O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Doniesienia historyczne o obserwowanych do 1905 roku "wydarzeniach": bolidach, jasnych meteorach, spadkach (sprzed 1905 roku, tzn. daty ukazania się opracowania Kleina (1904)).

Większość zamieszczonego materiału oparta jest na katalogach Chladniego, Klein'a, Greg'a i von Boguslawskiego. Również kilka doniesień zaczerpnięto z artykułów Pokrzywnickiego dotyczących bolidów.

Warto odnotować takie wydarzenia, nawet jeśli nie można ich obecnie interpretować jako spadki meteorytów. Być może w przyszłości uda się część zamieszczonych tu dat i miejsc powiązać z innymi wydarzeniami natury meteorytowej. Jednym z kryteriów wyboru doniesień z wymienionych katalogów była nie tylko ich lokalizacja, ale także skala zjawiska. Pominięto tu na Wiki.Meteoritica.pl doniesienia o bolidach małej jasności, zakładając, że nie spadły w ich wyniku meteoryty^[1].

Bolidy historyczne

Poza znanymi i identyfikowalnymi zdarzeniami są u Greg'a jeszcze następujące doniesienia o bolidach (ang. fireball, niem. Feuerkugel) (część z nich została również wcześniej opisana u Boguslawskiego 1854):

Greg 1861^[2]

Catalogue of aërolites and Bolides, from A.D. 2 to A.D. 1860

Year.	Day of month.	Locality.	Size or weight.	Direction.	Duration; rate; hour;	Remarks, &c.
1729.	Oct. 16	Warsaw	…	…	…	ditto. [fireball]
1821.	Feb. 12	Breslau	…	…	…	ditto. [fireball]
1821.	Dec. 4	Görlitz	…	…	…	ditto. [fireball.]
1822.	Aug. 23	Posen	…	…	…	ditto. [fireball.]
1823.	Oct. 3	Königsberg[3]	…	…	…	ditto. [fireball.]
1824.	Feb. 3	Görlitz	…	…	…	fireball; aërolitic?.
1825.	Jan. 24	Königsberg[3]	…	…	…	ditto. [fireball.]
1830.	Dec. 14	Warsaw	…	…	…	ditto. [fireball.]
1831.	Jan. 12	Breslau	…	…	…	fireball. (→ patrz Wrocław 1831)
1834.	Feb. 4	Upper Silesia	= moon	…	…	high up in the sky. At Cracow chiefly. (→ patrz Śląsk 1834)
1834.	Mar. 10	Hirschberg[4], Silesia	…	…	3½ A.M.	a brilliant meteor; exploded like thunder. (→ patrz Hirschberg 1834)
1835.	Jan. 12	Breslau	…	…	…	fireball.
1835.	June 13	Königsberg[3]	…	W. to E.	…	a reddish fireball. (→ patrz Königsberg 1835)
1836.	Oct. 18	Breslau	large	…	…	short tail; no noise. (→ patrz Wrocław 1836)
1836.?	Nov. 22	Silesia	…	…	…	atmospheric explosion. (→ patrz Śląsk 1836)
1837.	Aug. 29	Upper Silesia	…	…	slow	with reddish tail. (→ patrz Śląsk 1837)
1838.	Jan. 2	Breslau	large	N.E to S.W	streak 2'	cast shadows; blue, red. (→ patrz Wrocław 1838)
1841.*	Dec. 5	Goldberg[5], Silesia	= full moon	S.W. to N.E.	1'	lighted up all the sky; bluish; detonation?. 6.45 P.M. Silesia, Hirschberg, Breslau, Oderberg, Lukenwald, and other places. In bursting, fell into many stars equal 1st mag. in size. Intense light; some heard a report. (→ patrz Śląsk 1841)
1842.	Aug. 5	Silesia?	large	N.W. to S.E.	8.20 P.M.	moved parallel to horizon about 4° high; tailed. Seen by Boguslawski, probably at Breslau; had a smoke-like tail; twilight; burst in 10", leaving a black smoke which slowly ascended, broke up and vanished. Baumhauer, in his Catalogue, refers to the stone-fall same day at Harrowgate. (→ patrz Śląsk 1842 Aug)
1842.*	Oct. 23	Silesia, &c.	large	S. to E.	90° in 3"	brightest at first; sparks; detonation; 8½ P.M. All over Silesia; long rumbling sounds in the air afterwards. (→ patrz Śląsk 1842 Oct)
1844.	Sept. 5	Overall, Silesia	very large	E. to W.	8", slow	nearly horizontal; reddish streak; conical. At Hirschberg; horizontal; slow; E. to W.; like a wine-decanter; greenish-yellow tail; of 4' or 6' in width; brilliant. Also seen at Posen; must have been very high up; detailed accounts sent in from 35 places; burst into several bright stars, which vanished, leaving only a reddish streak; at Breslau, like a large bright lamp; moved in a curved arc of 50° in length; tail 1½° long. (→ patrz Śląsk 1844)
1846.	Mar. 31	Upper Silesia	…	…	quick	bright silvery; short tail. (→ patrz Śląsk 1846 Mar)
1846.	Oct. 24	Silesia; many places	ditto	…	6.45 P.M.	burst into small sparks; no noise; left a small dark cloud for 2'. (→ patrz Śląsk 1846 Oct)
1846.	Nov. 18	Breslau, and other places	…	…	…	like a fiery serpent; no noise. Silesia. Left a bright cloud for 10", composed of three parts. Many places in Silesia. (→ patrz Wrocław 1846)
1847.	Nov. 7	Trebnitz[6], Silesia	…	…	slow	bright fireball. (→ patrz Śląsk 1847)
1847.	Dec. 13	Breslau	…	…	streak 6 or 7"	tail 4° long; rapid; serpentine movement. (→ patrz Wrocław 1847)
1848.	Mar. 8	Breslau	…	…	…	straight down. 1847?.
1848.	May 19	Silesia	…	…	…	large bolide; or 20th May.. (→ patrz Śląsk 1848)
1850.	Apr. 21	Breslau	…	…	25" or 30"	bright meteoric light, increasing and decreasing; burst as it sank below the horizon. (→ patrz Wrocław 1850)
1852.	Jan. 3	Cracow	…	…	…	ditto. [bolide.]
1852.	Sept. 28	Silesia; Breslau	large	┴ down	8¾ A.M.	seen over all Silesia; tailed; during sunshine; no noise. (→ patrz Śląsk 1852 Sep)
1852.	Dec. 9	Cracow	…	…	…	ditto. [fireball.]
1852.	Dec. 11	Germany	…	…	…	detonating meteor. See Supplement. (→ patrz Niezidentyfikowane 1852 i 1861)
1853.	Feb. 14	Cracow	…	…	…	ditto. [fireball.]
1853.	Oct. 26	Pomerania	large	…	…	left a spiral trail.
1858.?	Aug. 4	Berlin, Stettin[7], &c.	…	…	6"	fireball; detonation?. Seen also at Münster and Oderberg. See Buchner's work, pp. 171 and 181. This meteor is said to have twice changed its direction each time of its apparent bursting, and sending out reddish-coloured sparks.

Lokalizacja

<div class="GooglePlace" style="-moz-box-shadow: 4px 4px 4px #CCC; -webkit-box-shadow: 4px 4px 4px #CCC; box-shadow: 4px 4px 4px #CCC;; width:Błąd w wyrażeniu – nierozpoznane słowo „px”px">

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

</div>

Bibliografia

Historyczne doniesienia o bolidach i prawdopodobnych spadkach meteorytów

• Baumhauer Eduard Hendrik von, (1845), Ueber den muthmasslichen Ursprung der Meteorsteine, nebst einer Analyse des Meteorstein, welcher am 2. Juni 1843 in der Provinz Utrecht gefallen ist, Annalen der Physik, 66, Bd. 142, 1845, s. 465-503.^[8] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Boguslawski Georg von, (1854), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 1-155. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Buszczyński Bolesław, (1887), O niektórych zjawiskach jasnych meteorów czyli kul ognistych lub bolidów. Napisał Bolesław Buszczyński, asystent obserwatorium astronomicznego w Krakowie. Kosmos, 12, Lwów 1887, s. 85-87, (Sect. Rozpr. Nauk), s. 103-106. Plik DjVu

• Czajka Wiesław, (2011), Weryfikowanie XIX-wiecznych katalogów spadków (Verification Catalogues of Meteorites and Firaballs from XIX Century). Acta Societatis Metheoriticae Polonorum, Roczniki Polskiego Towarzystwa Meteorytowego, vol. 2, 2011.

• Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860^[9], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.^[10] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).

• Kämtz Ludwig Friedrich, (1836), Lehrbuch der Meteorologie. Dritter Band, Halle, 1836. O bolidach. Plik PDF.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

• Łaszkiewicz Antoni, (1936), Meteoryty, rozdz. w: Mineralogia, Bibl. „Wiadomości Farmaceutycznych”, tom 28, Warszawa 1936, s. 193-195. Tam lista polskich meteorytów z uwzględnieniem granic przedrozbiorowych. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Morozewicz Józef, (1931), Części składowe meteorytów i Wykaz meteorytów spadłych na historycznych ziemiach polskich, w: Tschermak G., Becke F., Podręcznik mineralogji, wydanie polskie, Warszawa 1931, s. 806-816. Tam lista polskich meteorytów z uwzględnieniem granic przedrozbiorowych. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1963), Meteoryty, meteory i bolidy w starożytności. Z Otchłani Wieków, r. XXIX, z. 1, 1963, s. 18-23.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1965), O bolidach obserwowanych nad Polską – II, Acta Geophys. Polon., vol. XIII, nr 3, 1965, s. 207-215.^[11] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1969), O bolidach obserwowanych nad Polską – część IV, Acta Geophys. Polon., vol. XVII, nr 2, 1969, s. 203-209.^[11] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

Przypisy

Zobacz również

• typy bolidów
• Bolidy

Linki zewnętrzne

• Wikipedia - Niemieckie nazwy polskich miejscowości