PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Gnadenfrei (Piława Górna)

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (→Linki zewnętrzne)
m (→Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie)
 
(Nie pokazano 34 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 59: Linia 59:
Masa główna o wadze ponad '''{{Txt2Img|Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|665&nbsp;g}}''' i&nbsp;kilka mniejszych fragmentów znajdują się w&nbsp;[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznym]] przy ulicy Kuźniczej&nbsp;22 we Wrocławiu.<ref name="MuzUWr"></ref>
Masa główna o wadze ponad '''{{Txt2Img|Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_1.jpg|665&nbsp;g}}''' i&nbsp;kilka mniejszych fragmentów znajdują się w&nbsp;[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznym]] przy ulicy Kuźniczej&nbsp;22 we Wrocławiu.<ref name="MuzUWr"></ref>
-
:{| {{Koblitz Repository |max-width:1000px}}
+
:{| {{Koblitz Repository|max-width=1000px}}
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi
|-
|-
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol.,&nbsp;Univ.]]''' || 597&nbsp;g || masa główna {{Txt2Img|Gnadenfrei_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|665,0&nbsp;g&nbsp;(cs)}}, {{Txt2Img|Gnadenfrei_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|16,03&nbsp;g&nbsp;(ep)}}, 18,2&nbsp;g&nbsp;(fp), 10,65&nbsp;g&nbsp;(fp) (Pilski 2001)
| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol.,&nbsp;Univ.]]''' || 597&nbsp;g || masa główna {{Txt2Img|Gnadenfrei_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|665,0&nbsp;g&nbsp;(cs)}}, {{Txt2Img|Gnadenfrei_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|16,03&nbsp;g&nbsp;(ep)}}, 18,2&nbsp;g&nbsp;(fp), 10,65&nbsp;g&nbsp;(fp) (Pilski 2001)
|-
|-
-
| Vienna, Naturhist. Mus. || 87 g || dwa fragmenty; fot. w&nbsp;Koblitz MetBase; wg Brezina (1885, 1896) w&nbsp;zbiorze jeden fragment o&nbsp;wadze 62&nbsp;g; wg Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze fragment 62&nbsp;g (okaz ''Gnadenfrei'') i&nbsp;27&nbsp;g (okaz ''Schobergrund'')
+
| [[Vienna,&nbsp;Naturhist.&nbsp;Mus.]] || 87&nbsp;g || dwa fragmenty: większy fragment ze skorupą waży '''{{Txt2Img|Gnadenfrei_(NHM_Vienna)-TJ21-1.jpg|61,30&nbsp;g}}''' (okaz ''Gnadenfrei''), mniejszy też ze skorupą waży {{Txt2Img|Gnadenfrei_(NHM_Vienna)-TJ21-2.jpg|25,92&nbsp;g}} (okaz ''Schobergrund''!); wg Brezina (1885, 1896) w&nbsp;zbiorze jeden fragment o&nbsp;wadze 62&nbsp;g; wg Berwerth (1903) w&nbsp;zbiorze fragment 62&nbsp;g (okaz ''Gnadenfrei'') i&nbsp;27&nbsp;g (okaz ''Schobergrund''); fotografie w&nbsp;Koblitz MetBase
|-
|-
-
| New York, Amer. Mus. Nat. Hist. || 59 g ||
+
| [[New York, Amer. Mus. Nat. Hist.]] || 59 g ||
|-
|-
-
| Budapest, Nat. Mus. || 52 g ||
+
| [[Budapest, Nat. Mus.]] || 52 g ||
|-
|-
-
| London, Nat. Hist. Mus. || 40 g ||
+
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 40 g ||
|-
|-
-
| Chicago, Field Mus. Nat. Hist. || 18,0 g || fragment z kolekcji [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|Juliana Siemaszko]]
+
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 18,0 g || fragment z kolekcji [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|Juliana Siemaszko]]
|-
|-
-
| Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. || 13,8&nbsp;g || wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze fragment o&nbsp;wadze 13,5&nbsp;g
+
| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 13,8&nbsp;g || wg Kleina (1904) w&nbsp;zbiorze fragment o&nbsp;wadze 13,5&nbsp;g
|-
|-
| {{Wielokropek}}
| {{Wielokropek}}
 +
|-
 +
| [[Greifswald, Geol. Dept. Univ.|Greifswald,&nbsp;Geol.&nbsp;Dept.&nbsp;Univ.]] || 5,5&nbsp;g || oraz dwie płytki cienkie z&nbsp;kolekcji [[Bibliografia/Cohen Emil Wilhelm|Emila Cohena]] (Henning 2009)
 +
|-
 +
| [[Helsinki, Geol. Mus. Univ.]] || 0,7 g || obecnie fragment ten ({{Txt2Img|Gnadenfrei_(Tomasz_Jakubowski_Meteorites_Collection,_Luonnontieteellinen_keskusmuseo).jpg|0,78&nbsp;g}}) znajduje się w&nbsp;kolekcji Tomasza Jakubowskiego
 +
|-
 +
| ''[[:Szablon:GifhornBC|Bartoschewitz Meteorite Lab., Gifhorn]]'' || – || fragment ze skorupą 0,26 g (Bartoschewitz catalog)
|}
|}
W&nbsp;polskich prywatnych kolekcjach są tylko [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gnadenfrei.htm małe fragmenty] tego meteorytu.
W&nbsp;polskich prywatnych kolekcjach są tylko [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gnadenfrei.htm małe fragmenty] tego meteorytu.
Linia 87: Linia 93:
| [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Breslau]] || 791
| [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Breslau]] || 791
|-
|-
-
| Wien, H. M. || 89&nbsp;g
+
| [[:Szablon:ViennaNHM|Wien, H. M.]] || {{Txt2Img|Gnadenfrei_(NHM_Vienna)-TJ21-1.jpg|89&nbsp;g}}
|-
|-
-
| London, B. M. || 54&nbsp;g
+
| [[:Szablon:LondonNHM|London, B. M.]] || 54&nbsp;g
|-
|-
| Budapest || 51&nbsp;g
| Budapest || 51&nbsp;g
Linia 99: Linia 105:
| {{Wielokropek}}
| {{Wielokropek}}
|}
|}
-
Wülfing (1897, s. 412) szacował, że w zbiorach ''Breslau'' znajdowało się ~70% masy (więcej o sposobie opisu zasobności zbiorów patrz → meteoryt [[Schellin_(Skalin)#Skąd_w_katalogu_Priora_700_g_w_Berlinie?|Schellin (Skalin); Skąd w&nbsp;katalogu Priora 700&nbsp;g w&nbsp;Berlinie?]]).
+
Wülfing (1897, s. 412) szacował, że w zbiorach ''Breslau'' znajdowało się ~70% masy (więcej o sposobie opisu zasobności zbiorów, patrz → meteoryt [[Schellin_(Skalin)#Skąd_w_katalogu_Priora_700_g_w_Berlinie?|Schellin (Skalin); Skąd w&nbsp;katalogu Priora 700&nbsp;g w&nbsp;Berlinie?]]).
Linia 105: Linia 111:
(''za oryginałem'')
(''za oryginałem'')
-
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}
+
{{PJQuote-begin|align=left|max-width=1000px|source=Pokrzywnicki (1964)}}
8. METEORYT PIŁAWA GÓRNA
8. METEORYT PIŁAWA GÓRNA
Linia 143: Linia 149:
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według Hintze (1912) (wg relacji {{Txt2Img|Gnadenfrei_(Pfeil_Schlesische_Zeitung_1879).jpg|Pfeil}}, [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galle, Lasaulx (1879)|Galle i&nbsp;Lasaulx]]):
Okoliczności spadku i znalezienia okazów według Hintze (1912) (wg relacji {{Txt2Img|Gnadenfrei_(Pfeil_Schlesische_Zeitung_1879).jpg|Pfeil}}, [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galle, Lasaulx (1879)|Galle i&nbsp;Lasaulx]]):
-
{{AQuote-begin |max-width=1000px}}
+
{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
Der zweite schlesische Meteoritenfall ereignete sich am 17. Mai 1879 nachmittags gegen 4&nbsp;Uhr bei Gnadenfrei. Obgleich erst am folgenden Tage Graf L.&nbsp;v.&nbsp;Pfeil in Gnadenfrei davon erfuhr, so ist dessen hohem wissenschaftlichem Interesse zu verdanken, daß noch die wesentlichsten Erkundigungen eingezogen und ein großer Teil des gefallenen Materials gerettet werden konnte. Auf die in der Schlesischen Zeitung vom 20. Mai<ref>Pfeil (1879), ''{{Txt2Img|Gnadenfrei_(Pfeil_Schlesische_Zeitung_1879).jpg|Schlesische Zeitung}}''</ref> gegebene erste Mitteilung des Grafen Pfeil nahmen auch die Breslauer Professoren, der berühmte Astronom Galle und der Mineraloge v.&nbsp;Lasaulx an Ort und Stelle die Nachforschungen auf, worüber beide in der Sitzung der naturwissenschaftlichen Sektion der Schlesischen Gesellschaft vom 28. Mai und dann durch Dermittelung Martin Webskys in der Sitzung der Berliner Akademie vom 31. Juli 1879 berichteten. Es wurden zwei Steine gefunden. Ein größerer, etwa ein Kilogramm schwerer, südlich von Gnadenfrei in der Richtung nach dem Dorfe Kleutsch zu, und ein etwas kleinerer nordöstlich im Dorfe Schobergrund. Das Niederfallen des größeren Steines wurde aus einer Entfernung von etwa 50 Meter wirklich beobachtet. Die Schuhmacherfrau Pauline Neumann aus Ober-Peilau wurde auf dem Felde östlich vom sogenannten Mittelberge bei leicht und größtenteils bewölktem Himmel plötzlich durch einen heftigen Knall wie von einem Kanonenschuß erschreckt, dem ein Knattern wie Kleingewehrfeuer folgte, sodaß die Frau im Walde östlich von Kleutsch Jäger vermutete. Im Weitergehen hörte sie kurz nachher ein starkes Summen oder Sausen und sah etwas mit dumpfem Schlage in den Acker fallen und den lockeren schwarzen Boden aufwerfen. Der mit schwarzer Rinde überzogene Stein wurde in dem etwa ein Fuß tiefen Loche gefunden. Leider wurde ein Stück davon abgeschlagen; aber dadurch gelangte die Nachricht von dem Falle an den Grafen Pfeil. Die Fundstelle des zweiten Steine war von der des ersten etwa drei Kilometer entfernt. Im Dorfe Schobergrund wußten mehrere Personen über erschreckende Donnerschläge und nachfolgendes Geknatter zu berichten. Jemand behauptete, nahe beim Dorfe an zwei Stellen etwas niederfallen gesehen zu haben; doch wurde zunächst nichts gefunden. Einige Zeit nachher bemerkte der Arbeiter Gagsch in seinem Acker ein Loch, senkrecht sechs bis acht Zoll tief, und darin einen etwa 1½&nbsp;Pfund schweren Stein, der leider aber in viele Stücke zerschlagen wurde, „da eine Menge Leute davon haben” wollten. Einige der verschleppten Stücke wurden durch die Bemühungen des Grafen Pfeil wieder herbeigeschafft. Von dem großen Gnadenfreier Stein besitzt das Breslauer Mineralogische Museum außer kleinen Splittern noch das zum größten Teil mit Rinde umgebene Hauptstück im Gewichte von 665&nbsp;Gramm, vom Schobergrunder Stein nur ein Bruchstück von 34&nbsp;Gramm. Beide Stücke sind echte Chondrite. Die kurze Zeit, die der Schobergrunder Stein im feuchten Ackerboden lag, war hinreichend, die Schmelzrinde und das Innere rostfleckig zu färben. Die von v.&nbsp;Lasaulx<ref name="Lasaulx 1880"></ref> ausgeführte Analyse ergab (wie beim [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grünberger Stein]]) wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia, berechnet als die Silikate Enstatit und Olivin, nebst Nickeleisen, Magnetkies und etwas Chromeisen.
Der zweite schlesische Meteoritenfall ereignete sich am 17. Mai 1879 nachmittags gegen 4&nbsp;Uhr bei Gnadenfrei. Obgleich erst am folgenden Tage Graf L.&nbsp;v.&nbsp;Pfeil in Gnadenfrei davon erfuhr, so ist dessen hohem wissenschaftlichem Interesse zu verdanken, daß noch die wesentlichsten Erkundigungen eingezogen und ein großer Teil des gefallenen Materials gerettet werden konnte. Auf die in der Schlesischen Zeitung vom 20. Mai<ref>Pfeil (1879), ''{{Txt2Img|Gnadenfrei_(Pfeil_Schlesische_Zeitung_1879).jpg|Schlesische Zeitung}}''</ref> gegebene erste Mitteilung des Grafen Pfeil nahmen auch die Breslauer Professoren, der berühmte Astronom Galle und der Mineraloge v.&nbsp;Lasaulx an Ort und Stelle die Nachforschungen auf, worüber beide in der Sitzung der naturwissenschaftlichen Sektion der Schlesischen Gesellschaft vom 28. Mai und dann durch Dermittelung Martin Webskys in der Sitzung der Berliner Akademie vom 31. Juli 1879 berichteten. Es wurden zwei Steine gefunden. Ein größerer, etwa ein Kilogramm schwerer, südlich von Gnadenfrei in der Richtung nach dem Dorfe Kleutsch zu, und ein etwas kleinerer nordöstlich im Dorfe Schobergrund. Das Niederfallen des größeren Steines wurde aus einer Entfernung von etwa 50 Meter wirklich beobachtet. Die Schuhmacherfrau Pauline Neumann aus Ober-Peilau wurde auf dem Felde östlich vom sogenannten Mittelberge bei leicht und größtenteils bewölktem Himmel plötzlich durch einen heftigen Knall wie von einem Kanonenschuß erschreckt, dem ein Knattern wie Kleingewehrfeuer folgte, sodaß die Frau im Walde östlich von Kleutsch Jäger vermutete. Im Weitergehen hörte sie kurz nachher ein starkes Summen oder Sausen und sah etwas mit dumpfem Schlage in den Acker fallen und den lockeren schwarzen Boden aufwerfen. Der mit schwarzer Rinde überzogene Stein wurde in dem etwa ein Fuß tiefen Loche gefunden. Leider wurde ein Stück davon abgeschlagen; aber dadurch gelangte die Nachricht von dem Falle an den Grafen Pfeil. Die Fundstelle des zweiten Steine war von der des ersten etwa drei Kilometer entfernt. Im Dorfe Schobergrund wußten mehrere Personen über erschreckende Donnerschläge und nachfolgendes Geknatter zu berichten. Jemand behauptete, nahe beim Dorfe an zwei Stellen etwas niederfallen gesehen zu haben; doch wurde zunächst nichts gefunden. Einige Zeit nachher bemerkte der Arbeiter Gagsch in seinem Acker ein Loch, senkrecht sechs bis acht Zoll tief, und darin einen etwa 1½&nbsp;Pfund schweren Stein, der leider aber in viele Stücke zerschlagen wurde, „da eine Menge Leute davon haben” wollten. Einige der verschleppten Stücke wurden durch die Bemühungen des Grafen Pfeil wieder herbeigeschafft. Von dem großen Gnadenfreier Stein besitzt das Breslauer Mineralogische Museum außer kleinen Splittern noch das zum größten Teil mit Rinde umgebene Hauptstück im Gewichte von 665&nbsp;Gramm, vom Schobergrunder Stein nur ein Bruchstück von 34&nbsp;Gramm. Beide Stücke sind echte Chondrite. Die kurze Zeit, die der Schobergrunder Stein im feuchten Ackerboden lag, war hinreichend, die Schmelzrinde und das Innere rostfleckig zu färben. Die von v.&nbsp;Lasaulx<ref name="Lasaulx 1880"></ref> ausgeführte Analyse ergab (wie beim [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grünberger Stein]]) wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia, berechnet als die Silikate Enstatit und Olivin, nebst Nickeleisen, Magnetkies und etwas Chromeisen.
{{AQuote-end}}
{{AQuote-end}}
Linia 153: Linia 159:
;{{Sparse-b}}Ciekawostka{{Sparse-e}}
;{{Sparse-b}}Ciekawostka{{Sparse-e}}
-
W 2008 roku w Piławie Górnej, w kamieniołomach należących do Dolnośląskich Surowców Skalnych, prof. Adam Pieczka z&nbsp;AGH w&nbsp;Krakowie zidentyfikował nowy minerał '''piławit-(Y)''', piławit itrowy (ang. ''pilawite-(Y)''; Ca<sub>2</sub>Y<sub>2</sub>Al<sub>4</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>4</sub>O<sub>2</sub>(OH)<sub>2</sub>; numer IMA&nbsp;2013-125). Nowy minerał w&nbsp;formie dwumilimetrowego ziarna, znaleziono w&nbsp;olbrzymiej żyle pegmatytu berylowo-niobowo-tantalowego! Holotyp okazu znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (Pieczka&nbsp;2014).
+
W 2008 roku w Piławie Górnej, w kamieniołomach należących do Dolnośląskich Surowców Skalnych, prof. Adam Pieczka z&nbsp;AGH w&nbsp;Krakowie zidentyfikował nowy minerał '''piławit-(Y)''', piławit itrowy (ang. ''pilawite-(Y)''; Ca<sub>2</sub>Y<sub>2</sub>Al<sub>4</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>4</sub>O<sub>2</sub>(OH)<sub>2</sub>; numer IMA&nbsp;2013-125). Nowy minerał w&nbsp;formie dwumilimetrowego ziarna, znaleziono w&nbsp;olbrzymiej żyle pegmatytu berylowo-niobowo-tantalowego! Holotyp<ref name="holotyp">'''holotyp''' – tu próbka skały zawierającej określony minerał, uznany przez badacza opisującego go po raz pierwszy za okaz typowy – „wzorzec”</ref> okazu znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] (Pieczka&nbsp;2014).
-
Jest to pierwszy minerał, którego nazwa jest związana z&nbsp;polskim meteorytem. Drugim minerałem jest '''moraskoit''' (ang. ''moraskoite''), odkryty w&nbsp;2013 roku w&nbsp;meteorycie [[Morasko]] przez zespół naukowców pod kierunkiem [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|prof.&nbsp;Łukasza Karwowskiego]].
+
Jest to pierwszy minerał, którego nazwa jest związana z&nbsp;polskim meteorytem. Drugim minerałem jest '''moraskoit''' (ang. ''moraskoite''){{!Moraskoite|}}, odkryty w&nbsp;2013 roku w&nbsp;meteorycie [[Morasko]] przez zespół naukowców pod kierunkiem [[Bibliografia/Karwowski Łukasz|prof.&nbsp;Łukasza Karwowskiego]].
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 196: Linia 202:
{{GEIcon-PointGreen}}
{{GEIcon-PointGreen}}
położenie pamiątkowych {{Txt2Img|Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_1).jpg|tablic}}
położenie pamiątkowych {{Txt2Img|Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_1).jpg|tablic}}
 +
{{GEIcon-ProbablyImpactSpot}}
 +
miejsca znalezienia okazów wg portalu Geopark Przedgórze Sudeckie
{{GEIcon-PlaceOfInterest}}
{{GEIcon-PlaceOfInterest}}
kopalnia (kamieniołom) DSS&nbsp;S.A.
kopalnia (kamieniołom) DSS&nbsp;S.A.
Linia 202: Linia 210:
Według źródeł znaleziono dwa okazy. Na polach pomiędzy '''Kluczową''' (niem. ''Kleutsch'') a&nbsp;dworcem kolejowym w&nbsp;'''Piławie Górnej''' (niem. ''Gnadenfrei'') spadł duży odłamek (około 1&nbsp;kg, wbił się na głębokość 1&nbsp;stopy). Drugi fragment, ważący 1,5&nbsp;funta (~750&nbsp;g) spadł w odległości 3&nbsp;km od pierwszego, w&nbsp;pobliżu pewnego domu w&nbsp;'''Kośminie''' (niem. ''Schobergrund'' – dawniej osobna wieś, obecnie dzielnica miasta Piława Górna). Znaleziono go na głębokości 6-8&nbsp;cali (ok. 20&nbsp;cm).
Według źródeł znaleziono dwa okazy. Na polach pomiędzy '''Kluczową''' (niem. ''Kleutsch'') a&nbsp;dworcem kolejowym w&nbsp;'''Piławie Górnej''' (niem. ''Gnadenfrei'') spadł duży odłamek (około 1&nbsp;kg, wbił się na głębokość 1&nbsp;stopy). Drugi fragment, ważący 1,5&nbsp;funta (~750&nbsp;g) spadł w odległości 3&nbsp;km od pierwszego, w&nbsp;pobliżu pewnego domu w&nbsp;'''Kośminie''' (niem. ''Schobergrund'' – dawniej osobna wieś, obecnie dzielnica miasta Piława Górna). Znaleziono go na głębokości 6-8&nbsp;cali (ok. 20&nbsp;cm).
-
W październiku 2016 roku z inicjatywy Geoparku Przedgórze Sudeckie w&nbsp;okolicach Piławy Górnej i&nbsp;Kośmina ustawiono dwie {{Txt2Img|Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_1).jpg|tablice}} upamiętniające spadek meteorytu. Ustawiono je w&nbsp;domniemanych miejscach spadku okazów&nbsp;(!?).
+
W październiku 2016 roku z inicjatywy Geoparku Przedgórze Sudeckie w&nbsp;okolicach Piławy Górnej i&nbsp;Kośmina ustawiono dwie tablice upamiętniające spadek meteorytu. Ustawiono je w&nbsp;domniemanych miejscach spadku okazów&nbsp;(!?) ({{Txt2Img|Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_1).jpg|tablica&nbsp;1}}: 50°40'06.01"N 16°46'04.08"E, {{Txt2Img|Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_2).jpg|tablica&nbsp;2}}: 50°41'27.88"N 16°46'55.42"E).
Linia 228: Linia 236:
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Skorupa obtopieniowa
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_2.jpg|Skorupa obtopieniowa
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Dobrze widoczne regmaglipty
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_3.jpg|Dobrze widoczne regmaglipty
 +
</gallery>
 +
 +
Zobacz → Muzeum Cyfrowe Uniwersytetu Wrocławskiego: '''{{Link-dLibra|OAI|oai:muzeumcyfrowe.pl|9409|text=Piława Górna (Gnadenfrei) meteoryt kamienny}}'''
 +
 +
 +
Meteoryt Piława Górna (''Gnadenfrei'') (fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_TJ-m0.jpg
 +
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_TJa.jpg|Stare [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza/Stara kolekcja|oznaczenia/etykiety]]
 +
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_TJ-e1.jpg|Skorupa obtopieniowa
 +
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_TJb.jpg|Popielate wnętrze
 +
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_TJ-c1.jpg|Chondry
 +
File:Gnadenfrei_(Muzeum_Mineralogiczne_UWr)_TJs.jpg|Wielkość okazu
</gallery>
</gallery>
Linia 234: Linia 255:
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3">
File:Gnadenfrei_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Gnadenfrei (Piława Górna)]]'''
File:Gnadenfrei_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragment meteorytu '''[[Gnadenfrei (Piława Górna)]]'''
-
File:Gnadenfrei_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Drugi mniejszy fragment meteorytu '''[[Gnadenfrei (Piława Górna)]]''' (oraz Forest City{{MBD-record |name=Forest City}}, Vyatka{{MBD-record |name=Vyatka}} i&nbsp;Boolka{{MBD-record |name=Boolka}})
+
File:Gnadenfrei_(Muz_Min_Wroclaw)_1.jpg|Drugi mniejszy fragment meteorytu '''[[Gnadenfrei (Piława Górna)]]''' (oraz Forest City{{MBD-record|name=Forest City}}, Vyatka{{MBD-record|name=Vyatka}} i&nbsp;Boolka{{MBD-record|name=Boolka}})
-
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_2.jpg|Etykiety do okazów: [[Gnadenfrei (Piława Górna)]], Orgueil{{MBD-record |name=Orgueil}}
+
File:Labels_(Muz_Min_Wroclaw)_2.jpg|Etykiety do okazów: [[Gnadenfrei (Piława Górna)]], Orgueil{{MBD-record|name=Orgueil}}
 +
</gallery>
 +
 
 +
 
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Gnadenfrei (NHM Vienna)-TJ21-1.jpg‎|Fragment meteorytu [[Gnadenfrei (Piława Górna)]] (61,30&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski)
 +
File:Gnadenfrei (NHM Vienna)-TJ21-2.jpg‎|Fragment meteorytu [[Gnadenfrei (Piława Górna)]] (25,92&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski)
 +
File:Gnadenfrei_(Tomasz_Jakubowski_Meteorites_Collection,_Luonnontieteellinen_keskusmuseo).jpg|Fragment ze skorupą (0,78&nbsp;g) z&nbsp;kolekcji Tomasza Jakubowskiego. Fragment pochodzi z&nbsp;kolekcji [[:Szablon:HelsinkiGMU|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Helsinkach]]. Prawa etykieta z&nbsp;kolekcji Bernard Stürtz<ref>więcej o&nbsp;kolekcjonerze → <del>portal MinRec.org – [http://mineralogicalrecord.com/labels.asp?colid=544 Bernard Stürtz]</del>; Wikipedia (DE) – [https://de.wikipedia.org/wiki/Bernhard_Stürtz Bernard Stürtz]</ref> (fot.&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Gnadenfrei_(Woreczko_Collection).jpg|Fragment (0,32&nbsp;g) z&nbsp;kolekcji Wadi & Jan Woreczko Collection. Wcześniej w&nbsp;kolekcji NEMS (New England Meteoritical Services)
</gallery>
</gallery>
Linia 245: Linia 274:
File:Gnadenfrei_(Monatsberichte_1879_Tafl).jpg|Opis tablic
File:Gnadenfrei_(Monatsberichte_1879_Tafl).jpg|Opis tablic
</gallery>
</gallery>
 +
;Więcej → [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie]]
;Więcej → [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie]]
Linia 265: Linia 295:
Dwie podobne {{Txt2Img|Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_2).jpg|tablice}}, upamiętniająca spadek meteorytu (w&nbsp;domniemanych miejscach spadku okazów (!?)), ustawiono podczas III&nbsp;Rajdu Geoturystycznego po Piławie Górnej w&nbsp;październiku 2016 roku (więcej szczegółów na portalu Geoparku Przedgórze Sudeckie i&nbsp;na Facebooku)
Dwie podobne {{Txt2Img|Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_2).jpg|tablice}}, upamiętniająca spadek meteorytu (w&nbsp;domniemanych miejscach spadku okazów (!?)), ustawiono podczas III&nbsp;Rajdu Geoturystycznego po Piławie Górnej w&nbsp;październiku 2016 roku (więcej szczegółów na portalu Geoparku Przedgórze Sudeckie i&nbsp;na Facebooku)
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
-
File:Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_1).jpg|Tablica upamiętniająca spadek meteorytu (fot. Adam Bugaj; ''lipiec 2017&nbsp;r.'') (tablica wykonana w&nbsp;lekko „funeralnym stylu”&nbsp;☺)<ref>wykonawcami wszystkich tablic na Pieszo-rowerowej Ścieżce Geoturystycznej są państwo Alicja, Henryk i&nbsp;Stanisław Faron, właściciele zakładu kamieniarskiego [http://hfaron.pl/ „HAS”&nbsp;S.C.] w&nbsp;Piławie Górnej (źródło: '''Geoturystyczna Piława Górna''', ''Wieści z&nbsp;Piławy Górnej'', 11, 2016, s.&nbsp;3-4) (inf. Adam Bugaj)</ref>
+
File:Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_1).jpg|Tablica upamiętniająca spadek meteorytu (fot. Adam Bugaj; ''lipiec 2017&nbsp;r.'') (tablica wykonana w&nbsp;lekko „funeralnym stylu”&nbsp;😀)<ref>wykonawcami wszystkich tablic na Pieszo-rowerowej Ścieżce Geoturystycznej są państwo Alicja, Henryk i&nbsp;Stanisław Faron, właściciele zakładu kamieniarskiego [http://hfaron.pl/ „HAS”&nbsp;S.C.] w&nbsp;Piławie Górnej (źródło: '''Geoturystyczna Piława Górna''', ''Wieści z&nbsp;Piławy Górnej'', 11, 2016, s.&nbsp;3-4) (inf. Adam Bugaj)</ref>
 +
File:Gnadenfrei_(pamiątkowa_tablica_2).jpg|Druga tablica w miejscowości Kośmin (fot. Szymon Kozłowski; ''sierpień 2024&nbsp;r.'')
</gallery>
</gallery>
;Więcej → [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie]]
;Więcej → [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie]]
 +
 +
 +
----
 +
 +
{|
 +
|-
 +
|<youtube height="240">sCvLMilrQvg</youtube>
 +
YouTube – [https://youtu.be/sCvLMilrQvg Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei)]
 +
|}
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
 +
 +
* {{Brandstätter (2013)}}
* {{Berwerth (1903)|page=40}}
* {{Berwerth (1903)|page=40}}
Linia 286: Linia 328:
* {{Galle (1880)}}
* {{Galle (1880)}}
 +
 +
* {{Henning (2009)}}
* {{Hintze (1912)}}
* {{Hintze (1912)}}
Linia 310: Linia 354:
* Pfeil L., (1879), '''Meteorolith''', ''Schlesische Zeitung'', nr&nbsp;231, 20 maja 1879 roku, s.&nbsp;8.<ref>skan gazety zakupiony w&nbsp;Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Wrocławskiego; karta biblioteczna – {{Link-dLibra|BCUWr|d|390|text=507/687&nbsp;{{!BCUWr}}}}</ref> {{Txt2Img|Gnadenfrei_(Pfeil_Schlesische_Zeitung_1879).jpg|Skan}}.
* Pfeil L., (1879), '''Meteorolith''', ''Schlesische Zeitung'', nr&nbsp;231, 20 maja 1879 roku, s.&nbsp;8.<ref>skan gazety zakupiony w&nbsp;Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Wrocławskiego; karta biblioteczna – {{Link-dLibra|BCUWr|d|390|text=507/687&nbsp;{{!BCUWr}}}}</ref> {{Txt2Img|Gnadenfrei_(Pfeil_Schlesische_Zeitung_1879).jpg|Skan}}.
-
* Pieczka Adam, Hawthorne Frank C., Cooper Mark A., Szełęg Eligiusz, Szuszkiewicz Adam, Turniak Krzysztof, Nejbert Krzysztof, Ilnicki Sławomir S., (2014), '''Pilawite, IMA 2013-125''', CNMNC Newsletter No. 20, June 2014, page 551; ''Mineralogical Magazine'', 78, 2014, s. 549-558. Plik [http://minmag.geoscienceworld.org/content/78/3/549 PDF].
+
* Pieczka Adam, Hawthorne Frank C., Cooper Mark A., Szełęg Eligiusz, Szuszkiewicz Adam, Turniak Krzysztof, Nejbert Krzysztof, Ilnicki Sławomir S., (2014), '''Pilawite, IMA 2013-125''', CNMNC Newsletter No. 20, June 2014, page 551; ''Mineralogical Magazine'', 78, 2014, s. 549-558. Plik [http://minmag.geoscienceworld.org/content/78/3/549 PDF]; plik {{!doi|10.1180/minmag.2014.078.3.05}}.
* {{Pilski (2001)}}
* {{Pilski (2001)}}
Linia 318: Linia 362:
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s.&nbsp;21-32. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.
* Pokrzywnicki Jerzy, (1956), '''Les météorites polonaises''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. IV, nr 1, 1956, s.&nbsp;21-32. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_IV_1_1956).djvu|DjVu}}.
-
* {{Pokrzywnicki (1964) |page=71-72}}
+
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=71-72}}
* {{Prior (1953)}}
* {{Prior (1953)}}
Linia 328: Linia 372:
* Woreczko Jan, (2014), '''Doniesienia z Wiki. Trzy grzmoty – [[Gnadenfrei (Piława Górna)|dwa okazy]]''', ''Meteoryt'', 2, 2014, s. 24-25. Plik {{Link-Meteoryt|r=14|n=2}}; plik {{Djvu|Gnadenfrei_(Meteoryt_2_14).djvu|DjVu}}.
* Woreczko Jan, (2014), '''Doniesienia z Wiki. Trzy grzmoty – [[Gnadenfrei (Piława Górna)|dwa okazy]]''', ''Meteoryt'', 2, 2014, s. 24-25. Plik {{Link-Meteoryt|r=14|n=2}}; plik {{Djvu|Gnadenfrei_(Meteoryt_2_14).djvu|DjVu}}.
-
* {{Wülfing (1897) |page=128-129, 312, 412}}
+
* {{Wülfing (1897)|page=128-129, 312, 412}}
-
* {{Żbik (1987) |page=28, 93-94}}
+
* {{Żbik (1987)|page=28, 93-94}}
{{Koblitz References |1=Two stones of about 1kg and 0.75kg fell after detonations, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.179. Described and analyzed, J.G.Galle and A.von Lasaulx, Monatsber. Akad. Wiss. Berlin, 1879, p.750. Amount and composition of Fe-Ni metal, G.T.Prior, Min. Mag., 1919, 18, p.353. Olivine Fa18, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Partial INAA, 32.7% total Fe, R.A.Schmitt et al., Meteoritics, 1972, 7, p.131. Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Noble gas data and exposure ages, L.Schultz and H.W.Weber, LPSC, 1995, 26, p.1247 (abs.). Trace element analysis, shock facies, S.F.Wolf and M.E.Lipschutz, J. Geophys. Res., 1995, 100, (E2), p.3335.}}
{{Koblitz References |1=Two stones of about 1kg and 0.75kg fell after detonations, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.179. Described and analyzed, J.G.Galle and A.von Lasaulx, Monatsber. Akad. Wiss. Berlin, 1879, p.750. Amount and composition of Fe-Ni metal, G.T.Prior, Min. Mag., 1919, 18, p.353. Olivine Fa18, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Partial INAA, 32.7% total Fe, R.A.Schmitt et al., Meteoritics, 1972, 7, p.131. Porosity and bulk density, M.Zbik, Papers 15th Symp. Ant. Met., NIPR Tokyo, 1990, p.209 (abs.). Noble gas data and exposure ages, L.Schultz and H.W.Weber, LPSC, 1995, 26, p.1247 (abs.). Trace element analysis, shock facies, S.F.Wolf and M.E.Lipschutz, J. Geophys. Res., 1995, 100, (E2), p.3335.}}
Linia 340: Linia 384:
* początkowy fragment publikacji [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galle, Lasaulx (1879)|Galle, Lasaulx (1879)]]
* początkowy fragment publikacji [[Gnadenfrei (Piława Górna)/Galle, Lasaulx (1879)|Galle, Lasaulx (1879)]]
-
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]
+
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]] {{SeparatorBull}} [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]]
* spadek [[Grüneberg (Wilkanówko)]]
* spadek [[Grüneberg (Wilkanówko)]]
Linia 351: Linia 395:
* {{ViennaNHM}}
* {{ViennaNHM}}
-
* {{WashingtonNMNH-SI}}
+
* {{NewYorkAMNH}}
 +
* {{BudapestNHM}}
 +
* {{LondonNHM}}
 +
* {{GreifswaldGDU}}
* Meteoryt Piława Górna w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h5.htm#gnadenfrei katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gnadenfrei.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
* Meteoryt Piława Górna w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mkc-h5.htm#gnadenfrei katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Gnadenfrei.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
Linia 357: Linia 404:
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/falls/f_Falls-classes.htm Obserwowane spadki meteorytów • ''Meteorite falls – sort by class''] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-FusionCrust.htm Skorupa obtopieniowa (''Fusion crust, fusion rind'')]
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/falls/f_Falls-classes.htm Obserwowane spadki meteorytów • ''Meteorite falls – sort by class''] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-FusionCrust.htm Skorupa obtopieniowa (''Fusion crust, fusion rind'')]
 +
 +
* YouTube – W Gabinecie Astronoma: [https://www.youtube.com/watch?v=sCvLMilrQvg Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei)]
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Gnadenfrei meteoryt Pilawa Górna]
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Gnadenfrei meteoryt Pilawa Górna]
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kośmin_(Piława_Górna) Kośmin (Piława Górna)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Piława_Górna Piława Górna] ([http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Gmina_Piława_Górna.png plan miasta])
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Kośmin_(Piława_Górna) Kośmin (Piława Górna)] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Piława_Górna Piława Górna] ([http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Gmina_Piława_Górna.png plan miasta])
 +
* Wikipedia – [https://pl.wikipedia.org/wiki/Holotyp Holotyp]
* forum astropolis.pl – [http://astropolis.pl/topic/21352-piawa-grna/ Piława Górna]
* forum astropolis.pl – [http://astropolis.pl/topic/21352-piawa-grna/ Piława Górna]

Aktualna wersja na dzień 20:14, 2 sie 2024

0i

Trzy grzmoty – dwa okazy

Gnadenfrei (Piława Górna) →
Gnadenfrei (Muz Min UWroclaw).jpg
Masa główna ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Antoni Stryjewski)
Spadek
Lokalizacja miejscowość Piława Górna (dawniej Gnadenfrei), woj. wrocławskie, Polska
Położenie[1] 50°40'N, 16°46'E
Data 17 maja 1879, 16:00 (sobota)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H5
Masa 1750 g
Liczba okazów dwa okazy
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Pilawa Gorna, Schobergrund; inne: Pilawa Górna, Schöbergrund

Spadek meteorytów 17 maja 1879 roku (sobota) po godzinie 16 w miejscowości Gnadenfrei (dziś Piława Górna). Pierwszą relację o tym wydarzeniu zawdzięczamy hrabiemu Pfeil, który na miejscu zjawił się już następnego dnia. Krótkie doniesienie opublikował w Schlesische Zeitung z 20 maja 1879 roku. Na miejsce spadku przybyli 24-25 maja również Galle i Lasaulx z Wrocławia w celu zebrania informacji i relacji świadków oraz zdobyciu materiału do badań. Byli oni świadomi, jak ważne jest zebranie informacji w jak najkrótszym czasie, gdy są one jeszcze świeże i nie zafałszowane.

Pierwsza informacja o spadku ukazała się 20 maja 1879 roku w Schlesische Zeitung. Autorem krótkiej notatki był hrabia (Grafen) L. Pfeil z Gnadenfrei, brzmiała ona następująco:

«

Vermischtes.

* [Meteorolith.] Von Herrn Grafen L. Pfeil zu Gnadenfrei geht uns folgende Mittheilung zn: Als sich am 17. d., Nachmittags gegen 4 Uhr die Ghefrau des Schuhmachermeisters Neumann aus Ober-Peilau[2] I mit noch einer anderen Frau auf dem Felde befand, hörten beide Frauen ein Geräusch, wie von einer Infanteriesalve. Gleich darauf sahen sie, daß ein Gegenstand, etwa 40 Schritte[3] vor ihnen, den gelockerten Boden aufwühlte. Sie gingen hin und gruben aus etwa einem Fuß Tiefe einen anderthalb Pfund schweren Meteorstein aus, der dort eingeschlagen war. – Der Stein ist im Innern von lichtgrauer Farbe, förnigem Bruch und trägt äußerlich deutlich die Schmelzrinde. Einige Stücke waren abgeschlagen, als ich den Stein zur Ansicht erhielt.

»
W artykule jest mowa tylko o pierwszym znalezisku.


Spis treści


Streszczenie relacji Galle i Lasaulx (1879)

Kilka dni po spadku na miejscu zjawili się również naukowcy z Wrocławia Johann Galle i Arnold von Lasaulx, którzy po wizycie opublikowali obszerny artykuł w Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin.

Mieszkańcy okolic Gnadenfrei znaleźli dwa okazy meteorytu. Pierwszy około 1 kg, na południe od Gnadenfrei (pol. Piława Górna) w kierunku na Kleutsch (pol. Kluczowa), drugi mniejszy we wsi Schobergrund (pol. Kośmin) na północny-wschód od Gnadenfrei. Świadkiem spadku pierwszego okazu była żona szewca z Ober-Pilau[2] Pauline Neumann. Idąc drogą pomiędzy Ober-Pilau a Kluczową usłyszała ona przeraźliwy huk, jakby wystrzału armatniego podobny do ognia broni strzeleckiej. Pomyślała, że to myśliwi polujący w lesie na wschód od Kluczowej. Idąc dalej usłyszała po chwili silny szum i dzwonienie, odwracając się w prawo zobaczyła, jak coś spadło na pole i wzbiło glebę w powietrze. Wspólnie z pracującą na polu obok kobietą udały się w kierunku spadłego przedmiotu i znalazły zimny kamień pokryty czarną skorupą w niemal pionowym dole o głębokości 1 stopy (Fuss). Zabrały kamień ze sobą, później towarzysząca jej kobieta wspólnie z mężem odłupali kawałek kamienia. Następnego dnia o znalezisku dowiedział się od osób trzecich hrabia (niem. Grafen) Pfeil. Miejsce spadku odwiedzili 24 maja Galle i Lasaulx w towarzystwie hrabiego Pfeil i pani Naumann i stwierdzili, że otwór był jeszcze dobrze widoczny. Był on niemal pionowy może z lekkim odchyleniem wskazującym na kierunek wschodni. Udało się też odtworzyć drogę pani Neumann i stwierdzić, że od usłyszanego przez nią wtedy huku do momentu spadku meteorytu upłynęło około 70 sekund.

Również inni świadkowie zdarzenia robotnicy Thomas i Günther oraz żona i córka gospodarza Adam słyszeli grzmoty, huki i brzęczenia towarzyszące spadkowi meteorytów. Według Thomasa od momentu grzmotu do szumu spadających kamieni upłynęła minuta. Część z nich opowiadała również o trzech wyraźnych grzmotach, co według Gallego miało świadczyć, że spadło więcej kamieni. Niektórzy świadkowie twierdzili, że widzieli, jak w dwóch miejscach w okolicy wsi coś spadło na ziemię. Ale początkowo nic tam nie znaleziono. Sprzeczność zeznań świadków, które zebrał Galle pośród mieszkańców Kluczowej, Pilawy Górnej i Kośmina, nie pozwalała na precyzyjne i wiarygodne odtworzenie przebiegu spadku. Nie udało mu się ustalić dokładnego kierunku skąd nadleciał meteoryt, ani dokładnej godziny kiedy to nastąpiło (według relacji świadków z Schobergrund było to o godzinie 16 minut 54).

Drugi okaz ważący około 1,5 funta znaleziono dopiero kilka godzin po spadku również w niemal pionowym otworze o głębokości 6-8 cali (Zoll). Znalazł go pracownik Gagsch na polu jęczmienia w pobliżu pierwszych domów sąsiedniej kolonii Schobergrund (dzisiejszy Kośmin). Kamień został rozbity przez sąsiadów, którzy w swej niewiedzy dziwili się, jak mogą spadać z nieba kamienie. Część tych fragmentów udało się później odzyskać dzięki staraniom hrabiego Pfeil. Od Thomasa fragmenty meteorytu kupili również wysłannicy muzeum we Wrocławiu Galle i Lasaulx. Gdy odwiedzili miejsce spadku drugiego okazu 8 dni po zdarzeniu, 25 maja, otwór był jeszcze dobrze widoczny. Odległość pomiędzy punktami, gdzie znaleziono okazy wynosiła około 3 km. Analizując relację świadków (także spoza rejonu spadku) na temat towarzyszących spadkowi dźwięków oraz położenie okazów doszedł Galle do wniosku, że meteoryt nadleciał prawdopodobnie z kierunku SW-NE.

Okazy

Według relacji Galle i Lasaulx (1879) spadłe okazy zostały niestety rozbite przez znalazców i ciekawskich tubylców. Z pierwszego (większego) okazu udało się odzyskać jeden fragment o wadze 751,86 g i siedem mniejszych o łącznej wadze 130,86 g. Trzy z nich pasowały jeszcze do siebie. Z kształtu fragmentów wywnioskowano, że brakuje jeszcze około 150 g, co w sumie dawałoby wagę całego okazu na 1032 g. Według opisu Gallego i Lasaulx okaz przypominał okazy meteorytu Pułtusk. Cały pokryty był skorupą na której widać było faliste zacieki i regmaglipty (rys. 1, 2 i 3). Widoczne na nim liczne drobne pęknięcia powstały wg nich w wyniku spadku lub podczas rozbijania okazu.

Z drugiego (mniejszego) okazu udało się odzyskać dziesięć fragmentów o łącznej wadze tylko 260,4 g (największe fragmenty ważyły 57,285 i 54,15 g, najmniejszy 3,54 g). Cztery kawałki pasowały do siebie i dawały kształt jak na rysunku 4. Próba rekonstrukcji pierwotnego kształtu (rys. 5) odpowiada opisowi znalazcy. Okaz miał kształt klina z eliptyczną podstawą, jego waga musiała wynosić niewiele ponad pół kilograma. Pokrywała go bardzo cienka skorupa. Skorupa na obu okazów była nieco różna, drugi okaz znaleziono dopiero po kilku godzinach, leżał w wodzie i widać na nim było silne ślady utlenienia.

Mały fragment 29,78 g znajdował się w zbiorach Realschule (niemiecka szkoła ogólnokształcąca) w Dzierżoniowie (niem. Reichenbach). Kolejny był w posiadaniu inspektora Kühn z Pałacu w Kluczowej (za Galle, Lasaulx (1879): Ausserdem besitzt die Realschule zu Reichenbach ein Stück im Gewichte von 29,78 gr., ein weiteres Stück befindet sich im Besitz des Hrn. Inspectors Kühn auf dem Dominium Kleutsch.)

Szczegółowy opis okoliczności spadku i znalezienia okazów oraz ich charakterystyka i wyniki pierwszych analiz znajdują się w publikacji Galle, Lasaulx (1879) (fragment).


Meteoryt ten również badał i opisał niemiecki mineralog Hermann Traube[4] w swoim dziele Die Minerale Schlesiens: mit 30 Zinkographien (1888).


Meteoryt Piława Górna to najpopularniejszy typ meteorytu, chondryt zwyczajny H5, blisko 15% spadków to meteoryty typu H5[5]. Tego samego typu są jeszcze dwa polskie spadki Grzempy i Pułtusk.

Kolekcje

Masa główna o wadze ponad 665 g i kilka mniejszych fragmentów znajdują się w Muzeum Mineralogicznym przy ulicy Kuźniczej 22 we Wrocławiu.[6]

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 597 g masa główna 665,0 g (cs), 16,03 g (ep), 18,2 g (fp), 10,65 g (fp) (Pilski 2001)
Vienna, Naturhist. Mus. 87 g dwa fragmenty: większy fragment ze skorupą waży 61,30 g (okaz Gnadenfrei), mniejszy też ze skorupą waży 25,92 g (okaz Schobergrund!); wg Brezina (1885, 1896) w zbiorze jeden fragment o wadze 62 g; wg Berwerth (1903) w zbiorze fragment 62 g (okaz Gnadenfrei) i 27 g (okaz Schobergrund); fotografie w Koblitz MetBase
New York, Amer. Mus. Nat. Hist. 59 g
Budapest, Nat. Mus. 52 g
London, Nat. Hist. Mus. 40 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 18,0 g fragment z kolekcji Juliana Siemaszko
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 13,8 g wg Kleina (1904) w zbiorze fragment o wadze 13,5 g
(…)
Greifswald, Geol. Dept. Univ. 5,5 g oraz dwie płytki cienkie z kolekcji Emila Cohena (Henning 2009)
Helsinki, Geol. Mus. Univ. 0,7 g obecnie fragment ten (0,78 g) znajduje się w kolekcji Tomasza Jakubowskiego
Bartoschewitz Meteorite Lab., Gifhorn – fragment ze skorupą 0,26 g (Bartoschewitz catalog)

W polskich prywatnych kolekcjach są tylko małe fragmenty tego meteorytu.


Według Wülfinga (1897, s. 129) pod koniec XIX wieku w kolekcji wrocławskiej znajdowało się 791 g tego meteorytu. W sumie w zbiorach znajdowało się 1059 g. Największe zbiory:

Zbiór waga fragmentów
(Wülfing 1897)
Breslau 791
Wien, H. M. 89 g
London, B. M. 54 g
Budapest 51 g
v. Siemaszko 18 g
Berlin, G. i U. 12 i 14 g
(…)

Wülfing (1897, s. 412) szacował, że w zbiorach Breslau znajdowało się ~70% masy (więcej o sposobie opisu zasobności zbiorów, patrz → meteoryt Schellin (Skalin); Skąd w katalogu Priora 700 g w Berlinie?).


Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(za oryginałem)

«
Pokrzywnicki (1964)

8. METEORYT PIŁAWA GÓRNA

Synonimy: Gnadenfrei, Schobergrund

W.m.s.: φ = 50°41' – λ = 16°46'

Meteoryt ten spadł o godz. 16, 17 maja 1879 r. w Gnadenfrei, pow. Reichenbach, dzisiaj – Piława Górna, pow. Dzierżoniów, woj. wrocławskie. W pewnej chwili dał się słyszeć silny grzmot podobny do wystrzału armatniego, a następnie rodzaj gwizdu i „coś” na oczach będących w polu kobiet spadło na ziemię wyrzucając w górę ziemię. Odłam o wadze 1 kg wybił w miękkim gruncie pola ornego otwór o głębokości 30 cm (według źródeł – 1 stopy). Drugi odłam o wadze około 0,75 kg (według źródeł – 1,5 funta) znaleziony został na głębokości 6-8 cali. Opierając się na tym, że niektórzy słyszeli trzy grzmoty, przypuszczano, że spadł jeszcze jeden odłam, ale poszukiwania go nie dały wyników.

Galle próbował obliczyć tor omawianego meteorytu, ale mu się to nie udało, ponieważ niebo było podczas spadku zachmurzone i miał zbyt mało danych.

Meteoryt Piława Górna zaliczony został do brekcjowanych chondrytów kulkowych, bronzytowych (Ccb)b2[7]. Jego analiza chemiczna3 w procentach wagowych przedstawia się następująco:

Gnadenfrei (sklad).jpg


Meteoryt zawiera żelazo-nikiel, pirotyn (Fe8S9), troilit, chromit, enstatyt i oliwin. C. wł. od 3,644-3,785 (przy t = +16°C), f = 21,5, n = 12,5.

Gnadenfrei (kolekcje).jpg
[8]


Przypisy
1 Według Breziny (1895)[9] oraz Berwertha (1903). Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953): 50°40'N – 16°46'E.
2 Według Berwertha (o. c.), Breziny (o. c.) i innych.
3 Według Gallego i Lasaulx:
Galle – Jahresber. Schles. Ges. f. Vaterl. Kultur, Bd. 37, s. 166-169, 1879 r.[10] oraz broszura – wyciąg z Monatsber. d. Akad. d. Wiss. zu Berlin, 31 Juli 1879.[11]
V. Lasaulx – „Die mineralogische Beschaffenheit der Gnadenfreier Meteorite”. Ibidem, s. 169-170[12] oraz Liebig-Kopp. Jahresber. 1879, s. 1274-1275.[13]
Galle & v. Lasaulx – „Bericht über den Meteoritenfall am 17 Mai 1879”. Mon. Ber. Berlin Akad., 1879, s. 750-771[11] oraz Wochenschr. f. Astr., Met. u. Geogr., 1880, s. 113-116.[14]
Patrz również Pokrzywnicki (1955a)[15] i Wülfing (1897).

»


Hintze (1912)

Okoliczności spadku i znalezienia okazów według Hintze (1912) (wg relacji Pfeil, Galle i Lasaulx):

«

Der zweite schlesische Meteoritenfall ereignete sich am 17. Mai 1879 nachmittags gegen 4 Uhr bei Gnadenfrei. Obgleich erst am folgenden Tage Graf L. v. Pfeil in Gnadenfrei davon erfuhr, so ist dessen hohem wissenschaftlichem Interesse zu verdanken, daß noch die wesentlichsten Erkundigungen eingezogen und ein großer Teil des gefallenen Materials gerettet werden konnte. Auf die in der Schlesischen Zeitung vom 20. Mai[16] gegebene erste Mitteilung des Grafen Pfeil nahmen auch die Breslauer Professoren, der berühmte Astronom Galle und der Mineraloge v. Lasaulx an Ort und Stelle die Nachforschungen auf, worüber beide in der Sitzung der naturwissenschaftlichen Sektion der Schlesischen Gesellschaft vom 28. Mai und dann durch Dermittelung Martin Webskys in der Sitzung der Berliner Akademie vom 31. Juli 1879 berichteten. Es wurden zwei Steine gefunden. Ein größerer, etwa ein Kilogramm schwerer, südlich von Gnadenfrei in der Richtung nach dem Dorfe Kleutsch zu, und ein etwas kleinerer nordöstlich im Dorfe Schobergrund. Das Niederfallen des größeren Steines wurde aus einer Entfernung von etwa 50 Meter wirklich beobachtet. Die Schuhmacherfrau Pauline Neumann aus Ober-Peilau wurde auf dem Felde östlich vom sogenannten Mittelberge bei leicht und größtenteils bewölktem Himmel plötzlich durch einen heftigen Knall wie von einem Kanonenschuß erschreckt, dem ein Knattern wie Kleingewehrfeuer folgte, sodaß die Frau im Walde östlich von Kleutsch Jäger vermutete. Im Weitergehen hörte sie kurz nachher ein starkes Summen oder Sausen und sah etwas mit dumpfem Schlage in den Acker fallen und den lockeren schwarzen Boden aufwerfen. Der mit schwarzer Rinde überzogene Stein wurde in dem etwa ein Fuß tiefen Loche gefunden. Leider wurde ein Stück davon abgeschlagen; aber dadurch gelangte die Nachricht von dem Falle an den Grafen Pfeil. Die Fundstelle des zweiten Steine war von der des ersten etwa drei Kilometer entfernt. Im Dorfe Schobergrund wußten mehrere Personen über erschreckende Donnerschläge und nachfolgendes Geknatter zu berichten. Jemand behauptete, nahe beim Dorfe an zwei Stellen etwas niederfallen gesehen zu haben; doch wurde zunächst nichts gefunden. Einige Zeit nachher bemerkte der Arbeiter Gagsch in seinem Acker ein Loch, senkrecht sechs bis acht Zoll tief, und darin einen etwa 1½ Pfund schweren Stein, der leider aber in viele Stücke zerschlagen wurde, „da eine Menge Leute davon haben” wollten. Einige der verschleppten Stücke wurden durch die Bemühungen des Grafen Pfeil wieder herbeigeschafft. Von dem großen Gnadenfreier Stein besitzt das Breslauer Mineralogische Museum außer kleinen Splittern noch das zum größten Teil mit Rinde umgebene Hauptstück im Gewichte von 665 Gramm, vom Schobergrunder Stein nur ein Bruchstück von 34 Gramm. Beide Stücke sind echte Chondrite. Die kurze Zeit, die der Schobergrunder Stein im feuchten Ackerboden lag, war hinreichend, die Schmelzrinde und das Innere rostfleckig zu färben. Die von v. Lasaulx[12] ausgeführte Analyse ergab (wie beim Grünberger Stein) wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia, berechnet als die Silikate Enstatit und Olivin, nebst Nickeleisen, Magnetkies und etwas Chromeisen.

»


Zobacz początkowy fragment publikacji Galle, Lasaulx (1879).


Ciekawostka

W 2008 roku w Piławie Górnej, w kamieniołomach należących do Dolnośląskich Surowców Skalnych, prof. Adam Pieczka z AGH w Krakowie zidentyfikował nowy minerał piławit-(Y), piławit itrowy (ang. pilawite-(Y); Ca2Y2Al4(SiO4)4O2(OH)2; numer IMA 2013-125). Nowy minerał w formie dwumilimetrowego ziarna, znaleziono w olbrzymiej żyle pegmatytu berylowo-niobowo-tantalowego! Holotyp[17] okazu znajduje się w zbiorach Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (Pieczka 2014).

Jest to pierwszy minerał, którego nazwa jest związana z polskim meteorytem. Drugim minerałem jest moraskoit (ang. moraskoite)[18], odkryty w 2013 roku w meteorycie Morasko przez zespół naukowców pod kierunkiem prof. Łukasza Karwowskiego.


Inne źródła

Klein (1904)

1879 Mai 17 4h nachm. Gnadenfrei und Schöbergrund, Schles.


Berwerth (1903)

Gnadenfrei [Cc (4 p. 17. Mai 1879) 50°41'N,
16°46'O] (zwischen Reichenbach und Frankenstein) und Schobergrund, Preußisch-Schlesien, Deutschland.
tłum.: między Landkreis Reichenbach (pol. powiat dzierżoniowski) a Landkreis Frankenstein (pol. powiat ząbkowicki).


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(K) Kośmin, dzielnica Piławy Górnej, (*) Kluczowa, (O) Oberpeilau‎[2]

stacja kolejowa w Piławie Górnej

współrzędne wg innych autorów

położenie pamiątkowych tablic

miejsca znalezienia okazów wg portalu Geopark Przedgórze Sudeckie

kopalnia (kamieniołom) DSS S.A.

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Według źródeł znaleziono dwa okazy. Na polach pomiędzy Kluczową (niem. Kleutsch) a dworcem kolejowym w Piławie Górnej (niem. Gnadenfrei) spadł duży odłamek (około 1 kg, wbił się na głębokość 1 stopy). Drugi fragment, ważący 1,5 funta (~750 g) spadł w odległości 3 km od pierwszego, w pobliżu pewnego domu w Kośminie (niem. Schobergrund – dawniej osobna wieś, obecnie dzielnica miasta Piława Górna). Znaleziono go na głębokości 6-8 cali (ok. 20 cm).

W październiku 2016 roku z inicjatywy Geoparku Przedgórze Sudeckie w okolicach Piławy Górnej i Kośmina ustawiono dwie tablice upamiętniające spadek meteorytu. Ustawiono je w domniemanych miejscach spadku okazów (!?) (tablica 1: 50°40'06.01"N 16°46'04.08"E, tablica 2: 50°41'27.88"N 16°46'55.42"E).


Meteoryt spadł przy zachmurzonym niebie. Galle (1879) oceniał, że spadek miał miejsce w kierunku SW-NE.

Słyszano trzy grzmoty, co pozwala przypuszczać, że spadły jeszcze dodatkowe kamienie.


Mapy

Miejscowości Gnadenfrei, Mittel Peilau, Ober Peilau i Schobergrund (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Miejscowości Gnadenfrei, Kleutsch, Mittel-Peilau, Obr.-Peilau i Schobergrund. Fragment arkusza 474 Frankenstein mapy Karte des Deutschen Reiches z ok. 1891 roku (źródło: MAPSTER)

Miesjcowości: Gnadenfrei, Obermittelpeilau, Oberpeilau[2], Schobergrund i Kleutsch. Fragment arkusza 5366 Gnadenfrei mapy Messtischblatt z 1937 roku (źródło: MAPSTER)


Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie

Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego UWr[6] (dla portalu Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Masa główna o wadze 665 g

Skorupa obtopieniowa

Dobrze widoczne regmaglipty

Zobacz → Muzeum Cyfrowe Uniwersytetu Wrocławskiego: Piława Górna (Gnadenfrei) meteoryt kamienny


Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei) (fot. Tomasz Jakubowski)

Gnadenfrei (Muzeum Mineralogiczne UWr) TJ-m0.jpg

Stare oznaczenia/etykiety

Skorupa obtopieniowa

Popielate wnętrze

Chondry

Wielkość okazu


Zbiory Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Jan Woreczko)

Fragment meteorytu Gnadenfrei (Piława Górna)

Drugi mniejszy fragment meteorytu Gnadenfrei (Piława Górna) (oraz Forest City[19], Vyatka[20] i Boolka[21])

Etykiety do okazów: Gnadenfrei (Piława Górna), Orgueil[22]


Fragment meteorytu Gnadenfrei (Piława Górna) (61,30 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment meteorytu Gnadenfrei (Piława Górna) (25,92 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment ze skorupą (0,78 g) z kolekcji Tomasza Jakubowskiego. Fragment pochodzi z kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Helsinkach. Prawa etykieta z kolekcji Bernard Stürtz[23] (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment (0,32 g) z kolekcji Wadi & Jan Woreczko Collection. Wcześniej w kolekcji NEMS (New England Meteoritical Services)


Wygląd okazów i ich obrazy mikroskopowe (litografie; źródło: Galle, Lasaulx (1879))

Okaz z Gnadenfrei (fig. 1-3; ½ naturalnej wielkości), okaz z Schobergrund (fig. 4-5; ⅔ naturalnej wielkości)

Obrazy mikroskopowe; obraz z płytki cienkiej i pojedynczych chondr

Opis tablic


Więcej → Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie


Piława Górna i okolice (fot. Wadi & Jan Woreczko; 5 maja 2012 r.)

Klasycystyczny pałac rodziny Rust w Kluczowej

Fragment tablicy informacyjnej (fotomontaż)

Widok z Kluczowej w kierunku Piławy Górnej. Na te pola spadł większy okaz

Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Piławy (na północny-wschód)

Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Kluczowej (na wschód)

Dworzec kolejowy w Piławie Górnej

Zaniedbany budynek dworca

Widok od południa na dzielnicę (wieś) Kośmin

Widok z Kośmina na Piławę Górną


Dwie podobne tablice, upamiętniająca spadek meteorytu (w domniemanych miejscach spadku okazów (!?)), ustawiono podczas III Rajdu Geoturystycznego po Piławie Górnej w październiku 2016 roku (więcej szczegółów na portalu Geoparku Przedgórze Sudeckie i na Facebooku)

Tablica upamiętniająca spadek meteorytu (fot. Adam Bugaj; lipiec 2017 r.) (tablica wykonana w lekko „funeralnym stylu” 😀)[24]

Druga tablica w miejscowości Kośmin (fot. Szymon Kozłowski; sierpień 2024 r.)


Więcej → Gnadenfrei (Piława Górna)/Galerie


YouTube – Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei)


Bibliografia

  • Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272.[25] ISBN 978-3901753435.
  • Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90, (s. 40) (str. tytułowa).[26] Plik DjVu; plik PDF.
  • Brezina Aristides, (1885), Die Meteoritensammlung des k. k. mineralogischen Hofkabinetes in Wien am 1. Mai 1885 (Mit vier Tafeln (Nr. II-V).), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 35, 1885, s. 151-276, (s. 241) (ilustracje).[27][28] Plik DjVu.
  • Brezina Aristides, (1895), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, (Mit 2 Tafeln und 40 Abbildungen im Texte), Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Wien 1895, s. 231-373. Plik DjVu.
  • Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896, (s. 305).[29][30] Plik PDF.
  • Galle Johann Gottfried, Lasaulx Arnold von, (1879), Bericht über den Meteorsteinfall bei Gnadenfrei am 17. Mai 1879, Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin, 1879, s. 750-772 (mit 2 Tafeln[31] und Analyse).[32] Plik DjVu.
  • Galle Johann Gottfried, (1880), Mitteilungen über das seltene Ereigniss des am 17. Mai stattgehabten Meteorsteinfalles bei Gnadenfrei, Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, …im Jahre 1879, Bd. 57[33], Breslau 1880, s. 166-169.[34] Plik sLib.
  • Henning Karl-Heinz, (2009), Katalog der Meteoriten der Universität Greifswald und Beiträge zur Meteoritenkunde, Greifswalder Geowissenschaftliche Beiträge, Heft 14, 2009, ss. 146 (149 ilustracji). Zbiory własne W&W.
  • Hintze Carl Adolf Ferdinand, (1912), Schlesien und die Meteoriten, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbevereins für Breslau u. die Provinz Schlesien, 6. Jahrgang 1912/1913, nr 1, 1 Oktober 1912, s. 9-12 (patrz → artykuł).[35] Plik dsLib; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Jahresbericht über die Fortschritte der reinen, pharmaceutischen und technischen Chemie, Physik, Mineralogie und Geologie, 1879, s. 1274-1275. Plik not available.
  • Klein Carl, (1880), Mittheilungen über den Meteorsteinfall von Gnadenfrei in Schlesien, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie, 1, 1880, s. 46-47. Plik not available.
  • Klein Carl, (1904), Die Meteoritensammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 21. Januar 1904, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Jan-Juni 1904, s. 114-153, 978-983, (s. 124).[36] Plik DjVu.
  • Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kunisch H., (1883), Die Meteoriten unter besonderer Berücksichtigung der schlesischen, Vortrag, gehalten am 21. Jan. 1883 im Humboldt-Verein zu Breslau (Sep.), s. 6 u. 8.[37] (Na podstawie: Wülfing 1897).
  • Kunisch H., (1883), Die Meteoriten unter Berücksichtigung der schlesischen (Vorträge gehalten am 21. Januar 1883 im Humboldt-Verein zu Breslau), Humboldt; Monatsschrift für die gesamten Naturwissenschaften, Volume jahrg. 2, 1883, ss. 8.[37][38]
  • Kunisch H., (1884), Über ein Meteoriten-Fragment, gefunden in Ober-Peilau[2] bei Gnadenfrei 17 Mai 1879, Breslau 1884.
  • Lasaulx Arnold von, (1880), Die mineralogische Beschaffenheit der Gnadenfreier Meteorite, Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, …im Jahre 1879, Bd. 57, Breslau 1880, s. 169-170.[33] Plik sLib.
Schlesische Zeitung, nr 231, 20 maja 1879
  • Pfeil L., (1879), Meteorolith, Schlesische Zeitung, nr 231, 20 maja 1879 roku, s. 8.[39] Skan.
  • Pieczka Adam, Hawthorne Frank C., Cooper Mark A., Szełęg Eligiusz, Szuszkiewicz Adam, Turniak Krzysztof, Nejbert Krzysztof, Ilnicki Sławomir S., (2014), Pilawite, IMA 2013-125, CNMNC Newsletter No. 20, June 2014, page 551; Mineralogical Magazine, 78, 2014, s. 549-558. Plik PDF; plik doi.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[40]
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.[41] Plik DjvU.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).
  • +Traube Hermann, (1888), Die Minerale Schlesiens: mit 30 Zinkographien, J.U. Kern, Breslau 1888.
  • Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, 23, 1880, s. 113-116.[44] Plik PDF.
  • Woreczko Jan, (2014), Doniesienia z Wiki. Trzy grzmoty – dwa okazy, Meteoryt, 2, 2014, s. 24-25. Plik PDF; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 128-129, 312, 412).[45][46][47] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.
  • Żbik Marek, (1987), Tajemnice kamieni z nieba, Nasza Księgarnia, Warszawa 1987, (s. 28, 93-94). ISBN 83-10-08742-x.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b c d e za Wikipedią: (…) W 1740, w warunkach wprowadzonej przez Fryderyka II Wielkiego tolerancji religijnej, obok istniejącej od średniowiecza wsi Oberpeilau założona została przez właściciela miejscowych dóbr, Ernsta Juliusa von Seydlitz, osada braci morawskich Gnadenfrei. (…) 1 października 1928 wsie Oberpeilau, Gnadenfrei i Obermittelpeilau zostały połączone w jedną miejscowość pod nazwą Gnadenfrei.
  3. ^ krok (niem. Schritt) to ok. 1,48 metra; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  4. ^ nie Heinrich Traube, jak podaje wiele źródeł, ale Hermann Traube
  5. ^ więcej o statystykach spadków na stronach Jana Woreczko
  6. ^ a b muzeum we Wrocławiu ma w swych zbiorach okazy o masach: 665,0 g (cs), 16,03 g (ep), 18,2 g (fp), 10,65 g (fp) (w sumie 709,88 g) (Pilski 2001)
  7. ^ wg klasyfikacji Leonarda (1956), Piława Górna to: Cp2p2'o(cb"); więcej o klasyfikacji Leonarda → patrz Białystok
  8. ^ system skrótów (oznaczeń) stosowany przez Pokrzywnickiego (1964): M.P. – masa meteorytu przechowywana w zbiorach według Wülfinga (1897); W.L. – liczba głównych pozycji literatury o danym meteorycie według Wülfinga; W.K. – liczba kolekcji, w których według Wülfinga przechowywany był dany meteoryt; W4 – wartość wymienna danego meteorytu według Wülfinga
  9. ^ Brezina (1895)
  10. ^ Galle (1880)
  11. ^ a b Galle, Lasaulx (1879)
  12. ^ a b Lasaulx (1880)
  13. ^ Jahresbericht über die Fortschritte… (1879)
  14. ^ Wochenschrift für Astronomie… (1880)
  15. ^ Pokrzywnicki (1955)
  16. ^ Pfeil (1879), Schlesische Zeitung
  17. ^ holotyp – tu próbka skały zawierającej określony minerał, uznany przez badacza opisującego go po raz pierwszy za okaz typowy – „wzorzec”
  18. ^ moraskoite – nowy minerał odkryty w 2013 roku w meteorycie Morasko przez polskich naukowców; fosforan, wzór Na2Mg(PO4)F; typ krystalograficzny: orthorhombic, Pbcn; kod: IMA No. 2013-084; więcej → woreczko.pl – Minerały w meteorytach (Meteorite minerals). Mineralienatlas Lexikon – Moraskoite; mindat.org – Moraskoite
  19. ^ spadek meteorytu Forest City 2 maja 1890 roku w USA; chondryt zwyczajny H5, TKW 152 kg
  20. ^ meteoryt kamienny Vyatka (Вятка, syn. Kaigorod), znalezisko z 1991/92 roku w Rosji; chondryt zwyczajny H4, TKW 45 kg
  21. ^ meteoryt kamienny Boolka, znalezisko z 1968 roku w Australii; chondryt zwyczajny H5, TKW 12 kg
  22. ^ spadek meteorytu Orgueil 14 maja 1864 roku we Francji; chondryt węglisty CI1, TKW 14 kg; patrz → Daubrée (1867)
  23. ^ więcej o kolekcjonerze → portal MinRec.org – Bernard Stürtz; Wikipedia (DE) – Bernard Stürtz
  24. ^ wykonawcami wszystkich tablic na Pieszo-rowerowej Ścieżce Geoturystycznej są państwo Alicja, Henryk i Stanisław Faron, właściciele zakładu kamieniarskiego „HAS” S.C. w Piławie Górnej (źródło: Geoturystyczna Piława Górna, Wieści z Piławy Górnej, 11, 2016, s. 3-4) (inf. Adam Bugaj)
  25. ^ bogato ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  26. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na koniec października 1902 roku); artykuł ukazał się również w formie osobnej publikacji: Berwerth Friedrich Martin, (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Separatabdruck aus den Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, ss. 90, plik PDF
  27. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na 1 maja 1885 roku); w kolekcji 1197 sztuk (okazów/fragmentów; kamiennych 889, żelaznych 308) z 358 różnych lokalizacji (odpowiednio: 241 i 117), o łącznej wadze 1134,836 kg (odpowiednio: 548,496 i 586,417 kg); obecnie (1999, Koblitz MetBase) kolekcja zawiera 2316 różnych meteorytów (patrz → Meteoryty/Kolekcje)
  28. ^ plansze z obrazami budowy meteorytów i mapy rejonów spadku meteorytów: Tieschitz i Soko-Banja; tu również po raz pierwszy w literaturze pojawia się określenie „linie Neumanna”, dokładnie jako „Neumann'schen Figuren” (s. 199; Spencer 1930, Mineralogical Magazine)
  29. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na 1 maja 1895 roku); w kolekcji meteoryty z 497 różnych lokalizacji (kamiennych 316, żelaznych 181), o łącznej wadze 2184,432 kg (odpowiednio: 697,854 i 1486,578 kg); w tamtym okresie kolekcje w Londynie i Paryżu miały meteoryty z odpowiednio 449 i 380 różnych lokalizacji (Brezina 1896); patrz również → Brezina (1885); obecnie (1999, Koblitz MetBase) kolekcja zawiera 2316 różnych meteorytów (patrz → Meteoryty/Kolekcje)
  30. ^ pełen tytuł: „Die Meteoritensammlung des k. k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895. Mit zwei Anhängen: 1. Berichte des Directors der Sternwarte Zacatecas, Prof. José A. y Bonilla, über den Meteoreisenfall von Mazapil. 2. Die Meteoritensammlung der Universität Tübingen”; publikacja ta ukazała się wcześniej jako artykuł Brezina (1895) w Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. X, 1895, s. 231-370, plik DjVu; bogato ilustrowana, zawiera m.in. 2 plansze z figurami Widmanstättena kilkunastu różnych meteorytów żelaznych
  31. ^ dwie plansze z rysunkami okazów oraz budową wewnętrzną meteorytu Gnadenfrei; → początkowy fragment publikacji
  32. ^ dodatkowe referencje (na podstawie Wülfing 1897): Ref. N. J. 1880 II, p. 162-164; s. auch »Naturforscher« 1879 Nr. 52; Wochenschr. f. Astr., Met. u. Geogr. 1880 p. 113-116
  33. ^ a b u Wülfing'a (1897) błędnie podano wolumen Bd. 37, powinno być Bd. 57
  34. ^ dodatkowe referencje (na podstawie Wülfing 1897): Ref. N. J. 1880 I. p. 46-47; Liebig-Kopp, Jahresber. 1879, p. 1274-1275
  35. ^ w artykule m.in. o meteorytach: Gnadenfrei (Piława Górna), Grüneberg (Wilkanówko) i Pułtusk oraz fotografia grobu Ernsta Chladniego; teksty
  36. ^ katalog zbioru meteorytów w Berlinie (zobacz również Klein (1906); wcześniejsze wydania katalogu:
    Klein Carl, (1889), Die Meteoriten-Sammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 15. October 1889, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Juni-Dec 1889, s. 843-864, plik DjVu;
    Klein Carl, (1903), Die Meteoritensammlung der Königlichen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin am 5. Februar 1903, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Jan-Juni 1903, s. 139-172, plik DjVu
  37. ^ a b wykład wygłoszony przez H. Kunischa w Klubie Humboldta we Wrocławiu
  38. ^ w posiadanym przez Redakcję egzemplarzu nie ma tego artykułu (?!)
  39. ^ skan gazety zakupiony w Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Wrocławskiego; karta biblioteczna – 507/687 Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego
  40. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  41. ^ meteoryty: Gnadenfrei (Piława Górna), Grüneberg (Wilkanówko), Grzempach (Grzempy), Morasko, Ratyn (Ratyń), Schellin (Skalin), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Swindnica Gorna; tam również wzmianka o znalezisku F. Rojkowskiego na Pomorzu;
    w tym numerze Uranii również fotografie meteorytów z wystawy „Budowa Wszechświata” w 1953 roku w Warszawie
  42. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  43. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
  44. ^ streszczenie publikacji Galle, Lasaulx (1879) podane za »Naturforscher«, nr 59, 1879
  45. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  46. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  47. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • mapy
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Gnadenfrei_(Pi%C5%82awa_G%C3%B3rna)”
Osobiste