''' (est. ''Saviaugu'') – siedmiu pracujących w&nbsp;polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i&nbsp;trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i&nbsp;spadające z&nbsp;niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z&nbsp;nich.
+
* Okaz z '''Sawiauk''' (est. ''Saviaugu'') ('''Wolmarshof''') – siedmiu pracujących w&nbsp;polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i&nbsp;trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i&nbsp;spadające z&nbsp;niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z&nbsp;nich.
Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów:
Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów:
-
* Spadek w '''Takki''' obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z&nbsp;północy na południe, który spadł w&nbsp;kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa („''{{Kropek}}mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen''”). Podjęte poszukiwania kamienia nie przyniosły jednak skutku („''Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.''”).
+
* Spadek w '''Takki''' obserwowała ''Magdalena'' (''Madli'') ''Sein''. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z&nbsp;północy na południe, który spadł w&nbsp;kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa („''{{Kropek}}mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen''”). Podjęte poszukiwania kamienia nie przyniosły jednak skutku („''Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.''”).
-
* Spadek w '''Pöllenikko''', którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w&nbsp;Takki. Czarny obiekt poruszający się z&nbsp;NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa, klaskania (''klatschenden Tone''). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i&nbsp;wylądował w&nbsp;innym, odległym miejscu („''Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.''”).
+
* Spadek w '''Pöllenikko''', którego świadkiem była ''Marie'' (''Mari'') ''Ilwes'' miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w&nbsp;'''Takki'''. Czarny obiekt poruszający się z&nbsp;NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa, klaskania (''klatschenden Tone''). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i&nbsp;wylądował w&nbsp;innym, odległym miejscu („''Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.''”).
-
* Ostatnia, ósma obserwacja pochodzi z okolic wsi Könno niedaleko '''Unnakfer'''. Świadkiem spadku była Eva Tamm, która słyszała detonacje z kierunku NNW. Najpierw wysoko w&nbsp;powietrzu usłyszano huk i&nbsp;potrójne dudnienie, które przeszło w&nbsp;gwizd i&nbsp;syczenie zakończone odgłosem podobnym do klaskania, które towarzyszyło spadkowi meteorytu („''Zuerst vernahm sie einen dreifachen Knall und eines trommelartigen Lärm hoch in der Luft, darauf ein Pfeifen und Zischen, das immer niedriger sank und mit einem klatschenden Ton (Mats), d.&nbsp;i. dem Auf- und Einschlagen eines Meteoriten endete.''”). Meteoryt spadł w&nbsp;miękkie torfowisko (bagno) zostawiając w&nbsp;nim otwór (krater?). Staranne sondowanie terenu żelaznym prętem, nie dało rezultatów („''Der weiche moorartige Boden liess kein Loch wahrnehmen und wurde, ungeachtet vorsichtigen Sondirens mit einer Eisenstange, kein Meteorit gefunden.''”). Meteoryt przepadł.
+
* Ostatnia, ósma obserwacja pochodzi z okolic wsi ''Könno'' niedaleko '''Unnakfer'''. Świadkiem spadku była ''Eva Tamm'', która słyszała detonacje z kierunku NNW. Najpierw wysoko w&nbsp;powietrzu usłyszano huk i&nbsp;potrójne dudnienie, które przeszło w&nbsp;gwizd i&nbsp;syczenie zakończone odgłosem podobnym do klaskania, które towarzyszyło spadkowi meteorytu („''Zuerst vernahm sie einen dreifachen Knall und eines trommelartigen Lärm hoch in der Luft, darauf ein Pfeifen und Zischen, das immer niedriger sank und mit einem klatschenden Ton (Mats), d.&nbsp;i. dem Auf- und Einschlagen eines Meteoriten endete.''”). Meteoryt spadł w&nbsp;miękkie torfowisko (bagno) zostawiając w&nbsp;nim otwór (krater?). Staranne sondowanie terenu żelaznym prętem, nie dało rezultatów („''Der weiche moorartige Boden liess kein Loch wahrnehmen und wurde, ungeachtet vorsichtigen Sondirens mit einer Eisenstange, kein Meteorit gefunden.''”). Meteoryt przepadł.
-
W innym fragmencie artykułu Rose'a (1863) jest mowa o&nbsp;zaobserwowaniu tego samego dnia, 8&nbsp;sierpnia, spadku dwóch meteorytów, któremu nie towarzyszył żaden dźwięk, w&nbsp;rejonie o&nbsp;nazwie ''Awoting-Moor'' (około 80&nbsp;km od najdalej wysuniętego punktu spadku meteorytu Pillistfer; patrz → [[:Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa]]). Doniesienie to dotarło do Dorpat (obecnie Tartu) jeszcze przed informacją o&nbsp;spadku meteorytów pod Pillistfer.
+
W innym fragmencie artykułu Rose (1863) jest mowa o&nbsp;zaobserwowaniu tego samego dnia (8&nbsp;sierpnia) spadku dwóch meteorytów, którym nie towarzyszył żaden dźwięk, w&nbsp;rejonie o&nbsp;nazwie '''''Awoting-Moor''''' na północ od miejscowości ''Ermes'' (około 80&nbsp;km od najdalej wysuniętego punktu spadku meteorytu Pillistfer; patrz → {{Txt2Img|Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa}}). Doniesienie to dotarło do Dorpat (obecnie Tartu) jeszcze przed informacją o&nbsp;spadku meteorytów pod Pillistfer.
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}
{{Wielokropek}} Zwölf Meilen weiter sudlich von dem südlichsten Punkte, dem Dorfe Unnakfer, wo die augeführten Meteorstein gefallen sind, hat man ebenfalls an dem 8. Aug. Mittags 1 Uhr beim Schlosse Ermes<ref>wieś '''Ermes''' – obecnie ''Ērģeme''</ref> noch zwei Meteoriten bemerkt. Der Besitzer des Gutes Ermes, {{sparse-b}}Eduard v. Walter{{sparse-e}} und dessen Bruder {{sparse-b}}Hermann{{sparse-e}}, beobachteten nämlich, wie zwei Meteorite ohne Geräusch in den Awoting-Moor fielen, der 6&nbsp;Werst vom Hofe belegen ist. Diese Nachricht traf in Dorpat ein, bevor daselbst der Pillistfer'sche Fall bekannt geworden war. Genauere Mittheilungen sind noch nicht eingegangen.
{{Wielokropek}} Zwölf Meilen weiter sudlich von dem südlichsten Punkte, dem Dorfe Unnakfer, wo die augeführten Meteorstein gefallen sind, hat man ebenfalls an dem 8. Aug. Mittags 1 Uhr beim Schlosse Ermes<ref>wieś '''Ermes''' – obecnie ''Ērģeme''</ref> noch zwei Meteoriten bemerkt. Der Besitzer des Gutes Ermes, {{sparse-b}}Eduard v. Walter{{sparse-e}} und dessen Bruder {{sparse-b}}Hermann{{sparse-e}}, beobachteten nämlich, wie zwei Meteorite ohne Geräusch in den Awoting-Moor fielen, der 6&nbsp;Werst vom Hofe belegen ist. Diese Nachricht traf in Dorpat ein, bevor daselbst der Pillistfer'sche Fall bekannt geworden war. Genauere Mittheilungen sind noch nicht eingegangen.
Linia 52: Linia 59:
{{AQuote-end}}
{{AQuote-end}}
-
Być może obserwatorzy z Ermes widzieli meteoryty spadające pod Pillistfer, a&nbsp;tylko im się zdawało, że spadły one (bezgłośnie!) niedaleko w&nbsp;miejscu o&nbsp;nazwie ''Awoting-Moor''?
+
Być może obserwatorzy z ''Ermes'' widzieli meteoryty spadające pod Pillistfer, a&nbsp;tylko im się zdawało, że spadły one (bezgłośnie!) niedaleko, w&nbsp;miejscu o&nbsp;nazwie ''Awoting-Moor''?
-
Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w&nbsp;pracy Grewingka (Grewingk et&nbsp;al. 1864, s.&nbsp;36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna [[:Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa]] rejonu spadku. W&nbsp;publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: [[Nerft]], [[Buschhof]] oraz jedyny w&nbsp;historii przypadek spadku [[Tektyty|tektytu]] '''[[Igast]]''', sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!
+
Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w&nbsp;pracy Grewingka (Grewingk et&nbsp;al. 1864, s.&nbsp;36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna {{Txt2Img|Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapa}} rejonu spadku. W&nbsp;publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: [[Nerft]], [[Buschhof]] oraz jedyny w&nbsp;historii przypadek spadku [[Tektyty|tektytu]] '''[[Igast]]''', sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!
 +
 
 +
Szczegółowy opis okoliczności spadku czterech znalezionych okazów znajduje się również na portalu [http://histrodamus.ee/index.php?event=Show_event&event_id=1441&layer=60&lang=eng#1441 HISTRODAMUS].
 +
 
Okoliczności spadku według Krinova (1948; portal meteorite.narod.ru):
Okoliczności spadku według Krinova (1948; portal meteorite.narod.ru):
Linia 67: Linia 77:
Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z&nbsp;tego spadku.
Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z&nbsp;tego spadku.
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w&nbsp;sąsiedniej [[Łotwa|Łotwie]] spadł meteoryt [[Buschhof]]. Stało się to w&nbsp;odległości około 250&nbsp;km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer – różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17&nbsp;maja 1855 roku, w&nbsp;oddalonej o&nbsp;ok. 96&nbsp;km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt [[Igast]], który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek [[Tektyt|tektytu]].
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Kolekcje ==
Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer w&nbsp;największych kolekcjach:
Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer w&nbsp;największych kolekcjach:
Linia 72: Linia 89:
! Zbiór !! waga okazów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi
! Zbiór !! waga okazów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi
|-
|-
-
| Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. || 10,6&nbsp;kg<ref>wg Grewingk (1864) w kwietniu 1864 roku w&nbsp;kolekcji Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (Dorpat) znajdowało się 8475&nbsp;g fragmentów (trzy meteoryty, ''drei Meteorite'')</ref> || m.in. okaz z&nbsp;Kurla 7,5&nbsp;kg<ref name="Kurla"></ref>
+
| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 10,6&nbsp;kg<ref>wg Grewingk (1864) w kwietniu 1864 roku w&nbsp;kolekcji Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (Dorpat) znajdowało się 8475&nbsp;g fragmentów (trzy meteoryty, ''drei Meteorite'')</ref> || m.in. okaz z&nbsp;Kurla<ref name="Kurla mass"></ref><ref name="Kurla"></ref>; patrz dalej
|-
|-
-
| Vienna, Naturhist. Mus. || 1726&nbsp;g ||
+
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 1726&nbsp;g || fotografia fragmentu w&nbsp;Brandstätter (2013)
|-
|-
-
| Moscow, Acad. Sci. || 1216&nbsp;g ||
+
| [[Moscow, Acad. Sci.]] || 1216&nbsp;g || wg Явнель (1986) fragmenty: {{Txt2Img|Pillistfer_(Fersman_Moskwa).jpg|825,6 i&nbsp;389,9&nbsp;g}}
|-
|-
-
| London, Nat. Hist. Mus. || 336&nbsp;g ||
+
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 336&nbsp;g ||
 +
|-
 +
| [[Prague, Nat. Mus.]] || {{Txt2Img|Pillistfer_(NHM_Prague)-TJ.jpg|123&nbsp;g}} ||
|-
|-
| {{Wielokropek}}
| {{Wielokropek}}
|-
|-
-
| '''Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.'''<ref>fragment ten oraz f&nbsp;1,15&nbsp;g znajdują się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN w&nbsp;Krakowie]] (Łaptaś 1998; Pilski 2001)</ref> || 39&nbsp;g || 36,02&nbsp;g&nbsp;(fc) (Pilski&nbsp;2001)
+
| '''[[Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.]]''' || {{Txt2Img|Pultusk_(ING_PAN_Kraków)-33.3-5.jpg|39&nbsp;g}} || fragmenty 36,02&nbsp;g&nbsp;(fc) oraz 1,15&nbsp;g (f) znajdują się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN w&nbsp;Krakowie]] (nr&nbsp;inw. B-V-57/32.1-2) (Łaptaś 1998; Pilski 2001)
|}
|}
-
Według Tiirmaa (1983) w zbiorach Estońskiej Akademii Nauk znajdowały się trzy okazy (индивидуальный экземпляр) meteorytu:
+
W katalogu online zbiorów [[:Szablon:WashingtonNMNH-SI|muzeum w Waszyngtonie (NMNH)]] znajdują się zdjęcia płytek cienkich (''thin section'') tego wyjątkowego meteorytu.
-
:{| {{Koblitz Repository}}
+
 
-
! Okaz !! waga (g)
+
 
 +
Historia okazów w kolekcji w Tartu (''[[Tallinn,&nbsp;Geol.&nbsp;Inst.&nbsp;Acad.&nbsp;Sci.]]''):
 +
:{| {{Koblitz Repository|max-width=1000px}}
 +
! Źródło !! ''Aukoma'' !! ''Kurla'' !! ''Wahhe'' !! ''Sawiauk''
|-
|-
-
| Савиаугу || 3946
+
| – || ''(28,77&nbsp;funta,<br />14&nbsp;kg)''<ref name="Aukoma mass"></ref> || ''(16,79 funta,<br />7,5&nbsp;kg)''<ref name="Kurla mass"></ref> || ''(3,626 funta,<br />1,5&nbsp;kg)'' || ''<br />(0,25&nbsp;kg)''
|-
|-
-
| Аукамяэ || 10557
+
| Grewingk (1863) || – || 6876 g || (''brak?!'') || 158,5 g
|-
|-
-
| Курла<ref>zapewne błędnie przestawiono w&nbsp;katalogu nazwy okazów z&nbsp;Kurla i&nbsp;Sawiauk?</ref> || 158
+
| Grewingk&nbsp;(1882) || colspan="4" | '''4 okazy''' o&nbsp;łącznej wadze 20308&nbsp;g
 +
|-
 +
| Levinson-Lessing&nbsp;(1897) || 10741 g || 3950 g || 1459 g || 158,5 g
 +
|-
 +
| ''Метеоритика'' (1955, catalogs)‎ || 10557 g || 3946 g || – || 158 g
 +
|-
 +
| Tiirmaa (1983)<ref>błędnie przestawiono w&nbsp;katalogu nazwy okazów ''Kurla'' i&nbsp;''Sawiauk''</ref> || 10557 g (''Аукамяэ'') || 3946 g (''Савиаугу'') || (''brak?!'') || 158 g (''Курла'')
 +
|-
 +
| Явнель (1986) || 10557 g (''Аукамяэ'') || 3946 g (''Савиаугу'') || (''brak?!'') || 158 g (''Курла'')
 +
|-
 +
| Tiirmaa&nbsp;(1996) || 10350 g || 1020,77 g || (''brak?!'') || 158,8 g
 +
|-
 +
| Geoscience collections of Estonia || [http://geokogud.info/specimen/231937 record1] [http://geokogud.info/specimen/256609 record2] || [http://geokogud.info/specimen/212725 record] || (''brak?!'') || [http://geokogud.info/specimen/231936 record]
|}
|}
 +
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
-
Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w&nbsp;sąsiedniej [[Łotwa|Łotwie]] spadł meteoryt [[Buschhof]]. Stało się to w&nbsp;odległości około 250&nbsp;km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer – różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17&nbsp;maja 1855 roku, w&nbsp;oddalonej o&nbsp;ok. 96&nbsp;km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt [[Igast]], który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek [[Tektyt|tektytu]].
+
Znany handlarz meteorytów F. Krantz{{!Krantz Bonn|}} miał w&nbsp;swojej ofercie fragment tego meteorytu. Za fragment ze skorupą (''mit Rinde'') o&nbsp;masie 9,8&nbsp;g żądał 40&nbsp;ℳ (Mark)!<ref>{{!Krantz Catalogs}}</ref>
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
=== Skradziony okaz ===
 +
 
 +
'''W połowie 1995 roku skradziono z muzeum w&nbsp;Tartu {{Txt2Img|Pillistfer_Kurla_(Pani).jpg|okaz z&nbsp;Kurla}}!''' O&nbsp;fakcie kradzieży informował pracownik muzeum Tőnu Pani na specjalnej stronie '''[http://math.ut.ee/kurla/index.html Meteorite stolen!]'''. Kilka lat później amerykański dealer meteorytów Blaine Reed oferował do sprzedaży płytki meteorytu Pillistfer, które pochodziły od innego dealera z&nbsp;USA, któryż to twierdził, że oferowane przez niego fragmenty pochodziły z&nbsp;oficjalnej wymiany z&nbsp;muzeum w&nbsp;Tartu. Znany kolekcjoner Martin Horejsi był jednym z&nbsp;nabywców tego rzadkiego meteorytu. Z&nbsp;wyjaśnień, jakie udało mu się uzyskać od sprzedawcy (nieujawnionego), prawdopodobnie fragmenty, którymi handlowano, pochodziły ze skradzionego okazu. Całą tę historię opisał Martin Horejsi w&nbsp;artykule [http://www.meteorite-times.com/Back_Links/2006/April/Accretion_Desk.htm „Pillistfer, Estonia: Are There Skeletons In Its Closet?”] (idiomatyczne „Czy masz trupa w&nbsp;szafie?”). Według autora artykułu skradziony okaz (fragment) wrócił do zbiorów muzeum.
 +
 
 +
O tej kradzieży był również wątek na [http://www.meteorite-list-archives.com/ Meteorite Mailing List]. Krótka wymiana opinii miała miejsce pomiędzy Tőnu Pani i&nbsp;E.P. Grondine [http://www.meteorite-list-archives.com/1999/nov/msg00512.html 3&nbsp;listopada 1999&nbsp;roku]:
 +
{{BQuote-begin |max-width=640px}}
 +
<tt>'''''Subject: Theft'''''
 +
 
 +
''Tőnu Pani <***@ut.ee> wrote:''
 +
 
 +
Hallo,<br />
 +
I'm Tőnu Pani from the University of Tartu, Estonia. Why do you think, they can't sell these stolen meteorites?<br />
 +
Four years ago the Pilistvere-Kurla (Pillistfer) meteorite (E6) was stolen from our museum. This year I&nbsp;saw a&nbsp;big slice from the stolen part, belonging to a&nbsp;respectable private collection. What to do?
 +
 
 +
Tőnu Pani
 +
 
 +
 
 +
''From: "E.P. Grondine" <***@yahoo.com>''
 +
 
 +
Hello Tonu -<br />
 +
That you saw and recognized your stolen meteorite just proves my point. There is no market for stolen meteorites, just as there is no market for stolen major works of art. The art works are recognized and their return is demanded, and the purchaser looses his money.<br />
 +
Demand the return of the slice. The slice owner will also want to get his money back, so he will probably help you find who sold it to him. From there, work your way up the chain.
 +
 
 +
EP</tt>
 +
{{BQuote-end}}
 +
 
 +
Kradzieże (i zaginięcia) okazów meteorytów, a&nbsp;nieraz całych kolekcji, zdarzają się stosunkowo rzadko. Na szczęście (sic!) dla meteorytów większość z&nbsp;nich to okazy niepowtarzalne i&nbsp;zazwyczaj dobrze udokumentowane. Rynek meteorytów jest też bardzo mały i&nbsp;praktycznie wszyscy „więksi gracze” się znają. Trudno jest więc legalnie sprzedać unikatowy okaz bez udokumentowania źródła jego pochodzenia. Cenne i&nbsp;pożądane przez kolekcjonerów okazy meteorytów historycznych oraz te rzadkich typów i&nbsp;te „wyciągnięte z&nbsp;muzeów”, kosztują dużo i&nbsp;każdy kupujący zabiega o&nbsp;certyfikat autentyczności (legalności) i/lub bazuje na wiarygodności (uczciwości) sprzedawcy.
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
== Źródła ==
 +
 
 +
'''Grewingk (1863, ''Das Inland'')''' (nr 31, s. 500 [8])
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Pillistfer_(Grewingk_Das_Inland_31_1863).jpg|200px|thumb|left|Grewingk (1863), s.&nbsp;500&nbsp;[8]]]
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''''Das Inland'' (1863)''' (nr 34, s. 546 [7])
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Pillistfer_(Grewingk_Das_Inland_34_1863).jpg|200px|thumb|left|''Das Inland'', '''34''', 1863, s.&nbsp;546&nbsp;[7]]]
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''''Das Inland'' (1863)''' (nr 37, s. 594-595 [7-8])
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Pillistfer_(Grewingk_Das_Inland_37_1863).jpg|200px|thumb|left|''Das Inland'', '''37''', 1863, s.&nbsp;594-595&nbsp;[7-8]]]
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''''Rigasche Zeitung'' (1863)''' (nr 184, s. 1)
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Pillistfer_(Rigasche Zeitung_184_1863).jpg|200px|thumb|left|''Rigasche Zeitung'', '''184''', 1863, s.&nbsp;1]]
 +
|}
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 105: Linia 197:
{{GEFrame-begin}}
{{GEFrame-begin}}
{{GEMap
{{GEMap
-
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
+
| htmlFileMap = wiki-Pillistfer.htm
-
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Estonia-MM.kml
+
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Estonia-MM.kml
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Pillistfer-fit.kml
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Pillistfer-fit.kml
| lat = 58.624
| lat = 58.624
| lon = 25.721
| lon = 25.721
| zoom = 10
| zoom = 10
-
| type = map
+
| type = terrain
}}
}}
{{GEIcon-PointRed}}
{{GEIcon-PointRed}}
-
(P) Pilistvere, (A) Arussaare, (K) Kurla, (S) Saviaugu, (U)&nbsp;Unnakfer
+
(P) Pilistvere, (A) Arussaare, (K) Kurla, (S) Saviaugu, (T)&nbsp;''Takki'', (U)&nbsp;Unnakfer, (W)&nbsp;''Wolmarshof'' ((E)&nbsp;Ermes punkty spadku w&nbsp;''Awoting-Moor'')
-
 
+
{{GEIcon-PointGreen}}
-
Punkty dotyczące spadku w ''Awoting-Moor''
+
miejsca spadku wg Geoscience collections of Estonia (Grewingk et&nbsp;al. 1864)
 +
{{GEIcon-Coord}}
 +
współrzędne z publikacji Grewingk et&nbsp;al. (1864)
 +
{{GEIcon-PlaceOfInterest}}
 +
przyblizone miejsca spadku wg {{Txt2Img|Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|mapy}} Grewingk et&nbsp;al. (1864)
{{GEFrame-end}}
{{GEFrame-end}}
-
'''Pillistfer''' (obecnie ''Pilistvere'').
+
'''Pillistfer''' (obecnie ''Pilistvere''), '''Ermes''' (obecnie ''Ērģeme''), '''Wolmarshof''' (obecnie ''Kõo'').
 +
 
 +
Oznakowano również punkty dotyczące doniesienia o&nbsp;spadku meteorytów w&nbsp;rejonie ''Awoting-Moor'' (Rose 1863).
-
Oznakowano również punkty dotyczące doniesienia o spadku meteorytów w&nbsp;rejonie ''Awoting-Moor'' (Rose 1863).
+
Plik [http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Pillistfer.kml KML].
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
[[Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|thumb|300px|left|Mapa lokalizacji spadku meteorytów Pillistfer (oraz [[Buschhof]]) z&nbsp;publikacji Grewingk (1864)]]
+
[[Image:Pillistfer_maps_(Grewingk_1864).jpg|thumb|300px|left|Mapa lokalizacji spadku meteorytów Pillistfer (oraz [[Buschhof]]) z&nbsp;publikacji Grewingk et al. (1864)]]
Według relacji Rose (1863), Grewingk (1864) i&nbsp;Krinov (1948) spadło osiem kamieni, ale odnaleziono tylko cztery! Bolid leciał z&nbsp;kierunku NW, a&nbsp;największe okazy znaleziono na początku elipsy. '''Można przypuszczać, że okazy których nie znaleziono, spadłe dalej na południowy-wschód, mogły mieć masy większe od największego okazu znalezionego w&nbsp;Aukoma, więc ponad 14&nbsp;kg?!'''
Według relacji Rose (1863), Grewingk (1864) i&nbsp;Krinov (1948) spadło osiem kamieni, ale odnaleziono tylko cztery! Bolid leciał z&nbsp;kierunku NW, a&nbsp;największe okazy znaleziono na początku elipsy. '''Można przypuszczać, że okazy których nie znaleziono, spadłe dalej na południowy-wschód, mogły mieć masy większe od największego okazu znalezionego w&nbsp;Aukoma, więc ponad 14&nbsp;kg?!'''
Linia 137: Linia 235:
=== Mapy ===
=== Mapy ===
-
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="4">
+
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Pillistfer_(Rücker_1839).jpg|'''Pillistfer''', '''Kurla''', '''Sawiauk''', '''Unakfer''', '''Wolmarshof'''. Fragment mapy Rücker (1839) (źródło:&nbsp;University of Tartu)
</gallery>
</gallery>
-
== Galeria ==
+
<br clear="all"/>
 +
 
 +
== Galerie ==
-
Wygląd okazów znalezionych w poszczególnych lokalizacjach (źródło: Grewingk 1864)
+
Wygląd okazów znalezionych w poszczególnych lokalizacjach (źródło: Grewingk et al. 1864)
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
File:Pillistfer_Taf1_(Grewingk_1864).jpg|Okazy: ('''1''') Aukoma – 14&nbsp;kg, ('''2''') Kurla – 7,5&nbsp;kg i&nbsp;najmniejszy ('''3''') Sawiauk – 0,25&nbsp;kg (wszystkie rysunki w&nbsp;tej samej skali 1:2,5). Na planszy również ('''4''') wygląd meteorytu [[Igast]] w&nbsp;skali&nbsp;1:1
File:Pillistfer_Taf1_(Grewingk_1864).jpg|Okazy: ('''1''') Aukoma – 14&nbsp;kg, ('''2''') Kurla – 7,5&nbsp;kg i&nbsp;najmniejszy ('''3''') Sawiauk – 0,25&nbsp;kg (wszystkie rysunki w&nbsp;tej samej skali 1:2,5). Na planszy również ('''4''') wygląd meteorytu [[Igast]] w&nbsp;skali&nbsp;1:1
Linia 148: Linia 249:
File:Pillistfer_Kurla_hammer_(Grewingk_1864).jpg|Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz&nbsp;wyrządzone przez niego szkody
File:Pillistfer_Kurla_hammer_(Grewingk_1864).jpg|Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz&nbsp;wyrządzone przez niego szkody
</gallery>
</gallery>
 +
 +
 +
Okazy meteorytu Pillistfer ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Pillistfer_Aukoma_(University_of_Tartu).jpg|Meteoryt Pillistfer (okaz ''Aukoma'')
 +
File:Pillistfer_Kurla_(University_of_Tartu).jpg|Meteoryt Pillistfer (okaz ''Kurla'')
 +
File:Pillistfer_Sawiauk_(University_of_Tartu).jpg|Meteoryt Pillistfer (okaz ''Sawiauk'')
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Okazy meteorytu Pillistfer ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu]] (źródło: Aaloe et al. 1963)
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="166px" perrow="3">
 +
File:Pillistfer_Aukoma_(Aaloe_1963).jpg|Okaz ''Aukoma'' (10,557&nbsp;kg)
 +
File:Pillistfer_Kurla_(Aaloe_1963).jpg|Okaz ''Kurla'' (3,946&nbsp;kg)
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Okaz z Kurla (źródło: Tõnu Pani)
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Pillistfer_Kurla_(Pani).jpg|Obecny wygląd okazu z Kurla<ref name="Kurla mass"></ref>
 +
</gallery>
 +
 +
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Pillistfer_(Fersman_Moskwa).jpg|Płytka meteorytu w zbiorach [[:Szablon:MoscowAcadSci|Muzeum Fersmana w Moskwie]] (powyżej fragment meteorytu [[Stannern]]) (fot. Jan Woreczko)
 +
File:Pillistfer_(NHM_Prague)-TJ.jpg|Fragment meteorytu Pillistfer (123&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:PragueNM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Pradze]] (fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Pillistfer (NHM Vienna)-TJ21-1.jpg‎|Fragment meteorytu Pillistfer (155,2&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Pillistfer (NHM Vienna)-TJ21-2.jpg‎|Fragment meteorytu Pillistfer (1502,7&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Pillistfer_(Haag_2003).jpg|652 gramowy fragment z&nbsp;kolekcji Roberta Haaga (źródło: [[Haag (2003)|Haag 2003]], ''za zgodą'')
 +
File:Pillistfer_Kurla_(251g,_Jarkko_Kettunen)_2.jpg|251 gramowy fragment okazu ''{{Txt2Img|Pillistfer_Taf1_(Grewingk_1864).jpg|Kurla}}'' ({{Txt2Img|Pillistfer_(Haag_2003).jpg|fragment okazu Roberta Haaga}}) (kolekcja [http://www.littleplanets.fi/ Jarkko Kettunena])
 +
File:Pillistfer_Kurla_(251g,_Jarkko_Kettunen)_1.jpg|251 gramowy fragment okazu ''{{Txt2Img|Pillistfer_Kurla_(University_of_Tartu).jpg|Kurla}}''
 +
File:Pultusk_(ING_PAN_Kraków)-33.3-5.jpg|Fragmenty meteorytu Pillistfer: 36,02&nbsp;(fc) i&nbsp;1,15&nbsp;(f)&nbsp;g (nr&nbsp;inw. B-V-57/32.1-2), w kolekcji [[Muzeum Geologiczne PAN w Krakowie|Muzeum Geologicznego PAN w&nbsp;Krakowie]]
 +
File:University_of_Tartu_(Pillistfer).jpg|[[Meteoryty (kopie)|Kopie]] okazów ''{{Txt2Img|Pillistfer_Kurla_(University_of_Tartu).jpg|Kurla}}'' i&nbsp;''{{Txt2Img|Pillistfer_Sawiauk_(University_of_Tartu).jpg|Sawiauk}}'' meteorytu Pillistfer w&nbsp;zbiorach [[Szablon:TartuUniv|Muzeum Historii Naturalnej Uniwersytetu w Tartu]]
 +
 +
</gallery>
 +
 +
<br clear="all"/>
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
-
* {{Buchner (1864) |page=323-326}}
+
* {{Aaloe (1963)}}
-
* Grewingk Constantin C.A. von, (1863), '''Vorläufige Notiz''', ''Das Inland'', nr 31 (5/17 sierpnia 1863<ref name="data style"></ref>), s. 8. Plik [http://periodika.lndb.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_inla1863s01n31 DjVu].
+
* {{Brandstätter (2013)|page=114}}
-
* {{Grewingk (1863) |page=85-88}}
+
* {{Buchner (1864)|page=323-326}}
 +
 
 +
* Grewingk Constantin C.A. von, (1863), '''Vorläufige Notiz''', ''Das Inland'', nr 31 (5/17 sierpnia 1863<ref name="data style"></ref>), s. 500 [8]. Plik [http://periodika.lndb.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_inla1863s01n31 DjVu]; plik {{Txt2Img|Pillistfer_(Grewingk_Das_Inland_31_1863).jpg|JPG}}.
 +
 
 +
* {{Grewingk (1863)|page=85-88}}
 +
 
 +
* {{Grewingk (1863, DT)}}
* {{Grewingk (1864)}}
* {{Grewingk (1864)}}
-
* Heis Eduard, (1864), '''[[Pillistfer|Meteorsteinfall]]''', ''American Journal of Science and Arts'', 1864, s. 100-101. Plik [http://hdl.handle.net/2027/njp.32101043105665 DjVu].
+
* {{Grewingk (1882, catalog)}}
 +
 
 +
* Heis Eduard, (1864), '''[[Pillistfer|Meteorsteinfall]]''', ''American Journal of Science and Arts'', 1864, s. 100-101. Plik {{Link-HDL |hdl=2027/njp.32101043105665}}.
 +
 
 +
* ''Das Inland'', '''Ueber Meteoriten''', nr 28 (15/27 lipca 1863<ref name="data style"></ref>), s. 437-444 [1-4]. Plik [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_inla1863s01n28 DjVu].
 +
 
 +
* ''Das Inland'', '''Ueber Meteoriten (Schluß.)''', nr 29 (22 lipca/3 sierpnia 1863<ref name="data style"></ref>), s. 458-464 [3-6]. Plik [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_inla1863s01n29 DjVu].
 +
 
 +
* ''Das Inland'', nr '''31''' (5/17 sierpnia 1863<ref name="data style"></ref>); patrz → Grewingk (1863).
 +
 
 +
* ''Das Inland'', nr '''34''' (26 sierpnia/7 września 1863<ref name="data style"></ref>), s. 545-546 [7].<ref>wzmianka o spadku meteorytu [[Buschhof]] oraz powołanie na ''Dorpater Tagesblattes'' nr 189</ref> Plik [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_inla1863s01n34 DjVu].
 +
 
 +
* ''Das Inland'', nr '''37''' (16/28 września 1863<ref name="data style"></ref>), s. 594-595 [7-8]. Plik [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_inla1863s01n37 DjVu].
* {{Koblitz MetBase}}
* {{Koblitz MetBase}}
-
* {{Krinov (1940b) |page=56}}
+
* {{Krinov (1940b)|page=56}}
-
* {{Krinov (1948) |page=225}}
+
* {{Krinov (1948)|page=225}}
-
* {{Łaptaś (1998) |page=20-21}}
+
* Lacroix Alfred, (1905), '''Matériaux sur les météorites pierreuses. Identité de composition du météorites de [[Pillistfer]] (1863) et de Hvittis (1904)''', ''Bulletin de la société française de minéralogie'', 28, 1905, s. 70-76.{{MBD-record|name=Hvittis}} Plik {{Link-Gallica|ark=ark:/12148/bpt6k109008p}}.
-
* Neumayer Georg, (1871), '''Der Meteorit von Krähenberg''', ''Jahresbericht der Pollichia, eines naturwissenschaftlichen Vereins der Rheinpfalz'', XXVIII/XXIX, 1971, s. 143-170.<ref name="Krähenberg"></ref><ref>[[:Image:Krähenberg_(Neumayer_1871).jpg|plansza]] z rysunkiem meteorytu Krähenberg</ref> Plik [http://reader.digitale-sammlungen.de/resolve/display/bsb11038546.html DjVu].
+
* {{Levinson-Lessing (1897)|page=5-6}}
-
* Niessl Gustav von, (1888), '''Ueber die Bahnen der Meteoriten von [[Pillistfer]] am 8. August 1863 und Krähenberg am 5. Mai 1869''', ''Verhandlungen des Naturforschenden Vereines in Brünn'', 27, 1888, s.&nbsp;265-274.<ref name="Krähenberg">spadek meteorytu '''[http://www.lpi.usra.edu/meteor/index.php?code=12353 Krähenberg]''' 5&nbsp;maja 1869 roku w&nbsp;[[Niemcy|Niemczech]]; chondryt zwyczajny LL5, TKW 16,5&nbsp;kg</ref> Plik [http://catalog.hathitrust.org/Record/000055319 not available].
+
* {{Łaptaś (1998)|page=20-21}}
 +
 
 +
* {{Метеоритика (1955, catalogs)‎|page=96}}
 +
 
 +
* Neumayer Georg, (1871), '''Der Meteorit von Krähenberg''', ''Jahresbericht der Pollichia, eines naturwissenschaftlichen Vereins der Rheinpfalz'', XXVIII/XXIX, 1971, s. 143-170.<ref name="Krähenberg"></ref><ref>{{Txt2Img|Krähenberg_(Neumayer_1871).jpg|plansza}} z rysunkiem meteorytu Krähenberg</ref> Plik {{Link-MDZ|urn=urn:nbn:de:bvb:12-bsb11038546-7}}.
 +
 
 +
* Niessl Gustav von, (1888), '''Ueber die Bahnen der Meteoriten von [[Pillistfer]] am 8. August 1863 und Krähenberg am 5. Mai 1869''', ''Verhandlungen des Naturforschenden Vereines in Brünn'', 27, 1888, s.&nbsp;265-274.{{MBD-record|name=Krähenberg}} Plik [http://catalog.hathitrust.org/Record/000055319 not available].
* {{Pilski (2001)}}
* {{Pilski (2001)}}
-
* ''Rigasche Zeitung'', (1863), nr '''184''' (10/22 sierpnia 1863<ref name="data style">data według ''starego stylu''/''nowego stylu''</ref>), s. 1.<ref>autorem informacji był C.&nbsp;Grewingk</ref> Plik [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_rzei1863s01n184 DjVu].
+
* ''Rigasche Zeitung'', (1863), nr '''184''' (10/22 sierpnia 1863<ref name="data style">data według ''starego stylu''/''nowego stylu''</ref>), s. 1.<ref>autorem informacji był C.&nbsp;Grewingk</ref> Plik [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_rzei1863s01n184 DjVu]; plik {{Txt2Img|Pillistfer_(Rigasche_Zeitung_184_1863).jpg|JPG}}.
-
* Rose Gustav, (1863), '''Ueber zwei neue Meteoritenfälle''', ''Annalen der Physik'', 120, Bd. 196, 1863, s.&nbsp;619-623<ref>zawiera opis spadku meteorytów [[Buschhof]] i&nbsp;[[Pillistfer]]</ref>. Plik {{Djvu|Rose_1863_(AnP_120_196).djvu|DjVu}}.
+
* ''Rigasche Zeitung'', (1864), nr '''227''' (30 września/12 października 1864<ref name="data style">data według ''starego stylu''/''nowego stylu''</ref>), s. 2. Plik [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_rzei1864s01n227 DjVu]; plik {{Txt2Img|Pillistfer_(Rigasche_Zeitung_227_1864).jpg|JPG}}.
 +
 
 +
* Rose Gustav, (1863), '''Ueber zwei neue Meteoritenfälle''', ''Annalen der Physik'', 120, Bd. 196, 1863, s.&nbsp;619-623.<ref>zawiera opis spadku meteorytów [[Buschhof]] i&nbsp;[[Pillistfer]]</ref><ref>informacja ta ukazała się również w: ''Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin'', ''Aus dem Jahre 1863'', Berlin 1864, s. 441-444. Plik {{Link-BHL |item=138372}}</ref> Plik {{Djvu|Rose_1863_(AnP_120_196).djvu|DjVu}}.
* {{Siemaszko (1891)}}
* {{Siemaszko (1891)}}
Linia 185: Linia 349:
* {{Tiirmaa (1994)}}
* {{Tiirmaa (1994)}}
-
* ''Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie'', (1864), '''[[Pillistfer|Meteorsteinfall]]''', nr 13, 1864, s. 100-101. Plik [http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=njp.32101043105665 DjVu].
+
* ''Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie'', (1864), '''[[Pillistfer|Meteorsteinfall]]''', nr 13, 1864, s. 100-101. Plik {{Link-HDL|hdl=2027/njp.32101043105665}}.
 +
 
 +
* Woreczko Jan, (2013), '''Doniesienia z Wiki. [[Pillistfer|Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów?!]]''' ''Meteoryt'', 4, 2013, s. 20–21. Plik {{Link-Meteoryt|r=13|n=4}}; plik {{Djvu|Pillistfer_(Meteoryt_4_13).djvu|DjVu}}.
-
* Woreczko Jan, (2013), '''Doniesienia z Wiki. [[Pillistfer|Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów?!]]''' ''Meteoryt'', 4, 2013, s. 20–21. Plik {{Djvu|Pillistfer_(Meteoryt_4_13).djvu|DjVu}}.
+
* {{Явнель (1986)|page=57-58}}
-
{{Koblitz References | 1=After detonations, several stones fell, and four were found, at Aukoma, Kurla, Wahhe, and Sawiauk, weighing respectively about 14kg, 7.5kg, 1.5kg and 0.25kg, G.Rose, Monatsber. Akad. Wiss. Berlin, 1863, p.441. The metal contains over 1% Si, A.E.Ringwood, GCA, 1966, 30, p.23, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.381. The year of fall is incorrectly given as 1868, A.L.Graham et al., Cat. Met., 1985, p.285. Analysis, 27.84% total Fe, M.I.Dyakonova, Meteoritika, 1968, 28, p.131. Analysis, 27.78% total Fe, E.Jarosewich and B.Mason, GCA, 1969, 33, p.411. Mineralogy, I.A.Yudin, Meteoritika, 1972, 31, p.83, K.Keil, J. Geophys. Res., 1968, 73, p.6945. Mineralogy, I.A.Judin, Meteoritika, 1972, 31, p.83. Volatile trace element abundances, J.C.Laul et al., GCA, 1973, 37, p.329. Hg abundance, N.A.Ozerova et al., GCA, 1973, 37, p.569. Trace element abundances, C.M.Binz et al., GCA, 1974, 38, p.1579; J.Hertogen et al., GCA, 1983, 47, p.2241. Infrared photometry, albedo, JHK colors, M.Leake et al., Meteoritics, 1978, 13, p.101. Chemistry and size distribution of metal grains, A.V.Fisenko et al., LPSC, 1981, 12, p.288 (abs.). Noble gas data, J.Crabb and E.Anders, GCA, 1981, 45, p.2443. Classification and analysis, EL6 chondrite, D.W.Sears et al., GCA, 1982, 46, p.597. Uranium and Th content of oldhamite grains, M.T.Murrell and D.S.Burnett, GCA, 1982, 46, p.2453. Oxygen isotopic composition, R.N.Clayton et al., J. Geophys. Res., 1984, 89 (suppl.), p.C245; see also, LPSC, 1984, 15, p.172 (abs.). Carbon content and isotopic composition, P.Deines and F.E.Wickman, GCA, 1985, 49, p.89. Calculation of metamorphic temperatures, R.A.Fogel et al., LPSC, 1986, 17, p.231 (abs.). Mayor and trace element composition, G.W.Kallemeyn and J.T.Wasson, GCA, 1986, 50, p.2153. Bulk composition of metal, A.J.Easton, Meteoritics, 1986, 21, p.79. Xe isotopic composition of mineral separates, A.K.Lavrukhina et al., Meteoritika, 1987, 46, p.45; see also, LPSC, 1987, 18, p.543 (abs.). Analysis of sphalerite, S.T.Kissin, GCA, 1989, 53, p.1649. Sulfur isotopic composition, X.Gao and M.Thiemens, LPSC, 1990, 21, p.401 (abs.). Re-Os isotope systematics, J.W.Morgan et al., LPSC, 1990, 21, p.809 (abs.). Ar-Ar dating, D.D.Bogard and D.H.Garrison, LPSC, 1991, 22, p.115 (abs.). Volatile contents, D.W.Muenow et al., GCA, 1992, 56, p.4267. Bulk density and porosity, M.Terho et al., Studia Geophysica et Geodaedica, 1993, 37, p.65; see also, D.T.Britt and G.J.Consolmagno, MAPS, 2003, 38, p.1161. Petrographic shock classification, A.E.Rubin et al., LPSC, 1995, 26, p.1197 (abs.); see also, GCA, 1997, 61, p.849. Ferrosilite content of enstatite grains, Fs0.044, J.T.Wasson et al., Meteoritics, 1994, 29, p.658. Chemical composition of grain-sized main mineral fractions, Z.A.Lawrentjava, LPSC, 1996, 27, p.737 (abs.). Thermometry, Y.Zhang and D.W.G.Sears, MAPS, 1996, 31, p.647. EPMA analysis of fusion crust, M.J.Genge and M.M.Grady, MAPS, 1999, 34, p.341. Re-Os data, R.J.Walker et al., LPSC, 1999, 30, abs. #1208. Chlorine abundance, D.H.Garrison et al., MAPS, 2000, 35, p.419. Noble gas data; cosmic-ray exposure age, R.Okazaki et al., Antarct. Meteorite Res., 2000, (13), p.153. Oxygen isotopic composition, J.Newton et al., MAPS, 2000, 35, p.689. Noble gas data and cosmic-ray exposure ages, A.Patzer and L.Schultz, MAPS, 2001, 36, p.947. Trapped noble gas record, A.Patzer and L.Schultz, MAPS, 2002, 37, p.601. Re-Os isotopic composition, R.J.Walker et al., GCA, 2002, 66, p.4187. Abundances of REEs and other trace elements in mineral fractions, Z.A.Lavrentjeva et al., LPSC, 2003, 34, abs. #1026. Study of shock-thermal history by TL, track density, and trace element analysis of metal particles, A.Ivliev et al., LPSC, 2004, 35, abs. #1073.
+
{{Koblitz References |1=After detonations, several stones fell, and four were found, at Aukoma, Kurla, Wahhe, and Sawiauk, weighing respectively about 14kg, 7.5kg, 1.5kg and 0.25kg, G.Rose, Monatsber. Akad. Wiss. Berlin, 1863, p.441. The metal contains over 1% Si, A.E.Ringwood, GCA, 1966, 30, p.23, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.381. The year of fall is incorrectly given as 1868, A.L.Graham et al., Cat. Met., 1985, p.285. Analysis, 27.84% total Fe, M.I.Dyakonova, Meteoritika, 1968, 28, p.131. Analysis, 27.78% total Fe, E.Jarosewich and B.Mason, GCA, 1969, 33, p.411. Mineralogy, I.A.Yudin, Meteoritika, 1972, 31, p.83, K.Keil, J. Geophys. Res., 1968, 73, p.6945. Mineralogy, I.A.Judin, Meteoritika, 1972, 31, p.83. Volatile trace element abundances, J.C.Laul et al., GCA, 1973, 37, p.329. Hg abundance, N.A.Ozerova et al., GCA, 1973, 37, p.569. Trace element abundances, C.M.Binz et al., GCA, 1974, 38, p.1579; J.Hertogen et al., GCA, 1983, 47, p.2241. Infrared photometry, albedo, JHK colors, M.Leake et al., Meteoritics, 1978, 13, p.101. Chemistry and size distribution of metal grains, A.V.Fisenko et al., LPSC, 1981, 12, p.288 (abs.). Noble gas data, J.Crabb and E.Anders, GCA, 1981, 45, p.2443. Classification and analysis, EL6 chondrite, D.W.Sears et al., GCA, 1982, 46, p.597. Uranium and Th content of oldhamite grains, M.T.Murrell and D.S.Burnett, GCA, 1982, 46, p.2453. Oxygen isotopic composition, R.N.Clayton et al., J. Geophys. Res., 1984, 89 (suppl.), p.C245; see also, LPSC, 1984, 15, p.172 (abs.). Carbon content and isotopic composition, P.Deines and F.E.Wickman, GCA, 1985, 49, p.89. Calculation of metamorphic temperatures, R.A.Fogel et al., LPSC, 1986, 17, p.231 (abs.). Mayor and trace element composition, G.W.Kallemeyn and J.T.Wasson, GCA, 1986, 50, p.2153. Bulk composition of metal, A.J.Easton, Meteoritics, 1986, 21, p.79. Xe isotopic composition of mineral separates, A.K.Lavrukhina et al., Meteoritika, 1987, 46, p.45; see also, LPSC, 1987, 18, p.543 (abs.). Analysis of sphalerite, S.T.Kissin, GCA, 1989, 53, p.1649. Sulfur isotopic composition, X.Gao and M.Thiemens, LPSC, 1990, 21, p.401 (abs.). Re-Os isotope systematics, J.W.Morgan et al., LPSC, 1990, 21, p.809 (abs.). Ar-Ar dating, D.D.Bogard and D.H.Garrison, LPSC, 1991, 22, p.115 (abs.). Volatile contents, D.W.Muenow et al., GCA, 1992, 56, p.4267. Bulk density and porosity, M.Terho et al., Studia Geophysica et Geodaedica, 1993, 37, p.65; see also, D.T.Britt and G.J.Consolmagno, MAPS, 2003, 38, p.1161. Petrographic shock classification, A.E.Rubin et al., LPSC, 1995, 26, p.1197 (abs.); see also, GCA, 1997, 61, p.849. Ferrosilite content of enstatite grains, Fs0.044, J.T.Wasson et al., Meteoritics, 1994, 29, p.658. Chemical composition of grain-sized main mineral fractions, Z.A.Lawrentjava, LPSC, 1996, 27, p.737 (abs.). Thermometry, Y.Zhang and D.W.G.Sears, MAPS, 1996, 31, p.647. EPMA analysis of fusion crust, M.J.Genge and M.M.Grady, MAPS, 1999, 34, p.341. Re-Os data, R.J.Walker et al., LPSC, 1999, 30, abs. #1208. Chlorine abundance, D.H.Garrison et al., MAPS, 2000, 35, p.419. Noble gas data; cosmic-ray exposure age, R.Okazaki et al., Antarct. Meteorite Res., 2000, (13), p.153. Oxygen isotopic composition, J.Newton et al., MAPS, 2000, 35, p.689. Noble gas data and cosmic-ray exposure ages, A.Patzer and L.Schultz, MAPS, 2001, 36, p.947. Trapped noble gas record, A.Patzer and L.Schultz, MAPS, 2002, 37, p.601. Re-Os isotopic composition, R.J.Walker et al., GCA, 2002, 66, p.4187. Abundances of REEs and other trace elements in mineral fractions, Z.A.Lavrentjeva et al., LPSC, 2003, 34, abs. #1026. Study of shock-thermal history by TL, track density, and trace element analysis of metal particles, A.Ivliev et al., LPSC, 2004, 35, abs. #1073.
}}
}}
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}
Linia 204: Linia 370:
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=18822 Pillistfer]
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=18822 Pillistfer]
-
* {{MoscowVernadskyIG |id=10918 |name=Пилиствере |id2=18264 |name2=Pillistvere }} (fotografie okazu)
 
-
* meteorite.narodu.ru – [http://www.meteorite.narod.ru/proba/stati/stati74.htm#PiIistvere История падений и находок некоторых российских метеоритов]
 
* {{TartuUniv}} {{SeparatorBull}} [http://www.ut.ee/BGGM/pilistvere.html fotografie okazu]
* {{TartuUniv}} {{SeparatorBull}} [http://www.ut.ee/BGGM/pilistvere.html fotografie okazu]
-
* Meteoryt Pillistfer w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/kat-mkc-el.htm#pillistfer katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Pillistfer.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
+
* {{ViennaNHM}}
 +
* {{MoscowVernadskyIG|id=10918|name=Пилиствере|id2=18264|name2=Pillistvere }} (fotografie okazu)
 +
* meteorite.narodu.ru – [http://www.meteorite.narod.ru/proba/stati/stati74.htm#PiIistvere История падений и находок некоторых российских метеоритов]
 +
* {{PragueNM}}
 +
 
 +
* Meteoryt Pillistfer w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-el.htm#pillistfer katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Pillistfer.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
 +
 
 +
* portal HISTRODAMUS – [http://histrodamus.ee/index.php?event=Show_event&event_id=1441&layer=60&lang=eng#1441 Meteorite shower of Pilistvere]
 +
* portal Kume Külaselts – [http://www.kume.ee/?q=node/26 Pilistvere meteoriidisadu - Kurla meteoriit]
 +
 
 +
* Meteorite Times Magazine – Martin Horejsi, [http://www.meteorite-times.com/Back_Links/2006/April/Accretion_Desk.htm „Pillistfer, Estonia: Are There Skeletons In Its Closet?”]
 +
* Tőnu Pani – '''[http://math.ut.ee/kurla/index.html Meteorite stolen!]'''
* Wikipedia (EN) – [http://en.wikipedia.org/wiki/Pilistvere Pilistvere]
* Wikipedia (EN) – [http://en.wikipedia.org/wiki/Pilistvere Pilistvere]
* Wikipedia (RU) – [http://ru.wikipedia.org/wiki/Пилиствере Пилиствере (метеорит)]
* Wikipedia (RU) – [http://ru.wikipedia.org/wiki/Пилиствере Пилиствере (метеорит)]
 +
 +
* Facebook: Jarkko Kettunen – [https://www.facebook.com/jarkkotkettunen/posts/2909524449165047 Uber die Meteoritenfälle von Pllistfer, Buschhof und Igast - 1864]
 +
 +
* {{MPOD|name=Pillistfer}}
Linia 216: Linia 395:
* mapa miejscowości
* mapa miejscowości
-
* <del>lepszej jakości reprodukcje</del>
+
* ''Das Inland'', ''Rigasche Zeitung'' [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_rzei1863s01n184|article:DIVL39|query:Meteorite|issueType:P]
-
* <del>''Rigasche Zeitung'' [http://www.periodika.lv/periodika2-viewer/view/index-dev.html?lang=en#panel:pp|issue:/p_003_rzei1863s01n184|article:DIVL39|query:Meteorite|issueType:P]</del>
+
[[Category:Poza granicami Polski]]
[[Category:Poza granicami Polski]]

Aktualna wersja na dzień 20:29, 27 cze 2024

1i

Znaleziono TYLKO POŁOWĘ spadłych okazów!

Pillistfer →
Pillistfer main mass (Grewingk 1864).jpg
Okaz, który spadł w Aukoma (14 kg; masa główna) (źródło: Grewingk 1864)
Spadek
Lokalizacja Estonia
Położenie[1] 58°40'N, 25°44'E
Data 8 sierpnia 1863 r.[2], 12:30 (sobota)
Charakterystyka
Typ chondryt enstatytowy EL6
Masa 23,25 kg (cztery okazy)
Liczba okazów widziano spadek wielu kamieni, ale znaleziono tylko 4 okazy (deszcz meteorytów?)
Cechy hammer
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Aukoma, Kurla, Pilistvere, Pillistvere, Sawiauk, Wahhe; po rosyjsku: Пилиствере; po estońsku: Pilistvere meteoriit

Spadek deszczu meteorytów w południe 8 sierpnia 1863 roku[2] (sobota) w Estonii (chondryt enstatytowy EL6).

Po detonacjach spadł deszcz kamieni (relacje mówią o ośmiu spadłych kamieniach). Znaleziono cztery okazy: w Aukoma (14 kg)[3], w Kurla (7,5 kg)[4], w Wahhe (1,5 kg) i w Sawiauk (0,25 kg). Okaz, który spadł w Kurla przebił dach budynku gospodarczego. Spadł na dach stodoły, połamał dachówki i belki stropu, następnie zarył się w ziemi (klepisku) (wg terminologii kolekcjonerskiej, jest to tzw. hammer).


Już 17 sierpnia w gazecie Das Inland pojawiła się pierwsza wzmianka o spadku (gazeta Rigasche Zeitung powtórzyła tę informację 22 sierpnia). Dr C. Grewingk informował o znalezieniu dwóch kamieni w Kurla i Aukoma oraz o obserwacji spadku dwóch meteorytów w Moor Awoting 85 wiorst na południe (Das Inland, nr 31).

Rigasche Zeitung nr 184 z 22 sierpnia (pisownia oryginalna):

«

Dorpat Dem „Inland” wird vom Prof. Dr. C. Grewingk geschrieben: Am 27. Juli (8. Aug.) d. J., Mittags 12½ Uhr, sielen zwischen Cabbal und Pastorat Pillistfer in Nordlivland zwei Meteorsteine von 17 und 23 Pfd. Gewicht nieder. Der leichtere Stein wurde in dem Kruge Korla, durch dessen Dach er geschlagen, aufgefunden, den anderen grub man eine Werst von diesem Punkte auf dem Heuschlage beim Gesinde Aukoma aus. 85 Werst weiter südlich und zwar 6 Werst vom Gute Ermes bei Walk, ist zu derselben Zeit, auf dem Moor Awoting, das Fallen zweier Meteorite beobachtet worden uud deren Aufsuchung in Angriff genommen. — Prof. Grewingk verspricht umständlichere Mittheilungen, sobald die zu erwartenden Berichte eingetroffen sein werden.

»


Również już w sierpniu 1863 roku dużo więcej o spadku napisał Grewingk w Dorpater Tagesblatt nr 189.


Jedną z pierwszych publikacji o spadku był artykuł Rose (1863; opisał w nim również spadek meteorytu Buschhof). Okoliczności towarzyszące spadkowi meteorytu Pillistfer:

«

(…) Der zweite Fall ist noch interessanter und grossartiger. Er ereignete sich am 8. Aug. d. J. Mittags 12½ Uhr beim Pastorat Pillistfer im Fellin'schen Kreise Nord-Livlands an folgende acht in einer Richtung von ungefähr NNW. nach SSO. auf einander folgenden Punkten, deren äusserste in gerader Richtung 11 bis 12 Werst von einander entfernt sind: Kurla-Krug, Heuschlag des Aukoma-Gesindes, Budstube Pöllenikko, Gesinde Takki, Hofsfeld des Gutes Wolmarshof (2 Steine), Dorf Unnakfer. Die beiden erstgenannten Punkte gehören zum Gute Cabbal, die übrigen zu Wolmarshof. Drei der gefallenen Steine sind bisher gefunden, der Aukoma-Stein, der Kurla-Stein und der Wahhe-Stein; man hat aber Hoffnung noch mehrere zu finden. Der fall ereignete sich bei unfreundlichem Wetter, NNW.-Wind und einer Temperatur von 8° bis 10° R.[5]; ebenfalls mit einer Detonation, die mehr oder weniger stark in einem Umkreise von ungefähr 17 Werst im Halbmesser gehört wurde; eine Feuererscheinung wurde wie bei dem vorigen nicht wahrgenommen. (…)

»


Spadek miał miejsce przy niepogodzie i niskiej, jak na sierpień, temperaturze oraz przy wietrze z kierunku NNW. Detonacje towarzyszące „ognistemu” bolidowi były słyszane w promieniu 17 wiorst (około 18 km).

Spadek okazów obserwowano w wielu miejscach leżących na kierunku NNW-SSE odległych od siebie maksymalnie o 11-12 wiorst. Widziano (!) spadek kamieni w punktach: Kurla, Aukoma, Pöllenikko, Wahhe, Takki, Wolmarshof (2 kamienie) i Unnakfer (Könno) (patrz → mapa). Znaleziono (Rose 1863; Grewingk 1864) tylko cztery okazy w: Kurla, Aukoma, Wahhe i Sawiauk[6]:

  • Okaz z Aukoma (est. Aukamäe, ros. Аукамяэ) – największy ze znalezionych ważył 28,77 funta (pierwotnie 30 funtów); spadał pod kątem 75° z kierunku NW na SE; zarył się kilkanaście cali w torf i glinę. Świadkami spadku byli Andres Pak i Hans Matzi, którzy słyszeli odgłosy związane ze spadkiem: wielokrotne grzmoty i syczący jak grzechotka dźwięk. Na niebie widać było czarną smugę wskazującą kierunek lotu. Przy upadku odczuli wstrząs. Początkowo obawiali się podejść do dziury w ziemi, ale cztery godziny później Andres wraz z siostrą zbliżyli się do otworu w torfie i glinie, na którego dnie leżał meteoryt. Meteoryt był tak wbity, że mieli problem z jego wydobyciem.
  • Okaz z Kurla (ros. Курла) – ważył 16,79 funta.[4] Świadkami spadku byli pracujący w polu bracia Johann (Juhan) i Andreas (Andres) Steinbergid, którzy słyszeli ten sam odgłos co przy upadku okazu Aukoma. Widzieli oni czarny obiekt, który spadł na dach stodoły. Ludzie w stodole również słyszeli hałas, przerazili się i z niej uciekli bojąc się ognia, gdyż widzieli „dym” w dziurze w dachu. Meteoryt odnaleziono następnego dnia. Według Krinova (1948) okaz znajduje się w zbiorach uniwersytetu w Tartu.[7]
  • Okaz z Wahhe – ważył 3,626 funta (być może nawet 4 funty); zarył się kilkanaście cali w wierzchniej warstwie gleby. Katherine (Trina) Kipper pracująca przy sianie usłyszała straszny hałas i przerażona uciekła do domu, słysząc inne kamienie i myśląc, że spada niebo. Okaz znaleziono trzy dni później. Na ilustracji okaz Wahhe wygląda na orientowany!
  • Okaz z Sawiauk (est. Saviaugu) (Wolmarshof) – siedmiu pracujących w polu chłopów słyszało odgłosy, jak huk ognia armatniego, dwa dobiegające od północy i trzeci od zachodu. Później zobaczyli chmurę dymu i spadające z niej dwa obiekty. Znaleziono tylko jeden z nich.

Obserwacje spadków z których nie znaleziono meteorytów:

  • Spadek w Takki obserwowała Magdalena (Madli) Sein. Widziała ona czarny przedmiot poruszający się z północy na południe, który spadł w kartoflisko wydając odgłos podobny do klapsa („…mit klatschendem Tone (Mats) auf ein Kartoffelfeld fallen”). Podjęte poszukiwania kamienia nie przyniosły jednak skutku („Alles Suchen nach dem Stein war vergebens.”).
  • Spadek w Pöllenikko, którego świadkiem była Marie (Mari) Ilwes miał podobny przebieg, jak ten obserwowany w Takki. Czarny obiekt poruszający się z NW na SE pod kątem około 35°, również wydał przy upadku odgłos podobny do klapsa, klaskania (klatschenden Tone). Nie udało się go odszukać, przypuszczano, że upadając na duży granitowy głaz, których było tam pełno, odbił się i wylądował w innym, odległym miejscu („Das sorgfältigste Suchen nach dem Meteoriten blieb erfolglos und ist es leicht möglich, dass er, auf eines der zahlreich umherliegenden granitischen Geschiebe stossend, abprallte und auf diese Weise mehr oder weniger weit vom ersten Auffallpunkt entfernt und versteckt zu liegen kam.”).
  • Ostatnia, ósma obserwacja pochodzi z okolic wsi Könno niedaleko Unnakfer. Świadkiem spadku była Eva Tamm, która słyszała detonacje z kierunku NNW. Najpierw wysoko w powietrzu usłyszano huk i potrójne dudnienie, które przeszło w gwizd i syczenie zakończone odgłosem podobnym do klaskania, które towarzyszyło spadkowi meteorytu („Zuerst vernahm sie einen dreifachen Knall und eines trommelartigen Lärm hoch in der Luft, darauf ein Pfeifen und Zischen, das immer niedriger sank und mit einem klatschenden Ton (Mats), d. i. dem Auf- und Einschlagen eines Meteoriten endete.”). Meteoryt spadł w miękkie torfowisko (bagno) zostawiając w nim otwór (krater?). Staranne sondowanie terenu żelaznym prętem, nie dało rezultatów („Der weiche moorartige Boden liess kein Loch wahrnehmen und wurde, ungeachtet vorsichtigen Sondirens mit einer Eisenstange, kein Meteorit gefunden.”). Meteoryt przepadł.


W innym fragmencie artykułu Rose (1863) jest mowa o zaobserwowaniu tego samego dnia (8 sierpnia) spadku dwóch meteorytów, którym nie towarzyszył żaden dźwięk, w rejonie o nazwie Awoting-Moor na północ od miejscowości Ermes (około 80 km od najdalej wysuniętego punktu spadku meteorytu Pillistfer; patrz → mapa). Doniesienie to dotarło do Dorpat (obecnie Tartu) jeszcze przed informacją o spadku meteorytów pod Pillistfer.

«

(…) Zwölf Meilen weiter sudlich von dem südlichsten Punkte, dem Dorfe Unnakfer, wo die augeführten Meteorstein gefallen sind, hat man ebenfalls an dem 8. Aug. Mittags 1 Uhr beim Schlosse Ermes[8] noch zwei Meteoriten bemerkt. Der Besitzer des Gutes Ermes, Eduard v. Walter und dessen Bruder Hermann, beobachteten nämlich, wie zwei Meteorite ohne Geräusch in den Awoting-Moor fielen, der 6 Werst vom Hofe belegen ist. Diese Nachricht traf in Dorpat ein, bevor daselbst der Pillistfer'sche Fall bekannt geworden war. Genauere Mittheilungen sind noch nicht eingegangen. (…)

»


Być może obserwatorzy z Ermes widzieli meteoryty spadające pod Pillistfer, a tylko im się zdawało, że spadły one (bezgłośnie!) niedaleko, w miejscu o nazwie Awoting-Moor?


Pełen opis okoliczności spadku i wyniki badań meteorytu znajdują się w pracy Grewingka (Grewingk et al. 1864, s. 36-41, 57-65). Tam też znajduje się schematyczna mapa rejonu spadku. W publikacji Grewingka opisano również inne meteoryty: Nerft, Buschhof oraz jedyny w historii przypadek spadku tektytu Igast, sklasyfikowanego później jako pseudometeoryt!

Szczegółowy opis okoliczności spadku czterech znalezionych okazów znajduje się również na portalu HISTRODAMUS.


Okoliczności spadku według Krinova (1948; portal meteorite.narod.ru):

«

Пилиствере

После падения метеорита Пилиствере (ныне территория Эстонской ССР), сяучившегося 8 августа 1863 г., при котором выпало восемь камней, было найдено только четыре камня. Из них один, весом в „17 фунтов”, упал на постоялый двор и попал на крышу сарая. Пробив черепицу крыши, ребро балки в накате и нижнюю крышу над свиным хлевом в сарае, он углубился в землю. Метеорит этот хранится в Тартуском университете [powołanie na Siemaszko (1891)].

»


Nie znaleziono informacji o ewentualnych późniejszych znaleziskach okazów z tego spadku.


Nieco ponad dwa miesiące wcześniej, 2 czerwca 1863 roku, w sąsiedniej Łotwie spadł meteoryt Buschhof. Stało się to w odległości około 250 km, idealnie na południe od punktu spadku Pillistfer – różnica szerokości geograficznych pomiędzy tymi spadkami wynosi tylko kilka minut łuku! Natomiast kilka lat wcześniej, 17 maja 1855 roku, w oddalonej o ok. 96 km od Pillistfer wsi Iigaste spadł pseudometeoryt Igast, który wielu uważa za jedyny udokumentowany spadek tektytu.


Kolekcje

Okazy i fragmenty meteorytu Pillistfer w największych kolekcjach:

Zbiór waga okazów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 10,6 kg[9] m.in. okaz z Kurla[4][7]; patrz dalej
Vienna, Naturhist. Mus. 1726 g fotografia fragmentu w Brandstätter (2013)
Moscow, Acad. Sci. 1216 g wg Явнель (1986) fragmenty: 825,6 i 389,9 g
London, Nat. Hist. Mus. 336 g
Prague, Nat. Mus. 123 g
(…)
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci. 39 g fragmenty 36,02 g (fc) oraz 1,15 g (f) znajdują się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (nr inw. B-V-57/32.1-2) (Łaptaś 1998; Pilski 2001)

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego wyjątkowego meteorytu.


Historia okazów w kolekcji w Tartu (Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.):

Źródło Aukoma Kurla Wahhe Sawiauk
– (28,77 funta,
14 kg)[3] 		(16,79 funta,
7,5 kg)[4] 		(3,626 funta,
1,5 kg)
(0,25 kg)
Grewingk (1863) – 6876 g (brak?!) 158,5 g
Grewingk (1882) 4 okazy o łącznej wadze 20308 g
Levinson-Lessing (1897) 10741 g 3950 g 1459 g 158,5 g
Метеоритика (1955, catalogs)‎ 10557 g 3946 g – 158 g
Tiirmaa (1983)[10] 10557 g (Аукамяэ) 3946 g (Савиаугу) (brak?!) 158 g (Курла)
Явнель (1986) 10557 g (Аукамяэ) 3946 g (Савиаугу) (brak?!) 158 g (Курла)
Tiirmaa (1996) 10350 g 1020,77 g (brak?!) 158,8 g
Geoscience collections of Estonia record1 record2 record (brak?!) record

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.


Znany handlarz meteorytów F. Krantz[11] miał w swojej ofercie fragment tego meteorytu. Za fragment ze skorupą (mit Rinde) o masie 9,8 g żądał 40 ℳ (Mark)![12]


Skradziony okaz

W połowie 1995 roku skradziono z muzeum w Tartu okaz z Kurla! O fakcie kradzieży informował pracownik muzeum Tőnu Pani na specjalnej stronie Meteorite stolen!. Kilka lat później amerykański dealer meteorytów Blaine Reed oferował do sprzedaży płytki meteorytu Pillistfer, które pochodziły od innego dealera z USA, któryż to twierdził, że oferowane przez niego fragmenty pochodziły z oficjalnej wymiany z muzeum w Tartu. Znany kolekcjoner Martin Horejsi był jednym z nabywców tego rzadkiego meteorytu. Z wyjaśnień, jakie udało mu się uzyskać od sprzedawcy (nieujawnionego), prawdopodobnie fragmenty, którymi handlowano, pochodziły ze skradzionego okazu. Całą tę historię opisał Martin Horejsi w artykule „Pillistfer, Estonia: Are There Skeletons In Its Closet?” (idiomatyczne „Czy masz trupa w szafie?”). Według autora artykułu skradziony okaz (fragment) wrócił do zbiorów muzeum.

O tej kradzieży był również wątek na Meteorite Mailing List. Krótka wymiana opinii miała miejsce pomiędzy Tőnu Pani i E.P. Grondine 3 listopada 1999 roku:

«

Subject: Theft

Tőnu Pani <***@ut.ee> wrote:

Hallo,
I'm Tőnu Pani from the University of Tartu, Estonia. Why do you think, they can't sell these stolen meteorites?
Four years ago the Pilistvere-Kurla (Pillistfer) meteorite (E6) was stolen from our museum. This year I saw a big slice from the stolen part, belonging to a respectable private collection. What to do?

Tőnu Pani


From: "E.P. Grondine" <***@yahoo.com>

Hello Tonu -
That you saw and recognized your stolen meteorite just proves my point. There is no market for stolen meteorites, just as there is no market for stolen major works of art. The art works are recognized and their return is demanded, and the purchaser looses his money.
Demand the return of the slice. The slice owner will also want to get his money back, so he will probably help you find who sold it to him. From there, work your way up the chain.

EP

»


Kradzieże (i zaginięcia) okazów meteorytów, a nieraz całych kolekcji, zdarzają się stosunkowo rzadko. Na szczęście (sic!) dla meteorytów większość z nich to okazy niepowtarzalne i zazwyczaj dobrze udokumentowane. Rynek meteorytów jest też bardzo mały i praktycznie wszyscy „więksi gracze” się znają. Trudno jest więc legalnie sprzedać unikatowy okaz bez udokumentowania źródła jego pochodzenia. Cenne i pożądane przez kolekcjonerów okazy meteorytów historycznych oraz te rzadkich typów i te „wyciągnięte z muzeów”, kosztują dużo i każdy kupujący zabiega o certyfikat autentyczności (legalności) i/lub bazuje na wiarygodności (uczciwości) sprzedawcy.


Źródła

Grewingk (1863, Das Inland) (nr 31, s. 500 [8])

Grewingk (1863), s. 500 [8]


Das Inland (1863) (nr 34, s. 546 [7])

Das Inland, 34, 1863, s. 546 [7]


Das Inland (1863) (nr 37, s. 594-595 [7-8])

Das Inland, 37, 1863, s. 594-595 [7-8]


Rigasche Zeitung (1863) (nr 184, s. 1)

Rigasche Zeitung, 184, 1863, s. 1


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(P) Pilistvere, (A) Arussaare, (K) Kurla, (S) Saviaugu, (T) Takki, (U) Unnakfer, (W) Wolmarshof ((E) Ermes punkty spadku w Awoting-Moor)

miejsca spadku wg Geoscience collections of Estonia (Grewingk et al. 1864)

współrzędne z publikacji Grewingk et al. (1864)

przyblizone miejsca spadku wg mapy Grewingk et al. (1864)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Pillistfer (obecnie Pilistvere), Ermes (obecnie Ērģeme), Wolmarshof (obecnie Kõo).

Oznakowano również punkty dotyczące doniesienia o spadku meteorytów w rejonie Awoting-Moor (Rose 1863).

Plik KML.


Mapa lokalizacji spadku meteorytów Pillistfer (oraz Buschhof) z publikacji Grewingk et al. (1864)

Według relacji Rose (1863), Grewingk (1864) i Krinov (1948) spadło osiem kamieni, ale odnaleziono tylko cztery! Bolid leciał z kierunku NW, a największe okazy znaleziono na początku elipsy. Można przypuszczać, że okazy których nie znaleziono, spadłe dalej na południowy-wschód, mogły mieć masy większe od największego okazu znalezionego w Aukoma, więc ponad 14 kg?!


Zaznaczone lokalizacje: Aukoma (est. Aukamäe), Kurla, Pillistfer (obecnie Pilistvere), Pöllenikko, Sawiauk (obecnie Saviaugu), Takki, Unnakfer (obecnie Unakvere), Wahhe, Wolmarshof. W tych punktach widziano spadające kamienie (strzałki wskazują kierunek spadku).

Współrzędne na mapie są w starym układzie odniesienia Ferro[13].


Mapy

Pillistfer, Kurla, Sawiauk, Unakfer, Wolmarshof. Fragment mapy Rücker (1839) (źródło: University of Tartu)


Galerie

Wygląd okazów znalezionych w poszczególnych lokalizacjach (źródło: Grewingk et al. 1864)

Okazy: (1) Aukoma – 14 kg, (2) Kurla – 7,5 kg i najmniejszy (3) Sawiauk – 0,25 kg (wszystkie rysunki w tej samej skali 1:2,5). Na planszy również (4) wygląd meteorytu Igast w skali 1:1

Okazy: (1) Wahhe – rysunki w skali 1:2,5 (γ w skali naturalnej), przekrój okazu Aukoma (3) oraz plan sytuacyjny spadku okazu Kurla (2) i uszkodzenie deski (b). Na rysunku 4 meteoryt Buschhof (α) i jego przekrój (β)

Kierunek i tor (rykoszet) spadku okazu Kurla oraz wyrządzone przez niego szkody


Okazy meteorytu Pillistfer ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Geoscience collections of Estonia)

Meteoryt Pillistfer (okaz Aukoma)

Meteoryt Pillistfer (okaz Kurla)

Meteoryt Pillistfer (okaz Sawiauk)


Okazy meteorytu Pillistfer ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Aaloe et al. 1963)

Okaz Aukoma (10,557 kg)

Okaz Kurla (3,946 kg)


Okaz z Kurla (źródło: Tõnu Pani)

Obecny wygląd okazu z Kurla[4]


Płytka meteorytu w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (powyżej fragment meteorytu Stannern) (fot. Jan Woreczko)

Fragment meteorytu Pillistfer (123 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment meteorytu Pillistfer (155,2 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment meteorytu Pillistfer (1502,7 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

652 gramowy fragment z kolekcji Roberta Haaga (źródło: Haag 2003, za zgodą)

251 gramowy fragment okazu Kurla (fragment okazu Roberta Haaga) (kolekcja Jarkko Kettunena)

251 gramowy fragment okazu Kurla

Fragmenty meteorytu Pillistfer: 36,02 (fc) i 1,15 (f) g (nr inw. B-V-57/32.1-2), w kolekcji Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie

Kopie okazów Kurla i Sawiauk meteorytu Pillistfer w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej Uniwersytetu w Tartu


Bibliografia

  • Aaloe Aasa O. (Аалоэ Ааза), Нестор Хелдур Эдуардович (Nestor Kheldur Eduardovich), (1963), Метеориты коллекции Института геологии Академии наук Эстонской ССР (The Meteorite Collection of the Institute of Geology, Academy of Sciences of the Estonian S.S.R.), Метеоритика (Доклады на расширенном пленуме комитета по метеоритам Академии наук Эстонской ССР), Sari: Eesti NSV Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituudi uurimused XI, Eesti Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituut, Tallinn 1963, s. 121-132.[14]
  • Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272, (s. 114).[15] ISBN 978-3901753435.
  • Buchner Otto, (1864), Die Meteoriten in Sammlungen, Annalen der Physik, 122, Bd. 198, 1864, s. 317-331, (s. 323-326).[16] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik DjVu.
  • Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Vorläufige Notiz, Das Inland, nr 31 (5/17 sierpnia 1863[17]), s. 500 [8]. Plik DjVu; plik JPG.
  • Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Das mineralogische Cabinet der Kaiserlichen Universität Dorpat, Dorpat 1863, ss. 116 (s. 85-96), (s. 85-88).[18] Plik hPDF.
  • Grewingk Constantin C.A. von, (1863), Baltische Meteorite, Dorpater Tagesblatt, 189, s. [4-6], August 1863.[19][20] Plik hPDF.
  • Grewingk Constantin C.A. von, Schmidt Carl E.H., (1864), Ueber die Meteoriten-Fälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.[21]), Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Dritter Band, Dorpat 1864, s. 421-556.[22][23] Plik PDF; plik DjVu.
  • Grewingk Constantin C.A. von, (1882), Verzeichniss der Meteoriten-Sammlung der Universität Dorpat im December 1882, Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Band 9, Dorpat 1882, s. 151-160.[24] Plik hPDF.
  • Heis Eduard, (1864), Meteorsteinfall, American Journal of Science and Arts, 1864, s. 100-101. Plik hPDF.
  • Das Inland, Ueber Meteoriten, nr 28 (15/27 lipca 1863[17]), s. 437-444 [1-4]. Plik DjVu.
  • Das Inland, Ueber Meteoriten (Schluß.), nr 29 (22 lipca/3 sierpnia 1863[17]), s. 458-464 [3-6]. Plik DjVu.
  • Das Inland, nr 31 (5/17 sierpnia 1863[17]); patrz → Grewingk (1863).
  • Das Inland, nr 34 (26 sierpnia/7 września 1863[17]), s. 545-546 [7].[25] Plik DjVu.
  • Das Inland, nr 37 (16/28 września 1863[17]), s. 594-595 [7-8]. Plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Кринов Евгений Л., (1940b), Дополнение к списку метеоритов СССР, Природа, 12, 1940, s. 55-56, (s. 56).[26] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Кринов Евгений Л. (Krinov Yevgeny L.), (1948), Метеориты, Академиа Наук СССР, Научно-популярная сериа, Издательство Академии Наук СССР, 1948, ss. 336, (s. 225).
  • Lacroix Alfred, (1905), Matériaux sur les météorites pierreuses. Identité de composition du météorites de Pillistfer (1863) et de Hvittis (1904), Bulletin de la société française de minéralogie, 28, 1905, s. 70-76.[27] Plik DjVu.
  • Метеоритика (Meteoritika), (1955, catalogs), Материалы к каталогу метеоритов из коллекций СССР, vol. XII, 1955, s. 81-127, (s. 96).[29]
  • Neumayer Georg, (1871), Der Meteorit von Krähenberg, Jahresbericht der Pollichia, eines naturwissenschaftlichen Vereins der Rheinpfalz, XXVIII/XXIX, 1971, s. 143-170.[30][31] Plik DjVu.
  • Niessl Gustav von, (1888), Ueber die Bahnen der Meteoriten von Pillistfer am 8. August 1863 und Krähenberg am 5. Mai 1869, Verhandlungen des Naturforschenden Vereines in Brünn, 27, 1888, s. 265-274.[30] Plik not available.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[32]
  • Rigasche Zeitung, (1863), nr 184 (10/22 sierpnia 1863[17]), s. 1.[33] Plik DjVu; plik JPG.
  • Rigasche Zeitung, (1864), nr 227 (30 września/12 października 1864[17]), s. 2. Plik DjVu; plik JPG.
  • Rose Gustav, (1863), Ueber zwei neue Meteoritenfälle, Annalen der Physik, 120, Bd. 196, 1863, s. 619-623.[34][35] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Siemaszko Julian Iwanowicz (Симашко Юлиан Иванович), (1891), Каталогъ коллекции метеоритов'ь (Catalogue de la Collection de Météorites de Julion de Siemaschko (Saint Petersbourg, Russie), S.Petersburg 1891 (С. ПЕТЕРБУРГЪ (по июль 1891 г.)), ss. 64.[36][37][38] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , (str. tytułowa).
  • Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, (1864), Meteorsteinfall, nr 13, 1864, s. 100-101. Plik hPDF.
  • Woreczko Jan, (2013), Doniesienia z Wiki. Znaleziono tylko POŁOWĘ spadłych okazów?! Meteoryt, 4, 2013, s. 20–21. Plik PDF; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221, (s. 57-58).[41][42] Zbiory własne W&W.[43]


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b tj. 27 lipca 1863 roku wg kalendarza juliańskiego (starego stylu)
  3. ^ a b wg danych muzeum w Tartu zachowany fragment ważył 10,741 kg
  4. ^ a b c d e okaz z Kurla, ważący początkowo około 7,5 kg, został pocięty; zachowana połowa okazu ważyła około 4 kg (wg danych muzeum w Tartu 3950 g); okaz ten skradziono, ale część z niego później odzyskano
  5. ^ chodzi o używaną wówczas skalę Réaumura; temperatura zamarzania wody wynosi 0 stopni Réaumura, a 1°C = 0,8°R; Wikipedia – Skala Réaumura; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  6. ^ w relacji Rose (1863) jest mowa tylko o trzech znalezionych okazach
  7. ^ a b wg Koblitz MetBase okaz z Kurla znajduje się w Tallinnie
  8. ^ wieś Ermes – obecnie Ērģeme
  9. ^ wg Grewingk (1864) w kwietniu 1864 roku w kolekcji Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w Tartu (Dorpat) znajdowało się 8475 g fragmentów (trzy meteoryty, drei Meteorite)
  10. ^ błędnie przestawiono w katalogu nazwy okazów Kurla i Sawiauk
  11. ^ A. i F. Krantz – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami; założył ją we Freibergu August Krantz, później działalność kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Krantz; do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn; pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg; firma istnieje do dziś; patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor
  12. ^ patrz → Rheinisches Mineralien-Kontor Dr. F. Krantz :: Bonn, Meteoriten-Verzeichnis (…)
  13. ^ O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  14. ^ tam też: Орвику Карл (Orviku Karl), Коллекция метеоритов Академии наук Эстонской ССР, s. 113-120
  15. ^ bogato ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  16. ^ m.in. meteoryty Buschhof i Pillistfer
  17. ^ a b c d e f g h data według starego stylu/nowego stylu
  18. ^ meteoryty w zbiorach Uniwersytetu Cesarskiego w Tartu (Dorpat); m.in.: Bialystok (Białystok), Buschhof, Lixna, Pillistfer, Timochin
  19. ^ meteoryty Buschhof i Igast oraz szczegółowy opis spadku meteorytu Pillistfer
  20. ^ w Koblitz MetBase nie ma tej publikacji!
  21. ^ (dwie plansze i jedna mapa) mapy lokalizacji znalezisk okazów meteorytów Pillistfer i Buschhof; na planszach rysunki okazów meteorytów Pillistfer, Buschhof i Igast
  22. ^ artykuł ukazał się również w 1864 roku w formie osobnej publikacji: Grewingk Constantin von, Schmidt Carl, (1864), Ueber die Meteoritenfälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.), Dorpat 1864, ss. 140. Plik hPDF; zbiory własne W&W
  23. ^ publikacja zawiera również krótką notatkę opisującą spadek meteorytu Nerft; Meteorsteinfall von Nerft in Kurland. 1864 April 12. (März 31.) bei Sonnenauigang (4 U. 45 M.), s. 554
  24. ^ katalog zbiorów Uniwersytetu w Tartu (Dorpat); m.in. meteoryty: Bialystok (Białystok), Braunau, Buschhof, Grüneberg (Wilkanówko), Knyahinya, Pillistfer, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Soko-Banja, Stannern
  25. ^ wzmianka o spadku meteorytu Buschhof oraz powołanie na Dorpater Tagesblattes nr 189
  26. ^ krótkie informacje o meteorytach: Bialystok (Białystok), Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Lixna, Misshof, Nerft, Okniny, Padvarninkai, Pillistfer, Ruschany, Tennasilm, Zabrodje, Zemaitkiemis, Zmenj
  27. ^ spadek meteorytu Hvittis 21 października 1901 roku w Finlandii; chondryt enstatytowy EL6, TKW 14 kg
  28. ^ katalog zbiorów Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w Tartu (Dorpat), Estonia; m.in. meteoryty: Bialystok (Białystok), Bielokrynitschie, Brahin, Braunau, Buschhof, Grüneberg (Wilkanówko), Knyahinya, Kuleschovka, Lenarto, Mezö-Madaras, Okniny, Pillistfer, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Soko-Banja, Stannern, Steinbach, Tabor, Zaborzika; oraz wiele gipsowych kopii okazów meteorytów
  29. ^ praca zbiorowa, katalogi meteorytów 22 kolekcji byłego ZSRR; katalog wszystkich (73) kolekcji ZSRR, patrz → Явнель (1986)
  30. ^ a b spadek meteorytu Krähenberg 5 maja 1869 roku w Niemczech; chondryt zwyczajny LL5, TKW 16,5 kg (okaz silnie orientowany)
  31. ^ plansza z rysunkiem meteorytu Krähenberg
  32. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  33. ^ autorem informacji był C. Grewingk
  34. ^ zawiera opis spadku meteorytów Buschhof i Pillistfer
  35. ^ informacja ta ukazała się również w: Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin, Aus dem Jahre 1863, Berlin 1864, s. 441-444. Plik DjVu
  36. ^ kopię katalogu dla portalu Wiki.Meteoritica.pl udostępniła dr Jadwiga Biała
  37. ^ katalog kolekcji Siemaszki miał kilka wcześniejszych wydań: 1881 (ss. 3), 1882 i 1885 (ss. 7), 1886 (ss. 16, po francusku; Siemachko Julien, Catalogue de la Collection de Météorites de Julien de Siemachko (Saint-Petersbourg, Russie), Paris Janvier 1886 (oraz suppl. wydany po 1889 r.), str. tytułowa); katalog z 1891 roku jest najobszerniejszy (ss. 64)
  38. ^ kolekcję Siemaszki kupił amerykański kolekcjoner H.A. Ward do zbiorów Ward-Coonley Collection, trafiła ona później do Field Museum w Chicago
  39. ^ oraz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32
  40. ^ Tiirmaa Reet, Catalogue of the meteoritic collection of the Institute of Geology Acad. Sci. of the Estonian S.S.R.; główna część kolekcji znajduje się w Instytucie Geologii w Tallinnie, a kilkadziesiąt najbardziej interesujących okazów jest wystawionych w Muzeum Geologicznym w Tartu (Tiirmaa 1983)
  41. ^ katalog zawiera informację o 630 meteorytach (166 własnych i 464 zagranicznych) znajdujących się w 73 kolekcjach wszystkich republik ówczesnego ZSRR; stan na 1 stycznia 1985 roku, nakład 300 egz.; ostatni opublikowany przed rozpadem Związku Radzieckiego katalog meteorytów „radzieckich”, obecnie te dane są bardzo trudno dostępne! (również → Метеоритика (1955, catalogs))
  42. ^ meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR: Bialystok (Białystok), Grüneberg (Wilkanówko), Morasko, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy) (brak w radzieckich zbiorach okazów meteorytu Łowicz!) (patrz → meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR)
  43. ^ udało się Redakcji zdobyć to wyjątkowo trudno dostępne wydawnictwo (nakład 300 egz.!); kupiliśmy skan katalogu w oddziale Electronic Document Delivery Service Biblioteki Narodowej w Petersburgu

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • mapa miejscowości
  • Das Inland, Rigasche Zeitung [1]
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Pillistfer”
Osobiste