O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 23:46, 16 sty 2015

Najobfitszy deszcz meteorytów w historii

Pultusk (Pułtusk) →
Meteoryty Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde) (fot. Wadi & Woreczko)
Spadek
Lokalizacja	wsie Obryte, Gostkowo, Rzewnie, okolice Pułtuska, woj. mazowieckie, Polska
Położenie[1]	52°46'N, 21°16'E
Data	30 stycznia 1868 r., ~19:00
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny, H5
Masa	>250 kg; prawdopodobnie 2 tony
Liczba okazów	dziesiątki (setki?) tysięcy okazów (deszcz meteorytów); największy 9,095 kg
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Gostkowo, La Spezia, Lerici, Nossi-Bé, Nosy-Bé, Obritti, Ostrolenka, Spezia, Varsava, Warsaw, Warschau, Warshaw; u Pokrzywnickiego jeszcze Ostrołęka; polska nazwa: Pułtusk

Deszcz meteorytów, które spadły pod Pułtuskiem. Za Andrzejem S. Pilskim:

30 stycznia 1868 roku, wieczorem, około siódmej, pojawiła się nad Warszawą kula ognista mknąca po niebie z południowego zachodu na północny wschód. Jej jasność błyskawicznie rosła i wkrótce stała się jaśniejsza niż Księżyc w pierwszej kwadrze. Początkowa biała barwa bolidu zmieniła się na zielono-niebieskawą, a w końcu ciemnoczerwoną. Warszawiacy wybiegali z domów myśląc, że to pożar. Ognista kula ciągnęła za sobą białawy, zakrzywiony ogon o długości 9 stopni. Mieszkańcy wsi położonych na południe i wschód od Pułtuska zobaczyli kulę ognistą, która stawała się większa i jaśniejsza, aż nie można było na nią patrzeć. Potem światło zgasło i usłyszano potężną, przewlekłą detonację, zakończoną serią odgłosów przypominających wystrzały karabinowe lub werble. Wieśniacy ze wsi Rowy nad Narwią słyszeli świst spadających kamieni i odgłosy uderzeń o ziemię i lód na rzece. Także mieszkańcy wsi Nowy Sielc i Gostkowo słyszeli uderzenia kamieni o ziemię, dachy i drzewa. Rankiem znaleźli wiele czarnych kamieni leżących na śniegu i lodzie. Oto ich opis z broszury wydanej w języku francuskim przez Szkołę Główną w Warszawie, w tłumaczeniu Jerzego Pokrzywnickiego:

Okazy dostarczone do Szkoły Głównej pokryte były szklistą warstwą koloru brunatnoczarnego, grubości średnio 0,5 mm. Warstwą tą pokryte były i małe dostarczone później okazy, tak iż każdy z nich stanowił mały indywidualny okaz. Znajdują się okazy mające zupełnie inną postać, jak gdyby zostały one rozbite, i których powierzchnia rozłamu pokryta jest podobną korą, aczkolwiek w sposób "niedoskonały". Powierzchnia pewnej ilości meteorytów bywa miejscami pomarszczona bruzdkami promieniującymi z jednego punktu, powstałymi prawdopodobnie podczas zmiękczenia się kory.

Elipsa spadku meteorytu Pułtusk (na podstawie mapki pochodzącej z broszury wydanej przez Szkołę Główną w Warszawie)^[2]

Główna masa meteorytów składa się z ziarnistych okruchów koloru popielatoszarego z odcieniem żółtawym. Główna masa niektórych okazów wykazuje dwa odcienie szarego koloru: jasnoszary i ciemnoszary. Te dwa odcienie zlewają się czasem w ten sposób, że powierzchnia wydaje się jakby "marmurowa". Czasami zaś kolor szary ciemniejszy obejmuje części większe, otoczone jaśniejszą masą, co daje jej wygląd brekcjowaty. Na jednych okazach przeważa odcień jasny, na innych znów ciemny, tak iż pod tym względem panuje skrajna różnorodność.

W głównej masie meteorytów dają się zauważyć globule, których liczba w różnych okazach bywa różna, lecz na ogół są one nieliczne. Bywają one w dwóch odmianach: jedne, dość kruche, są rzadsze, inne, ciemnoszare, bywają czasem elipsoidalne, a średnica ich sięga 3 mm. Żelazo-nikiel rozsiany jest w meteorycie w postaci różnego kształtu i wielkości ziarnek koloru szarostalowego. Jedne są małe, niedostrzegalne gołym okiem, inne znacznie większe, aż do wielkości kilku milimetrów.

Najnowsze badania sugerują, że meteoryt Pułtusk jest brekcją typu H4/5.^[3]

wg Pokrzywnickiego

Plik DjVu

Pułtusk (Pokrzywnicki 1964)

Strona w budowie (Site under construction) strony poświęcone np. meteorytom Morasko, Pułtusk i Łowicz będą rozbudowywane w późniejszym terminie w miarę gromadzenia kompletnych materiałów

... opisy spadku, opisy znalezisk...

Czas trwania zjawiska

Według Kurjera Warszawskiego i Kurjera Codziennego z 31 stycznia przelot bolidu trwał przeszło 4 sekundy (4-5 sekund), a po 3½ minuty dało się słyszeć w Warszawie huk i grzmoty trwające około trzech minut (wg Gazety Warszawskiej z 4 lutego). Odległość wybuchającego aerolitu od Warszawy oszacowano na 10 mil.

Tor bolidu

Dla obserwatora z Warszawy bolid przemieszczał się z południowego-zachodu na północny-wschód. Bolid zgasł na wysokości blisko 20 stopni nad horyzontem. W Kurjerze Codziennym nr 24 opisano trasę bolidu na tle gwiazdozbiorów. Za meteorem w postaci kuli, mającej pozornie wielkość dużej kuli armatniej ciągnął się ostro określony szeroki ogon światła białego (Kurjer Codzienny z 3 lutego).

Bolid miał kolor biały, a w końcowej fazie rozpierzchł się w prześliczne czerwone światło, które w następnym mgnieniu oka, zmieniając kolor swój czerwony na zielonawy, zgasło (Kurjer Codzienny z 3 lutego). W końcowej fazie bolid eksplodował na "tysiące iskier".

Obrazowy opis toru bolidu i czasu po jakim słychać było grom dźwiękowy w Warszawie przytoczył Galle (1868)^[4]. Cytowany fragment pochodzi z artykułu zamieszczonego w Meteorycie 2/2013^[5]:

Pan v. Bäckmann szedł chodnikiem po zachodniej stronie ulicy…. Widział, jak bolid pojawił się zza domów stojących po zachodniej stronie Krakowskiego Przedmieścia i leciał nad ulicą, …oddalając się od niego; na koniec rozsypał się nagle nad wschodnią ścianą domów w wielką ilość świecących punktów, przypominających iskry. Przez chwilę spoglądał w kierunku miejsca, gdzie nastąpiło to zjawisko, po czym ruszył, kontynuując spacer w kierunku Nowego Światu. Idąc równym krokiem i oglądając się trzy czy cztery razy po kilka sekund w kierunku zjawiska dotarł do drugiej przecznicy i wtedy usłyszał grzmot trwający kilka sekund, a po nim straszliwy, trzeszczący huk, znacznie głośniejszy od wystrzału armatniego. Zaraz po huku nastąpiły podobne trzaski, po czym zapadła cisza…. Odstęp czasu między świetlnym zjawiskiem aerolitu, a następującą po nim detonacją wyniósł nieco ponad 3 minuty.

Pogoda

W Warszawie temperatura wynosiła minus 6 stopni Réaumura^[6] (czyli około -7,5 stopnia Celsjusza). Ciśnienie wskazywane przez barometr wynosiło około 28 cali. W dniu spadku meteorytu Księżyc był 2 dni przed pierwszą kwadrą (nów Księżyca wypadał 24 stycznia, pełnia 8 lutego).

Gazeta Warszawska z 16 marca donosi, że w nocy po bolidzie zaczął padać śnieg. W Kurjerze Codziennym z 3 lutego donoszono z Lipna: Nazajutrz po najpiękniejszej pogodzie, mieliśmy wiatr, śnieg i deszcz. (tak jak i w Warszawie).

Czy były dwa bolidy?

W wielu ówczesnych doniesieniach prasowych w opisach pojawia się informacja o obserwacji dwóch bolidów (kul ognistych). Relacjonują to świadkowie m.in. w Kurjerze Warszawskim z 31 stycznia, Gazecie Polskiej z 10 lutego i Dzienniku Warszawskim z 22 lutego.

Znaleziska

Wybrane doniesienia o liczbie i wielkości znalezisk.

• We wsi Sielcu o 2 mile od Pułtuska, w majętności p. Gąsowskiego - część ogrodu pokrytą została drobnemi odłamkami kamieni. - Oprócz tego, ze wsi Czerwonki przysłano do Pułtuska kilka znaczniejszych odłamów, które złożono w biurze miejscowego Naczelnika powiatu. - Kurjer Codzienny z 3 lutego.
• Dowiadujemy się, że wydelegowany został ze Szkoły Głównej Prof. Babczyński, na grunt do wsi Gostkowa w Powiecie Pułtuskim, dla zebrania szczątków bolidu, który tam spadł w ogromnej ilości, tak, że szczątki mają zawierać kilka fur. - Kurjer Warszawski z 6 lutego.

Ofiary wśród ludzi?

Nie zanotowano przypadków ofiar wśród ludzi spowodowanych spadkiem meteorytów, ale w Kurjerze Warszawskim z 17 lutego znajduje się opis ofiar pośrednich:

(…) Schody wązkie, spadziste, wcale nie oświecone, nic zatem dziwnego, że kilka osób spadło. Jedna staruszka złamała sobie prawą nogę, troje dzieci powywijało sobie nogi, kilka osób, niewidząc słupa na zakręcie, porozraniali sobie głowy, - dosyć, że pięć osób jest mocno, a sześć mniej uszkodzonych. (…)

Więcej szczegółów → patrz Kurjer Warszawski, 38 (17 lutego 1868).

Więcej o tym jak ówczesne gazety relacjonowały całe to wydarzenie i późniejsze relacje → patrz Pułtusk/Czasopisma.

... ile spadło okazów?, gdzie trafiły?, handlowanie meteorytem...

Ocenia się, że spadło ok. 70000 meteorytów, o łącznej wadze ponad 2 tony. Większość, to kilkugramowe okazy zwane grochem pułtuskim. Największy znaleziony okaz waży 9095 g. Był to największy deszcz meteorytów kamiennych pod względem liczby meteorytów. Największe zachowane okazy z deszczu meteorytu Pułtusk znajdują się w następujących kolekcjach^[7]:

Kolekcja	waga (w gramach)
Muzeum Historii Naturalnej w Londynie	9095, 3545
Muzeum Ziemi PAN w Warszawie	8100 (zakup w 1956 r.), 3130 (ze wsi Rzewnie), 2343 (ze wsi Dąbrówka)[8]; Pokrzywnicki (1964) wymienia jeszcze w zbiorach okaz 2435
Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie	8070
Field Museum w Chicago	7897
Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu	7150
Muzea w Moskwie	4238, 4105
Muzeum Geologiczne ING PAN w Krakowie	2970, 1800, 1210, 1000 (Łaptaś 1998) (Pokrzywnicki (1964) wymienia jeszcze w zbiorach okaz 3035[9])
Muzeum Geologiczne ING UJ w Krakowie	2860, 1360
Obserwatorium Astronomiczne UW w Warszawie	1235 (u Pokrzywnickiego (1964) 1305)

W zaginionych w czasie wojny zbiorach Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie znajdował się zbiór meteorytów Pułtusk o nieustalonej wielkości.^[10]

Okazy meteorytu Pułtusk, z racji swej liczności i łatwości dostępu, trafiły do wszystkich liczących się kolekcji instytucjonalnych na świecie. Wiele muzeów do dziś posiada na swoim stanie setki okazów.

Handlarz Krantz

Przedsiębiorczy handlarz minerałami, niejaki Krantz^[11], przez wiele lat skupował i sprzedawał okazy meteorytu. Szacuje się, że przez jego ręce przeszło ponad 7000 okazów o łącznej wadze kilkudziesięciu kilogramów.

Kolekcja Ignacego Wawrzeckiego

Również wiele okazów meteorytu zaraz po spadku trafiło w prywatne ręce. Ciekawą wzmiankę znajdujemy w czasopiśmie Kłosy nr 253 z 1870 roku:

(…) Oprócz tych zjawisk, nastręczają­cych meteorologom przedmiot spostrzeżeń, mamy tu jeszcze otwartą od kilku dni wystawę aerolitów, spadłych pod Pułtuskiem, które przywiózł p. Wawrzecki i wystawił na widok publiczny w muzeum przyrodniczém hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego^[12]. Zbiór ten zawiera 1700 sztuk aerolitów. (…)

Wymieniony w artykule posiadacz olbrzymiego (!) zbioru meteorytów Pułtusk p. Wawrzecki wystawiał swoje zbiory w wielu miastach Polski. W ówczesnej prasie znajdują się informacje o wystawach we Lwowie^[13], Wrocławiu^[14] i Krakowie^[15]. Poszukiwaniem dodatkowych informacji o "Ignacym Wawrzeckim z Pułtuska" (takie imię i lokalizacja pojawia się w Gazecie Warszawskiej z 26 marca 1870) i jego zbiorze meteorytów od długiego czasu zajmują się Jadwiga Biała i Janusz W. Kosiński. Przy wydatnej pomocy dyrektor Muzeum Regionalnego w Pułtusku Anny Henrykowskiej, sprawdzono księgi parafialne i cmentarze w Pułtusku. Jak na razie nie udało się natrafić na jakikolwiek ślad o właścicielu kolekcji i jej dalszych losach.^[16][17]

Meteoryt Oczeretna

Ukraiński meteoryt Oczeretna jest prawdopodobnie okazem meteorytu Pułtusk, który za sprawą handlarzy meteorytów trafił na Ukrainę?

Obecnie w zbiorach prywatnych w Polsce znajdują się okazy o wadze nawet powyżej 1 kg, ale pochodzą one ze znalezisk współczesnych.

Inne źródła

Jest obszerna wzmianka u Kleina 1904.

W katalogu Berwerth'a (1903) jest wzmianka o spadku

Lokalizacja

Elipsa spadku

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Największe znalezione okazy: 9095 g (MHN w Londynie), 8100 g (Muzeum Ziemi PAN w Warszawie), 8070 g (MHN w Berlinie), 7850 g (Chicago), 7150 g (MHN w Wiedniu), 4105 g (Moskwa).

Więcej o elipsach spadku w artykule - Elipsa rozrzutu (strewn field, strewnfield, distribution ellipse)

Współczesne znaleziska

Lokalizacja części współczesnych znalezisk

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

W latach 2005-08 znaleziono jeszcze około 40 okazów, o łącznej wadze około 6,5 kg, największy miał 1,51 kg (Kosiński et al. (2011); informacja ustna od poszukiwaczy, część znalezisk niepotwierdzona).

Na mapie obok lokalizacja części znalezisk Łukasza Smuły.

Janusz W. Kosiński, który bada historię meteorytu Pułtusk i śledzi współczesne poszukiwania, sporządził zestawienie liczby znalezisk w ostatnich latach^[18]:

rok	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012
liczba okazów	1	1	1	6	2	14	5	3	4	6	7

W sumie 50 potwierdzonych znalezisk.

Mapy

Mapa rozkładu okazów meteorytu Pułtusk (źródło: Johnstrup 1870)

Fragmenty arkuszy 65A i B map Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)

Pułtusk/Galeria

Okazy meteorytu Pułtusk ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Woreczko)

Największy okaz w zbiorach NHM, 8070 g	Największy okaz - regmaglipty i skorupa obtopieniowa	Największy okaz - regmaglipty i skorupa obtopieniowa
Skorupa obtopieniowa	Mniejsze okazy	Na małych okazach po prawej, cenione przez kolekcjonerów etykiety muzealne

Meteoryt Pułtusk

Okazy tzw. groch pułtuskiego ze zbiorów Muzeum Wydziału Geologii UW. Więcej na stronie muzeum (fot. Jan Woreczko)

Największy w polskich zbiorach okaz meteorytu Pułtusk o wadze 8,1 kg znajduje się w Muzeum Ziemi PAN (fot. Jan Woreczko)

Wygląd współcześnie znajdowanych okazów meteorytu Pułtusk

Okaz całkowity o wadze ~139 g (kolekcja: Woreczko Meteorites)

Okaz o wadze 143,2 g znaleziony w 2009 roku przez Roberta Mularczyka (fot. Robert Mularczyk)

Okaz o wadze 640 g znaleziony w maju 2009 roku przez "starrymet" (fot. "starrymet")

Więcej przykładów w Pułtusk/In situ

Obrazy chondr w meteorycie Pułtusk

Trzy chondry z meteorytu Pułtusk w płytce cienkiej, światło przechodzące spolaryzowane, jeden nikol (fot. Łukasz Karwowski)	Efektowna chondra monomineralna (piroksen) (PP) z charakterystyczną obwódką złożoną także z oliwinu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Wachlarzowata chondra oliwinowa (RP). Barwy szare spowodowane niewielką grubością szlifu. Światło przechodzące przy nikolach skrzyżowanych (fot. Łukasz Karwowski)
„Lamelkowa” chondra oliwinowa (BO). Ciemne paski wewnątrz to wydzielenia maskelynitu. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Nieco rozmyta chondra porfirowa (POP) z pojedynczym większym kryształem oliwinu (euhedralnym). Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)	Chondra porfirowa (POP). Drobne ziarna oliwinu tkwią w spoiwie maskelynitowym. Światło spolaryzowane, nikole skrzyżowane (fot. Łukasz Karwowski)

Bibliografia

• Aleksandrowicz J., (1868), Aerolit dnia 30-go stycznia 1868, Tygodnik Ilustrowany, Warszawa, nr 5, 1 lutego s. 50–51; nr 7, 15 lutego s. 89. Abs.: Biblioteka Warszawska, 1, 482.

• AnP, (1868a), Der Aërolithenfall vom 30. Januar d. J., Annalen der Physik, 133, Bd. 209, 1868, s. 351-352. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• B.A.A.S., (1869), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1867-68, Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 38th Meeting (1868), London 1869, s. 388-390.^[19] Plik DjVu; plik GIF.

• Bayer Julian, (1868), Pogadanki astronomiczne. Wydanie nowe pomnożone, W Drukarni K. Kowalewskiego, Warszawa 1868, 1869, (s. 208-211).^[20] Plik wLib; plik jLib.

• Biała Jadwiga (red.), (2008), Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych, Warszawa 2008.

• Biała Jadwiga, Jakubowski Tomasz, Woźniak Marek, (2013), "Wokół meteorytu Pułtusk" — wystawa meteorytów w Pułtusku, Meteoryt, 2, 2013, s. 24.

• Boguslawski Georg von, (1868), Grosse Feuerkugel und Meteorsteiregen bei Pultusk in Polen am 30. Januar 1868, Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, nr 12, 1868, s. 93-96, s. 113-118. Plik DjVu.

• Brachaniec Tomasz, Kosiński Janusz W., Karwowski Łukasz, Lach Rafał, (2012), Mineralogia i procesy wietrzenia meteorytu Pułtusk, Przegląd Geol. (praca w trakcie przygotowania)

• Brachaniec Tomasz, Kosiński Janusz W., Lach Rafał, (2012), New Discoveries from an Old Strewn Field, the Pułtusk Meteorite, Meteorite, 18(4), 2012, s. 36-42.

• Breslauer Zeitung patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Brezina Aristides, (1894), Die Gestaltung der Meteoriten (Vortrag, gehalten den 17. Januar 1894) (Mit 32 Abbildungen im Texte), Schriften des Vereins zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kenntnisse, 34, 1894, s. 251-274, (s. 272) (ilustracje).^[21] Plik PDF.

• Dziennik Warszawski patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Fritsch K., (1868), Bemerkungen über die Gemengetheile eines der am 30. Jänner 1868, bei Pultusk in Polen gefallenen Aerolithen, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, s. 92-94. Plik DjVu.

• Galle Johann Gottfried, (1868), Ueber die Bahn des am 30. Januar 1868 beobachteten und bei Pultusk im Königreiche Polen als Steinregen niedergefallenen Meteors durch die Atmosphäre, Abhandlungen der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Cultur, Abtheilung für Naturwissenschaften und Medicin, Breslau 1868, s. 79-121. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Galle Johann Gottfried, (1868a), tłum. Haas Walter H., Concerning the Meteor Observed on January 30, 1868, which Fell through the Atmosphere as a Shower of Stones at Pultusk in the Kingdom of Poland, Popular Astronomy, 50, 1942, s. 501-509. Plik adsabs.

• Galle Johann Gottfried, (1868b), tłum. Haas Walter H., Concerning the Meteor Observed on January 30, 1868, which Fell through the Atmosphere as a Shower of Stones at Pultusk in the Kingdom of Poland, Popular Astronomy, 52, 1944, s. 43-47, s. 94-98. Plik adsabs i dalsze.

• Gazeta Lekarska patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Gazeta Polska patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Gazeta Warszawska patrz → Pułtusk/Czasopisma

• +Gładyszewski Longin, (1975), Skład izotopowy potasu i litu w meteorycie Pułtusk, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio AA Physica et Chemia, 29/30, 1975, s. 257-264.

• Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 36-37.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań), IV Konferencja Meteorytowa, Warszawa-Wyszków 2006, s. 26-30.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Wietrzenie meteorytu Pułtusk, W: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych. Warszawa 2008, s. 36-40.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Procesy wietrzenia w meteorycie Pułtusk (wstępne wyniki badań) (Weathering processes of in Pułtusk meteorite (preliminary results)), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 23-27. Plik PDF; plik PDF.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Wietrzenie meteorytów na przykładzie Moraska i Pułtuska, Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 28-34. Plik PDF.

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2011), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 182-183 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik PDF.

• Haidinger Wilhelm Ritter von, (1868), Der Meteorsteinfall vom 30. Jänner 1868 unweit Warschau, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 57, Abt. 2, 1868, s. 405-412.^[22] Plik PDF.

• Heis Eduard, (1869),, Nachrichten über die Feuerkugel vom 30. Jan. und über Sternschnuppen, Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, 1869, s. 68-70, 118-120, 128-132, 228-230. Plik DjVu.

• Hintze Carl Adolf Ferdinand, (1912), Schlesien und die Meteoriten, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbevereins für Breslau u. die Provinz Schlesien, 6. Jahrgang 1912/1913, nr 1, 1 Oktober 1912, s. 9-12 (patrz → artykuł).^[23] Plik dsLib; plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Johnstrup Frederik, (1870), Om Meteoriterne og nogle i de senere Aar iagttagne Meteorfald (Hermed Tavle I), Tidsskrift for populære Fremstillinger af Naturvidenskaben, 17 (4th ser., 2 bd.), Kjøbenhavn 1870, s. 1-25, (s. 17 mapa).^[24] Plik DjVu.

• Kamińska Ewelina, Kosiński Janusz W., (2009), Upadek i rozmieszczenia fragmentów meteorytu Pułtusk, Meteoryt, 1, 2009, s. 5-9.

• Karwowski Łukasz, (2008), Czym jest meteoryt Pułtusk, w: Meteoryt Pułtusk. Największy deszcz meteorytów kamiennych, Warszawa 2008, s. 18-33.

• Karwowski Łukasz, Gurdziel Agnieszka, (2009), Secondary minerals in Morasko and Pułtusk meteorites, Vestnik Lviv. Univ. Ser. Physics., 43, 2009, s. 243-248.

• KŁOSY, nr 253, 1870, s. 275. Plik DjVu.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Kosiński Janusz W., (2007-2008), Biblioteczka meteorytu Pułtusk – zeszyty, Wyszków 2007–2008.
  • zeszyt 1: Doniesienia prasowe o bolidzie z 30 stycznia 1868;
  • zeszyt 2: Doniesienia prasowe o meteorycie Pułtusk w roku 1868;
  • zeszyt 3: "Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868…".

• Kosiński Janusz W., (2007), Czy można jeszcze znaleźć meteoryt Pułtusk?, Streszczenia, III Seminarium Meteorytowe, Olsztyn 2005, 2007, s. 49-54.

• Kosiński Janusz W., Wacholska Małgorzata, Biała Jadwiga, Dziergiewicz Patrycja, Szymańska Marlena, (2009), 2008 – ROK METEORYTU PUŁTUSK – 140 rocznica spadku – podsumowanie, Meteoryt, 1, 2009, s. 4-5.

• Kosiński Janusz W., Kamińska Ewelina, (2011), Upadek i rozmieszczenie fragmentów meteorytu Pułtusk (The Fall and the Distribution of Fragments the Pułtusk Meteorite), Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 57-66. Plik PDF; plik PDF.

• Kowalczyk K., (1868), O aerolitach, z powodu bolidu spadłego w Sielcu dnia 30 stycznia 1868, Biblioteka Warszawska, 1, 1868, s. 481-488. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  , plik PDF.

• Kramsztyk Stanisław, (1868a), O Aerolitach, KŁOSY, nr 137 (13 lutego 1868), s. 83–85. Plik pLib.

• Kramsztyk Stanisław, (1868b), O aerolitach. Część II, KŁOSY, nr 138 (20 lutego 1868), s. 99-101.^[25] Plik pLib.

• Kramsztyk Stanisław, (1899), Komety i gwiazdy spadające, Warszawa, nakład Gebethnera i Wolffa; Kraków, G. Gebethner i Spółka, 1899. Plik rLib; plik jLib.

• Krzesińska Agata, (2010), Wielofazowa deformacja meteorytu Pułtusk, Meteoryt, 3, 2010, s. 3-6. Plik PDF.

• +Krzesińska Agata, Żelaźniewicz A., Orłowski R., (2011), Pseudotachylitic melting and unmixing of silicate, carbonate and sulfide melts in the Pultusk H-chondrite, Abstract #5143, 74th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Greenwich, London, 2011. Plik PDF.

• +Krzesińska Agata, Fritz Jörg, Gattacceca Jérôme, Rochette Pierre, Cournéde Cécile, (2012), Brecciation of the Pułtusk meteorite and its deformational history, Mineralogia Special Papers, vol. 40, s. 36-38, 2012. Plik PDF. Materiały 19^th Meeting of the Petrology Group of the Mineralogical Society of Poland, Obrzycko, 19-21^th October 2012.

• Krzesińska Agata, Fritz Jörg, (2014), Weakly shocked and deformed CM microxenoliths in the Pułtusk H chondrite, Meteoritics & Planetary Science, vol. 49(4), 2014, s. 595–610. Plik PDF.

• Kurjer Codzienny patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Kurjer Warszawski, nr 36, 14 lutego 1868. Pierwsza mapa okolic spadku. Patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Lang Bruno, Kowalski Maciej, (1971), On possible number and mass of fragments from Pułtusk meteorite shower, Meteoritics, vol. 6(3), 1971, s. 149-158. Plik PDF; plik PDF.

• Lang Bruno, (1972), Pultusk Meteorite: a century-old problem viewed a new [Meteoryt Pułtuski: Nowe spojrzenie na zagadnienie o wiekowej tradycji], Acta Geophys. Polon., vol. XX, nr 3-4, 1972, s. 281-290. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• +LaPaz Lincoln, (1941), A Mathematical Formula for Meteoritic Age-Determination and its Applicztion to the Pultusk, Poland, Meteorites, Popular Astronomy, 49, 1941, s. 261-265. Plik PDF.

• +LaPaz Lincoln, (1942), J.G. Galle on the Pułtusk, Poland, Meteoritic Shower, Popular Astronomy, 50, 1942, s. 436-437. Plik PDF.

• Łaptaś Andrzej, Ćwiżewicz Małgorzata, (1998), Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego w Krakowie, Muzeum Geologiczne ING PAN, Kraków 1998, ss. 34, (s. 14-17). ISBN 83-909970-1-0.

• Manecki Andrzej, (1972), Chondry i chondryty: studium mineralogiczno-petrograficzne meteorytu Pułtusk, Prace Mineralogiczne, 27, 1972, s. 53–69.

• +Paneth F.A., (1937), Meteorites: the Number of Pultusk Stones, and the Spelling of "Widmanstätten Figures", Nature, 140, 1937, s. 504-505, 809.

• Pilipiuk A., (2001), Poszukiwania meteorytu pułtuskiego – uwagi archeologa, Meteoryt, 3, 2001, s. 20-21. Plik PDF.

• Pilski Andrzej S., (1991), The Pultusk meteorite shower, Impact, vol. 2, 1991, s. 16-19.

• Pilski Andrzej S., (1992), Pułtuski deszcz meteorytów, Meteoryt, 4, 1992, s. 11-14. Plik PDF.

• Pilski Andrzej S., (1994), Pułtuski deszcz meteorytów, Urania, 65, 1994, s. 241-245.

• Pilski Andrzej S., (1997), 130 lat temu, Meteoryt, 4, 1997, s. 3-4. Plik PDF.

• Pilski Andrzej S., (2004), Pułtusk i inne kawałki gruzu z planetoidy 6 Hebe, Meteoryt, 2, 2004, s. 3-4.

• Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Siemiątkowski Jacek, (2009), Reklasyfikacja meteorytu Pułtusk, V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, streszczenia referatów, s. 30.

• Pilski Andrzej S., Karwowski Łukasz, Siemiątkowski Jacek, (2011), Reklasyfikacja meteorytu Pułtusk, Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 194 (streszczenie referatu, Wrocław 2008). Plik PDF; plik PDF.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 77-105).^[26][27] Plik PDF. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1971), Meteoryty pułtuskie w zbiorach lwowskich, Acta Geophys. Polon., vol. XIX, nr 2, 1971, s. 238-239. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• +Rath Gerhard vom, (1868), Über die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallen am 30. Januar 1868, Bonn 1868.^[28] Plik PDF.

• Rath Gerhard vom, (1868), Ueber die Meteoriten von Pultusk, Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft zu Berlin, 1, 1868, s. 124-125. Plik DjVu.

• Rath Gerhard von, (1868), Literaturnotizen: Dr. H. v. Rath: Ueber die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallem am 30. Jänner 1868: Hierzu 1 Tafel: Sep. aus der Festschrift der Niederrheinischen Gesellschaft für Natur- und Heilkunde zum 50jährigen Jubiläum der Universität Bonn, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, nr 12, s. 307-309. Plik DjVu.

• Samsonowicz Jan, (1952), La météorite de Pułtusk, Wiadomości Muzeum Ziemi, vol. 6(1), 1952, s. 57-68.

• Samsonowicz Jan, (1952), O wieku, pochodzeniu i przypuszczalnej ilości oraz masie meteorytu pułtuskiego (z mapką), Wiadomości Muzeum Ziemi, tom VI(1), Warszawa 1952, s. 56-68.

• Siemiątkowski Jacek, (2004), Chondryt Pułtusk: przykład meteorytowej brekcji wieloskładnikowej (H4+H5), Meteoryt, 2, 2004, s. 26-28.

• Smuła Łukasz, (2007), Kto szuka ten znajdzie, Meteoryt, 1, 2007, s. 27–28.

• +Spencer L.J., (1937), Meteorites: the Number of Pultusk Stones and the Spelling of "Widmanstätten Figures", Nature, 140, 1937, s. 589. Plik PDF.

• Stenz Edward, (1937), O meteorycie Pułtuskim (Koniec pewnej legendy), Urania, 2, 1937, s. 29-31.^[29] Plik DjvU.

• +Stenz Edward, (1937), Number of Fragments of the Pultusk Meteorite, Nature, 140, 1937, s. 113. Plik PDF.

• Trautschold H. (1868), Ueber Meteorsteine von Pultusk und Makowo, Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, Jahrgang 1868, s. 222-224. Plik DjVu; plik PDF.

• Tygodnik Ilustrowany patrz → Pułtusk/Czasopisma

• Waleńczak Zygmunt, (1977a), Defectoscopic of primary accretion forms in the Pułtusk meteorite (Poland), Bull. Acad. Pol. Sci., vol. 25, nr 1, 1977, s. 9-13.

• Waleńczak Zygmunt, (1977b), Optical ultramicroscopic observations of vesicles in opaque minerals of the Pułtusk meteorite, Bull. Acad. Pol. Sci., vol. 25, nr 1, 1977, s. 15-18.

• Waleńczak Zygmunt, (1977c), Liquid phase vesicles in the Pułtusk meteorite, Bull. Acad. Pol. Sci., vol. 25, nr 1, 1977, s. 19-22.

• Wawnikiewicz R., (1868), Notice sur la météorite tombée le 30 Janvier 1868 aux environs de la ville Pultusk, Publ. par la Houte École de Varsovie. Impr. de Jean Jaworski. Varsovie 1868. 16 stronicowa broszura wydrukowana przez Szkołę Główną z mapką terenu.

• Werther G., (1868), Analyse des Meteorits von Pultusk, Journal für praktische Chemie, 105, 1868, s. 1-6. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• +Wylie C.C., (1940), The orbit of the Pultusk meteor, Popular Astronomy, 48, 1940, s. 306-311. Plik adsabs.

• Żbik Marek, Self P., (2004), Structure comparison of two stony meteorites (Pultusk and Baszkówka) using high resolution x-ray microtomography and image analysis, National Space Society Conference. Adelaide May 2004.

• Żbik Marek, Self P., (2005), High resolution X-ray microtomography analysis in non-destructive investigation of internal structure in two chondrites (Pultusk, Baszkówka), Mineralogia Polonica, 36(1), 2005, s. 5-19.

O meteorycie Pułtusk w ówczesnej prasie → Pułtusk/Czasopisma

Przypisy

Zobacz również

• o meteorycie Pułtusk w ówczesnej prasie → Pułtusk/Czasopisma
• współcześnie znajdowane okazy meteorytu → Pułtusk/In situ
• Pułtusk/Galeria
• spadek meteorytu w miejscowości Gaj pod Wyszkowem
• doniesienie Płońsk
• meteoryt Oczeretna

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Pultusk
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Pultusk

• Kolekcja okazów meteorytu Pułtusk w zbiorach Muzeum Wydziału Geologii UW
• Meteoryt Pułtusk w kolekcjach polskich – katalog PTMet  ●  Wadi & Jan Woreczko Collection
• Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Pułtusk
• Wirtualne Muzea Małopolski – Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych PAN

• Wikipedia – meteoryt Pułtusk
• woreczko.pl – Elipsa rozrzutu (strewn field, strewnfield, distribution ellipse)
• YouTube – Serial Meteorite Men, odcinek: Łowcy meteorytów - Pułtusk Polska

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• sprawdzić pozycję Samsonowicza z 1952 r. – Wiki woreczko