PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Bjelaja Zerkov

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Przekierowano z Biała Cerkiew)
1o

„…kamienista massa do 20. funt: ważyć mogąca…”

Bjelaja Zerkov →
Spadek
Lokalizacja Biała Cerkiew, Ukraina
Położenie[1] 49°47'N, 30°11'E
Data 15 stycznia 1796 r.[2] (piątek)
Uwagi w różnych źródłach są podawane różne daty spadku; masa spadłego okazu wynosiła 9,2 kg[3]
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H6
Masa 1826 g[4]
Liczba okazów jeden okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Belaia Tserkov, Belaja Zerkov, Belaja Zerkow, Belaja-Zerkov, Bialacerkiew, Kiev; w MetBase: Bjelaja-Zerkov; po rosyjsku: Белая Церковь; po ukraińsku: Біла Церква; po polsku: Białacerkiew, Biała Cerkiew

Spadek meteorytu w Ukrainie. Data spadku jest różnie podawana w różnych źródłach, ale na pewno było to zimą 1796 lub 1797 roku.[2]

Według Jerzego Pokrzywnickiego najstarszym i najbardziej wiarygodnym źródłem informacji o spadku była publikacja Karola Kortuma z 1805 roku. Tam też oprócz opisu okoliczności spadku i wyników analizy fragmentu znajduje się informacja, że spadły okaz ważył 20 funtów (wg Pokrzywnickiego 9,2 kg, ale jeśli były to funty rosyjskie, to daje nieco ponad 8 kg) oraz, że został on rozbity przez okolicznych mieszkańców.

Data spadku

W różnych źródłach podawane są różne daty spadku. W Meteoritical Bulletin Database, u Заварицкий (1952) i u Stoikowitza (1809) jest data 15 stycznia 1796 roku (piątek), według katalogu meteorytów Krinova (1976) i(oraz zapewne na artykule Gąsiorowskiej (1955)?) rosyjskiej Wikipedii, było to 14 stycznia 1796 roku (czwartek). Natomiast w Słowniku Gograficznym… Chlebowskiego[5] data spadku to 12 stycznia[6]. Być może w części źródeł chodzi o datę znalezienia (обнаружен, найден), a nie samego spadku? Natomiast u Juliana Siemaszko (1891) jest 16 stycznia 1796 roku. Obszerną analizę daty spadku zamieściła również Zofia Gąsiorowska w swoim opracowaniu (Gąsiorowska 1955).

Szczegółową analizę daty spadku przeprowadził Pokrzywnicki (1959). Oparł się on na relacji Czackiego cytowanej u Kortuma (1805) (również na artykule Gąsiorowskiej (1955)?) i doszedł do wniosku, że spadek miał miejsce 14 stycznia 1797 roku (sobota) (u Kortuma 3 stycznia 1797 roku wg kalendarza juliańskiego (starego stylu)). Taką datę podaje również ukraińska Wikipedia.


Pokrzywnicki (1959) w swej pracy oprócz dociekań dotyczących rzeczywistej daty spadku (jego argumentacja jest przekonująca), omawia artykuł Kortuma (1805) oraz wyniki jego analiz chemicznych (niestety myli Pokrzywnicki grany z gramami[7]). Opisuje też okoliczności spadku opierając się na skąpych źródłach dotyczących meteorytu Bjelaja Zerkov.[8] Przytacza również wyniki badań współczesnych oraz zestawia kolekcje, w których znajdowały się fragmenty tego meteorytu.


Opis spadku i wynik analiz według Kortuma (1805). Warto zacytować cały fragment artykułu poświęcony temu meteorytowi, ze względu na szczegółowy opis zastosowanych przez Kortuma „technik analitycznych”, które nawet dziś mogą wzbudzić pewien podziw, a jednocześnie ukazują kompletny brak metodyki (pisownia oryginalna):

«

(…) Tém ważnieyszą byłoby rzeczą, gdyby wiadomość o spadku Aerolitów na Ukrainie w roku 1797. miała cechę niezaprzeczoney oczywistości. O tém następuiącą od zacnego kollegi JP. T. Czackiego powziąłem wiadomość:

„Dwarazy ile wiemy, powietrzne kamienie w południowych prowincyach Polski spadły; ieden w Oleszkowcach o mil dwie od Owrucza[9], drugi we wsi Błocińce o milę od Białey Cerkwi.

W R. 1770. w zimie spadła w Oleszkowcach massa płynna[9], która po nieiakim czasie skamieniała. Widzący ią zapewniaią, iż miała drobne ziarnka, i podobną była kamieniowi pod Białą Cerkwią spadłemu. Jedna część tego kamienia odesłana do katedry Zytomierskiey, zaginęła, druga przy kościele parafiialnym w Wielednikach złożona za wystawieniem nowey Świątyni, podobnemuż podpadła losowi. Niedbałość i lekceważenie zatraciły tę pamiątkę: wszelkie starania o odzyskanie iakiegokolwiek ułomku, były bezskuteczne. Stawieni przed komissyą ludzie wyznali, iż lud prosty obmywał ten kamień i teyże wodzie leczenie febry przypisował: obywatele i dawni posiadacze Wielednik, zgodnie tę powieść twierdzili. ,

„W roku 1797. 3go Stycznia[10] we wsi Błocińcach, mila od Białey Cerkwi, podczas tęgiego mrozu, z chmury na nadgłowniku będącey spadła w bliskości budowli ekonom: kamienista massa do 20. funt: ważyć mogąca. W pobliższey wiosce spostrzeżono wychodzącą z tey chmury światłość. Ta massa czy miała zapach siarczany, lub inny, o tém żadney wiadomości powziąć nie można było; w śniegu znaczne wydawała sycenie: rządca wsi, kapłan i lud przytomny, nie śmieli się do niey zbliżyć. Ośmielony ieden włościan gdy się zbliżył, znalazł ią mocno rozgrzaną, dymiącą się, i tak miękką, iż ią uderzeniem drąga na dwie przywiększe części i wiele małych ułomków rodzielił. Urzędnicy Rossyyscy zebrawszy szczegóły od różnych zaprzysięgłych osob, mogących dadź świadectwo, iż go widzieli lub o nim co słyszeli, zapisali protokuł; i ten wraz z kawałkiem kamienia do Petersburga odesłali (z).,,

__________

(z) Na sessyi 11. Febr. 1804. Akademii Petersburgskiey poddno przez prezyduiącego JP. Nowosilców, kamień meteoryczny, iako spadły w roku 1796. pod Charkowem (Jntelligenzblat Nro 79. zur allgemeinen litteratur Zeitung 1804.)


Rzecz tę miano wówczas za iednę z dziennych powieści, które dla zabaw wynalezione, szybko a koleyno iedne po drugich następuią. Pisma też publiczne żadney wzmianki o tém zdarzeniu nie uczyniły.

Teraz gdy badacze w gruntownieyszym względzie uważaią te kamieniste deszcze, przeto z tém milszą chęcią przyszło mi wniśdź w rozbiór składów wyżey wzmiankowanego kamienia na Ukrainie spaśdź mianego, żem go kawałeczek pozyskał od iednego z członków zgromadzenia JP Krusińskiego.

Wyznaię, iż w niemałe wpadłem zadumienie, gdy za pierwszym rzutem oka, znalazłem wielkie podobieństwo tego meteorycznego Ukraińskiego kamienia, z kamieńmi pod l' Aigle we Francyi spadłemi[11], których nieco wprzód dwa roztrząsałem.[12]

Co do Ukraińskiey massy, iestto mały, niekształtny ułamek, ważący 187. granów[13], z ostremi, lecz iuż stępionemi kątami, prawie podobny do kamienia piaskowego, albo raczey do cegły farby popielatey: odłamanie iego iest chropawe z wielą plamkami rdzy żelazney, i z małemi srebrzystą farbą połyskuiącemi pirytu ziarnkami, z których większa część przez drobnowidz[14] dostrzegana, listkową tkaninę okazuie. Na iedném mieyscu iego powierzchni, znayduie się małe czarne, i pozór węgla kamiennego maiące znamie (a).

Ciężkość iego gatunkowa iest 3,363. zaczém mnieysza nieco od ciężkości owych dwóch kamieni z l' Aigle, z których ciężar iednego 3,584. drugiego 3,626. Pokazał się także bydź twardszym nieco od tych; dały się iednak odłupane kawałki utłuc w mozdzierzu agatowym na drobny proszek żółto szarawey farby, który iak ziemia krzemiena, ostro się w palcach rozcierał. Magnes odłączał od tego proszku wiele żelaza.

Kamień wspomniony przyciąga obadwa bieguny igły magnesowey równo mocno do siebie; nie ma przeto żadney polarności własney. Kilka drobnych ziarn pyritów z massy wydobytych, zostały także u Magnesu zawieszonemi, w czém się różnią od zwyczaynych żółtych pyrytów żelaznych, nie maiących téy własności (b).

Ten kamień o stal uderzony, nie wydaie iskier, lecz rysuie białe śkło.

Nie przyczepia się do warg, i obwiedziony parą, nie wydaie z siebie zapachu gliny. Na ięzykn nie wznieca żadnego smaku, tylko uczucie zimna, iak kwarc. Jskra elektryczna przez iego powierzchnią przepuszczona, wznieca na niey żywą 10. minut trwaiącą, farby pomarańczowey, fosforyczną iasność; ta zostawia po sobie czarny ślad, wydobywaiąc z niego mocny zapach gazu wodorodnego siarczystego , który czerni srebro.

__________

(a) Naywieksze podobieństwo kamień ten Białocerkiewski ma do Smirglu (ferrum Smiris Wallerii). Znalazłem pomiędzy tym, exemplarze tey samey ciężkości gatunkowey 3,363. Bywaią w nim, lubo rzadko, pyrity, zawsze iest magnetyczny. Gatunki są twardsze i miększe , koloru różnego.
(b) Pyrity magnetyczne żelaza bywaią nayczęściéy koloru czerwonawego.


Kwas solny nie niszczy ślniącego się glansu cząstek pirytycznych, lecz to sprawia kwas saletrzany. Ostatni zostawia po sobie brunatną rdzy plamę, oxyduiąc niewidoczne po massie kamienia rozrzucone cząstki żelaza.

Ten kamień włożony w wodę, wydaie na wzór Pumexu pasmo małych bulek powietrza: te gdy doszły do powierzchni wody, od brzegów śkła przyciągnionemi zostały.

Proszek tego kamienia na żarzące węgle wrzucony, nie wydał zapachu czosnkowego; równie blacha miedziana nad nim trzymana, nie zmieniała farby na białą. Stąd wniosek, że białawe pyryty w nim są ziarnami żelaznego pyrytu, nie zaś arszenikalnego, do którego z pozoru bardzo podobne.

Działanie kwasu solnego na proszek, pokazało się bydź dosyć znaczne; Oprócz gazu wodorodnego siarczystego, oddziela od niego nieco siarki.

Połowa proszku kamiennego została się nie rozpuszczona. Przy wyparowaniu, solucya zbiega się nakształt galarety; ta, gdy na nię pewna ilość wody była nalaną, podzieliła się na białe drobne łuszczki, na które wlany kwas saletrzany, żadnego więcey działania nie wywierał.

Znaczne są wprawdzie niektóre rozpuszczenia kamienne w kwasach, które nabywaią kształtu galarety.

Zeolit np. także podług doświadczeń Vauquelina[15], niektóre złączenia Krzemionki z Barytą; lecz kwas siarczany nie odłączał z rozwiązania kamienia Ukrainskiego żadnego siarczanego Barytu (sulfate de Barite); podobnież nie można było odkryć żadnego śladu wapienney ziemi, przez nalanie kwasu cukrzanego.

Potaż kaustyczny precypitował cokolwiek magnezyi, Occian potażu (tartrite de potasse) nie pokazał naymnieyszego śladu glinki.

Prussian potażu (Prussiate de potasse, Lixivium sanguinis) , działał na żelazo w solucyi daleko mocniey, niż finktura galasu, i wydał znaczną ilość bardzo czystego Prussianu żelaznego (Prussiate de fer).

Część proszku kamiennego nie rozpuszczona w kwasie solnym, gdy nalana była kwasem saletrzanym, nie udzielała rozpuszczenia farby zieloney; zaczém w niém nie było Niklu.

Podobnież Ammoniak kaustyczny, żadnego śladu miedzi nie odkrył.

Reszta proszku kamiennego topiona z solą, za pomoc rurki złotniczey na węglu, nie wydała śkła czystego, tylko żużel czarno brunatny, kruchy, dziurkowaty, nie daiący żadnego więcey znaku magnetyzmu.

Rozbiór w ogólności tego kamienia, dał następuiący wypadek:

Krzemienney ziemi - - 60
Magnezyi - - - 10
Żelaza - - - - 20
Siarki - - - 7
Nieznaiomey reszty - 3
___
100.

Pisano pierwszych dni Kwietnia roku 1805.

Karol Kortum.
»


Kolekcje

W światowych zbiorach zachowało się tylko niecałe 2 kg. Według źródeł pierwotna masa spadłego okazu wynosiła 9,2 kg.[3]

Największy fragment (~1,35 kg) masy głównej meteorytu Biała Cierkiew znajduje się w zbiorach muzeum geologicznego Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie. Jest to zapewne fragment, który trafił do Kijowa po 1832 roku, po rozwiązaniu przez cara w tymże roku Uniwersytetu Wileńskiego (Bieliński (1899-1900); patrz → Vilnius, Min. Mus. Univ.).

Fragmenty meteorytu Bjelaja Zerkov w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Kiev, Geol. Mus. Ukraine 1327 g main mass[16]; wg Явнель (1986) okaz ma 1327 g
Vienna, Naturhist. Mus. 118 g fotografia w Koblitz MetBase
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 90 g (Geoscience collections of Estonia: record, brak fotografii!)
Budapest, Nat. Mus. 87 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 72 g
(…)
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India 5 g 5,1 g (Sen Gupta et al. 1982)

Brak w zbiorach polskich.


Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).

Źródła

Stoikowitz (1809) (s. 307)

Stoikowitz (1809), s. 307


Chladni (1819) (s. 264)

Chladni (1819), s. 264


Greg (1861)

Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c.
1796.* Jan. 4 Bielaja, Zerkwa, Russia … … … Stone-fall; several.


Kesselmeyer (1861) (s. 372, 423)

5. 1796 4. Jan. Belaja-Zerkwa (Biala-Cerkow, Weissekirchen). Gouv. Kiew 49°50'N. 30°6'O. G.31.1809.307.[17]
419. 5 1796. 4. Jan. Belaja-Zerkwa (Weissekirchen); Gouv. Kiew Russland 49°50'N.
30°6'O. 		C. 264.[18] 1 grosser feuriger Stein im geschmolzenen Zustand.


Buchner (1861)

Belaja Zerkwa, Russland, 1796, Jan. 4.

VMag. 8.[12] GA. 31, 307.[19] 50, 252.[20] BdM, 161.[21] PA. Ergb. 4, 416.[22] CFM. 41, 264.[18] K. 3. 277.[23] Ar. 4, 195.[24] Ha. 63.[25]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(B) Błoszczyńce

współrzędne wg innych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Biała Cerkiew (ros. Белая Церковь, ukr. Біла Церква).

Wieś Błoszczyńce (ang. Bloshchyntsi, ros. Блощинцы, ukr. Блощинці) około 16 km na wschód od Białej Cerkwi.


Wieś Błoszczyńce (Bołszczyńce)

W Słowniku Geograficznym… Chlebowskiego[5] jest wzmianka, że we wsi Błoszczyńce nad rzeką Uziną, 1 stycznia 1796 roku[6] spadł wielki aerolit, przechowywany później w zbiorach akademii wileńskiej[26]. Meteoryt otrzymał nazwę Biała Cerkiew zgodnie z obowiązująca wówczas zasadą, że nazwę nadaje się od nazwy najbliższego punktu pocztowego, więc za Chlebowskim – st. poczt. Białacerkiew.

W starych słownikach geograficznych wieś Błoszczyńce figuruje też pod nazwą Bołszczyńce. Kiedyś należała ona do hrabiego Branickiego.


Mapy

Białacerkiew i Błoszczyńce.
Mapa Polski z 1859 roku (fragment) (źródło: Chrzanowski 1859)

Wsie Biełaja Cerkow i Błoszczyncy (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Galerie

Fragment meteorytu Bjelaja Zerkov (5,1 g, najdłuższy rozmiar 3,5 cm) z kolekcji Geological Survey of India, Calcutta

Bibliografia

  • Bayer Julian, (1868), Pogadanki astronomiczne. Wydanie nowe pomnożone, W Drukarni K. Kowalewskiego, Warszawa 1868, 1869.[27] Plik wLib; plik jLib.
  • Bieliński Józef, (1899-1900), Uniwersytet Wileński (1579-1831), tomy 1 i 2, Kraków 1899-1900, (s. 155, tom 1).[28] Plik dLib (tom 1), dLib (tom 2).
  • Bigot de Morogues Pierre-Marie Sébastien, (1812), Mémoire historique et physique sur les chutes des pierres tombées sur la surface de la Terre à diverses époques, Orléans 1812, ss. 360, (s. 161).[29] Plik PDF; plik hPDF; plik DjVu.
  • Biot Jean-Baptiste, (1803), Relation d'un voyage fait dans le département de l'Orne, Pour constater la réalité d'un météore observé à l'Aigle le 6 floréal an 11[30], Paris, 1803, ss. 47.[11][31] Plik DjVu.
  • Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456, (s. 416). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Chladni Ernst F.F., (1815a), Neues Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung, Annalen der Physik, 20, Bd. 50, 1815, s. 225-256, (s. 252). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik GIF.
  • Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 264).[32][33] Plik PDF[34]; plik GoogleBooks; plik doi.
  • Chlebowski Bronisław, Sulimierski Filip, Walewski Władysław, et al., (1880-1902), Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tomy I-XV, Warszawa 1880-1902, (s. 504, tom I, cz. 1 i s. 165, tom XV, cz. 1). Pliki PDF.
  • Chrzanowski Wojciech, (1859), Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300000, Paryż 1859. Plik dLib; plik eUWr.
  • Drzewiński Feliks, (1825), O kamieniach meteorycznych, i przyczynach mogących je tworzyć. Rozprawa czytana na posiedzeniu publiczném w Cesarskim Uniwersytecie wileńskim, dnia 15 września 1825 roku, przez Felixa Drzewińskiego professora Fizyki tegoż Uniwersytetu, Dziennik Wileński, t. III, nr 9, 1825, s. 47-73. Plik eLib.
  • Gąsiorowska Zofia H., Polskie meteoryty i meteorytyka w źródłach piśmienniczych, kopia maszynopisu, 1955, (s. 14-16); opracowanie Janusz W. Kosiński, Biuletyn Pracowni Planetologii i Meteorytyki, 1, 2017, s. 12-29.[35] Plik PDF.
  • Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860[36], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.[37] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).
  • Harris Elijah Paddock, (1859), The Chemical Constitution and Chronological Arrangement of Meteorites, Göttingen 1859, ss. 132, (s. 63).[38] Plik hPDF; plik PDF.
  • Яковицкий Игнатий, (1836), Систематическая опись минералогического Кабинета Виленского Университета, Вильно 1836.[39]
  • Kämtz Ludwig Friedrich, (1836), Lehrbuch der Meteorologie. Dritter Band, Halle, 1836, (s. 277). O bolidach. Plik PDF.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 372, 423). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kortum Karol Ludwik, (1804a), Auszug eines Briefes des Herrn Banquier Kortum an den Herausgeber, Bemerkungen über die meteorischen Steine betreffend, Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde, 8, 1804, s. 3-6.[40] Plik PDF.
  • Kortum Karol Ludwik, (1804b), Beschreibung zweier Steine, die in Frankreich im Department de l'Orne bei l'Aigle, den 26. April 1803 (6. Floreal an XII.) aus der Luft gefallen sein sollen, Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde, 8, 1804, s. 7-13.[11] Plik PDF.
Pokrzywnicki (1959)
  • Kortum Karol Ludwik, (1805), Uwagi nad kamieniami meteorycznemi, z przyłączonym opisem kamienia, który spaśdź miał na Ukrainie pod Białocerkwią. w Roku 1797, Nowy Pamiętnik Warszawski, seria nowa, tom 18, nr 54, 1805, s. 336–354.[41] Plik eLib.
  • Kosiński Janusz W., (2012), Program działań na rzecz polskiej meteorytyki i „Kosmolityka” Jerzego Pokrzywnickiego[42] (The programme of workings on the thing of the Polish meteoritics and monograph „Kosmolityka” by Jerzy Pokrzywnicki), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 39-47.[43] Plik ASMP.
  • Кринов Евгений Л., (1976), Краткий каталог метеоритов СССР на 1 января 1976, Метеоритика (Meteoritika), vol. XXXV, 1976.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1959), Meteoryt Biała Cerkiew, Acta Geophys. Polon., vol. VII, nr 1, 1959, s. 72-82. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Stoikowitz A. (Стойкович Афанасий Иванович), (1809), Nachrichten von mehreren russischen Luftsteinen, besonders von denen, dle am 1. Octob. 1787 im Gouvernement von Charkow herabgefallen find, Annalen der Physik, 1, Bd. 31, 1809, s. 305-322, (s. 307).[44][45][46] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 33-34).[47][48][49] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.
  • Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221, (s. 13).[50][51] Zbiory własne W&W.[52]
  • Заварицкий Александр Н., Кваша Лидия Г. (Zavaritskiy A.N., Kvasha L.G.)[53], (1952), Метеориты СССР. Коллекциа Академии Наук СССР (Meteority SSSR), Академия Наук СССР, Комитет по метеоритам (USSR Academy of Sciences), Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moscow 1952, ss. 248, (s. 137-138).
  • Записки Всесоюзного минералогического общества (?), seria 2, 1, 1866, s. 250-255.[39]


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b w Meteoritical Bulletin Database przyjęto datę 15 stycznia 1796 roku, ale np. wg Wikipedii ukraińskiej było to 14 stycznia 1797 roku, taką też datę podaje Pokrzywnicki (1959) opierając swoje ustalenia na publikacji Kortuma (1805); więcej w Gąsiorowska (1955)
  3. ^ a b okaz ważył 20 funtów, czyli wg Pokrzywnickiego 9,2 kg, ale jeśli były to funty rosyjskie, to daje nieco ponad 8 kg
  4. ^ tyle zachowało się w kolekcjach
  5. ^ a b Chlebowski et al. (1880-1902)
  6. ^ a b 1 stycznia 1796 roku wg kalendarza juliańskiego to 12 stycznia wg kalendarza gregoriańskiego – występuje więc rozbieżność dat
  7. ^ patrz → Dawne jednostki miar i wag
  8. ^ przytacza mało znane źródła: Записки Всесоюзного минералогического общества z 1866 roku i artykuł Яковицкий (1836)
  9. ^ a b patrz → meteoryt Owrucz
  10. ^ 14 stycznia 1797 roku (sobota) wg kalendarza gregoriańskiego (nowego stylu)
  11. ^ a b c spadek meteorytu L'Aigle 26 kwietnia 1803 roku we Francji; chondryt zwyczajny L6, TKW 37 kg; patrz → Biot (1803) oraz mapa spadku
  12. ^ a b Kortum (1804a, 1804b)
  13. ^ gran – dawna jednostka masy zwana także ziarnem; dawniej w Polsce 1 gran = 0,835 g, zatem fragment, którym dysponował Kortum, ważyłby około 156 gramów; jeśli był to gran współczesny (1 gran = ~64,8 mg) lub гран rosyjski (1 gran = ~62,2 mg) byłoby to ok. 12 gram?
  14. ^ dawn. mikroskop
  15. ^ Louis Vauquelin – chemik francuski
  16. ^ u Wülfinga (1897) – 1395 g; możliwe, że jest to okaz ze zbiorów Uniwersytetu Wileńskiego (Bieliński 1899-1900), katalog Wülfinga (1897) nie wymienia okazu z Wilna
  17. ^ powołanie na Stoikowitz (1809) (wg klucza: Gilbert, Bd. 31, rok 1809, s. 307)
  18. ^ a b Chladni (1819), s. 264
  19. ^ Stoikowitz (1809)
  20. ^ Chladni (1815a)
  21. ^ Bigot (1812)
  22. ^ Boguslawski (1854a)
  23. ^ Kämtz (1836)
  24. ^ Arago (1865); powołanie na Gilbert XXXV?
  25. ^ Harris (1859)
  26. ^ pod hasłem wieś Bołszczyńce (nie Błoszczyńce!) w tomie I Słownika Geograficznego… na str. 304, znajduje się również informacja o tym spadku, ale nazwa wsi to Bołszczyńce (!?) leży ona u zbiegu rzeczek Uzina i Użka
  27. ^ część: Pogadanka 20, s. 205-224; wydanie z 1869 roku zostało rozszerzone i jest w nim część o meteorytach Bjelaja Zerkov i Lixna: Dodatek dziewiąty. O aerolitach spadłych w Białocerkwi i w okolicach Dynaburga, s. 356-357
  28. ^ w zbiorach gabinetu wileńskiego znajdowały się m.in. okazy meteorytów: Bjelaja Zerkov, Brahin, Lixna i Zaborzika (okaz 6 funtów!) (oraz nie wymieniony w tym spisie fragment meteorytu Bialystok (Białystok)).
    „(…) Celniejsze z aerolitów: jeden z Białejcerkwi, w okolicach której spadł w r. 1796, drugi z Dynaburga spadły w r. 1820; trzeci znaleziony w pobliżu wioski Zaborycy przy rzece Słuczy, spadł w r. 1818. Ten ostatni ważył 6 funtów. (…)Żelazo meteoryczne, ważące przeszło 193 funty, znalezione w Brahinie, majętności hr. Rokickiego. Z daru jenerała Korsakowa część kamienia meteorycznego, spadłego w Normandyi, ważąca przeszło 66 funtów. (…)”
  29. ^ obszerny wykaz spadków i doniesień do 1812 roku; francuski „odpowiednik” katalogów Ernsta Chladniego
  30. ^ data „le 6 floréal an 11” wg francuskiego kalendarza rewolucyjnego oznacza 6 dnia miesiąca floréal roku 11, co odpowiada 26 kwietnia 1803 roku
  31. ^ przełomowa praca Jaen-Baptiste'a Biota, wysłannika Francuskiej Akademii Nauk na miejsce spadku „kamieni z nieba” w celu naukowego zbadania natury zjawiska – po raz pierwszy potwierdzono pozaziemskie pochodzenie meteorytów; tam też mapa spadku
  32. ^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
  33. ^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
  34. ^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?
  35. ^ Zofia Halina Gąsiorowska (1898-1957) – kierownik działu archiwalnego Muzeum Ziemi w Warszawie; nietuzinkowa postać; autorka pierwszego kompleksowego opracowania bibliografii polskich autorów o meteorytach (Gąsiorowska 1966), które ukazało się dopiero wiele lat po jej śmierci, maszynopis był gotowy do druku już w 1956 roku (Gąsiorowska 1952, Wiadomości Muzeum Ziemi); ze spisu tego obficie korzystał Jerzy Pokrzywnicki, ale nigdy i nigdzie nie wspomniał w swoich pracach o jego autorce (Kosiński 2014)!
  36. ^ patrz → kategoria Bolidy historyczne
  37. ^ oraz suplementy: Supplement No. II., (B.A.A.S.), 37th Meeting (1867), s. 414-430, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; Supplement No. III., (B.A.A.S.), 39th Meeting (1869), s. 282-284, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu
  38. ^ praca dyplomowa będąca zestawieniem wyników analiz meteorytów
  39. ^ a b za Pokrzywnickim (1959)
  40. ^ publikacje Karola Kortuma (1804a, 1804b) są chyba pierwszymi w historii publikacjami o meteorytach polskiego autora?
  41. ^ według Zofii Gąsiorowskiej (1955) jest to najstarsza polska praca naukowa z zakresu meteorytyki; Gąsiorowska (1955) obszernie analizuje również kwestię prawdziwej daty spadku meteorytu Bjelaja Zerkov w oparciu liczne źródła
  42. ^ publikacja te nigdy się nie ukazała, część jej rękopisu znajduje się w archiwum PAN
  43. ^ w przygotowywanej Kosmolityce Pokrzywnicki do meteorytów polskich zaliczał m.in.: Bielokrynitschie, Bjelaja Zerkov, Borkut, Brahin, Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Knyahinya, Lenarto, Lixna, Magura, Misshof, Nagy-Borové, Nerft, Novy-Projekt, Oczeretna, Okniny, Owrucz, Padvarninkai, Ruschany, Zaborzika, Zemaitkiemis i Zmenj oraz kilka niezidentyfikowanych doniesień
  44. ^ spadek meteorytu Kharkov (Жигайловка) 12 października 1787 roku w Ukrainie; chondryt zwyczajny L6, TKW ~1500 g
  45. ^ w tym tomie Ann. d. Phys. relacja ze spadku i wyniki analiz meteorytu Stannern (tam również tablice z rysunkami okazów!)
  46. ^ patrz → Stoikowitz (1807)
  47. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  48. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  49. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów
  50. ^ katalog zawiera informację o 630 meteorytach (166 własnych i 464 zagranicznych) znajdujących się w 73 kolekcjach wszystkich republik ówczesnego ZSRR; stan na 1 stycznia 1985 roku, nakład 300 egz.; ostatni opublikowany przed rozpadem Związku Radzieckiego katalog meteorytów „radzieckich”, obecnie te dane są bardzo trudno dostępne! (również → Метеоритика (1955, catalogs))
  51. ^ meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR: Bialystok (Białystok), Grüneberg (Wilkanówko), Morasko, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy) (brak w radzieckich zbiorach okazów meteorytu Łowicz!) (patrz → meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR)
  52. ^ udało się Redakcji zdobyć to wyjątkowo trudno dostępne wydawnictwo (nakład 300 egz.!); kupiliśmy skan katalogu w oddziale Electronic Document Delivery Service Biblioteki Narodowej w Petersburgu
  53. ^ autorzy: Заварицкий Александр Николаевич  ●  Кваша Лидия Григорьевна

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • Записки Всесоюзного минералогического общества; Яковицкий Игнатий
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Bjelaja_Zerkov”
Osobiste