O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 22:27, 22 cze 2024

Znaleziono tylko kilkaset małych fragmentów... czy aby na pewno?

Kaalijarv →
Wewnętrzna budowa jednego z fragmentów znalezionego w pobliżu krateru nr 2 (źródło: Reinvald 1940)
Znalezisko
Lokalizacja	Saaremaa, Estonia
Położenie[1]	58°24'N, 22°40'E
Data	1937
Uwagi	meteoryty znajdowane są w okolicach grupy kraterów Kaalijärv
Charakterystyka
Typ	żelazny, oktaedryt gruboziarnisty Og, IAB-MG
Masa	~2,25 kg (masa główna 5,7 kg, znalezisko z listopada 2023 roku)
Liczba okazów	setki małych zwietrzałych fragmentów
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Kaali, Sall; Ösel, ros. Каалиярв, Каали (кратер)

„Bliźniacze” z Morasko meteoryty Kaalijarv i kratery Kaalijärv. Ciekawa, a zarazem wątpliwa historia najnowszych znalezisk!

Najpierw zidentyfikowano krateropodobne struktury, a dopiero później znaleziono setki małych, mocno zwietrzałych fragmentów meteorytu. Meteoryty żelazne Kaalijarv (popularnie zwany Kaali; natomiast nazwa „Kaali järv” oznacza Jezioro Kaali), znajdowane są w otoczeniu 9 kraterów uderzeniowych Kaalijärv [crater].

W listopadzie 2023 roku, grupa poszukiwaczy z Polski, Filip Nikodem i Kazimierz Magneto, znaleźli masę główną (5,7 kg) meteorytu!

Historia z oszustwem w tle?!

Największą strukturę krateropodobną (main crater) opisano już w XIX wieku (Johann Wilhelm von Luce, 1827). Przypisywano jej wówczas pochodzenie wulkaniczne, formowanie się leja krasowego, wynik eksplozji gazu ziemnego lub działalności człowieka. Dopiero na początku XX wieku rozpoznano jej impaktowe pochodzenie (Juljus Kaljuvee, 1922) i zidentyfikowano jeszcze kilka mniejszych kraterów. Znalezienie w 1937 roku pierwszych fragmentów meteorytu potwierdziło ich meteorytowe pochodzenie (Reinvaldt 1933, 1940).

Grupa kraterów uderzeniowych (Kaalijärv craters) znajduje się na wyspie Sarema (est. Saaremaa) w Estonii w pobliżu wsi Kaali. Największy z kraterów ma ok. 110 metrów średnicy, a wypełniające go jezioro nosi nazwę Kaalijärv (Kaali kraater, est. Kaali järv). Głównemu kraterowi towarzyszy osiem mniejszych o średnicach od 13 do 39 metrów. Obecnie część z nich jest mocno zniszczona i słabo widoczna. Wiek grupy kraterów oceniany jest na ok. 3237±10 lat (1530–1450 BC) (Łosiak et al. 2016).^[2] Powstały one w wyniku spadku meteoroidu żelaznego o początkowej masie ok. 1000 ton (szacuje się, że główny krater powstał w wyniku spadku fragmentu o wadze ok. 450 ton).^[3] W otoczeniu kraterów w latach 30. XX wieku znaleziono pierwsze małe fragmenty meteorytu żelaznego typu IAB-MG. Do końca XX wieku znaleziono setki małych fragmentów o łącznej wadze tylko ok. 2,25 kg!

Za Martin (2019) (tłumaczenie z estońskiego):

Inżynier górniczy Ivan Reinwaldt^[4] jako pierwszy znalazł żelazo meteorytowe w kraterach Kaali latem 1937 i 1938 roku. W sumie znalazł 31 fragmentów meteorytów z krateru 2 i krateru 5 o łącznej wadze ok. 100 g. W 1955 roku w kraterze nr 5 znaleziono za pomocą magnesów ok. 0,5 kg materiału magnetycznego, a jego czyszczenie i sortowanie dało 115 fragmentów, z których 51 ważyło ponad 1 g. Sześć fragmentów ważyło ponad pięć gramów: 8,62 g, 8,48 g, 7,25 g, 7,08 g, 7,06 g i 6,83 g. Całkowita waga fragmentów wynosiła 161,79 g. Liczba odłamków od 0,3 do 1 cm wynosiła 146,25 g. Znalezione fragmenty meteorytu mają chropowatą powierzchnię, nieregularny kształt i często ostre krawędzie. Ze względu na silną porowatość były poprzetykane pęknięciami i dlatego łatwo się rozpadały. Powierzchnie fragmentów meteorytów pokrywa warstwa tlenku żelaza i wodorotlenku (limonitu). W głównym kraterze nie znaleziono żadnego meteorytu.

Meteoryt Kaalijarv należy do najpopularniejszego typu meteorytów żelaznych IAB-MG i jest oktaedrytem gruboziarnistym (coarse octahedrites, Og). Oryginalna nazwa tego meteorytu (i grupy kraterów) nie jest łatwa do wymówienia (☺), więc funkcjonuje on w środowisku meteoryciarzy pod nazwą Kaali.

Meteoryty żelazne typu IAB

O meteorytach żelaznych typu IAB (Woźniak 2021):

Grupa IAB

Grupa IAB – należy, obok grupy IIE, do klasy achondrytów prymitywnych, do klanu winonaitów–IAB–IIE – grupy meteory­tów żelaznych bogatych we frakcję krzemianową (silicate-bearing). Typu IAB są również metalowe klasty w winonaitach.

Grupa IAB jest najliczniejszą grupą meteorytów żelaznych. Powstała ona z połączenia wyróżnianych początkowo grup IA i IB oraz z włączenia do niej grupy IIICD (pierwotnie IIIC i IIID) (rys. 11):

• grupa IA – bardzo homogeniczna; zawiera meteoryty o zawartości Ge powyżej 190 ppm i równocześnie małej zawartości Ni; obecnie meteoryty tej grupy włączono w skład podgrup IAB-MG i IAB-sLL;

• grupa IB – silnie zróżnicowana; zawiera meteoryty o zawartości Ge poniżej 190 ppm i większej zawartości Ni; obecnie meteoryty tej grupy włączono w skład podgrup IAB-sHH, IAB-sHL;

• grupa IIIC – o niskiej zawartości Ge i średniej zawartości Ni; obecnie to podgrupa IAB-sLM;

• grupa IIID – o bardzo niskiej zawartości Ge i wysokiej zawartości Ni; obecnie to podgrupa IAB-sLH.

Relacja między zawartością niklu a szerokością belek kamacytu w meteorytach żelaznych podgrup grupy IAB

Podział ten ma swoje uzasadnienie przede wszystkim w składzie mineralnych i tempie stygnięcia (coolong rate) poszczególnych meteorytów tej grupy. Mimo, że mają one bardzo zróżnicowaną strukturę, od bardzo gruboziarnistych (Ogg) do bardzo drobnoziarnistych (Off), aż po bezstrukturowe ataksyty (ATAX), średnie tempo stygnięcia wynosi dla nich ok. kilkadziesiąt stopni ma milion lat.

Meteoryty grupy IAB charakteryzują się wysoką zawartością arsenu (As) i złota (Au). Warto podkreślić, że zawartość obu tych pierwiastków jest bardzo silnie skorelowana dodatnio dla wszystkich grup meteorytów żelaznych! (patrz Załącznik 2 i rys. 8).

Charakterystyczne dla tej grupy są liczne nodule troilitowe i grafitowe, kanciaste, nieregularne, duże inkluzje krzemianowe oraz występowanie węglików (cohenit, haxonit) (fot. 4). Liczne inkluzje krzemianowe ułatwiają wstępne rozpoznanie tej grupy. Duża część meteorytów tej grupy zawiera duże nodule troilitowo-grafitowe otoczone warstewkami schreibersytu i cohenitu. Grafit często towarzyszy troilitowi oraz tworzy też samodzielnie duże nodule (fot. 5). Cohenit tworzy otoczki nodul troilitowych oraz występuje w formie grup milimetrowej wielkości „pęcherzyków” (makrowytrąceń, macroprecipitates) zorientowanych wzdłuż belek kamacytu. Jest to też bardzo charakterystyczna cecha meteorytów grupy IAB. W grupie IAB występują też bardzo licznie makroskopowe wytrącenia (macroprecipitates) schreibersytu (fosforek), a w grupie IA stwierdzono występowanie rhabdytu. W grupie IA zaobserwowano również występowanie daubréelitu (siarczek) i carlsbergitu (azotek). Stwierdzono w meteorytach grupy IAB występowanie chromitu (spinel), fosforanów (brianit, buchwaldyt, czochralskiit, moraskoit) i sfalerytu (siarczek).

Kanciaste (angular) inkluzje krzemianowe mogą stanowić do 15% objętości meteorytu. Składają się one głównie z oliwinu (Fa_1-8), ortopiroksenu (Fs_4-9) i plagioklazu (Ab_76-87). Inkluzje te mają w przybliżeniu chondrytową mineralogię i są bardzo podobne, pod względem mineralogicznym i składu izotopowego tlenu (Δ¹⁷O i δ¹⁸O), do winonaitów. W okazach meteorytów bogatych w inkluzje krzemianowe ciągłość figur Thomsona-Widmanstättena rzadko przekracza odległość 15 mm, jest to prawdopodobnie spowodowane przerwaniem ciągłości wzrostu ziaren taenitu?

Najnowsze oszacowania średniego tempa stygnięcia stopu Fe-Ni dla grupy IAB (jej bogatszych w nikiel członków) dają wartość 10-30ºC na milion lat. Skład izotopowy metalu meteorytów grupy IAB odpowiada składowi Ziemi, więc jej ciało macierzyste uformowało się w jej pobliżu (populacja NC).

Współcześnie meteoryty żelazne grupy IAB dzieli się na kilka podgrup, które mają bardzo zróżnicowaną zawartość pierwiastków śladowych i prawdopodobnie różne pochodzenie (różne ciała macierzyste).

Jest to zbiór (kompleks, complex) składający się z podgrup (grouplets): IAB-MG, IAB-sHH, IAB-sHL, IAB-sLH, IAB-sLL, IAB-sLM oraz podgrupy IAB-ung (ungrouped). Podział ten i przyjęte oznaczenia literowe opierają się na średniej zawartości niklu (Ni) i złota (Au) (rys. 12):

• IAB-MG (main group) – grupa główna, najliczniejsza; niska zawartość niklu i złota (zbliżona do zawartości w podgrupie IAB-sLL); największa spośród wszystkich meteorytów żelaznych zawartość galu i germanu;

• IAB-sHH – high Au, high Ni; razem z podgrupą IAB-sHL mają odmienny skład izotopów molibdenu od pozostałych podgrup;

• IAB-sHL – high Au, low Ni;

• IAB-sLH – low Au, high Ni; pierwotnie IIID; razem z podgrupą IAB-sLM mają taki sam skład izotopowy molibdenu, jak podgrupy IAB-MG i IAB-sLL; meteoryty tej podgrupy mają najniższą zawartość galu i irydu;

• IAB-sLL – low Au, low Ni; druga pod względem liczebności podgrupa; meteoryty tej podgrupy mają jedną z naj­większych spośród wszystkich meteorytów żelaznych zawartość galu i germanu;

• IAB-sLM – low Au, medium Ni; pierwotnie IIIC;

• IAB-ung – niezgrupowne; w podgrupie tej wyodrębniono kilka par i trio (gruplets) podobnych meteorytów, które być może stanowią zalążki przyszłych nowych grup? (więcej o tych nie zatwierdzony jeszcze podgrupach w rozdziale o meteorytach anomalnych i niezgrupowanych);

do grupy IAB zalicza się także: podgrupę IAB complex (IAB cplx) – zbiór meteorytów, które nie zostały zaklasyfikowane do żadnej z podgrup;

oraz IAB-an – meteoryty anomalne;

również IAB? – nieokreślone;

wyróżniamy jeszcze 2 anomalne meteoryty po jednym w podgrupach IAB-sHL-an i IAB-sLM-an.

Najbardziej znani przedstawiciele grupy IAB to meteoryty: Toluca^[5] (IAB-sLL, Og), Campo del Cielo^[6] (IAB-MG, Og), Odessa^[7] (IAB-MG, Og), Canyon Diablo^[8] (IAB-MG, Og) i Mundrabilla^[9] (IAB-ung, Om) (fot. 2, 6 i 8) [oraz Bohumilitz, Kaalijarv, Magura, Nagy-Vázsony]. Większość jej członków to oktaedryty grubo- i średnioziarniste (Og, Om, ale zdarzają się i inne oktaedryty, a nawet ataksyty; patrz tabela 1 oraz rys. 2). Jest bardzo prawdopodobne, że meteoryty tej grupy pochodzą z różnych ciał macierzystych i mają różną historię powstania.

Oktaedryty gruboziarniste Morasko, Przełazy (Seeläsgen) i Tabarz były początkowo klasyfikowane jako IIICD, ale obecnie są w podgrupie IAB-MG i są uważane za sparowane (paired). (…)

Kolekcje

Analizując światowe zbiory meteorytów (Koblitz MetBase; Явнель et al. 1986), rzuca się w oczy, że znajdują się w nich tylko bardzo małe i mocno zwietrzałe fragmenty meteorytu Kaalijarv, których waga nie przekracza 30 gram. Do 2017 roku największy znaleziony fragment miał 28,2 g!

Meteoryt Kaalijarv w największych kolekcjach:

Meteoryt Kaali w zbiorach radzieckich (Явнель et al. 1986)

Zbiór	waga fragmentów (Koblitz MetBase)	uwagi
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.	3,59 kg	największy fragment 28,2 g (po 2017 roku zawartość zbioru znacznie się powiększyła)
Moscow, Acad. Sci.	88,5 g	największy fragment 16,4 g (Явнель et al. 1986)
Minsk, Geol. Mus.	15 g
London, Nat. Hist. Mus.	14,6 g
New York, Amer. Mus. Nat. Hist.	9 g
(…)

Brak fragmentów tego meteorytu w zbiorach polskich. Ale w prywatnych kolekcjach zagranicznych znajdują się okazy ważące nawet po kilka kilogramów!

Nowe znaleziska...

Za Martin (2019) (tłumaczenie z estońskiego):

Czegka i Tiirmaa oszacowali, że przed rokiem 2017 w kraterze Kaali znaleziono łącznie ok. 3,5 kg materiału meteorytowego, którego największy fragment miał prawie 30 g. Ilość materiału wzrosła do 5,2 kg od 2019 roku. Większość materiałów znajduje się w Muzeum Przyrody w Tartu, a częściowo w Instytucie Geologii Politechniki w Tallinie.

Raukas (Raukas et al. 2010) podaje, że w okolicy krateru nr 5 znaleziono okaz o wadze 38,4 g.

Po 2017 roku dokonano szeregu nowych znalezisk. W ich wyniku znaleziono wiele nowych fragmentów meteorytu Kaalijarv w tym dwa największe okazy: 172,2 g (nazwany „Maria“) i 620,96 g (nazwany „Mateusz“), ich znalazcami byli Maria Hermann i Mateusz Szyszka. Prace poszukiwacze prowadzono w ramach badań zorganizowanych przez Uniwersytet w Tartu.^[10] Znalezione okazy i fragmenty zostały przekazane do zbiorów Uniwersytetu w Tartu (University of Tartu).

W wyniku prowadzonych współcześnie poszukiwań kolekcja fragmentów (okazów) meteorytu Kaali w zbiorach Uniwersytetu w Tartu powiększyła się o kilka większych okazów. Wykaz części zbiorów:

Część nowych znalezisk; w tym okazy „Maria” i „Mateusz”

Starsza część znalezisk; fragmenty skał

Grupa kraterów Kaalijärv i meteoryt Kaalijarv są bardzo podobne do grupy kraterów Morasko i meteorytu Morasko. Obie grupy kraterów mają podobne wielkości, znajdują się na podobnym co do wielkości obszarze, ponadto są podobnego wieku. Również meteoryt Kaalijarv i Morasko są tego samego typu! Tak jak meteoryt i kratery Morasko są obiektem intensywnych badań, tak meteoryt Kaalijarv i towarzyszące mu kratery, posiadają bardzo bogatą literaturę naukową i ciągle są obiektem zainteresowania estońskich i zagranicznych badaczy.

...i pokusa

Meteoryt Kaalijarv jest tego samego typu (IAB-MG) i tej samej klasy strukturalnej (Og), co inne popularne meteoryty żelazne, np.: Morasko, Campo del Cielo^[6], Canyon Diablo^[8], Magura oraz Odessa (iron)^[7].

Porównanie składu meteorytu Morasko z innymi meteorytami z grupy IAB-MG (Og) (źródło: Choi et al. 1995 i inne; zobacz również → Woźniak (2021, ASMP)):

Grupa meteorytów żelazny typu IAB-MG (Woźniak 2021)

Meteoryt/ /pierwiastek	Morasko	Campo del Cielo[6]	Canyon Diablo[8]	Magura	Odessa (iron)[7]	Kaalijarv‡
Ni [%]	6,85	7,13	7,01	6,48	7,19	7,53 i 7,55
Co [%]	0,454	0,437	0,466	0,462	0,471	0,481 i 0,47
Ga [ppm]	103,6	91	81,8	98,2	75,6	82,1 i 78,2
Ge [ppm]	496	392	327	483	283	311
Ir [ppm]	1,1	3,19	2,32	3,6	2,4	3,07 i 3,0
Pt [ppm]	9,7*	6,7	6,2	–	6,2	8 i <3,6
Cu [ppm]	158	136	152	142	130	165 i 153
Cr [ppm]	25	40	25	26	33	28 i 17
Au [ppm]	1,52	1,48	1,56	1,53	1,65	1,712 i 1,641
W [ppm]	1,74	1,32	1,11	1,80	1,27	1,0 i 0,87
As [ppm]	10,9	10,8	13,1	10,5	14,4	17 i 18

* wartości z pracy Pilski et al. (2013, MaPS);

** ppm (ang. parts per million) – części na milion;

† wyniki analiz innej próbki.

‡ źródło: Wasson et al. (2002)

Obfitość i łatwość pozyskiwania okazów meteorytu Morasko, w porównaniu z ubogimi znaleziskami w okolicach kraterów Kaali oraz opisywane podobieństwo obu meteorytów, może rodzić pokusę dla nieuczciwych poszukiwaczy i kolekcjonerów. W opisanej poniżej historii przewijają się nazwiska dwóch „bohaterów” historii meteorytu Rusałka – Mateusza Szyszka i Kryspina Rodriguez.

Od lat w badaniach struktur impaktowych na terenie Estonii bierze udział m.in. doktor Anna Łosiak z Instytutu Nauk Geologicznych PAN z Ośrodka Badawczego we Wrocławiu.^[11] W jednej z jej publikacji (Łosiak et al. 2020) znajduje się taki fragment (wyróżnienia w tekście Redakcja):

Despite the 1.5 day-long search with a metal detector over ~270,000 m2 of the area, around both structures, no clear signs of meteoritic material were found (Fig. 6). Numerous pieces of farming equipment (especially horseshoes) and parts of military equipment were found. Additionally, areas were identified that contained high amounts of bog iron that includes magnetite. In only one location, on the NW rim of the Ilumetsa^[12] Small, we identified a location that was responding to the metal detector at frequency characteristic to iron-nickel alloy, similar to that found around the Kaali craters (M. Szyszko during 2017 field campaign).^[10] Therefore, despite no large meteoritic body being found, a number of small weathered pieces that adhered to the small hand magnet were collected.
(…)

The size–frequency distribution of crater-related meteorites can vary significantly even for crater sizes similar to those at Ilumetsa.^[12] For example, both the Morasko and Kaali structures are comparable strewn fields, with the largest crater ~100 m in diameter, where both were formed by an IAB-MG iron impactor (Spencer 1938; Karwowski et al. 2016); however, the number of available large pieces varies significantly. There are multiple pieces found at Morasko that are hundreds of kilograms in weight (total mass according to the Meteoritical Bulletin Database is 290 kg, but a true value, including a single piece of 261 kg found in 2012 and 271 kg found in 2017 is much higher), while the largest piece of the impactor found in Kaali so far is only 600 g. That fragment was found in 2017 during our own fieldwork campaign there by M. Szyszka. Before 2017, the largest known fragment from this location was of ~20 g total mass, and according to the Meteoritical Bulletin Database, the total mass of fragments was 2.5 kg (but likely was lower than that); including our recent finds it is now close to ~4 kg in mass.

Z tekstu wynika, że nowym „rekordzistą” został znalazca kilku polskich „nowych” meteorytów, m.in. Jankowo Dolne i Rusałka – Mateusza Szyszka (oczywiście znamy finał obu tych historii, jak również opowieść o przeciętym plecaku i kradzieży bardzo cennego meteorytu).^[13]

Tajemnicze okazy

Na stronie Roberta (Boba) Wesela (Nakhla Dog Meteorites) dotyczącej meteorytu Kaali w jego kolekcji, znajduje się informacja^[14], że w czasie dwutygodniowych poszukiwań^[10] w lipcu 2017 roku, na które zgodę wydał Uniwersytet w Tartu w Estonii, znaleziono ok. 10 fragmentów, a poszukiwaczom pozwolono zatrzymać jakiś procent znalezisk. Osoba z grupy poszukiwawczej zgłosiła się do Roberta i zaproponowała mu zakup 4 największych dostępnych okazów o wagach: 2785 g, 1055 g, 478 g i 260 g.^[15] Robert kupił zaoferowane mu okazy. Jak pisze na stronie, jeden z nich trafił do muzeum, jeden do prywatnej kolekcji, a jeden został w jego zbiorach. Zachował on w swojej kolekcji okaz 2785 g, natomiast okaz 1055 g wystawił na sprzedaż za 20000 $.

Do znalezisk nabytych przez Roberta Wesela dołączona była kopia listu z podziękowaniami (est. Tänukiri) dla znalazcy na papierze firmowym Uniwersytetu w Tartu z podpisem rektora Volli Kalm!

Strony internetowe kolekcjonerów posiadających duże okazy i fragmenty meteorytu Kaali (screenshots)

Aktualnie na stronie Roberta Wesela można obejrzeć największy okaz 2785 g (Nakhla Dog Meteorites)

Na kopii strony z 28 lipca 2018 roku widać też okaz 1055 g oferowany w cenie 20000 USD (Internet Archive)

Płytka meteorytu Kaali w kolekcji Pierre-Marie Pelé (61,4 g), gdzie jako sprzedawca podany jest Kryspín Rodríguez (Meteor-Center.com)

Propozycję sprzedaży okazów Robertowi Wesel złożył Kryspín Rodríguez, również on sprzedał dużą płytkę meteorytu do kolekcji Pierre-Marie Pelé. Konsultowaliśmy wygląd okazów z kolekcji Roberta Wesela ze znawcami tematu. Doświadczeni poszukiwacze meteorytu Morasko, stwierdzili, że są to okazy Morasko!^[16] Na polskim rynku też można było nabyć w 2019 roku fragmenty meteorytu Kaali.^[17]

Trudno uwierzyć, że Uniwersytet w Tartu, jako procent znaleźnego dałby poszukiwaczom największe i najcenniejsze okazy i w dodatku nie zostały one zewidencjonowane!?

Co wiemy?

Co udało się jeszcze ustalić?

• Mateusz Szyszka uczestniczył latem 2017 roku w dwutygodniowych badaniach i poszukiwaniach zorganizowanych przez Uniwersytet w Tartu na terenie rezerwatu Kaalijarv; ^[10]
• od uczestników tych badań wiemy, że wszystkie (?) znalezione okazy meteorytu zostały przekazane do zbiorów Uniwersytetu w Tartu (inf. prywatna);
• poszukiwanie meteorytów na tym terenie jest zabronione, a ich wywóz z Estonii jest zakazany bez stosownych zezwoleń;
• za udział w badaniach Mateusz Szyszka otrzymał od uniwersytetu w Tartu pisemne podziękowanie:

TÄNUKIRI

Honourable

[imię i nazwisko]

Tartu University acknowledges your valuable contribution to Estonian meteorite and meteorite impact crater studies.

Volli Kalm

Rector

November, 2017

• Kryspin Rodriguez oferował kolekcjonerom małe i duże okazy meteorytu Kaali; małe okazy oferował też Alan Mazur;
• dużych okazów było 6 o wagach: 2780, 1055, 478, 260 g oraz dwa o wagach ok. 1,5 i 1,6 kg?!
• okaz ~1,6 kg został pocięty na mniejsze płytki przez Marcina Cimałę;
• gdzie trafiła część okazów i płytek wiemy częściowo z postów na facebooku i ze stron kolekcjonerów, którzy je nabyli (patrz → Fragmenty meteorytu na fb i Allegro);
• na zlecenie Kryspina Rodriguez mały okaz meteorytu Kaali – fragment 2,6 g – badany był w marcu 2021 roku na Uniwersytecie Alberta w Kanadzie.^[18][19] Analizy wykonano metodą ICP-MS. Wyniki porównano z wynikami dla okazu Kaali z kolekcji uniwersytetu. Wykazały one, że przesłana próbka jest identyczna jak okaz porównawczy:

(…) The fact that the concentrations of these ten elements in your specimen are the same, within analytical error, confirms that your specimen is indeed a fragment of the Kaalijarv meteorite.

• duże okazy meteorytu Kaali z oferty Kryspina Rodriguez nie były badane;
• do ofert sprzedaży okazów meteorytu Kaali załączane były wyniki analizy z Uniwersytetu Alberta w Kanadzie i kopia podziękowań dla Mateusza Szyszka od Uniwersytetu w Tartu;
• do części oferowanych okazów załączone były też mapki z zaznaczoną lokalizacją znaleziska.

Pytania i wątpliwości

Kryspin Rodriguez kupił od Mateusza Szyszki duże (fałszywe?) i małe (prawdziwe?) okazy „Kaali”. Szyszka dołączył do nich „podziękowanie/certyfikat” od uniwersytetu w Tartu. Rodriguez zrobił analizy małego okazu w Kanadzie.^[19] Wiedząc, że okazy duże są „podejrzane” i nielegalne, Rodriguez oferował je kolekcjonerom posługując się „certyfikatem” Szyszki i analizami z Kanady. Nie badano dużych okazów, więc nie ma pewności, że to nie są, np. okazy meteorytu Morasko.

Pisaliśmy o naszych wątpliwościach do Kryspina Rodriguez, ale nie otrzymaliśmy odpowiedzi lub dementi dotyczących podanych wyżej informacji.

Nasuwają się dwa scenariusze mogące wyjaśnić rozbieżności (sic!) pomiędzy zawartością zbiorów instytucjonalnych – setki małych, silnie zwietrzałych fragmentów, a okazami znajdującymi się w obrocie kolekcjonerskim – duże, ładne okazy:

• albo znalazca zataił znalezienie kilku okazów i nielegalnie je wywiózł z Estonii?
• albo Robert Wesel zamiast okazów Kaali kupił około 4 kg meteorytów z innego spadku, np. Morasko (co wydaje się najbardziej prawdopodobne)?

Pozostaje wiele pytań i wątpliwości! Czyżby kolejne oszustwo?!

Zapewne badania zawartości irydu (Ir) i galu (Ga) w tych okazach rozwiałoby wszelkie wątpliwości? Należałoby zrobić analizę pierwiastków śladowych (ang. trace elements) za pomocą neutronowej analizy aktywacyjnej (INAA, Instrumental Neutron Activation Analysis) lub metodą spektrometrii mas sprzężonej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS, ang. inductively coupled plasma – mass spectrometry), gdyż standardowe badania na mikrosondzie (ang. microprobe) na mikroskopie elektronowym pozwalają zidentyfikować jedynie minerały składowe meteorytu (Woźniak 2021).

W detektywistycznym wątku hasła pomagał TW „Tropiciel”. Dziękujemy.

Lokalizacja

Kratery Kaalijärv (Raukas et al. 2010)

krater	średnica/ /głębokość [m]	opis
main	105-110/22	największy; stale wypełniony wodą
1	39/4	porośnięty kępą drzew
2	36/3,5	nakłada się na krater 8
3	33/3,5	dobrze zachowany
4	14-20	owalny, zniszczony, słabo widoczny
5	13/3
6	26/0,6	zniszczony, słabo widoczny
7	15/2	zniszczony, słabo widoczny
8	27/2	nakłada się na krater 2

W Kaali znajduje się Muzeum Meteorytów i Wapienia (Kaali Meteoritics and Limestone Museum, est. Kaali meteoriitika ja paekivimuuseum).

Mapy

Grupa kraterów Kaalijärv (więcej patrz → Kratery Kaalijärv)

Kratery Kaalijärv (na mapie zaznaczono położenie kraterów; relief plus mapa podstawowa) (źródło: Maa-amet (X-GIS 2.0))

Kratery Kaalijärv, relief plus mapa (źródło: Maa-amet (X-GIS 2.0))

Krater główny (main) (więcej → Kratery Kaalijärv)

Kaalijarv/Galerie

Połowa okazu (1,1 g) w kolekcji Alana Mazura (okaz pochodzi ze zbiorów Muzeum Fersmana w Moskwie)

Znalezienie masy głównej (5,7 kg) meteorytu Kaalijarv w listopadzie 2023 roku przez Filipa Nikodema i Kazimierza Magneto

Wizyta Redakcji w Kaali w czerwcu 2024 roku (patrz → Kaalijarv/Galerie)

Grupa kraterów Kaalijärv (więcej patrz → Kratery Kaalijärv; Kaalijarv/Galerie)

Grupa kraterów Kaalijärv (Reinwaldt 1928); więcej → Kratery Kaalijärv	Pierwsze zidentyfikowane pozostałe kratery Kaalijärv (Reinvald 1933)	Rozmieszczenie kraterów Kaalijärv (Łosiak et al. 2016)
Kratery Kaalijärv, ortofotomapa (źródło: Maa-amet (X-GIS 2.0))	Wizyta Redakcji w Kaali w czerwcu 2024 roku (patrz → Kaalijarv/Galerie)

Współcześnie znalezione okazy (źródło: Geoscience collections of Estonia)

Okaz meteorytu Kaalijarv (172,2 g, nazwany „Maria“) ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (University of Tartu)

Okaz meteorytu Kaalijarv (620,96 g, nazwany „Mateusz“) ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (University of Tartu)

Okaz meteorytu Kaalijarv (396 g; Plado 2018) ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (University of Tartu)

Заварицкий (1952)

Fig. 24. Oktaedryt gruboziarnisty Kaalijarv (IAB-MG, Og). Mikrostruktura. Rozmiar obrazu 18,7 mm

Fig. 25. Oktaedryt gruboziarnisty Kaalijarv (IAB-MG, Og). Mikrostruktura. Rozmiar obrazu 2,7 mm

Wybrane ilustracje z publikacji Reinvald (1940)

Widok na krater nr 3	Widok na krater główny (main) i kratery nr 1-6	Widok na krater główny (main) i kratery nr 1 i 6
Poszukiwania w pobliżu krateru nr 2	Znajdowane fragmenty	Znajdowane fragmenty
Wewnętrzna budowa jednego z fragmentów znalezionego w pobliżu krateru nr 2

Przeszlifowany (i wytrawiony) fragment meteorytu o wadze 18,6 g znalezionego przez I.Reinvalda. Rozmiar okazu 3×2,5 cm (Spencer 1938, Plate III)

Fragmenty meteoryt, odpowiednio: 6,7, 5,7 i 2,6 g (Buchwald 1975, fig. 951)

Dwa fragmenty ze zbiorów Muzeum Fersmana w Moskwie. Prawy okaz 15,4 g (masa główna, №1377), po lewej okaz 8,9 g (№1380) (Заварицкий et al. 1952; Явнель et al. 1986)

Wybrane ilustracje z publikacji Racki et al. (2018) opisującej historię odkrycia kraterów i ich badań (z oryginalnymi podpisami, szczegóły w publikacji)

Fig. 3. A. Johann Wilhelm Ludwig von Luce (1750–1842), the German priest and scholar, engaged in propagation of Estonian language, who first described the Kaali lake crater in 1827 (https://utlib.ut.ee/eeva/index.php?lang=de&do=autor_pilt&aid=85&eid=37). B. Title page of his work on the Oesel Island, containing first account on the crateriform structure. C. The oldest location plan of the Kaalijärv crateriform structure published in an archaeological monograph of Kruse (1842, pl. 62), who probably introduced this name (as KaliJerw) to scientific literature (Wangenheim von Qualen, 1849, p. 36).	Fig. 4. First geological cross sections and schematic plan of the Kaalijärv crateriform structure, published by Wangenheim von Qualen (1849, pl. 5 in the Moscow edition; A) and Eichwald (1854, p. 8; B1), as a visualization of two opposing endogenic models, maartype volcanic and sinkhole, respectively (compare with later graphical elucidation of the crater as the meteorite impact site – Figs. 2B and 5C, D). In the hypothesized ground collapse, “A” means a funnel-like depression, “+” – the layers of limestone at the lake are subsided, they are strongly bent and broken and they show the layers at the wall “a” from it downfallen position, almost as at “b” where “+” means that there has been similar downwashing of clay layers between the limestone layers. It shows directly that there is a subterranean connection between the lake and the spring at Salla.	Fig. 7. Ivan A. Reinwald (A; https://www.geni.com/people/Ivan-Reinwald/6000000052529043831), inspector of the Mining Industry of Estonia, leading researcher of the Kaali crater field since 1927, and the principal impact characters documented by him: tilted dolomite strata in the upper part of the interior wall of the Kaali crater (cf. with Fig. 6), with Reinwald in the foreground (B); shattered meteoritic iron pieces from craters no. 2 and 5 (C), and Kaalijärv viewed from aeroplane of Estonian Air Defense in 1938 (D); from Fisher (1936, p. 298; B) and Reinwald (1940, C – compiled from figs. 10 and 14; D – fig. 5, cf. with Fig. 2A).
Fig. 2. View of the Kaali lake crater on the Estonian island of Oesel (A; photo courtesy of Reet Tiirmaa), and geological cross-section of the impact structure (after Tiirmaa, 1994, from Plado, 2012, fig. 8).

Fragmenty meteorytu na fb i Allegro

W maju 2019 roku na portalu aukcyjnym Allegro oferowano 7 g płytkę meteorytu Kaali

Płytka (7 g) meteorytu Kaali (Archiwum Allegro (8068297168))

Na portalu facebook można znaleźć posty dotyczące handlu fragmentami meteorytu Kaali:

• profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Alan Mazur (07.01.2018), zdjęcia fragmentu meteorytu Kaali o wadze 1,1 g ze zbiorów muzeum w Moskwie; fb

• profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Alan Mazur (03.08.2018), zdjęcia fragmentu meteorytu Kaali o wadze 1,1 g ze zbiorów muzeum w Moskwie; fb

• profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Andries Goedhart (22.01.2019), prezentujący płytkę meteorytu Kaali o wadze 5,5 g kupioną od Alana Mazura; fb

• post Kormos Balázs w albumie Meteoritjaim (28.01.2019), prezentujący mały fragment meteorytu Kaali; fb

• profil 'Meteorite Club, post Cristian Samuel Cristian (10.03.2019), prezentuje dwa fragmenty meteorytu Kaali o wadze 1,44 g kupione od Alana Mazura; fb

• profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Zsolt Kereszty (09.04.2019), prezentujący płytkę meteorytu Kaali; Jason Utas skomentował, że „lokalni poszukiwacze znaleźli tam jeszcze ponad 10-15 kg w ciągu ostatniego roku”; fb

• profil METEORITOK, post Zsolt Kereszty (11.04.2019), zdjęcia terenowe z poszukiwań meteorytu Kaali i zrzut ekranu z pozycją GPS znaleziska; fb

• profil POLANDMET Meteorites, post Marcin A. Cimała (12.04.2019), ze zdjęciami z cięcia 1 kg okazu meteorytu Kaali z kolekcji Alana Mazura; Tom Perry zasugerował, że płytki są podobne do meteorytu Campo del Cielo^[6]; fb

• profil Meteorite Club, post Dean Hull (21.04.2019), prezentujący płytką meteorytu Kaali o wadze 5,17 g kupioną od Alana Mazura; fb

• post Mike Fleeman (9.11.2019), ze zdjęciem okazu 1055 g; fb

• profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Sergei Yudaev (30.06.2020), ze zdjęciami piętki meteorytu Kaali o wadze 62 g; fb

• profil LGF Foundation, Inc., post (13.04.2021), prezentujący okaz meteorytu Kaali o wadze 1055 g; fb

Bibliografia

• Aaloe Aasa O. (Аалоэ Ааза), Нестор Хелдур Эдуардович (Nestor Kheldur Eduardovich), (1963), Метеориты коллекции Института геологии Академии наук Эстонской ССР (The Meteorite Collection of the Institute of Geology, Academy of Sciences of the Estonian S.S.R.), Метеоритика (Доклады на расширенном пленуме комитета по метеоритам Академии наук Эстонской ССР), Sari: Eesti NSV Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituudi uurimused XI, Eesti Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituut, Tallinn 1963, s. 121-132.^[20]

• Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 704-707). ISBN 0-520-02934-8.^[21] Pliki PDF.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Кулик Леонид А. (Kulik Leonid A.), (1940), Метеоритный кратер Каалиярв в СССР, Природа, 12, 1940, s. 63-65. Plik TXT.

• Łosiak Anna, Wild Eva M., Geppert Wolf D., Huber Matthew S., Jõeleht Argo, Kriiska Aivar, Kulkov Alexander, Paavel Kristiina, Pirkovic Irena, Plado Jüri, Steier Peter, Välja Rudolf, Wilk Jakob, Wisniowski Tomek, Zanetti Michael, (2016), Dating a small impact crater: An age of Kaali crater (Estonia) based on charcoal emplaced within proximal ejecta, Meteoritics & Planetary Science, vol. 51(4), 2016, s. 681-695.^[13] Plik doi.

• Łosiak Anna, Jõeleht Argo, Plado Jüri, Szyszka Mateusz, Kirsimäe Kalle, Wild Eva M., Steier Peter, Belcher Claire, Jaźwa Aleksandra M., Helde E., (2020), Determining the age and possibility for an extraterrestrial impact formation mechanism of the Ilumetsä structures (Estonia), Meteoritics & Planetary Science, vol. 55(2), 2020, s. 274-293.^[12][13] Plik doi.

• Łosiak Anna, Belcher Claire M., Plado Jüri, Jõeleht Argo, Herd Chris D.K., Kofman Randy S., Szokaluk Monika, Szczuciński Witold, Muszyński Andrzej, Wild Eva M., Baker S.J., (2022), Small impact cratering processes produce distinctive charcoal assemblages, Geology, 50(11), 2022, s. 1276-1280 (supplemental material) (abstrakt).^[22] Plik doi.

• +Martin Imre Andreas, (2019), Kaali raudmeteoriidi petrograafiline ja geokeemiline kirjeldus, Geoloogia osakonna bakalaureusetööd – Bachelor's theses, Tartu 2019, ss. 34.^[23] Plik PDF.

• Moora Tanel, Raukas Anto, Stankowski Wojciech T.J., (2012), Dating of the Reo site (Island of Saaremaa, Estonia) with silicate and iron microspherules points to an exact age of the fall of the Kaali meteorite, Geochronometria, 39(4), 2012, s. 262-267. Plik doi.

• Plado Jüri, (2012), Meteorite impact craters and possibly impact-related structures in Estonia, Meteoritics & Planetary Science, vol. 47(10), 2012, s. 1590-1605. Plik doi.

• +Plado Jüri, (2018), Kaali. Meteoriidid, süsi ja vanus, portal sirp.ee (po estońsku).^[24] Plik TXT.

• +Plado Jüri, (2019), Meteoorist kraatrini, Argo 2019, ss. 176 (po estońsku). ISBN 978-9949-607-82-2.

• +Racki Grzegorz, Viik Tõnu, Puura Väino, (2018), Julius Kaljuvee, Ivan Reinwald, and Estonian pioneering ideas on meteorite impacts and cosmic neocatastrophism in the early 20th century, Bulletin de la Société Géologique de France, 189(11), 2018, ss. 20. Plik doi.

• Raukas Anto, Stankowski Wojciech, (2010), The Kaali crater field and other geosites of Saaremaa Island (Estonia): the perspectives for a geopark, Geologos, 16(1), 2010, s. 59-68. Plik doi.

• Reinwaldt Ivan, (1928)^[25], Bericht über geologische Untersuchungen am Kaalijärv (Krater von Sall) auf Ösel, Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded, 35, Tartu 1928, s. 30-70.^[26] Plik PDF.

• Reinvaldt (Reinwald)^[4] J.(Ivan) A., (1933)^[25], Kaali järv - The meteorite craters on the island of Ösel (Estonia), Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded, 39, Tartu 1933, s. 183-202. Plik PDF.

• Reinwald Ivan, (1938), Meteoorkraatrid Saaremaal. Meteor Craters on the Island of Saaremaa (Oesel), Tallinn 1938, ss. 16. Plik PDF.

• Reinvald I.A. (Reinwald Ivan Aleksandrovich, Рейнвальдт Иван Александрович), (1940)^[25], The Kaalijärv meteor craters (Estonia). Supplementary research of 1937: Discovery of meteoritic iron, Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded, 45, Tartu 1940, s. 81-99. Plik PDF.

• Spencer Leonard James, (1938), The Kaalijärv meteorite from the Estonian craters (With Plate III.), Mineralogical Magazine, 25(161), 1938, s. 75-80. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ^[27]; plik doi.

• Stankowski Wojciech, Raukas Anto, Bluszcz Andrzej, Fedorowicz Stanisław, (2007), Luminescence dating of the Morasko (Poland), Kaali, Ilumetsa and Tsõõrikmäe (Estonia) meteorite craters, Geochronometria, 28, 2007, s. 25-29.^[12][28] Plik doi.

• Stankowski Wojciech, (2009), Nowe dane luminescencyjne wieku impaktów w Morasku oraz Kaali (The new luminescence data of the Morasko and Kaali impacts), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 123-128. Plik PDF; plik ASMP.

• Tiirmaa Reet (Тийрмаа Р.Т.), (1983), Каталог метеоритов коллекции Института геологии АН ЭССР на октября 1981 г. (The catalog of meteorites from the collection of the Geological Institute of the Estonian Academy of Sciences on October 1, 1981), Метеоритика (Meteoritika), vol. 42, 1983, s. 170-182.^[29]

• Tiirmaa Reet, (1994), Kolekcja meteorytów Instytutu Geologicznego Estońskiej Akademii Nauk, Meteoryt, 1, 1994, s. 6-10 (tłum. Michał Kosmulski).^[30] Plik PDF.

• Uścinowicz Grzegorz, (2008), Materia pozaziemska w otoczeniu kraterów meteorytowych Kaali (Estonia), Geologos, 14(2), 2008, s. 211-219. Plik PDF.

• Uścinowicz Grzegorz, (2014), Impact craters and the extraterrestrial matter in their surroundings: case of Morasko (Poland) and Kaali (Estonia), Baltica: The International Journal on Geosciences, 27(1), 2014, s. 25-32. Plik doi.

• Wasson John T., Kallemeyn Gregory W., (2002), The IAB iron-meteorite complex: A group, five subgroups, numerous grouplets, closely related, mainly formed by crystal segregation in rapidly cooling melts, Geochimica et Cosmochimica Acta, 66(13), 2002, s. 2445-2473. Plik doi; plik PDF.

• Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).^[31] Plik ASMP; Książka abstraktów.

• Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221.^[32][33] Zbiory własne W&W.^[34]

• Заварицкий Александр Н., Кваша Лидия Г. (Zavaritskiy A.N., Kvasha L.G.)^[35], (1952), Метеориты СССР. Коллекциа Академии Наук СССР (Meteority SSSR), Академия Наук СССР, Комитет по метеоритам (USSR Academy of Sciences), Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moscow 1952, ss. 248.

• Zhu M.-H., Bronikowska M., Łosiak A., (2016), The formation of Kaali crater, Estonia: insights from numerical modeling, 79^th Annual Meeting of The Meteoritical Society, Berlin, Germany, 2016.^[36] Abstract [#6325].

• Pełna literatura dotycząca meteorytu Kaalijarv i kraterów znajduje się na portalu: Geoscience collections of Estonia.

Przypisy

Zobacz również

• Kratery Kaalijärv
• Kaalijarv/Masa główna
• Kaalijarv/Galerie

• meteoryt Morasko, kratery Morasko

• meteoryty: Jankowo Dolne, Krupe, Mikstat, Rusałka
• kategoria Oszustwa

• Projekty badawcze, granty

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Kaalijarv
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Kaalijarv

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – krater Kaalijärv [crater]

• Uniwersytet w Tartu, Estonia (University of Tartu, Estonia; Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.) – Tartu Ülikool, Eesti  ●  Tartu Ülikooli loodusmuuseum ja botaanikaaed – Natural History Museum and Botanical Garden  ●  Geoscience collections of Estonia (search meteorite)  ●  [katalogi → Levinson-Lessing (1897); Tiirmaa (1983); Tiirmaa (1994)]

• Wikipedia – jezioro Kaali kraater  ●  Sarema
• Wikipedia (EN) – Kaali crater
• Wikipedia – Spektrometria mas sprzężona z plazmą wzbudzaną indukcyjnie, ICP-MS  ●  Neutronowa analiza aktywacyjna, INAA
• Wikipedia – Pseudologia

• European Astrobiology Campus, EAC – Summer school “Impacts and their Role in the Evolution of Life on Earth”  ●  Nordic Network of Astrobiology – Summer school "Impacts and their Role in the Evolution of Life", Saaremaa, Estonia, 25 July - 3 August 2017

• Portal VisitEstonia.com – Kaali Meteoritics and Limestone Museum  ●  Kaali field of meteorite craters
• Explore the Mysteries of Kaali Meteorite Crater – KAALI Tavern & Hotel and Museum of Meteoritics

• woreczko.pl – Figury, struktury Widmanstättena (Widmanstätten pattern; Widmanstatten)  ●  Mikrosonda (Microprobe)

• ShutterStock – Iron meteorite particle from Kaali meteorite crater covered with rusty coat. Filmed on a turntable

Media

YouTube – Метеорит Каали (po estońsku)

YouTube – Kratery uderzeniowe - Astronarium 124