PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Tennasilm

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (→Lokalizacja)
 
(Nie pokazano 50 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
__NOTOC__
__NOTOC__
-
{{VerifyLevel |level=0i}}
+
{{VerifyLevel|level=1i}}
{{InfoboxMeteorite
{{InfoboxMeteorite
  | nazwa = Tennasilm
  | nazwa = Tennasilm
-
  | grafika =  
+
  | grafika = Tennasilm_main_mass_(Schilling_1873).jpg
-
  | opis =  
+
  | opis = Meteoryt Tennasilm (rekonstrukcja, ⅕ naturalnej wielkości) (Schilling 1873)
  | klasa = Spadek
  | klasa = Spadek
  | mbclass = fall
  | mbclass = fall
Linia 19: Linia 19:
}}
}}
-
W [[Estonia|Estonii]] w południe 28 czerwca 1872 roku<ref name="data"></ref> (piątek) po pojawieniu się obłoku i&nbsp;detonacjach spadł jeden kamień. Dopiero po kilku dniach znaleziono okaz meteorytu ważący ok. 28,5&nbsp;kg. Cyganie rozbili go na fragmenty, ale większość z&nbsp;nich udało się odzyskać (Koblitz MetBase).
+
W 1872 roku w [[Estonia|Estonii]] w południe 28 czerwca<ref name="data"></ref> (piątek) po pojawieniu się obłoku i&nbsp;detonacjach spadł na ziemię jeden kamień. Dopiero po kilku dniach znaleziono okaz meteorytu ważący ok. 28,5&nbsp;kg. Cyganie rozbili go na fragmenty, ale większość z&nbsp;nich udało się odzyskać (Koblitz MetBase).
== Gdzie spadł meteoryt Tennasilm? ==
== Gdzie spadł meteoryt Tennasilm? ==
-
Panuje spore zamieszanie co do dokładnej lokalizacji miejsca spadku meteorytu. W&nbsp;katalogu Grady (2000) podano współrzędne wskazujące na inną wieś, również o&nbsp;nazwie Tennasilm. Natomiast wiarygodna lokalizacja znajduje się chociażby w&nbsp;tytule artykułu Schillinga (1873, 1889) „'''{{Kropek}}beim Dorfe Tennasilm, im Kirchspiel Turgel des Kreises Jerwen in Estland niedergefallenen Steinmeteoriten'''”, to znaczy: „''we wsi Tennasilm, w&nbsp;parafii Turi (Türi) powiat Jerwen (Järva, Järvamaa)<ref>''Järva kreis'' – księstwo Järva</ref> w&nbsp;Estonii''”. Istnieją w&nbsp;[[Estonia|Estonii]] trzy<ref name="liczba wsi"></ref> wsie o&nbsp;nazwie brzmiącej '''Tännassilma''', jedna w&nbsp;prowincji '''''Põlva''''' (to obok niej podano lokalizację w&nbsp;katalogu Grady (2000)), druga wieś leży w&nbsp;prowincji '''''Puhja'''''. W&nbsp;rzeczywistości, według Schillinga (1873, 1889), meteoryt spadł niedaleko wsi Tännassilma w&nbsp;prowincji '''''Türi'''''.
+
Panowało spore zamieszanie co do dokładnej lokalizacji miejsca spadku meteorytu. W&nbsp;katalogu Grady (2000) podano współrzędne wskazujące na inną wieś, również o&nbsp;nazwie Tennasilm. Natomiast wiarygodna lokalizacja znajduje się chociażby w&nbsp;tytule artykułu Schillinga (1873, 1882) „'''{{Kropek}}beim Dorfe Tennasilm, im Kirchspiel Turgel des Kreises Jerwen in Estland niedergefallenen Steinmeteoriten'''”, to znaczy: „''we wsi Tennasilm, w&nbsp;parafii Turi (Türi) powiat Jerwen (Järva, Järvamaa)<ref>''Järva kreis'' – księstwo Järva</ref> w&nbsp;Estonii''”. Istnieją w&nbsp;[[Estonia|Estonii]] trzy<ref name="liczba wsi"></ref> wsie o&nbsp;nazwie brzmiącej '''Tännassilma''', jedna w&nbsp;prowincji '''''Põlva''''' (to obok niej podano lokalizację w&nbsp;katalogu Grady (2000)), druga wieś leży w&nbsp;prowincji '''''Puhja'''''. W&nbsp;rzeczywistości, według Schillinga (1873, 1882), meteoryt spadł niedaleko wsi Tännassilma w&nbsp;prowincji '''''Türi'''''.
Linia 29: Linia 29:
Dnia 20 grudnia 2015 roku dokonano w MBD, na wniosek Tõnu Pani z&nbsp;''Tartu Ülikooli loodusmuuseum'' (University of Tartu Natural History Museum, TNHM), korekty współrzędnych (''pisownia oryginalna''):
Dnia 20 grudnia 2015 roku dokonano w MBD, na wniosek Tõnu Pani z&nbsp;''Tartu Ülikooli loodusmuuseum'' (University of Tartu Natural History Museum, TNHM), korekty współrzędnych (''pisownia oryginalna''):
-
{{BQuote-begin |max-width=800px}}
+
{{BQuote-begin|max-width=800px}}
'''Tennasilm''': ''Corrected fall location''
'''Tennasilm''': ''Corrected fall location''
Linia 35: Linia 35:
{{BQuote-end}}
{{BQuote-end}}
-
Według ustaleń Tõnu Pani (za Schilling 1873?!) meteoryt spadł w miejscu o&nbsp;współrzędnych 58°44'07"N, 25°29'37"E, w&nbsp;okolicy wsi '''Sikkansaare''' około 1&nbsp;km od '''Tännassilma'''.
+
Według ustaleń Tõnu Pani (za Schilling 1873) meteoryt spadł w&nbsp;miejscu o&nbsp;współrzędnych 58°44'07"N, 25°29'37"E, w&nbsp;okolicy wsi '''Sikkansaare''' około 1&nbsp;km od '''Tännassilma'''.
-
Natomiast według Schillinga (1873, 1889) meteoryt spadł w punkcie o&nbsp;współrzędnych: 58°43'50"&nbsp;Br. 42°34'30"&nbsp;L.O.v.F.<ref name="OLvF">{{!O.L.v.F.}}</ref>:  
+
''[[Redakcja]]'' skontaktowała się z Tõnu Pani i otrzymała od niego szczegółowe wyjaśnienia i&nbsp;informacje. Według oryginalnego źródła, relacji Schillinga (1873, 1882), meteoryt spadł w&nbsp;punkcie o&nbsp;współrzędnych: 58°43'50"&nbsp;Br. 42°34'30"&nbsp;L.O.v.F.<ref name="OLvF">{{!O.L.v.F.}}</ref>:  
-
{{AQuote-begin |max-width=800px}}
+
{{AQuote-begin|max-width=800px}}
-
{{Wielokropek}} vom Allenküllschen Dorfe {{Sparse-b}}Tennasilm{{Sparse-e}} etwa eine Werst entfernten Bauerhofe oder Gesinde Sikkensaare, in dessen Nähe ([[:Image:Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|s.&nbsp;die&nbsp;Karte]]) der Meteorit seinen Fallort in 58°43'50" Breite und 42°34'30" Länge&nbsp;O.&nbsp;v.&nbsp;F.<ref name="OLvF"></ref> und somit nur 3' nördlich und 50' östlich oder etwa 48&nbsp;Werst (51,2&nbsp;Kilometer) vom nördlichsten und östlichsten der 1863 am 8.&nbsp;August gefallenen [[Pillistfer|Pillistfer-Meteoriten]]* gehabt hatte.
+
{{Wielokropek}} vom Allenküllschen Dorfe {{Sparse-b}}Tennasilm{{Sparse-e}} etwa eine Werst entfernten Bauerhofe oder Gesinde Sikkensaare, in dessen Nähe ({{Txt2Img|Tennasilm_map_(Schilling_1873).jpg|s.&nbsp;die&nbsp;Karte}}) der Meteorit seinen Fallort in 58°43'50" Breite und 42°34'30" Länge&nbsp;O.&nbsp;v.&nbsp;F.<ref name="OLvF"></ref> und somit nur 3' nördlich und 50' östlich oder etwa 48&nbsp;Werst (51,2&nbsp;Kilometer) vom nördlichsten und östlichsten der 1863 am 8.&nbsp;August gefallenen [[Pillistfer|Pillistfer-Meteoriten]]* gehabt hatte.
{{AQuote-end}}
{{AQuote-end}}
-
Schilling (1889) podaje dokładne współrzędne miejsca spadku (wg systemu O.L.v.F<ref name="OLvF"></ref>), które po przeliczeniu na współczesny układ wynoszą: '''58°43'50"N 24°54'30"E'''.<ref>zbliżone współrzędne miejsca spadku podaje również, np. Spencer (1938)</ref> Czyli dokładnie, tak jak pisze Schilling, 3' na północ i&nbsp;50' na zachód od miejsca spadku meteorytu [[Pillistfer]] – co daje 48&nbsp;wiorst (51,2&nbsp;km<ref>1 wiorsta ≃ 1070&nbsp;m</ref>). '''Punktu ten leży około 33&nbsp;km na zachód od wsi Tennasilm!''' Rejon w którym lokuje spadek Schilling leżał wówczas w granicach innej prowincji, mało tego, leżał na terenie ówczesnej Łotwy! Więc podana przez niego w tytule jego publikacji lokalizacja stoi w sprzeczności z podanymi w artykule współrzędnymi. Zweryfikowane przez Tõnu Pani miejsce (współrzędne) spadku znajdują dodatkowo swoje potwierdzenie w lokalizacji zaznaczonych na mapie Schillinga gospodarstw. We wskazanym miejscu znajduje się gospodarstwo o nazwie '''Tisleri'''.<ref>''[[Redakcja]]'' kontaktowała się z Tõnu Pani i uzyskała od niego szczegółowe informacje i linki do stron potwierdzających jego interpretację</ref>
+
Schilling (1873, 1882) podaje dokładne współrzędne miejsca spadku (wg systemu O.L.v.F<ref name="OLvF"></ref>), które po przeliczeniu na współczesny układ wynoszą: '''58°43'50"N 24°54'30"E'''.<ref>zbliżone współrzędne miejsca spadku podaje również, np. Spencer (1938)</ref> Czyli dokładnie, tak jak pisze Schilling: „3' na północ i&nbsp;50' na zachód od miejsca spadku meteorytu [[Pillistfer]] – co daje 48&nbsp;wiorst (51,2&nbsp;km<ref>1 wiorsta ≃ 1070&nbsp;m</ref>)”. '''Punktu ten leży około 33&nbsp;km na zachód od wsi Tennasilm!''' Rejon w&nbsp;którym lokuje spadek Schilling leżał wówczas w&nbsp;granicach innej prowincji, mało tego, leżał na terenie ówczesnej Łotwy! Więc podana przez niego w&nbsp;tytule jego publikacji lokalizacja stoi w&nbsp;sprzeczności z&nbsp;podanymi w&nbsp;artykule współrzędnymi. Zweryfikowane przez Tõnu Pani miejsce (współrzędne) spadku znajdują dodatkowo swoje potwierdzenie w&nbsp;lokalizacji zaznaczonych na {{Txt2Img|Tennasilm_map_(Schilling_1873).jpg|mapie Schillinga}} gospodarstw. We wskazanym miejscu znajdują się gospodarstwa: '''''{{Txt2Img|Tennasilm_Sikkansaare_(MAA-AMET).jpg|Sikkansaare}}''''' i&nbsp;'''''{{Txt2Img|Tennasilm_Tisleri_(MAA-AMET).jpg|Tisleri}}'''''.<ref>''[[Redakcja]]'' kontaktowała się z&nbsp;Tõnu Pani i&nbsp;uzyskała od niego szczegółowe informacje i&nbsp;linki do stron potwierdzających jego interpretację</ref>
-
Meteoryt spadł ok. 1 wiorstę od gospodarstwa o nazwie '''''[[:Image:Tennasilm_Sikkansaare_(MAA-AMET).jpg|Sikkensaare]]'''''.<ref>''saare'' znaczy po estońsku wyspa</ref>
+
Co było przyczyną podania przez Schillinga błędnych współrzędnych, nie wiadomo?! {{Txt2Img|Tennasilm_map_(Schilling_1873).jpg|Według jego mapy}} meteoryt spadł ok. 300&nbsp;kroków od gospodarstwa o&nbsp;nazwie '''''Sikkensaare'''''.
'''Poprawka zgłoszona do MBD przez Tõnu Pani, weryfikuje błąd Schillinga!'''
'''Poprawka zgłoszona do MBD przez Tõnu Pani, weryfikuje błąd Schillinga!'''
-
=== Okoliczności spadku ===
+
=== Okoliczności spadku i opis okazu ===
 +
 
 +
W porze obiadowej w piątek 28 czerwca 1872 roku w okolicy wsi Tennasilm (est. ''Tännassilma'') w&nbsp;[[Estonia|Estonii]], wielu znajdujących się w&nbsp;pobliży chłopów słyszało odgłosy podobne do dzwonienia i&nbsp;grzmotu. Chłopi wypatrywali źródła grzmotu, ale całe niebo było bezchmurne. Inny świadek znajdujący się w&nbsp;okolicy wsi ''Kärevere'' widział mały obłok, który szybko jednak zniknął. Nikt ze świadków nie widział spadku meteorytu. Można przyjąć, że leciał on z&nbsp;południa na północ na zachód od wsi ''Kärevere''. Kilka dni po tym wydarzeniu, ok. 300 kroków („''etwa 300 Schritt''”)<ref name="Schritt">krok (niem. '''Schritt''') to ok. 1,48&nbsp;metra; patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> od gospodarstwa („''Bauernhofe oder Gesinde''”) ''Sikkensaare''<ref>''saare'' znaczy po estońsku wyspa</ref> (leżącego około 1&nbsp;wiorsty od ''Tännassilma'') zauważono, że ziemia w&nbsp;jednym miejscu jest naruszona i&nbsp;w&nbsp;otworze o&nbsp;głębokości około 1&nbsp;stopy i&nbsp;takiej też średnicy leży czarny kamień. Kamień został umieszczony na stercie innych kamieni w&nbsp;pobliżu gospodarstwa, ale okoliczni Cyganie pokruszyli go i&nbsp;pozabierali jego fragmenty. Przypuszcza się, że początkowa waga meteorytu wynosiła blisko 28,5&nbsp;kg (69-70&nbsp;funtów<ref>u Schillinga (1873) jest mowa o funtach rosyjskich</ref>). Największe z&nbsp;odzyskanych fragmentów ważyły 24&nbsp;funty i&nbsp;9¾&nbsp;funta (Schilling 1873, 1882).
 +
 
 +
Fragment z artykułu Schillinga (1873, 1882) (''pisownia oryginalna''){{OCR-mistake|}}:
 +
{{AQuote-begin|max-width=800px}}
 +
{{Wielokropek}} Diese Gedanken leiteten mich sowohl bei Herausgabe der vorliegenden Abhandlung, als bei der ersten Nachricht vom Falle des in Rede stehenden Estländer Meteoriten, welche ich ganz zufällig im Sommer 1872, bei einem Besuche der, im Kreise Südjerwen Estlands belegenen Güter Serrefer und Allenküll, von einem Esten erhielt. Nach Empfang dieser Nachricht begab ich mich sofort zum Schau-, platz des Phänomens, d.&nbsp;h. zu dem, vom Allenküllschen Dorfe {{Sparse-b}}Tennasilm{{Sparse-e}} etwa eine Werst entfernten Bauerhofe oder Gesinde Sikkensaare, in dessen Nähe ({{Txt2Img|Tennasilm_map_(Schilling_1873).jpg|s.&nbsp;die&nbsp;Karte}}) der Meteorit seinen Fallort in 58°43'50" Breite und 42°34'30" Länge&nbsp;O.&nbsp;v.&nbsp;F.<ref name="OLvF"></ref> und somit nur 3' nördlich und 50' östlich oder etwa 48&nbsp;Werst (51,2&nbsp;Kilometer) vom nördlichsten und östlichsten der 1863 am 8.&nbsp;August gefallenen [[Pillistfer|Pillistfer-Meteoriten]]* gehabt hatte.
 +
 
 +
{{Footnote-line}}
 +
:<nowiki>*</nowiki>) Archiv für Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Serie&nbsp;I, Bd. III. p.&nbsp;438&nbsp;ff. mit Karte und 2&nbsp;Tafeln.<ref>Grewingk et al. (1864)</ref> In Betreff der [[Pillistfer|Pillistfer-Meteoriten]] hat sich die Redaction des Archivs, unter Zustimmung des in Reval domicilirenden Verfassers, erlaubt den nachfolgenden Blättern einige Bemerkungen hinzuzufügen.
 +
 
 +
Der Wirth des genannten Gesindes, welcher während des Ereignisses von der Stelle, wo der Steinmeteorit niederfiel, etwa 300&nbsp;Schritt<ref name="Schritt"></ref> entfernt gewesen war, berichtete, dass am Freitag vor Johannis (also am 16./28. Juni) um Mittagszeit, bei bewölktem Himmel, sowohl er selbst als andere Bauern ein starkes Sausen und Geräusch gehört hätten, das mit zwei Schlägen (heat matsud), unter donnerartiger Detonation oder heftigem Krachen, ähnlich entfernten Kanonenschüssen, begann und dann mit ähnlichem, doch dumpferem Tone, gleichsam, als wenn ein schwerer Gegenstand auf die Erde gefallen sei, endete. Die Leute hatten nach allen Seiten hingeblickt, aber keine Gewitterwolken bemerkt und sich überzeugt, dass dieses heftige Krachen und Knallen nicht vom Donner herrühren könne, da der Himmel ganz gleichmäßig von lichtem Gewölk überzogen war. Ein anderer Bauer, welcher sich gleichfalls nicht sehr fern von der Stelle des Niederfallens des Aerolithen befunden hatte, meinte, er habe gleich nach dem heftigen Krachen, nach der Kerreferschen Seite hin (südöstlich) am Himmel eine kleine Wolke bemerkt, die wie eine Rauchwolke ausgesehen und sich von dem übrigen grauen Himmel deutlich abgezeichnet habe, jedoch bald wieder verschwunden sei. Auf weiteres Befragen, in welcher scheinbaren Höhe dieses Wölkchen am Himmel sichtbar gewesen sei, bezeichnete er eine Stelle, die sich etwa 48° bis 50° über dem Horizont befand.
 +
 
 +
Keiner der Leute hat den Meteoriten während seiner Bewegung oder beim Niederfallen beobachtet, aber einstimmig gaben sie an, dass das Geräusch von der Kerreferschen Seite, also südöstlich begonnen habe, wonach eine Bewegung von Südost nach Nordwest anzunehmen ist. Einige Tage später hatte der vorhin erwähnte Wirth beim Mähen eines Heuschlages bemerkt, dass die Erde an einer Stelle durchwühlt war und auch ein nicht unbedeutendes tiefes Loch aufwies. Diese Beobachtung veranlasste die Leute Nachgrabungen anzustellen, und so gruben sie aus der Erde einen schwarzen Stein heraus, der nach der von ihnen gemachten Beschreibung die Gestalt eines abgestumpften Kegels besessen haben musste. Der Stein sollte ferner ganz senkrecht, nicht volle 3&nbsp;Fuss tief in die Erde eingedrungen gewesen sein, und gemäss Aussagen der Leute circa 1&nbsp;Fuss, Höhe und etwa eben so viel grössten Durchmesser gehabt haben. Weil die Leute aber kein weiteres Interesse für den Stein hatten, so stellten sie denselben auf einen nicht weit vom Fallpunkt entfernten Feldstein, wo derselbe so lange unversehrt stand, bis nach mehreren Tagen herumziehende Zigeuner, welche in dem Dorfe Tennasilm gehört hatten, dass bei Sikkensaare ein Stein vom Himmel herabgefallen und aus der Erde herausgegraben sei, sich dahin verfügten, den Stein zerschlugen und Stücke mit sich fortnahmen.
 +
 
 +
Um diesen Meteoriten im Interesse der Wissenschaft näher beschreiben zu können, sowohl was seine Grösse und Form, als seine chemische und mineralogische Zusammen­setzung betrifft, galt es zunächst Alles aufzubieten, um zu ermitteln, ob es nicht vielleicht einige Stücke gäbe, die der Zerstörungs- und Zerkleinerungssucht der Zigeuner entgangen wären. Nach fleißigem, mühevollen Nachforschen und Auskundschaften bei den Dorfbewohnern, wie auch bei den in den umliegenden Streugesinden wohnhaften Bauern, gelang es mir endlich zu erfahren, dass einige Stücke des Meteoriten sich bei einem ungefähr 10&nbsp;Werst vom Dorfe Tennasilm wohnenden Krüger befänden, welcher sich dieselben angeeignet hatte auf die Nachricht hin, dass sie vom Himmel gefallen seien und ein gutes Schutzmittel gegen Viehseuchen abgäben.
 +
 
 +
Anfänglich sträubte der Krüger sich die Stücke gegen Vergütung abzutreten, überliess sie mir jedoch später und gelangte ich auf diese Weise im Besitz dreier Stücke. Zufolge weiterer Nachforschungen erfuhr ich noch von anderen Meteoriten-Stücken, die der gänzlichen Vernichtung nicht anheimgefallen waren, und namentlich von einem Bruchstücke, dass sich im Besitze des Sikkensareschen Wirthen befinden sollte. Letzterer leugnete lange Zeit ein Stück von dem Steine zu besitzen, und obgleich mir das Vorhan­densein dieses Stückes aus sicherer Mittheilung eines anderen Esten bekannt war, so vergingen doch noch einige Monate, bis er seinem Gutsherrn, Herrn v. Baranoff zu Allenküll, welcher stets mit der grösten Liebenswürdigkeit und Freundlichkeit mich bei den Nachforschungen und bei der Erwerbung der Stücke unterstützte, eingestand, ein Stück vom Meteoriten zu besitzen und bis er dasselbe schliesslich abtrat. Da ausser diesen erwähnten 4&nbsp;Stücken noch ein Stück vorhanden ist, welches gegenwärtig im Estl. Prov.-Museum aufbewahrt wird, ferner 2&nbsp;andere Stücke mir durch den Eigenthümer derselben bekannt wurden, so konnte aus dem Gewichte der einzelnen Stücke das gesammte Gewicht annähernd bestimmt werden und um so mehr, als es mir gelang, aus den vorhandenen Stücken die ganze Form des Meteoriten wiederherzustellen.
 +
 
 +
Das Gewicht der einzelnen Stücke beträgt in russ. Pfunden 24+8+8+4+3+5+9¾ und ist somit das Gesammtgewicht aller zu Gebote stehenden Stücke 61¾&nbsp;''℔''<ref>'''℔''' – funt wagi, tu funt rosyjski = 0,4095124&nbsp;kg</ref>. Nach annähernder Schätzung des zur Ausfüllung der Lücken des ganzen Meteoriten notwendigen Materials zu 7—8&nbsp;''℔'', kann endlich das ursprüngliche Gewicht desselben auf 69 bis 70&nbsp;''℔'' oder 28½&nbsp;Kilogramm veranschlagt werden.
 +
 
 +
Die Herstellung der ganzen Meteoritenform wurde mir dadurch möglich gemacht, dass drei der grössten, zusammen 41¾&nbsp;''℔'' wiegenden Bruchstücke genau aneinander passten. Wie die beigegebenen, nach einem Modell dargestellten {{Txt2Img|Tennasilm_main_mass_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;1—3}} lehren, hat der Tennasilm-Meteorit eine keilförmige Gestalt, die an ein rhombisches Sphenoid erinnert, welchem die eine Spitze abgeschlagen ist. Am leichtesten orientirt man sich in seiner Form, wenn man die dreieckige Fläche {{Txt2Img|Tennasilm_main_mass_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;3}} zur Grundfläche macht und von ihr unregelmässig convexe Flächen und eine fast gerade und nur nach oben etwas concave Fläche zu 0,27&nbsp;Meter Höhe aufsteigen und in einer kleinen schiefen Endfläche von der Form eines Vierecks aufhören lässt. Die Länge der Seiten des hier als Grundfläche betrachteten Dreiecks beträgt 0,2 und 0,207&nbsp;M. und die Sehne der gekrümmten Seite 0,225&nbsp;M.
 +
 
 +
Bevor ich zur Beschreibung der Structur und mineralischen Eigenschaften und der chemischen Zusammensetzung des Meteoriten schreite, glaube ich zuerst mich den Betrachtungen zuwenden zu müssen, die aus dem Vergleiche der Tiefe des in die Erde eingedrungenen Aerolithen mit seiner Schwere entspringen, da dieselben geeignet sein dürften, eine der den Fall des Meteoriten begleitenden Erscheinungen aufzuhellen.
 +
 
 +
{{Wielokropek}}
 +
 
 +
Zum Beweise der intensiven Erhitzung der Meteorsteine dient bekanntlich ihre fast ausnahmslos vorhandene Schmelzrinde. Am Tennasilm-Meteorit ist die ganze Oberfläche mit derselben bedeckt und zeigt die gewöhnlich vorkommenden, eigentümlichen, flachen oder lochartigen Vertiefungen. Ein auf Rissen und Spalten in das Innere des Steines fortsetzender Erhitzungsprocess, wie ihn z.&nbsp;B. die Meteorite von [[Pillistfer]], [[Lixna]] und [[Pultusk]] beobachten lassen, macht sich hier nicht bemerkbar.
 +
 
 +
Die Brandrinde des Tennasilm-Meteoriten ist erdfarben bis schwarz, meist papierdünn, etwas rauh, hier und da gerunzelt, oder mit unregelmässigen Höckern versehen und nur an einer Stelle ganz eben, glatt und glänzend. Diese Stelle befindet sich an einer seiner Ecken, die auf {{Txt2Img|Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;4}} besonders und zwar von einer anderen Seite dargestellt ist, als bei {{Txt2Img|Tennasilm_main_mass_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;1}} und deshalb eine Orientirung durch Pfeilzeichen nöthig machte. Man bemerkt, wie an dieser dreiflächigen, mit fast rechten Kantenwinkeln versehenen Ecke die Schmelzrinde, nach zwei Kanten einer der Flächen hin, allmählig glatter und glänzender wird, auf den Graten der Kanten in deutlich zusammenhängenden Fluss geräth und nicht weit über dieselben hinaus fortsetzend dergestalt in Zackenoder spitziger Lappenform ({{Txt2Img|Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;4a.}}) endet, dass diese Lappen eine unverkennbar dickere Lage oder Ueberschmelzung einer bereits vorhandenen älteren und dünneren Rinde bilden.
 +
 
 +
Aus der durch Pfeile bezeichneten Richtung der von zwei Seiten kommenden und auf ein und derselben Fläche fast rechtwinklich auf einander zulaufenden Schmelzlappenspitzen lässt sich die Lage oder Haltung des Steines während eines Theiles seiner Bahn annähernd bestimmen. Gehen wir von der Fläche mit Schmelzlappen ({{Txt2Img|Tennasilm_main_mass_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;1}} rechts und {{Txt2Img|Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;4}}) als der hinteren, Rücken-, oder Lee- oder unter dem Winde befindlichen Seite aus, so ergiebt sich, dass die vordere, Brust-, Stoss-, oder vor dem Winde belegene Seite sowohl von der schwach spärlich gekrümmten grössten Fläche des Meteoriten ({{Txt2Img|Tennasilm_main_mass_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;2}} links), als von der benachbarten Fläche ({{Txt2Img|Tennasilm_main_mass_(Schilling_1873).jpg|Fig.&nbsp;2}} rechts) dergestalt gebildet wurde, dass die Kante zwischen diesen beiden Flächen am weitesten nach vorn oder unten lag. Die bezeichnete hintere oder Lee-Fläche war bereits berindet, als sie zu einer solchen wurde und konnte deshalb bei der weiter anhaltenden Erhitzung nicht in dem Maasse geschmolzen werden, wie die übrigen, an der Stossseite belegenen Flächen. Es ist durchaus nicht notwendig, dass die Lee-fläche eine neuere Bruchfläche darstellt, sondern lässt sich hier nur von einem älteren, allgemeinen, die ganze Oberfläche gleichmässig treffenden und einem späteren loca-lisirten Erhitzungsprocess reden. Der erstere konnte sowohl intacte als Zerreissungsflächen treffen und hatte vor Eintritt der bezeichneten Bewegungsrichtung statt. Nach Eintritt letzterer scheint der Tennasilm-Meteorit, soweit sein Aeusseres der Beobachtung zugänglich wurde, keine Zerreissung erlitten zu haben.
 +
 
 +
{{Wielokropek}}
 +
 
 +
Das Innere des Tennasilm-Meteoriten (in {{Txt2Img|Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|Fig&nbsp;5a.}} roh und in {{Txt2Img|Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|5b.}} angeschliffen, um das Nickeleisen deutlicher zu machen) zeigt eine rauhe, leicht zu pulvernde Gesteinmasse, die vorherrschend aus feinkörnig krystallischen eng mit einander verbundenen, kleinern, sowie grösseren bräunlichen, gelblichen bis gelblich-grünen Partikeln besteht.&nbsp;{{Wielokropek}}
 +
{{AQuote-end}}
-
W porze obiadowej w piątek 28 czerwca 1872 roku w okolicy wsi Tennasilm (est. ''Tännassilma'') w&nbsp;[[Estonia|Estonii]], wielu znajdujących się w&nbsp;pobliży chłopów słyszało odgłosy podobne do dzwonienia i&nbsp;grzmotu. Chłopi wypatrywali źródła grzmotu, ale całe niebo było bezchmurne. Inny świadek znajdujący się w&nbsp;okolicy wsi ''Kärevere'' widział mały obłok, który szybko jednak zniknął. Nikt ze świadków nie widział spadku meteorytu. Można przyjąć, że leciał on z&nbsp;południa na północ na zachód od wsi ''Kärevere''. Kilka dni po tym wydarzeniu około 1&nbsp;wiorsty od gospodarstwa („''Bauernhofe oder Gesinde''”) ''Sikkensaare'' zauważono, że ziemia w&nbsp;jednym miejscu jest naruszona i&nbsp;w&nbsp;otworze o&nbsp;głębokości około 1&nbsp;stopy i&nbsp;takiej też średnicy leży czarny kamień. Kamień został umieszczony na stercie innych kamieni w&nbsp;pobliżu gospodarstwa, ale okoliczni Cyganie pokruszyli go i&nbsp;pozabierali jego fragmenty. Przypuszcza się, że początkowa waga meteorytu wynosiła blisko 28,5&nbsp;kg (69-70&nbsp;funtów). Największe z&nbsp;odzyskanych fragmentów ważyły 24&nbsp;funty i&nbsp;9¾&nbsp;funta (Schilling 1873, 1889).
 
Opis spadku na portalu ''Tartu Ülikooli loodusmuuseum'':
Opis spadku na portalu ''Tartu Ülikooli loodusmuuseum'':
-
{{BQuote-begin |max-width=800px}}
+
{{BQuote-begin|max-width=800px}}
'''Tännassilma meteoriit'''
'''Tännassilma meteoriit'''
Linia 67: Linia 102:
Fragmenty meteorytu Tennasilm w&nbsp;największych kolekcjach:
Fragmenty meteorytu Tennasilm w&nbsp;największych kolekcjach:
:{| {{Koblitz Repository}}
:{| {{Koblitz Repository}}
-
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) !! Tiirmaa (1983)
+
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi
|-
|-
-
| Washington, Natl. Mus. Nat. Hist. || 4,8&nbsp;kg
+
| [[Washington,&nbsp;Natl.&nbsp;Mus. Nat.&nbsp;Hist.]] || 4,8&nbsp;kg || wg katalogu online muzeum, m.in. fragment 862&nbsp;g; na stronie znajdują się również zdjęcia płytek cienkich (''thin section'')
|-
|-
-
| Vienna, Naturhist. Mus. || 3646 g
+
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 3646&nbsp;g ||
|-
|-
-
| Helsinki, Geol. Mus. Univ. || 2290 g
+
| [[Helsinki, Geol. Mus. Univ.]] || 2290&nbsp;g ||
|-
|-
-
| Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. || 2060&nbsp;g || fragment 2747 g<ref>обломок индивидуального экземпляра</ref> i&nbsp;dwa małe fragmenty<ref>6,3&nbsp;g (обл.), 5,1&nbsp;g&nbsp;(кр.)</ref>
+
| [[Tallinn,&nbsp;Geol.&nbsp;Inst.&nbsp;Acad.&nbsp;Sci.]] || 2060&nbsp;g || wg Tiirmaa (1983) i Явнель (1986) fragment 2747&nbsp;g (обломок индивидуального экземпляра) i&nbsp;dwa małe fragmenty: 6,3&nbsp;g (обломок), 5,1&nbsp;g&nbsp;(крошки); wg Levinson-Lessing (1897) fragmenty ze skorupą: 2940&nbsp;g i&nbsp;15&nbsp;g
|-
|-
-
| Bonn, Min. Mus. Univ. || 541 g
+
| [[Bonn, Min. Mus. Univ.]] || 541 g ||
|-
|-
-
| Prague, Nat. Mus. || 370 g
+
| [[Prague, Nat. Mus.]] || {{Txt2Img|Tennasilm_(NHM_Prague)-TJ.jpg|370 g}} ||
|-
|-
-
| London, Nat. Hist. Mus. || 193 g
+
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 193&nbsp;g ||
|-
|-
| {{Wielokropek}}
| {{Wielokropek}}
 +
|-
 +
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt&nbsp;Univ.]] || 59,4 g || jeden z&nbsp;fragmentów<ref name="NHMBerlin"></ref> z&nbsp;tego zbioru znajduje się {{Txt2Img|Tennasilm_(Jakubowski_Coll).jpg|w&nbsp;kolekcji Tomasza Jakubowskiego}}
|}
|}
W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
 +
 +
Według katalogu Wülfinga (1897) Schilling ''z Reval''<ref name="SchillingColl"></ref> posiadał w&nbsp;swojej kolekcji trzy fragmenty tego meteorytu o&nbsp;masach: 9,734, 1,595 i&nbsp;0,720&nbsp;kg, w&nbsp;sumie 12,049&nbsp;kg! Duży 3,742&nbsp;kg fragment znajdował się również w&nbsp;''Provinzial-Museum, Reval''.
 +
 +
 +
Znana firma handlarzy minerałów August i Friedrich Krantz{{!Krantz Bonn|}} miała w&nbsp;swojej ofercie wiele fragmentów tego meteorytu. Na przykład fragmenty ze skorupą (''mit Rinde'') o&nbsp;masach 3825, 267 i&nbsp;106&nbsp;g oferowano w&nbsp;cenie, odpowiednio: 2868, 267 i&nbsp;132,50&nbsp;ℛℳ (Reichsmark). Natomiast fragment bez skorupy (''ohne Rinde'') o&nbsp;masie 1578&nbsp;g, tylko za 631&nbsp;ℛℳ!<ref>{{!Krantz Catalogs}}</ref>
 +
 +
<br clear="all"/>
== Lokalizacja ==
== Lokalizacja ==
Linia 91: Linia 135:
{{GEFrame-begin}}
{{GEFrame-begin}}
{{GEMap
{{GEMap
-
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
+
| htmlFileMap = wiki-Tennasilm.htm
-
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Estonia-MM.kml
+
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Estonia-MM.kml
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Tennasilm-fit.kml
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Tennasilm-fit.kml
| lat = 58.75
| lat = 58.75
| lon = 25.24
| lon = 25.24
| zoom = 9
| zoom = 9
-
| type = map
+
| type = terrain
}}
}}
{{GEIcon-PointRed}}
{{GEIcon-PointRed}}
-
(K) Kärevere (Türi), (S) Sikkansaare, (T) Tännassilma (Türi), Tisleri, (*) Türi
+
(K) Kärevere (Türi), (S) Sikkansaare, (T) Tännassilma (Türi), Tislari/Tisleri, (*) Türi
{{GEIcon-Coord}}
{{GEIcon-Coord}}
miejsce spadku wg Grady (2000);<br />[L] rzeczywiste miejsce spadku wg MBD skorygowane przez Tõnu&nbsp;Pani!
miejsce spadku wg Grady (2000);<br />[L] rzeczywiste miejsce spadku wg MBD skorygowane przez Tõnu&nbsp;Pani!
{{GEIcon-PlaceOfFall}}
{{GEIcon-PlaceOfFall}}
-
'''punkt spadku wg Schilling (1873, 1889)'''
+
'''punkt spadku wg Schilling (1873, 1882)'''
{{GEFrame-end}}
{{GEFrame-end}}
-
Wsie '''Tännassilma (Türi)''' (dawn. ''Tennasilm'') i '''Kärevere (Türi)'''. Gospodarstwa '''Sikkensaare''' i '''Tisleri'''.
+
Wsie '''Tännassilma (Türi)''' (dawn. ''Tennasilm'') i '''Kärevere (Türi)'''. Gospodarstwa '''Sikkansaare''' i&nbsp;'''Tisleri'''.
-
W katalogu Grady (2000) podano współrzędne miejsca spadku oddalone o&nbsp;około 115&nbsp;km na południowy-wschód od rzeczywistej lokalizacji. Istnieją w&nbsp;Estonii trzy<ref name="liczba wsi">obecnie w Estonii są 3 wsie '''Tännassilma''' i 2 o nazwie '''Tänassilma''' (''inf. Tõnu Pani'')</ref> wsie o&nbsp;nazwie '''Tännassilma''', jedna w&nbsp;prowincji '''''Põlva''''' (to obok niej podano lokalizację w&nbsp;katalogu Grady), druga wieś leży w&nbsp;prowincji '''''Puhja'''''. Natomiast według Schillinga (1873, 1889) meteoryt spadł w&nbsp;okolicy wsi Tännassilma w&nbsp;prowincji '''''Türi'''''.
+
W katalogu Grady (2000) podano współrzędne miejsca spadku oddalone o&nbsp;około 115&nbsp;km na południowy-wschód od rzeczywistej lokalizacji. Istnieją w&nbsp;Estonii trzy<ref name="liczba wsi">obecnie w Estonii są trzy wsie '''Tännassilma''' i&nbsp;dwie o&nbsp;nazwie '''Tänassilma''' (''inf.'' Tõnu Pani)</ref> wsie o&nbsp;nazwie '''Tännassilma''', jedna w&nbsp;prowincji '''''Põlva''''' (to obok niej podano lokalizację w&nbsp;katalogu Grady), druga wieś leży w&nbsp;prowincji '''''Puhja'''''. Natomiast według Schillinga (1873, 1882) meteoryt spadł w&nbsp;okolicy wsi Tännassilma w&nbsp;prowincji '''''Türi'''''.
 +
 
 +
 
 +
'''Wprowadzona w&nbsp;grudniu 2015 roku korekta współrzędnych w&nbsp;MBD koryguje błędną lokalizację podaną przez Schillinga!'''
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
[[Image:Tennasilm_(Schilling_1873).jpg|thumb|300px|left|Okaz meteorytu Tennasilm i&nbsp;mapa rejonu spadku (Schilling 1873)]]
+
[[Image:Tennasilm_map_(Schilling_1873).jpg|thumb|400px|left|Mapa rejonu spadku (Schilling 1873)]]
-
Według Schillinga (1873, 1889) meteoryt spadł w punkcie o&nbsp;współrzędnych: 58°43'50"&nbsp;Br. 42°34'30"&nbsp;L.O.v.F.<ref name="OLvF"></ref> (czyli 58°43'50"N 24°54'30"E). Niemal dokładnie 3' na północ i&nbsp;50' na zachód od miejsca spadku meteorytu [[Pillistfer]]. Punktu ten leży około 33&nbsp;km na zachód od wsi Tennasilm! '''Wprowadzona w&nbsp;grudniu 2015 roku korekta współrzędnych w&nbsp;MBD koryguje błędną lokalizację podaną przez Schellinga!'''
+
Według Schillinga (1873, 1882) meteoryt spadł w&nbsp;punkcie o&nbsp;współrzędnych: 58°43'50"&nbsp;Br. 42°34'30"&nbsp;L.O.v.F.<ref name="OLvF"></ref> (czyli 58°43'50"N 24°54'30"E). Jak wykazał Tõnu Pani, punkt ten jest błędnie opisany na mapie!
 +
 
 +
Ale na zamieszczonej w&nbsp;publikacji Schillinga {{Txt2Img|Tennasilm_map_(Schilling_1873).jpg|mapie}} zaznaczono punkt, gdzie spadł meteoryt oraz, co ważne, wiarygodne i&nbsp;pomocne, okoliczne {{Txt2Img|Tennasilm_(MAA-AMET).jpg|gospodarstwa}}: '''''Arroma''''', '''''Kahhenäwa''''', '''''Sikkensaare''''' i&nbsp;'''''Tislari'''''. Pozwoliło to na poprawną identyfikację miejsca spadku (58°44'07"N, 25°29'37"E).
 +
 
 +
 
 +
Skala na mapie: „''Maaßsßtab in Faden zu 7'engl.''” – jedna jednostka to 7 stóp angielskich, czyli ok. 2,13&nbsp;metra. (''Acker.'' (''Ackerboden'') – grunty orne; ''Wiese'' – łąka; ''Weide'' – pastwisko.)
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 121: Linia 173:
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
-
File:Tennasilm_Sikkansaare_(MAA-AMET).jpg|Położenie gospodarstwa '''Sikkansaare'''
+
File:Tennasilm_(MAA-AMET).jpg|Mapa katastralna z&nbsp;1938 roku (gospodarstwa: '''''Arromäe''''', '''''Sikkensaare''''' i&nbsp;'''''Tislari''''')
-
File:Tennasilm_Tisleri_(MAA-AMET).jpg|Mapa katastralna z nazwą gospodarstwa '''Tisleri'''
+
File:Tennasilm_Sikkansaare_(MAA-AMET).jpg|Położenie gospodarstwa '''''Sikkansaare'''''
 +
File:Tennasilm_Tisleri_(MAA-AMET).jpg|Współczesna mapa katastralna z&nbsp;nazwą gospodarstwa '''''Tisleri'''''
 +
</gallery>
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
== Galerie ==
 +
 
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Tennasilm_(Schilling_1882).jpg|Okaz meteorytu Tennasilm i&nbsp;mapa rejonu spadku (Schilling 1882)
 +
File:Tennasilm_(NHM_Prague)-TJ.jpg|Fragment meteorytu w zbiorach [[Szablon:PragueNM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Pradze]] (fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
</gallery>
 +
 
 +
 
 +
Fragment meteorytu Tennasilm w kolekcji Tomasza Jakubowskiego
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="2">
 +
File:Tennasilm_(Jakubowski_Coll).jpg|Fragment 11,1&nbsp;g oraz etykiety kolekcji Museum für Naturkunde Berlin<ref name="NHMBerlin">w 1983 roku muzeum w&nbsp;Berlinie wymieniło 2 z&nbsp;4 posiadanych fragmentów (''inf.'' Ansgar Greshake)</ref> i&nbsp;Mineralien-Comtoir<ref>'''comtoir''' przestarzała pisownia francuskiego słowa ''comptoir'' – lady, kantoru</ref> von C.F. PECH (Pech Carl Friedrich), BERLIN,-W. Charlotten-Strasse 36<ref>'''Pech Carl Friedrich (Jr.)''' (1831-1899) – berliński sprzedawca minerałów; [http://labels.sv-meteorites.com/PersonMuseum?mode=person&id=76 Meteorite Labels and Biographies Archive] ([https://mineralogicalrecord.com/biographies_labels/pechcarl-friedrich/ MinRec]); wg&nbsp;katalogu Wülfinga (1897) kolekcja Pech&nbsp;D.F. zawierała 18 różnych meteorytów o&nbsp;łącznej wadze 13&nbsp;kg</ref>
 +
File:Tennasilm_(Jakubowski_Coll_label-Pech).jpg|Rewers etykiety kolekcji Pech Carl Friedrich; fragment zakupiony od Grewingk Constantin&nbsp;C.A.
 +
File:Tennasilm_(Siemaszko-Jakubowski_Coll).jpg|Dwa fragmenty 2 i&nbsp;3&nbsp;g z&nbsp;kolekcji Tomasza Jakubowskiego pochodzące z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|Juliana Siemaszko]] (Siemaszko nabył je od [[Szablon:ViennaNHM|muzeum w&nbsp;Wiedniu]]; kolekcję Siemaszki nabył [[Ward's Natural Science|H.A.&nbsp;Ward]]; później fragmenty trafiły do [[Szablon:HelsinkiGMU|kolekcji w&nbsp;Helsinkach]])
</gallery>
</gallery>
Linia 130: Linia 200:
* {{Grady (2000)}}
* {{Grady (2000)}}
 +
 +
* {{Grewingk (1864)}}
* {{Koblitz MetBase}}
* {{Koblitz MetBase}}
-
* {{Krinov (1940b) |page=56}}
+
* {{Krinov (1940b)|page=56}}
 +
 
 +
* {{Levinson-Lessing (1897)|page=6}}
-
* {{Schilling (1889)}}
+
* {{Schilling (1882)}}
-
* Spencer L.J., (1938), '''The Kaalijärv meteorite from the Estonian craters (With Plate III.)''', ''Mineralogical Magazine'', 25(161), 1938, s. 75-80 (s. 79). Plik [http://doi.org/10.1180/minmag.1938.25.161.03 DOI].
+
* Spencer Leonard James, (1938), '''The [[Kaalijarv|Kaalijärv]] meteorite from the Estonian craters (With Plate III.)''', ''Mineralogical Magazine'', 25(161), 1938, s. 75-80 (s. 79). Plik {{!doi|10.1180/minmag.1938.25.161.03}}.
* {{Tiirmaa (1983)}}
* {{Tiirmaa (1983)}}
Linia 143: Linia 217:
* {{Tiirmaa (1994)}}
* {{Tiirmaa (1994)}}
 +
* Woreczko Jan, (2015), '''Doniesienia z Wiki. Gdzie spadł meteoryt [[Tennasilm]]?''', ''Meteoryt'', 4, 2015, s. 24-25. Plik {{Link-Meteoryt|r=15|n=4}}; plik {{Djvu|Tennasilm_(Meteoryt_4_15).djvu|DjVu}}.
 +
 +
* {{Wülfing (1897)|page=353}}
 +
 +
* {{Явнель (1986)|page=68}}
{{Koblitz References |1=After the appearance of a cloud and detonations, a stone of about 28.5kg was found a few days later. It was broken into pieces by gypsies, but most of it was recovered, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.477. Description, with an analysis, G.Schilling, Arch. Naturk. Liv.-Ehst.-u. Kurlands, Ser. 1 Min. Wiss. Dorpat, 1882, 9, (2), p.95. Description, analysis, 21.69% total Fe, B.Mason and H.B.Wiik, Am. Mus. Novit., 1965, (2220). Equilibrated, olivine Fa23.5, R.T.Dodd et al., GCA, 1967, 31, p.921. Volatile trace element abundances, R.R.Keays et al., GCA, 1971, 35, p.337. Partial INAA, R.A.Schmitt et al., Meteoritics, 1972, 7, p.131. X-ray study of mineral phases, I.A.Judin and G.V.Palgueva, Meteoritika, 1972, 31, p.90. Ga and Ge contents of metal phase, C.-L.Chou and A.J.Cohen, GCA, 1973, 37, p.315. Hg abundance, N.A.Ozerova et al., GCA, 1973, 37, p.569. Chemical composition of chondrules, T.W.Osborn et al., GCA, 1973, 37, p.1909. Trace element concentrations, C.M.Binz et al., GCA, 1976, 40, p.59. Calculation of atmospheric ablation based on cosmic ray tracks and Ne isotopes, N.Bhandari et al., Nucl. Tracks, 1980, 4, p.213. REE abundances in chondrules, J.L.Gooding and T.Fukuoka, Meteoritics, 1982, 17, p.222 (abs.). Composition, mineralogy and physical properties of chondrules, J.L.Gooding, In: Chondrules and Their Origins (ed. E.A.King), 1983, p.61, Houston, Lunar Planet. Institute. Br and Se contents, D.Wang et al., Papers 10th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1985, p.15. TL data, M.Haq et al., GCA, 1988, 52, p.1679. Pu, U, and Nd abundances in merrillite and apatite, G.Crozaz et al., Earth Planet. Sci. Lett., 1989, 93, p.157. Major and trace element data, shock facies, weathering state, G.W.Kallemeyn et al., GCA, 1989, 53, p.2747. Analysis of olivine and kamacite, A.E.Rubin, GCA, 1990, 54, p.1219. Oxygen isotopic composition, R.N.Clayton et al., GCA, 1991, 55, p.2317. Bulk density and porosity, M.Terho et al., Studia Geophysica et Geodaedica, 1993, 37, p.65; see also, D.T.Britt and G.J.Consolmagno, MAPS, 2003, 38, p.1161. Shock classification, Cu content, A.E.Rubin, Meteoritics, 1994, 29, p.93. Study of shock features in metal and troilite, M.E.Bennett and H.Y.McSween,Jr., MAPS, 1996, 31, p.255. Zr isotopic composition, M.Schönbächler et al., LPSC, 2002, 33, abs. #1283. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251. Calculation of atmospheric ablation based on depth dependence of 22Ne/21Ne-c, V.A.Alexeev, LPSC, 2003, 34, abs. #1003. Trace element abundances, J.M.Friedrich et al., GCA, 2004, 68, p.2889. Ag isotope data, S.J.Woodland et al., GCA, 2005, 69, p.2153. Spectral parameters for VIS-NIR reflectance (metal), R.Duffard et al., MAPS, 2005, 40, p.445.}}
{{Koblitz References |1=After the appearance of a cloud and detonations, a stone of about 28.5kg was found a few days later. It was broken into pieces by gypsies, but most of it was recovered, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.477. Description, with an analysis, G.Schilling, Arch. Naturk. Liv.-Ehst.-u. Kurlands, Ser. 1 Min. Wiss. Dorpat, 1882, 9, (2), p.95. Description, analysis, 21.69% total Fe, B.Mason and H.B.Wiik, Am. Mus. Novit., 1965, (2220). Equilibrated, olivine Fa23.5, R.T.Dodd et al., GCA, 1967, 31, p.921. Volatile trace element abundances, R.R.Keays et al., GCA, 1971, 35, p.337. Partial INAA, R.A.Schmitt et al., Meteoritics, 1972, 7, p.131. X-ray study of mineral phases, I.A.Judin and G.V.Palgueva, Meteoritika, 1972, 31, p.90. Ga and Ge contents of metal phase, C.-L.Chou and A.J.Cohen, GCA, 1973, 37, p.315. Hg abundance, N.A.Ozerova et al., GCA, 1973, 37, p.569. Chemical composition of chondrules, T.W.Osborn et al., GCA, 1973, 37, p.1909. Trace element concentrations, C.M.Binz et al., GCA, 1976, 40, p.59. Calculation of atmospheric ablation based on cosmic ray tracks and Ne isotopes, N.Bhandari et al., Nucl. Tracks, 1980, 4, p.213. REE abundances in chondrules, J.L.Gooding and T.Fukuoka, Meteoritics, 1982, 17, p.222 (abs.). Composition, mineralogy and physical properties of chondrules, J.L.Gooding, In: Chondrules and Their Origins (ed. E.A.King), 1983, p.61, Houston, Lunar Planet. Institute. Br and Se contents, D.Wang et al., Papers 10th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1985, p.15. TL data, M.Haq et al., GCA, 1988, 52, p.1679. Pu, U, and Nd abundances in merrillite and apatite, G.Crozaz et al., Earth Planet. Sci. Lett., 1989, 93, p.157. Major and trace element data, shock facies, weathering state, G.W.Kallemeyn et al., GCA, 1989, 53, p.2747. Analysis of olivine and kamacite, A.E.Rubin, GCA, 1990, 54, p.1219. Oxygen isotopic composition, R.N.Clayton et al., GCA, 1991, 55, p.2317. Bulk density and porosity, M.Terho et al., Studia Geophysica et Geodaedica, 1993, 37, p.65; see also, D.T.Britt and G.J.Consolmagno, MAPS, 2003, 38, p.1161. Shock classification, Cu content, A.E.Rubin, Meteoritics, 1994, 29, p.93. Study of shock features in metal and troilite, M.E.Bennett and H.Y.McSween,Jr., MAPS, 1996, 31, p.255. Zr isotopic composition, M.Schönbächler et al., LPSC, 2002, 33, abs. #1283. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251. Calculation of atmospheric ablation based on depth dependence of 22Ne/21Ne-c, V.A.Alexeev, LPSC, 2003, 34, abs. #1003. Trace element abundances, J.M.Friedrich et al., GCA, 2004, 68, p.2889. Ag isotope data, S.J.Woodland et al., GCA, 2005, 69, p.2153. Spectral parameters for VIS-NIR reflectance (metal), R.Duffard et al., MAPS, 2005, 40, p.445.}}
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}
Linia 157: Linia 236:
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=23898 Tennasilm]
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=23898 Tennasilm]
-
* {{MoscowVernadskyIG |id=11018 |name=Теннасильм }}
+
* {{WashingtonNMNH-SI}}
-
* meteorite.narodu.ru – [http://www.meteorite.narod.ru/proba/katalogi/katalog1.htm Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР]
+
* {{ViennaNHM}}
 +
* {{HelsinkiGMU}}
* {{TartuUniv}} {{SeparatorBull}} [http://www.ut.ee/BGGM/tannassilma.html fotografie okazu]
* {{TartuUniv}} {{SeparatorBull}} [http://www.ut.ee/BGGM/tannassilma.html fotografie okazu]
 +
* {{MoscowVernadskyIG|id=11018|name=Теннасильм }}
 +
* meteorite.narodu.ru – [http://www.meteorite.narod.ru/proba/katalogi/katalog1.htm Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР]
 +
* {{PragueNM}}
 +
* Meteoryt Tennasilm w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-l4.htm#tennasilm katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Tennasilm.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
* Meteoryt Tennasilm w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-l4.htm#tennasilm katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Tennasilm.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
* Wikipedia (ET) – [http://et.wikipedia.org/wiki/Järva_kreis Järva kreis] {{SeparatorBull}} [http://et.wikipedia.org/wiki/Järvamaa Järvamaa] {{SeparatorBull}} [http://et.wikipedia.org/wiki/Kärevere_(Türi) Kärevere (Türi)] {{SeparatorBull}} [http://et.wikipedia.org/wiki/Tännassilma_(Türi) Tännassilma (Türi)]
* Wikipedia (ET) – [http://et.wikipedia.org/wiki/Järva_kreis Järva kreis] {{SeparatorBull}} [http://et.wikipedia.org/wiki/Järvamaa Järvamaa] {{SeparatorBull}} [http://et.wikipedia.org/wiki/Kärevere_(Türi) Kärevere (Türi)] {{SeparatorBull}} [http://et.wikipedia.org/wiki/Tännassilma_(Türi) Tännassilma (Türi)]
 +
 +
* {{MPOD|name=Tennasilm}}

Aktualna wersja na dzień 19:35, 23 cze 2024

1i
Tennasilm →
Tennasilm main mass (Schilling 1873).jpg
Meteoryt Tennasilm (rekonstrukcja, ⅕ naturalnej wielkości) (Schilling 1873)
Spadek
Lokalizacja Estonia
Położenie[1] 58°44'07"N, 25°29'37"E
(poprzednia wartość 58°02'N, 26°57'E)
Data 28 czerwca 1872 r.[2], 12:00 (piątek)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny L4
Masa 28,5 kg
Liczba okazów jeden okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Sikkensaare, Tennasilon, Tennsilom; po rosyjsku: Теннасильм; po estońsku: Tännassilma meteoriit

W 1872 roku w Estonii w południe 28 czerwca[2] (piątek) po pojawieniu się obłoku i detonacjach spadł na ziemię jeden kamień. Dopiero po kilku dniach znaleziono okaz meteorytu ważący ok. 28,5 kg. Cyganie rozbili go na fragmenty, ale większość z nich udało się odzyskać (Koblitz MetBase).

Gdzie spadł meteoryt Tennasilm?

Panowało spore zamieszanie co do dokładnej lokalizacji miejsca spadku meteorytu. W katalogu Grady (2000) podano współrzędne wskazujące na inną wieś, również o nazwie Tennasilm. Natomiast wiarygodna lokalizacja znajduje się chociażby w tytule artykułu Schillinga (1873, 1882) „…beim Dorfe Tennasilm, im Kirchspiel Turgel des Kreises Jerwen in Estland niedergefallenen Steinmeteoriten”, to znaczy: „we wsi Tennasilm, w parafii Turi (Türi) powiat Jerwen (Järva, Järvamaa)[3] w Estonii”. Istnieją w Estonii trzy[4] wsie o nazwie brzmiącej Tännassilma, jedna w prowincji Põlva (to obok niej podano lokalizację w katalogu Grady (2000)), druga wieś leży w prowincji Puhja. W rzeczywistości, według Schillinga (1873, 1882), meteoryt spadł niedaleko wsi Tännassilma w prowincji Türi.


W katalogu Grady (2000) i Meteoritical Bulletin Database (MBD) dotychczas podawano współrzędne miejsca spadku (58°02'N, 26°57'E) oddalone o około 115 km na południowy-wschód od rzeczywistej lokalizacji!

Dnia 20 grudnia 2015 roku dokonano w MBD, na wniosek Tõnu Pani z Tartu Ülikooli loodusmuuseum (University of Tartu Natural History Museum, TNHM), korekty współrzędnych (pisownia oryginalna):

«

Tennasilm: Corrected fall location

Tõnu Pan, TNHM, reports that the geographic coordinates for the Tennasilm fall, listed in most modern databases, are incorrect by >100 km. The actual location, as reported by Schilling (1873), is very close to the farm "Sikkensaare" (now "Sikkansaare"), which is about 1 km away from the village "Tennasilm", now "Tännassilma". The coordinates of the farm are 58°44'07'"N, 25°29'37'"E.

»


Według ustaleń Tõnu Pani (za Schilling 1873) meteoryt spadł w miejscu o współrzędnych 58°44'07"N, 25°29'37"E, w okolicy wsi Sikkansaare około 1 km od Tännassilma.


Redakcja skontaktowała się z Tõnu Pani i otrzymała od niego szczegółowe wyjaśnienia i informacje. Według oryginalnego źródła, relacji Schillinga (1873, 1882), meteoryt spadł w punkcie o współrzędnych: 58°43'50" Br. 42°34'30" L.O.v.F.[5]:

«

(…) vom Allenküllschen Dorfe Tennasilm etwa eine Werst entfernten Bauerhofe oder Gesinde Sikkensaare, in dessen Nähe (s. die Karte) der Meteorit seinen Fallort in 58°43'50" Breite und 42°34'30" Länge O. v. F.[5] und somit nur 3' nördlich und 50' östlich oder etwa 48 Werst (51,2 Kilometer) vom nördlichsten und östlichsten der 1863 am 8. August gefallenen Pillistfer-Meteoriten* gehabt hatte.

»


Schilling (1873, 1882) podaje dokładne współrzędne miejsca spadku (wg systemu O.L.v.F[5]), które po przeliczeniu na współczesny układ wynoszą: 58°43'50"N 24°54'30"E.[6] Czyli dokładnie, tak jak pisze Schilling: „3' na północ i 50' na zachód od miejsca spadku meteorytu Pillistfer – co daje 48 wiorst (51,2 km[7])”. Punktu ten leży około 33 km na zachód od wsi Tennasilm! Rejon w którym lokuje spadek Schilling leżał wówczas w granicach innej prowincji, mało tego, leżał na terenie ówczesnej Łotwy! Więc podana przez niego w tytule jego publikacji lokalizacja stoi w sprzeczności z podanymi w artykule współrzędnymi. Zweryfikowane przez Tõnu Pani miejsce (współrzędne) spadku znajdują dodatkowo swoje potwierdzenie w lokalizacji zaznaczonych na mapie Schillinga gospodarstw. We wskazanym miejscu znajdują się gospodarstwa: Sikkansaare i Tisleri.[8]

Co było przyczyną podania przez Schillinga błędnych współrzędnych, nie wiadomo?! Według jego mapy meteoryt spadł ok. 300 kroków od gospodarstwa o nazwie Sikkensaare.


Poprawka zgłoszona do MBD przez Tõnu Pani, weryfikuje błąd Schillinga!

Okoliczności spadku i opis okazu

W porze obiadowej w piątek 28 czerwca 1872 roku w okolicy wsi Tennasilm (est. Tännassilma) w Estonii, wielu znajdujących się w pobliży chłopów słyszało odgłosy podobne do dzwonienia i grzmotu. Chłopi wypatrywali źródła grzmotu, ale całe niebo było bezchmurne. Inny świadek znajdujący się w okolicy wsi Kärevere widział mały obłok, który szybko jednak zniknął. Nikt ze świadków nie widział spadku meteorytu. Można przyjąć, że leciał on z południa na północ na zachód od wsi Kärevere. Kilka dni po tym wydarzeniu, ok. 300 kroków („etwa 300 Schritt”)[9] od gospodarstwa („Bauernhofe oder Gesinde”) Sikkensaare[10] (leżącego około 1 wiorsty od Tännassilma) zauważono, że ziemia w jednym miejscu jest naruszona i w otworze o głębokości około 1 stopy i takiej też średnicy leży czarny kamień. Kamień został umieszczony na stercie innych kamieni w pobliżu gospodarstwa, ale okoliczni Cyganie pokruszyli go i pozabierali jego fragmenty. Przypuszcza się, że początkowa waga meteorytu wynosiła blisko 28,5 kg (69-70 funtów[11]). Największe z odzyskanych fragmentów ważyły 24 funty i 9¾ funta (Schilling 1873, 1882).

Fragment z artykułu Schillinga (1873, 1882) (pisownia oryginalna)[12]:

«

(…) Diese Gedanken leiteten mich sowohl bei Herausgabe der vorliegenden Abhandlung, als bei der ersten Nachricht vom Falle des in Rede stehenden Estländer Meteoriten, welche ich ganz zufällig im Sommer 1872, bei einem Besuche der, im Kreise Südjerwen Estlands belegenen Güter Serrefer und Allenküll, von einem Esten erhielt. Nach Empfang dieser Nachricht begab ich mich sofort zum Schau-, platz des Phänomens, d. h. zu dem, vom Allenküllschen Dorfe Tennasilm etwa eine Werst entfernten Bauerhofe oder Gesinde Sikkensaare, in dessen Nähe (s. die Karte) der Meteorit seinen Fallort in 58°43'50" Breite und 42°34'30" Länge O. v. F.[5] und somit nur 3' nördlich und 50' östlich oder etwa 48 Werst (51,2 Kilometer) vom nördlichsten und östlichsten der 1863 am 8. August gefallenen Pillistfer-Meteoriten* gehabt hatte.

__________

*) Archiv für Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Serie I, Bd. III. p. 438 ff. mit Karte und 2 Tafeln.[13] In Betreff der Pillistfer-Meteoriten hat sich die Redaction des Archivs, unter Zustimmung des in Reval domicilirenden Verfassers, erlaubt den nachfolgenden Blättern einige Bemerkungen hinzuzufügen.

Der Wirth des genannten Gesindes, welcher während des Ereignisses von der Stelle, wo der Steinmeteorit niederfiel, etwa 300 Schritt[9] entfernt gewesen war, berichtete, dass am Freitag vor Johannis (also am 16./28. Juni) um Mittagszeit, bei bewölktem Himmel, sowohl er selbst als andere Bauern ein starkes Sausen und Geräusch gehört hätten, das mit zwei Schlägen (heat matsud), unter donnerartiger Detonation oder heftigem Krachen, ähnlich entfernten Kanonenschüssen, begann und dann mit ähnlichem, doch dumpferem Tone, gleichsam, als wenn ein schwerer Gegenstand auf die Erde gefallen sei, endete. Die Leute hatten nach allen Seiten hingeblickt, aber keine Gewitterwolken bemerkt und sich überzeugt, dass dieses heftige Krachen und Knallen nicht vom Donner herrühren könne, da der Himmel ganz gleichmäßig von lichtem Gewölk überzogen war. Ein anderer Bauer, welcher sich gleichfalls nicht sehr fern von der Stelle des Niederfallens des Aerolithen befunden hatte, meinte, er habe gleich nach dem heftigen Krachen, nach der Kerreferschen Seite hin (südöstlich) am Himmel eine kleine Wolke bemerkt, die wie eine Rauchwolke ausgesehen und sich von dem übrigen grauen Himmel deutlich abgezeichnet habe, jedoch bald wieder verschwunden sei. Auf weiteres Befragen, in welcher scheinbaren Höhe dieses Wölkchen am Himmel sichtbar gewesen sei, bezeichnete er eine Stelle, die sich etwa 48° bis 50° über dem Horizont befand.

Keiner der Leute hat den Meteoriten während seiner Bewegung oder beim Niederfallen beobachtet, aber einstimmig gaben sie an, dass das Geräusch von der Kerreferschen Seite, also südöstlich begonnen habe, wonach eine Bewegung von Südost nach Nordwest anzunehmen ist. Einige Tage später hatte der vorhin erwähnte Wirth beim Mähen eines Heuschlages bemerkt, dass die Erde an einer Stelle durchwühlt war und auch ein nicht unbedeutendes tiefes Loch aufwies. Diese Beobachtung veranlasste die Leute Nachgrabungen anzustellen, und so gruben sie aus der Erde einen schwarzen Stein heraus, der nach der von ihnen gemachten Beschreibung die Gestalt eines abgestumpften Kegels besessen haben musste. Der Stein sollte ferner ganz senkrecht, nicht volle 3 Fuss tief in die Erde eingedrungen gewesen sein, und gemäss Aussagen der Leute circa 1 Fuss, Höhe und etwa eben so viel grössten Durchmesser gehabt haben. Weil die Leute aber kein weiteres Interesse für den Stein hatten, so stellten sie denselben auf einen nicht weit vom Fallpunkt entfernten Feldstein, wo derselbe so lange unversehrt stand, bis nach mehreren Tagen herumziehende Zigeuner, welche in dem Dorfe Tennasilm gehört hatten, dass bei Sikkensaare ein Stein vom Himmel herabgefallen und aus der Erde herausgegraben sei, sich dahin verfügten, den Stein zerschlugen und Stücke mit sich fortnahmen.

Um diesen Meteoriten im Interesse der Wissenschaft näher beschreiben zu können, sowohl was seine Grösse und Form, als seine chemische und mineralogische Zusammen­setzung betrifft, galt es zunächst Alles aufzubieten, um zu ermitteln, ob es nicht vielleicht einige Stücke gäbe, die der Zerstörungs- und Zerkleinerungssucht der Zigeuner entgangen wären. Nach fleißigem, mühevollen Nachforschen und Auskundschaften bei den Dorfbewohnern, wie auch bei den in den umliegenden Streugesinden wohnhaften Bauern, gelang es mir endlich zu erfahren, dass einige Stücke des Meteoriten sich bei einem ungefähr 10 Werst vom Dorfe Tennasilm wohnenden Krüger befänden, welcher sich dieselben angeeignet hatte auf die Nachricht hin, dass sie vom Himmel gefallen seien und ein gutes Schutzmittel gegen Viehseuchen abgäben.

Anfänglich sträubte der Krüger sich die Stücke gegen Vergütung abzutreten, überliess sie mir jedoch später und gelangte ich auf diese Weise im Besitz dreier Stücke. Zufolge weiterer Nachforschungen erfuhr ich noch von anderen Meteoriten-Stücken, die der gänzlichen Vernichtung nicht anheimgefallen waren, und namentlich von einem Bruchstücke, dass sich im Besitze des Sikkensareschen Wirthen befinden sollte. Letzterer leugnete lange Zeit ein Stück von dem Steine zu besitzen, und obgleich mir das Vorhan­densein dieses Stückes aus sicherer Mittheilung eines anderen Esten bekannt war, so vergingen doch noch einige Monate, bis er seinem Gutsherrn, Herrn v. Baranoff zu Allenküll, welcher stets mit der grösten Liebenswürdigkeit und Freundlichkeit mich bei den Nachforschungen und bei der Erwerbung der Stücke unterstützte, eingestand, ein Stück vom Meteoriten zu besitzen und bis er dasselbe schliesslich abtrat. Da ausser diesen erwähnten 4 Stücken noch ein Stück vorhanden ist, welches gegenwärtig im Estl. Prov.-Museum aufbewahrt wird, ferner 2 andere Stücke mir durch den Eigenthümer derselben bekannt wurden, so konnte aus dem Gewichte der einzelnen Stücke das gesammte Gewicht annähernd bestimmt werden und um so mehr, als es mir gelang, aus den vorhandenen Stücken die ganze Form des Meteoriten wiederherzustellen.

Das Gewicht der einzelnen Stücke beträgt in russ. Pfunden 24+8+8+4+3+5+9¾ und ist somit das Gesammtgewicht aller zu Gebote stehenden Stücke 61¾ ℔[14]. Nach annähernder Schätzung des zur Ausfüllung der Lücken des ganzen Meteoriten notwendigen Materials zu 7—8 ℔, kann endlich das ursprüngliche Gewicht desselben auf 69 bis 70 ℔ oder 28½ Kilogramm veranschlagt werden.

Die Herstellung der ganzen Meteoritenform wurde mir dadurch möglich gemacht, dass drei der grössten, zusammen 41¾ ℔ wiegenden Bruchstücke genau aneinander passten. Wie die beigegebenen, nach einem Modell dargestellten Fig. 1—3 lehren, hat der Tennasilm-Meteorit eine keilförmige Gestalt, die an ein rhombisches Sphenoid erinnert, welchem die eine Spitze abgeschlagen ist. Am leichtesten orientirt man sich in seiner Form, wenn man die dreieckige Fläche Fig. 3 zur Grundfläche macht und von ihr unregelmässig convexe Flächen und eine fast gerade und nur nach oben etwas concave Fläche zu 0,27 Meter Höhe aufsteigen und in einer kleinen schiefen Endfläche von der Form eines Vierecks aufhören lässt. Die Länge der Seiten des hier als Grundfläche betrachteten Dreiecks beträgt 0,2 und 0,207 M. und die Sehne der gekrümmten Seite 0,225 M.

Bevor ich zur Beschreibung der Structur und mineralischen Eigenschaften und der chemischen Zusammensetzung des Meteoriten schreite, glaube ich zuerst mich den Betrachtungen zuwenden zu müssen, die aus dem Vergleiche der Tiefe des in die Erde eingedrungenen Aerolithen mit seiner Schwere entspringen, da dieselben geeignet sein dürften, eine der den Fall des Meteoriten begleitenden Erscheinungen aufzuhellen.

(…)

Zum Beweise der intensiven Erhitzung der Meteorsteine dient bekanntlich ihre fast ausnahmslos vorhandene Schmelzrinde. Am Tennasilm-Meteorit ist die ganze Oberfläche mit derselben bedeckt und zeigt die gewöhnlich vorkommenden, eigentümlichen, flachen oder lochartigen Vertiefungen. Ein auf Rissen und Spalten in das Innere des Steines fortsetzender Erhitzungsprocess, wie ihn z. B. die Meteorite von Pillistfer, Lixna und Pultusk beobachten lassen, macht sich hier nicht bemerkbar.

Die Brandrinde des Tennasilm-Meteoriten ist erdfarben bis schwarz, meist papierdünn, etwas rauh, hier und da gerunzelt, oder mit unregelmässigen Höckern versehen und nur an einer Stelle ganz eben, glatt und glänzend. Diese Stelle befindet sich an einer seiner Ecken, die auf Fig. 4 besonders und zwar von einer anderen Seite dargestellt ist, als bei Fig. 1 und deshalb eine Orientirung durch Pfeilzeichen nöthig machte. Man bemerkt, wie an dieser dreiflächigen, mit fast rechten Kantenwinkeln versehenen Ecke die Schmelzrinde, nach zwei Kanten einer der Flächen hin, allmählig glatter und glänzender wird, auf den Graten der Kanten in deutlich zusammenhängenden Fluss geräth und nicht weit über dieselben hinaus fortsetzend dergestalt in Zackenoder spitziger Lappenform (Fig. 4a.) endet, dass diese Lappen eine unverkennbar dickere Lage oder Ueberschmelzung einer bereits vorhandenen älteren und dünneren Rinde bilden.

Aus der durch Pfeile bezeichneten Richtung der von zwei Seiten kommenden und auf ein und derselben Fläche fast rechtwinklich auf einander zulaufenden Schmelzlappenspitzen lässt sich die Lage oder Haltung des Steines während eines Theiles seiner Bahn annähernd bestimmen. Gehen wir von der Fläche mit Schmelzlappen (Fig. 1 rechts und Fig. 4) als der hinteren, Rücken-, oder Lee- oder unter dem Winde befindlichen Seite aus, so ergiebt sich, dass die vordere, Brust-, Stoss-, oder vor dem Winde belegene Seite sowohl von der schwach spärlich gekrümmten grössten Fläche des Meteoriten (Fig. 2 links), als von der benachbarten Fläche (Fig. 2 rechts) dergestalt gebildet wurde, dass die Kante zwischen diesen beiden Flächen am weitesten nach vorn oder unten lag. Die bezeichnete hintere oder Lee-Fläche war bereits berindet, als sie zu einer solchen wurde und konnte deshalb bei der weiter anhaltenden Erhitzung nicht in dem Maasse geschmolzen werden, wie die übrigen, an der Stossseite belegenen Flächen. Es ist durchaus nicht notwendig, dass die Lee-fläche eine neuere Bruchfläche darstellt, sondern lässt sich hier nur von einem älteren, allgemeinen, die ganze Oberfläche gleichmässig treffenden und einem späteren loca-lisirten Erhitzungsprocess reden. Der erstere konnte sowohl intacte als Zerreissungsflächen treffen und hatte vor Eintritt der bezeichneten Bewegungsrichtung statt. Nach Eintritt letzterer scheint der Tennasilm-Meteorit, soweit sein Aeusseres der Beobachtung zugänglich wurde, keine Zerreissung erlitten zu haben.

(…)

Das Innere des Tennasilm-Meteoriten (in Fig 5a. roh und in 5b. angeschliffen, um das Nickeleisen deutlicher zu machen) zeigt eine rauhe, leicht zu pulvernde Gesteinmasse, die vorherrschend aus feinkörnig krystallischen eng mit einander verbundenen, kleinern, sowie grösseren bräunlichen, gelblichen bis gelblich-grünen Partikeln besteht. (…)

»


Opis spadku na portalu Tartu Ülikooli loodusmuuseum:

«

Tännassilma meteoriit

Tännassilma meteoriit langes 16. juunil (28. juunil) 1872. aastal Järvamaal, Sikkensaare talu lähedal.

Sikkensaare taluperemees viibis umbes 300 meetri kaugusel langemiskohast, meteoriit langes lõunaajal. Kostus tugev kohin, mida kuulsid ka teised talupojad. Sellele järgnes kaks kahuripaukudele sarnast kärgatust ja siis tume mütsatus, nagu oleks raske asi maha visatud. Inimesed vaatasid, kas pole äikesepilve, kuid kogu taevas oli ühtlase heleda pilvitusega kaetud. Teine talupoeg, kes ka mitte väga kaugel ei olnud, märkas Kärevere pool taevas väikest pilve, mis nagu suitsupilv taevast selgelt eraldus, kuid varsti kadus. Keegi inimestest ei näinud meteoriiti langemas, aga kõik olid ühel meelel, et müra algas Kärevere, so kagu pool, mille järgi võib oletada, et meteoriidi liikumine toimus kagust loodesse. Mõne päeva pärast nähti heinaniitmisel, et maapind oli ühest kohast segi pööratud ja seal paiknes auk. Maast kaevati välja umbes ühe jala kõrgune ja peaaegu samasuguse läbimõõduga must kivi. Meteoriidi algne mass võis olla ligi 28 kilogrammi. Kivi asetati langemiskoha lähedale põllukivile, kus mustlased ta katki lõid ja tükid kaasa võtsid.

»


Kolekcje

Fragmenty meteorytu Tennasilm w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Washington, Natl. Mus. Nat. Hist. 4,8 kg wg katalogu online muzeum, m.in. fragment 862 g; na stronie znajdują się również zdjęcia płytek cienkich (thin section)
Vienna, Naturhist. Mus. 3646 g
Helsinki, Geol. Mus. Univ. 2290 g
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 2060 g wg Tiirmaa (1983) i Явнель (1986) fragment 2747 g (обломок индивидуального экземпляра) i dwa małe fragmenty: 6,3 g (обломок), 5,1 g (крошки); wg Levinson-Lessing (1897) fragmenty ze skorupą: 2940 g i 15 g
Bonn, Min. Mus. Univ. 541 g
Prague, Nat. Mus. 370 g
London, Nat. Hist. Mus. 193 g
(…)
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 59,4 g jeden z fragmentów[15] z tego zbioru znajduje się w kolekcji Tomasza Jakubowskiego

W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

Według katalogu Wülfinga (1897) Schilling z Reval[16] posiadał w swojej kolekcji trzy fragmenty tego meteorytu o masach: 9,734, 1,595 i 0,720 kg, w sumie 12,049 kg! Duży 3,742 kg fragment znajdował się również w Provinzial-Museum, Reval.


Znana firma handlarzy minerałów August i Friedrich Krantz[17] miała w swojej ofercie wiele fragmentów tego meteorytu. Na przykład fragmenty ze skorupą (mit Rinde) o masach 3825, 267 i 106 g oferowano w cenie, odpowiednio: 2868, 267 i 132,50 ℛℳ (Reichsmark). Natomiast fragment bez skorupy (ohne Rinde) o masie 1578 g, tylko za 631 ℛℳ![18]


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(K) Kärevere (Türi), (S) Sikkansaare, (T) Tännassilma (Türi), Tislari/Tisleri, (*) Türi

miejsce spadku wg Grady (2000);
[L] rzeczywiste miejsce spadku wg MBD skorygowane przez Tõnu Pani!

punkt spadku wg Schilling (1873, 1882)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Wsie Tännassilma (Türi) (dawn. Tennasilm) i Kärevere (Türi). Gospodarstwa Sikkansaare i Tisleri.

W katalogu Grady (2000) podano współrzędne miejsca spadku oddalone o około 115 km na południowy-wschód od rzeczywistej lokalizacji. Istnieją w Estonii trzy[4] wsie o nazwie Tännassilma, jedna w prowincji Põlva (to obok niej podano lokalizację w katalogu Grady), druga wieś leży w prowincji Puhja. Natomiast według Schillinga (1873, 1882) meteoryt spadł w okolicy wsi Tännassilma w prowincji Türi.


Wprowadzona w grudniu 2015 roku korekta współrzędnych w MBD koryguje błędną lokalizację podaną przez Schillinga!


Mapa rejonu spadku (Schilling 1873)

Według Schillinga (1873, 1882) meteoryt spadł w punkcie o współrzędnych: 58°43'50" Br. 42°34'30" L.O.v.F.[5] (czyli 58°43'50"N 24°54'30"E). Jak wykazał Tõnu Pani, punkt ten jest błędnie opisany na mapie!

Ale na zamieszczonej w publikacji Schillinga mapie zaznaczono punkt, gdzie spadł meteoryt oraz, co ważne, wiarygodne i pomocne, okoliczne gospodarstwa: Arroma, Kahhenäwa, Sikkensaare i Tislari. Pozwoliło to na poprawną identyfikację miejsca spadku (58°44'07"N, 25°29'37"E).


Skala na mapie: „Maaßsßtab in Faden zu 7'engl.” – jedna jednostka to 7 stóp angielskich, czyli ok. 2,13 metra. (Acker. (Ackerboden) – grunty orne; Wiese – łąka; Weide – pastwisko.)


Mapy

Mapa katastralna z 1938 roku (gospodarstwa: Arromäe, Sikkensaare i Tislari)

Położenie gospodarstwa Sikkansaare

Współczesna mapa katastralna z nazwą gospodarstwa Tisleri


Galerie

Okaz meteorytu Tennasilm i mapa rejonu spadku (Schilling 1882)

Fragment meteorytu w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)


Fragment meteorytu Tennasilm w kolekcji Tomasza Jakubowskiego

Fragment 11,1 g oraz etykiety kolekcji Museum für Naturkunde Berlin[15] i Mineralien-Comtoir[19] von C.F. PECH (Pech Carl Friedrich), BERLIN,-W. Charlotten-Strasse 36[20]

Rewers etykiety kolekcji Pech Carl Friedrich; fragment zakupiony od Grewingk Constantin C.A.

Dwa fragmenty 2 i 3 g z kolekcji Tomasza Jakubowskiego pochodzące z kolekcji Juliana Siemaszko (Siemaszko nabył je od muzeum w Wiedniu; kolekcję Siemaszki nabył H.A. Ward; później fragmenty trafiły do kolekcji w Helsinkach)


Bibliografia

  • Grewingk Constantin C.A. von, Schmidt Carl E.H., (1864), Ueber die Meteoriten-Fälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.[21]), Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Dritter Band, Dorpat 1864, s. 421-556.[22][23] Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Кринов Евгений Л., (1940b), Дополнение к списку метеоритов СССР, Природа, 12, 1940, s. 55-56, (s. 56).[24] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Schilling G. Baron[16], (1882), Mittheilungen über den am 16./28. Juni 1872 Mittags, beim Dorfe Tennasilm, im Kirchspiel Turgel des Kreises Jerwen in Estland niedergefallenen Steinmeteoriten, Archiv für die Naturkunde Liv-, Ehst- und Kurlands, Erste Serie, Band 9, Dorpat 1882, s. 95-114.[26][27] Plik hPDF.
  • Spencer Leonard James, (1938), The Kaalijärv meteorite from the Estonian craters (With Plate III.), Mineralogical Magazine, 25(161), 1938, s. 75-80 (s. 79). Plik doi.
  • Woreczko Jan, (2015), Doniesienia z Wiki. Gdzie spadł meteoryt Tennasilm?, Meteoryt, 4, 2015, s. 24-25. Plik PDF; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 353).[30][31][32] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.
  • Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221, (s. 68).[33][34] Zbiory własne W&W.[35]

Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b 16 czerwca 1872 roku wg kalendarza juliańskiego (starego stylu)
  3. ^ Järva kreis – księstwo Järva
  4. ^ a b obecnie w Estonii są trzy wsie Tännassilma i dwie o nazwie Tänassilma (inf. Tõnu Pani)
  5. ^ a b c d e O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  6. ^ zbliżone współrzędne miejsca spadku podaje również, np. Spencer (1938)
  7. ^ 1 wiorsta ≃ 1070 m
  8. ^ Redakcja kontaktowała się z Tõnu Pani i uzyskała od niego szczegółowe informacje i linki do stron potwierdzających jego interpretację
  9. ^ a b krok (niem. Schritt) to ok. 1,48 metra; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  10. ^ saare znaczy po estońsku wyspa
  11. ^ u Schillinga (1873) jest mowa o funtach rosyjskich
  12. ^ tekst odczytany techniką OCR, może zawierać błędy
  13. ^ Grewingk et al. (1864)
  14. ^ ℔ – funt wagi, tu funt rosyjski = 0,4095124 kg
  15. ^ a b w 1983 roku muzeum w Berlinie wymieniło 2 z 4 posiadanych fragmentów (inf. Ansgar Greshake)
  16. ^ a b wg Wülfinga (1897) Rudolf Freiherrn von Schilling posiadał sporą kolekcję meteorytów (Privatsammlung des Freiherrn Rudolf von Schilling, Reval, Kentmannstr. 98) z 15 różnych lokalizacji o łącznej masie 16 kg
  17. ^ A. i F. Krantz – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami; założył ją we Freibergu August Krantz, później działalność kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Krantz; do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn; pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg; firma istnieje do dziś; patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor
  18. ^ patrz → Rheinisches Mineralien-Kontor Dr. F. Krantz :: Bonn, Meteoriten-Verzeichnis (…)
  19. ^ comtoir przestarzała pisownia francuskiego słowa comptoir – lady, kantoru
  20. ^ Pech Carl Friedrich (Jr.) (1831-1899) – berliński sprzedawca minerałów; Meteorite Labels and Biographies Archive (MinRec); wg katalogu Wülfinga (1897) kolekcja Pech D.F. zawierała 18 różnych meteorytów o łącznej wadze 13 kg
  21. ^ (dwie plansze i jedna mapa) mapy lokalizacji znalezisk okazów meteorytów Pillistfer i Buschhof; na planszach rysunki okazów meteorytów Pillistfer, Buschhof i Igast
  22. ^ artykuł ukazał się również w 1864 roku w formie osobnej publikacji: Grewingk Constantin von, Schmidt Carl, (1864), Ueber die Meteoritenfälle von Pillistfer, Buschhof und Igast in Liv- und Kurland (Mit zwei Tafeln und einer Karte.), Dorpat 1864, ss. 140. Plik hPDF; zbiory własne W&W
  23. ^ publikacja zawiera również krótką notatkę opisującą spadek meteorytu Nerft; Meteorsteinfall von Nerft in Kurland. 1864 April 12. (März 31.) bei Sonnenauigang (4 U. 45 M.), s. 554
  24. ^ krótkie informacje o meteorytach: Bialystok (Białystok), Buschhof, Dolgovoli, Jodzie, Lixna, Misshof, Nerft, Okniny, Padvarninkai, Pillistfer, Ruschany, Tennasilm, Zabrodje, Zemaitkiemis, Zmenj
  25. ^ katalog zbiorów Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w Tartu (Dorpat), Estonia; m.in. meteoryty: Bialystok (Białystok), Bielokrynitschie, Brahin, Braunau, Buschhof, Grüneberg (Wilkanówko), Knyahinya, Kuleschovka, Lenarto, Mezö-Madaras, Okniny, Pillistfer, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Soko-Banja, Stannern, Steinbach, Tabor, Zaborzika; oraz wiele gipsowych kopii okazów meteorytów
  26. ^ zawiera planszę z wyglądem meteorytu oraz mapą miejsca spadku
  27. ^ artykuł ten ukazał się w 1873 roku w postaci osobnej publikacji: Schilling G. Baron, (1873), Mittheilungen über den am 16./28. Juni 1872 Mittags, beim Dorfe Tennasilm, im Kirchspiel Turgel des Kreises Jerwen in Ehstland niedergefallenen Steinmeteoriten, (Mit einer Tafel.), Dorpat 1873 (Laakmann), ss. 20+plansza. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; zbiory własne W&W
  28. ^ oraz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32
  29. ^ Tiirmaa Reet, Catalogue of the meteoritic collection of the Institute of Geology Acad. Sci. of the Estonian S.S.R.; główna część kolekcji znajduje się w Instytucie Geologii w Tallinnie, a kilkadziesiąt najbardziej interesujących okazów jest wystawionych w Muzeum Geologicznym w Tartu (Tiirmaa 1983)
  30. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  31. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  32. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów
  33. ^ katalog zawiera informację o 630 meteorytach (166 własnych i 464 zagranicznych) znajdujących się w 73 kolekcjach wszystkich republik ówczesnego ZSRR; stan na 1 stycznia 1985 roku, nakład 300 egz.; ostatni opublikowany przed rozpadem Związku Radzieckiego katalog meteorytów „radzieckich”, obecnie te dane są bardzo trudno dostępne! (również → Метеоритика (1955, catalogs))
  34. ^ meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR: Bialystok (Białystok), Grüneberg (Wilkanówko), Morasko, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy) (brak w radzieckich zbiorach okazów meteorytu Łowicz!) (patrz → meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR)
  35. ^ udało się Redakcji zdobyć to wyjątkowo trudno dostępne wydawnictwo (nakład 300 egz.!); kupiliśmy skan katalogu w oddziale Electronic Document Delivery Service Biblioteki Narodowej w Petersburgu

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Portal Meteorite Picture of the Day – Tennasilm


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • fotografia meteorytu
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Tennasilm”
Osobiste