PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Kaalijarv

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (Kaalijarv/Galerie)
m (Bibliografia)
Linia 356: Linia 356:
* Raukas Anto, Stankowski Wojciech, (2010), '''The [[Kaalijarv|Kaali crater field]] and other geosites of Saaremaa Island (Estonia): the perspectives for a geopark''', ''Geologos'', 16(1), 2010, s. 59-68. Plik {{!doi|10.2478/v10118-010-0004-z}}.
* Raukas Anto, Stankowski Wojciech, (2010), '''The [[Kaalijarv|Kaali crater field]] and other geosites of Saaremaa Island (Estonia): the perspectives for a geopark''', ''Geologos'', 16(1), 2010, s. 59-68. Plik {{!doi|10.2478/v10118-010-0004-z}}.
-
* Reinwaldt Ivan, (1928)<ref name="bad date"></ref>, '''Bericht über geologische Untersuchungen am [[Kaalijarv|Kaalijärv]] (Krater von Sall) auf Ösel''', ''Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded'', 35, Tartu 1928, s. 30-70.<ref>z [[Kratery Kaalijärv|8 planszami]]</ref> Plik [http://hdl.handle.net/10062/29076 PDF].
+
* {{Txt2Img|Kaali_(Aaloe-Reinwald).jpg|Reinwaldt Ivan}}, (1928)<ref name="bad date"></ref>, '''Bericht über geologische Untersuchungen am [[Kaalijarv|Kaalijärv]] (Krater von Sall) auf Ösel''', ''Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded'', 35, Tartu 1928, s. 30-70.<ref>z [[Kratery Kaalijärv|8 planszami]]</ref> Plik [http://hdl.handle.net/10062/29076 PDF].
* Reinvaldt (Reinwald)<ref name="Reinwaldt"></ref> J.(Ivan) A., (1933)<ref name="bad date">istnieją w literaturze rozbieżności dotyczące dat wydania tomów</ref>, '''[[Kaalijarv|Kaali järv]] - The meteorite craters on the island of Ösel (Estonia)''', ''Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded'', 39, Tartu 1933, s. 183-202. Plik [http://hdl.handle.net/10062/29057 PDF].
* Reinvaldt (Reinwald)<ref name="Reinwaldt"></ref> J.(Ivan) A., (1933)<ref name="bad date">istnieją w literaturze rozbieżności dotyczące dat wydania tomów</ref>, '''[[Kaalijarv|Kaali järv]] - The meteorite craters on the island of Ösel (Estonia)''', ''Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded'', 39, Tartu 1933, s. 183-202. Plik [http://hdl.handle.net/10062/29057 PDF].

Wersja z 20:25, 22 cze 2024

0i

Znaleziono tylko kilkaset małych fragmentów... czy aby na pewno?

Kaalijarv
Kaalijarv (Reinvald 1940 fig16).jpg
Wewnętrzna budowa jednego z fragmentów znalezionego w pobliżu krateru nr 2 (źródło: Reinvald 1940)
Znalezisko
Lokalizacja Saaremaa, Estonia
Położenie[1] 58°24'N, 22°40'E
Data 1937
Uwagi meteoryty znajdowane są w okolicach grupy kraterów Kaalijärv
Charakterystyka
Typ żelazny, oktaedryt gruboziarnisty Og, IAB-MG
Masa ~2,25 kg (masa główna 5,7 kg, znalezisko z listopada 2023 roku)
Liczba okazów setki małych zwietrzałych fragmentów
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy
wg NHM Cat: Kaali, Sall; Ösel, ros. Каалиярв, Каали (кратер)

„Bliźniacze” z Morasko meteoryty Kaalijarv i kratery Kaalijärv. Ciekawa, a zarazem wątpliwa historia najnowszych znalezisk!

Najpierw zidentyfikowano krateropodobne struktury, a dopiero później znaleziono setki małych, mocno zwietrzałych fragmentów meteorytu. Meteoryty żelazne Kaalijarv (popularnie zwany Kaali; natomiast nazwa „Kaali järv” oznacza Jezioro Kaali), znajdowane są w otoczeniu 9 kraterów uderzeniowych Kaalijärv [crater].

W listopadzie 2023 roku, grupa poszukiwaczy z Polski, Filip Nikodem i Kazimierz Magneto, znaleźli masę główną (5,7 kg) meteorytu!


Historia z oszustwem w tle?!

Największą strukturę krateropodobną (main crater) opisano już w XIX wieku (Johann Wilhelm von Luce, 1827). Przypisywano jej wówczas pochodzenie wulkaniczne, formowanie się leja krasowego, wynik eksplozji gazu ziemnego lub działalności człowieka. Dopiero na początku XX wieku rozpoznano jej impaktowe pochodzenie (Juljus Kaljuvee, 1922) i zidentyfikowano jeszcze kilka mniejszych kraterów. Znalezienie w 1937 roku pierwszych fragmentów meteorytu potwierdziło ich meteorytowe pochodzenie (Reinvaldt 1933, 1940).

Grupa kraterów uderzeniowych (Kaalijärv craters) znajduje się na wyspie Sarema (est. Saaremaa) w Estonii w pobliżu wsi Kaali. Największy z kraterów ma ok. 110 metrów średnicy, a wypełniające go jezioro nosi nazwę Kaalijärv (Kaali kraater, est. Kaali järv). Głównemu kraterowi towarzyszy osiem mniejszych o średnicach od 13 do 39 metrów. Obecnie część z nich jest mocno zniszczona i słabo widoczna. Wiek grupy kraterów oceniany jest na ok. 3237±10 lat (1530–1450 BC) (Łosiak et al. 2016).[2] Powstały one w wyniku spadku meteoroidu żelaznego o początkowej masie ok. 1000 ton (szacuje się, że główny krater powstał w wyniku spadku fragmentu o wadze ok. 450 ton).[3] W otoczeniu kraterów w latach 30. XX wieku znaleziono pierwsze małe fragmenty meteorytu żelaznego typu IAB-MG. Do końca XX wieku znaleziono setki małych fragmentów o łącznej wadze tylko ok. 2,25 kg!

Za Martin (2019) (tłumaczenie z estońskiego):

Inżynier górniczy Ivan Reinwaldt[4] jako pierwszy znalazł żelazo meteorytowe w kraterach Kaali latem 1937 i 1938 roku. W sumie znalazł 31 fragmentów meteorytów z krateru 2krateru 5 o łącznej wadze ok. 100 g. W 1955 roku w kraterze nr 5 znaleziono za pomocą magnesów ok. 0,5 kg materiału magnetycznego, a jego czyszczenie i sortowanie dało 115 fragmentów, z których 51 ważyło ponad 1 g. Sześć fragmentów ważyło ponad pięć gramów: 8,62 g, 8,48 g, 7,25 g, 7,08 g, 7,06 g i 6,83 g. Całkowita waga fragmentów wynosiła 161,79 g. Liczba odłamków od 0,3 do 1 cm wynosiła 146,25 g. Znalezione fragmenty meteorytu mają chropowatą powierzchnię, nieregularny kształt i często ostre krawędzie. Ze względu na silną porowatość były poprzetykane pęknięciami i dlatego łatwo się rozpadały. Powierzchnie fragmentów meteorytów pokrywa warstwa tlenku żelaza i wodorotlenku (limonitu). W głównym kraterze nie znaleziono żadnego meteorytu.


Meteoryt Kaalijarv należy do najpopularniejszego typu meteorytów żelaznych IAB-MG i jest oktaedrytem gruboziarnistym (coarse octahedrites, Og). Oryginalna nazwa tego meteorytu (i grupy kraterów) nie jest łatwa do wymówienia (), więc funkcjonuje on w środowisku meteoryciarzy pod nazwą Kaali.

Meteoryty żelazne typu IAB

O meteorytach żelaznych typu IAB (Woźniak 2021):

«

Grupa IAB

Grupa IAB – należy, obok grupy IIE, do klasy achondrytów prymitywnych, do klanu winonaitów–IAB–IIE – grupy meteory­tów żelaznych bogatych we frakcję krzemianową (silicate-bearing). Typu IAB są również metalowe klasty w winonaitach.

Grupa IAB jest najliczniejszą grupą meteorytów żelaznych. Powstała ona z połączenia wyróżnianych początkowo grup IA i IB oraz z włączenia do niej grupy IIICD (pierwotnie IIIC i IIID) (rys. 11):

  • grupa IA – bardzo homogeniczna; zawiera meteoryty o zawartości Ge powyżej 190 ppm i równocześnie małej zawartości Ni; obecnie meteoryty tej grupy włączono w skład podgrup IAB-MGIAB-sLL;
  • grupa IB – silnie zróżnicowana; zawiera meteoryty o zawartości Ge poniżej 190 ppm i większej zawartości Ni; obecnie meteoryty tej grupy włączono w skład podgrup IAB-sHH, IAB-sHL;
  • grupa IIIC – o niskiej zawartości Ge i średniej zawartości Ni; obecnie to podgrupa IAB-sLM;
  • grupa IIID – o bardzo niskiej zawartości Ge i wysokiej zawartości Ni; obecnie to podgrupa IAB-sLH.
Relacja między zawartością niklu a szerokością belek kamacytu w meteorytach żelaznych podgrup grupy IAB

Podział ten ma swoje uzasadnienie przede wszystkim w składzie mineralnych i tempie stygnięcia (coolong rate) poszczególnych meteorytów tej grupy. Mimo, że mają one bardzo zróżnicowaną strukturę, od bardzo gruboziarnistych (Ogg) do bardzo drobnoziarnistych (Off), aż po bezstrukturowe ataksyty (ATAX), średnie tempo stygnięcia wynosi dla nich ok. kilkadziesiąt stopni ma milion lat.

Meteoryty grupy IAB charakteryzują się wysoką zawartością arsenu (As) i złota (Au). Warto podkreślić, że zawartość obu tych pierwiastków jest bardzo silnie skorelowana dodatnio dla wszystkich grup meteorytów żelaznych! (patrz Załącznik 2rys. 8).

Charakterystyczne dla tej grupy są liczne nodule troilitowe i grafitowe, kanciaste, nieregularne, duże inkluzje krzemianowe oraz występowanie węglików (cohenit, haxonit) (fot. 4). Liczne inkluzje krzemianowe ułatwiają wstępne rozpoznanie tej grupy. Duża część meteorytów tej grupy zawiera duże nodule troilitowo-grafitowe otoczone warstewkami schreibersytu i cohenitu. Grafit często towarzyszy troilitowi oraz tworzy też samodzielnie duże nodule (fot. 5). Cohenit tworzy otoczki nodul troilitowych oraz występuje w formie grup milimetrowej wielkości „pęcherzyków” (makrowytrąceń, macroprecipitates) zorientowanych wzdłuż belek kamacytu. Jest to też bardzo charakterystyczna cecha meteorytów grupy IAB. W grupie IAB występują też bardzo licznie makroskopowe wytrącenia (macroprecipitates) schreibersytu (fosforek), a w grupie IA stwierdzono występowanie rhabdytu. W grupie IA zaobserwowano również występowanie daubréelitu (siarczek) i carlsbergitu (azotek). Stwierdzono w meteorytach grupy IAB występowanie chromitu (spinel), fosforanów (brianit, buchwaldyt, czochralskiit, moraskoit) i sfalerytu (siarczek).

Kanciaste (angular) inkluzje krzemianowe mogą stanowić do 15% objętości meteorytu. Składają się one głównie z oliwinu (Fa1-8), ortopiroksenu (Fs4-9) i plagioklazu (Ab76-87). Inkluzje te mają w przybliżeniu chondrytową mineralogię i są bardzo podobne, pod względem mineralogicznym i składu izotopowego tlenu (Δ17O i δ18O), do winonaitów. W okazach meteorytów bogatych w inkluzje krzemianowe ciągłość figur Thomsona-Widmanstättena rzadko przekracza odległość 15 mm, jest to prawdopodobnie spowodowane przerwaniem ciągłości wzrostu ziaren taenitu?

Najnowsze oszacowania średniego tempa stygnięcia stopu Fe-Ni dla grupy IAB (jej bogatszych w nikiel członków) dają wartość 10-30ºC na milion lat. Skład izotopowy metalu meteorytów grupy IAB odpowiada składowi Ziemi, więc jej ciało macierzyste uformowało się w jej pobliżu (populacja NC).

Współcześnie meteoryty żelazne grupy IAB dzieli się na kilka podgrup, które mają bardzo zróżnicowaną zawartość pierwiastków śladowych i prawdopodobnie różne pochodzenie (różne ciała macierzyste).

Jest to zbiór (kompleks, complex) składający się z podgrup (grouplets): IAB-MG, IAB-sHH, IAB-sHL, IAB-sLH, IAB-sLL, IAB-sLM oraz podgrupy IAB-ung (ungrouped). Podział ten i przyjęte oznaczenia literowe opierają się na średniej zawartości niklu (Ni) i złota (Au) (rys. 12):

  • IAB-MG (main group) – grupa główna, najliczniejsza; niska zawartość niklu i złota (zbliżona do zawartości w podgrupie IAB-sLL); największa spośród wszystkich meteorytów żelaznych zawartość galu i germanu;
  • IAB-sHHhigh Au, high Ni; razem z podgrupą IAB-sHL mają odmienny skład izotopów molibdenu od pozostałych podgrup;
  • IAB-sHLhigh Au, low Ni;
  • IAB-sLHlow Au, high Ni; pierwotnie IIID; razem z podgrupą IAB-sLM mają taki sam skład izotopowy molibdenu, jak podgrupy IAB-MG i IAB-sLL; meteoryty tej podgrupy mają najniższą zawartość galu i irydu;
  • IAB-sLLlow Au, low Ni; druga pod względem liczebności podgrupa; meteoryty tej podgrupy mają jedną z naj­większych spośród wszystkich meteorytów żelaznych zawartość galu i germanu;
  • IAB-sLMlow Au, medium Ni; pierwotnie IIIC;
  • IAB-ung – niezgrupowne; w podgrupie tej wyodrębniono kilka par i trio (gruplets) podobnych meteorytów, które być może stanowią zalążki przyszłych nowych grup? (więcej o tych nie zatwierdzony jeszcze podgrupach w rozdziale o meteorytach anomalnych i niezgrupowanych);
do grupy IAB zalicza się także: podgrupę IAB complex (IAB cplx) – zbiór meteorytów, które nie zostały zaklasyfikowane do żadnej z podgrup;
oraz IAB-an – meteoryty anomalne;
również IAB? – nieokreślone;
wyróżniamy jeszcze 2 anomalne meteoryty po jednym w podgrupach IAB-sHL-anIAB-sLM-an.

Najbardziej znani przedstawiciele grupy IAB to meteoryty: Toluca[5] (IAB-sLL, Og), Campo del Cielo[6] (IAB-MG, Og), Odessa[7] (IAB-MG, Og), Canyon Diablo[8] (IAB-MG, Og) i Mundrabilla[9] (IAB-ung, Om) (fot. 2, 68) [oraz Bohumilitz, Kaalijarv, Magura, Nagy-Vázsony]. Większość jej członków to oktaedryty grubo- i średnioziarniste (Og, Om, ale zdarzają się i inne oktaedryty, a nawet ataksyty; patrz tabela 1 oraz rys. 2). Jest bardzo prawdopodobne, że meteoryty tej grupy pochodzą z różnych ciał macierzystych i mają różną historię powstania.

Oktaedryty gruboziarniste Morasko, Przełazy (Seeläsgen)Tabarz były początkowo klasyfikowane jako IIICD, ale obecnie są w podgrupie IAB-MG i są uważane za sparowane (paired). (…)

»



Kolekcje

Analizując światowe zbiory meteorytów (Koblitz MetBase; Явнель et al. 1986), rzuca się w oczy, że znajdują się w nich tylko bardzo małe i mocno zwietrzałe fragmenty meteorytu Kaalijarv, których waga nie przekracza 30 gram. Do 2017 roku największy znaleziony fragment miał 28,2 g!

Meteoryt Kaalijarv w największych kolekcjach:

Meteoryt Kaali w zbiorach radzieckich (Явнель et al. 1986)
Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)
uwagi
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 3,59 kg największy fragment 28,2 g (po 2017 roku zawartość zbioru znacznie się powiększyła)
Moscow, Acad. Sci. 88,5 g największy fragment 16,4 g (Явнель et al. 1986)
Minsk, Geol. Mus. 15 g
London, Nat. Hist. Mus. 14,6 g
New York, Amer. Mus. Nat. Hist. 9 g
(…)

Brak fragmentów tego meteorytu w zbiorach polskich. Ale w prywatnych kolekcjach zagranicznych znajdują się okazy ważące nawet po kilka kilogramów!

Nowe znaleziska...

Za Martin (2019) (tłumaczenie z estońskiego):

Czegka i Tiirmaa oszacowali, że przed rokiem 2017 w kraterze Kaali znaleziono łącznie ok. 3,5 kg materiału meteorytowego, którego największy fragment miał prawie 30 g. Ilość materiału wzrosła do 5,2 kg od 2019 roku. Większość materiałów znajduje się w Muzeum Przyrody w Tartu, a częściowo w Instytucie Geologii Politechniki w Tallinie.

Raukas (Raukas et al. 2010) podaje, że w okolicy krateru nr 5 znaleziono okaz o wadze 38,4 g.

Po 2017 roku dokonano szeregu nowych znalezisk. W ich wyniku znaleziono wiele nowych fragmentów meteorytu Kaalijarv w tym dwa największe okazy: 172,2 g (nazwany „Maria“) i 620,96 g (nazwany „Mateusz“), ich znalazcami byli Maria Hermann i Mateusz Szyszka. Prace poszukiwacze prowadzono w ramach badań zorganizowanych przez Uniwersytet w Tartu.[10] Znalezione okazy i fragmenty zostały przekazane do zbiorów Uniwersytetu w Tartu (University of Tartu).

W wyniku prowadzonych współcześnie poszukiwań kolekcja fragmentów (okazów) meteorytu Kaali w zbiorach Uniwersytetu w Tartu powiększyła się o kilka większych okazów. Wykaz części zbiorów:


Grupa kraterów Kaalijärv i meteoryt Kaalijarv są bardzo podobne do grupy kraterów Morasko i meteorytu Morasko. Obie grupy kraterów mają podobne wielkości, znajdują się na podobnym co do wielkości obszarze, ponadto są podobnego wieku. Również meteoryt Kaalijarv i Morasko są tego samego typu! Tak jak meteoryt i kratery Morasko są obiektem intensywnych badań, tak meteoryt Kaalijarv i towarzyszące mu kratery, posiadają bardzo bogatą literaturę naukową i ciągle są obiektem zainteresowania estońskich i zagranicznych badaczy.

...i pokusa

Meteoryt Kaalijarv jest tego samego typu (IAB-MG) i tej samej klasy strukturalnej (Og), co inne popularne meteoryty żelazne, np.: Morasko, Campo del Cielo[6], Canyon Diablo[8], Magura oraz Odessa (iron)[7].

Porównanie składu meteorytu Morasko z innymi meteorytami z grupy IAB-MG (Og) (źródło: Choi et al. 1995 i inne; zobacz również → Woźniak (2021, ASMP)):

Grupa meteorytów żelazny typu IAB-MG (Woźniak 2021)
Meteoryt/
/pierwiastek
Morasko Campo
del Cielo[6]
Canyon
Diablo[8]
Magura Odessa
(iron)[7]
Kaalijarv
Ni [%] 6,85 7,13 7,01 6,48 7,19 7,53 i 7,55
Co [%] 0,454 0,437 0,466 0,462 0,471 0,481 i 0,47
Ga [ppm] 103,6 91 81,8 98,2 75,6 82,1 i 78,2
Ge [ppm] 496 392 327 483 283 311
Ir [ppm] 1,1 3,19 2,32 3,6 2,4 3,07 i 3,0
Pt [ppm] 9,7* 6,7 6,2 6,2 8 i <3,6
Cu [ppm] 158 136 152 142 130 165 i 153
Cr [ppm] 25 40 25 26 33 28 i 17
Au [ppm] 1,52 1,48 1,56 1,53 1,65 1,712 i 1,641
W [ppm] 1,74 1,32 1,11 1,80 1,27 1,0 i 0,87
As [ppm] 10,9 10,8 13,1 10,5 14,4 17 i 18
* wartości z pracy Pilski et al. (2013, MaPS);
** ppm (ang. parts per million) – części na milion;
† wyniki analiz innej próbki.
‡ źródło: Wasson et al. (2002)


Obfitość i łatwość pozyskiwania okazów meteorytu Morasko, w porównaniu z ubogimi znaleziskami w okolicach kraterów Kaali oraz opisywane podobieństwo obu meteorytów, może rodzić pokusę dla nieuczciwych poszukiwaczy i kolekcjonerów. W opisanej poniżej historii przewijają się nazwiska dwóch „bohaterów” historii meteorytu Rusałka – Mateusza Szyszka i Kryspina Rodriguez.


Od lat w badaniach struktur impaktowych na terenie Estonii bierze udział m.in. doktor Anna Łosiak z Instytutu Nauk Geologicznych PAN z Ośrodka Badawczego we Wrocławiu.[11] W jednej z jej publikacji (Łosiak et al. 2020) znajduje się taki fragment (wyróżnienia w tekście Redakcja):

«

Despite the 1.5 day-long search with a metal detector over ~270,000 m2 of the area, around both structures, no clear signs of meteoritic material were found (Fig. 6). Numerous pieces of farming equipment (especially horseshoes) and parts of military equipment were found. Additionally, areas were identified that contained high amounts of bog iron that includes magnetite. In only one location, on the NW rim of the Ilumetsa[12] Small, we identified a location that was responding to the metal detector at frequency characteristic to iron-nickel alloy, similar to that found around the Kaali craters (M. Szyszko during 2017 field campaign).[10] Therefore, despite no large meteoritic body being found, a number of small weathered pieces that adhered to the small hand magnet were collected.
(…)

The size–frequency distribution of crater-related meteorites can vary significantly even for crater sizes similar to those at Ilumetsa.[12] For example, both the Morasko and Kaali structures are comparable strewn fields, with the largest crater ~100 m in diameter, where both were formed by an IAB-MG iron impactor (Spencer 1938; Karwowski et al. 2016); however, the number of available large pieces varies significantly. There are multiple pieces found at Morasko that are hundreds of kilograms in weight (total mass according to the Meteoritical Bulletin Database is 290 kg, but a true value, including a single piece of 261 kg found in 2012 and 271 kg found in 2017 is much higher), while the largest piece of the impactor found in Kaali so far is only 600 g. That fragment was found in 2017 during our own fieldwork campaign there by M. Szyszka. Before 2017, the largest known fragment from this location was of ~20 g total mass, and according to the Meteoritical Bulletin Database, the total mass of fragments was 2.5 kg (but likely was lower than that); including our recent finds it is now close to ~4 kg in mass.

»


Z tekstu wynika, że nowym „rekordzistą” został znalazca kilku polskich „nowych” meteorytów, m.in. Jankowo DolneRusałkaMateusza Szyszka (oczywiście znamy finał obu tych historii, jak również opowieść o przeciętym plecaku i kradzieży bardzo cennego meteorytu).[13]

Tajemnicze okazy

Na stronie Roberta (Boba) Wesela (Nakhla Dog Meteorites) dotyczącej meteorytu Kaali w jego kolekcji, znajduje się informacja[14], że w czasie dwutygodniowych poszukiwań[10] w lipcu 2017 roku, na które zgodę wydał Uniwersytet w Tartu w Estonii, znaleziono ok. 10 fragmentów, a poszukiwaczom pozwolono zatrzymać jakiś procent znalezisk. Osoba z grupy poszukiwawczej zgłosiła się do Roberta i zaproponowała mu zakup 4 największych dostępnych okazów o wagach: 2785 g, 1055 g, 478 g260 g.[15] Robert kupił zaoferowane mu okazy. Jak pisze na stronie, jeden z nich trafił do muzeum, jeden do prywatnej kolekcji, a jeden został w jego zbiorach. Zachował on w swojej kolekcji okaz 2785 g, natomiast okaz 1055 g wystawił na sprzedaż za 20000 $.

Do znalezisk nabytych przez Roberta Wesela dołączona była kopia listu z podziękowaniami (est. Tänukiri) dla znalazcy na papierze firmowym Uniwersytetu w Tartu z podpisem rektora Volli Kalm!

Strony internetowe kolekcjonerów posiadających duże okazy i fragmenty meteorytu Kaali (screenshots)

Propozycję sprzedaży okazów Robertowi Wesel złożył Kryspín Rodríguez, również on sprzedał dużą płytkę meteorytu do kolekcji Pierre-Marie Pelé. Konsultowaliśmy wygląd okazów z kolekcji Roberta Wesela ze znawcami tematu. Doświadczeni poszukiwacze meteorytu Morasko, stwierdzili, że są to okazy Morasko![16] Na polskim rynku też można było nabyć w 2019 roku fragmenty meteorytu Kaali.[17]

Trudno uwierzyć, że Uniwersytet w Tartu, jako procent znaleźnego dałby poszukiwaczom największe i najcenniejsze okazy i w dodatku nie zostały one zewidencjonowane!?

Co wiemy?

Co udało się jeszcze ustalić?

  • Mateusz Szyszka uczestniczył latem 2017 roku w dwutygodniowych badaniach i poszukiwaniach zorganizowanych przez Uniwersytet w Tartu na terenie rezerwatu Kaalijarv; [10]
  • od uczestników tych badań wiemy, że wszystkie (?) znalezione okazy meteorytu zostały przekazane do zbiorów Uniwersytetu w Tartu (inf. prywatna);
  • poszukiwanie meteorytów na tym terenie jest zabronione, a ich wywóz z Estonii jest zakazany bez stosownych zezwoleń;
  • za udział w badaniach Mateusz Szyszka otrzymał od uniwersytetu w Tartu pisemne podziękowanie:
«

TÄNUKIRI

Honourable
[imię i nazwisko]

Tartu University acknowledges your valuable contribution to Estonian meteorite and meteorite impact crater studies.

Volli Kalm
Rector
November, 2017
»


  • Kryspin Rodriguez oferował kolekcjonerom małe i duże okazy meteorytu Kaali; małe okazy oferował też Alan Mazur;
  • dużych okazów było 6 o wagach: 2780, 1055, 478, 260 g oraz dwa o wagach ok. 1,5 i 1,6 kg?!
  • okaz ~1,6 kg został pocięty na mniejsze płytki przez Marcina Cimałę;
  • gdzie trafiła część okazów i płytek wiemy częściowo z postów na facebooku i ze stron kolekcjonerów, którzy je nabyli (patrz → Fragmenty meteorytu na fb i Allegro);
  • na zlecenie Kryspina Rodriguez mały okaz meteorytu Kaali – fragment 2,6 g – badany był w marcu 2021 roku na Uniwersytecie Alberta w Kanadzie.[18][19] Analizy wykonano metodą ICP-MS. Wyniki porównano z wynikami dla okazu Kaali z kolekcji uniwersytetu. Wykazały one, że przesłana próbka jest identyczna jak okaz porównawczy:
«

(…) The fact that the concentrations of these ten elements in your specimen are the same, within analytical error, confirms that your specimen is indeed a fragment of the Kaalijarv meteorite.

»


  • duże okazy meteorytu Kaali z oferty Kryspina Rodriguez nie były badane;
  • do ofert sprzedaży okazów meteorytu Kaali załączane były wyniki analizy z Uniwersytetu Alberta w Kanadzie i kopia podziękowań dla Mateusza Szyszka od Uniwersytetu w Tartu;
  • do części oferowanych okazów załączone były też mapki z zaznaczoną lokalizacją znaleziska.

Pytania i wątpliwości

Kryspin Rodriguez kupił od Mateusza Szyszki duże (fałszywe?) i małe (prawdziwe?) okazy „Kaali”. Szyszka dołączył do nich „podziękowanie/certyfikat” od uniwersytetu w Tartu. Rodriguez zrobił analizy małego okazu w Kanadzie.[19] Wiedząc, że okazy duże są „podejrzane” i nielegalne, Rodriguez oferował je kolekcjonerom posługując się „certyfikatem” Szyszki i analizami z Kanady. Nie badano dużych okazów, więc nie ma pewności, że to nie są, np. okazy meteorytu Morasko.

Pisaliśmy o naszych wątpliwościach do Kryspina Rodriguez, ale nie otrzymaliśmy odpowiedzi lub dementi dotyczących podanych wyżej informacji.


Nasuwają się dwa scenariusze mogące wyjaśnić rozbieżności (sic!) pomiędzy zawartością zbiorów instytucjonalnych – setki małych, silnie zwietrzałych fragmentów, a okazami znajdującymi się w obrocie kolekcjonerskim – duże, ładne okazy:

  • albo znalazca zataił znalezienie kilku okazów i nielegalnie je wywiózł z Estonii?
  • albo Robert Wesel zamiast okazów Kaali kupił około 4 kg meteorytów z innego spadku, np. Morasko (co wydaje się najbardziej prawdopodobne)?


Pozostaje wiele pytań i wątpliwości! Czyżby kolejne oszustwo?!

Zapewne badania zawartości irydu (Ir) i galu (Ga) w tych okazach rozwiałoby wszelkie wątpliwości? Należałoby zrobić analizę pierwiastków śladowych (ang. trace elements) za pomocą neutronowej analizy aktywacyjnej (INAA, Instrumental Neutron Activation Analysis) lub metodą spektrometrii mas sprzężonej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS, ang. inductively coupled plasma – mass spectrometry), gdyż standardowe badania na mikrosondzie (ang. microprobe) na mikroskopie elektronowym pozwalają zidentyfikować jedynie minerały składowe meteorytu (Woźniak 2021).


W detektywistycznym wątku hasła pomagał TW „Tropiciel”. Dziękujemy.

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(K) Kaali

Położenie kraterów main1-8

Kaali Meteoritics and Limestone Museum

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Kratery Kaalijärv (Raukas et al. 2010)
krater średnica/
/głębokość
[m]
opis
main 105-110/22 największy; stale wypełniony wodą
1 39/4
2 36/3,5 nakłada się na krater 8
3 33/3,5 dobrze zachowany
4 14-20 owalny, zniszczony, słabo widoczny
5 13/3
6 26/0,6 zniszczony, słabo widoczny
7 15/2 zniszczony, słabo widoczny
8 27/2 nakłada się na krater 2


W Kaali znajduje się Muzeum Meteorytów i Wapienia (Kaali Meteoritics and Limestone Museum, est. Kaali meteoriitika ja paekivimuuseum).


Mapy

Grupa kraterów Kaalijärv (więcej patrz → Kratery Kaalijärv)


Kaalijarv/Galerie


Grupa kraterów Kaalijärv (więcej patrz → Kratery Kaalijärv; Kaalijarv/Galerie)


Współcześnie znalezione okazy (źródło: Geoscience collections of Estonia)


Заварицкий (1952)


Wybrane ilustracje z publikacji Reinvald (1940)



Wybrane ilustracje z publikacji Racki et al. (2018) opisującej historię odkrycia kraterów i ich badań (z oryginalnymi podpisami, szczegóły w publikacji)


Fragmenty meteorytu na fb i Allegro

W maju 2019 roku na portalu aukcyjnym Allegro oferowano 7 g płytkę meteorytu Kaali


Na portalu facebook można znaleźć posty dotyczące handlu fragmentami meteorytu Kaali:

  • profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Alan Mazur (07.01.2018), zdjęcia fragmentu meteorytu Kaali o wadze 1,1 g ze zbiorów muzeum w Moskwie; fb
  • profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Alan Mazur (03.08.2018), zdjęcia fragmentu meteorytu Kaali o wadze 1,1 g ze zbiorów muzeum w Moskwie; fb
  • profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Andries Goedhart (22.01.2019), prezentujący płytkę meteorytu Kaali o wadze 5,5 g kupioną od Alana Mazura; fb
  • post Kormos Balázs w albumie Meteoritjaim (28.01.2019), prezentujący mały fragment meteorytu Kaali; fb
  • profil 'Meteorite Club, post Cristian Samuel Cristian (10.03.2019), prezentuje dwa fragmenty meteorytu Kaali o wadze 1,44 g kupione od Alana Mazura; fb
  • profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Zsolt Kereszty (09.04.2019), prezentujący płytkę meteorytu Kaali; Jason Utas skomentował, że „lokalni poszukiwacze znaleźli tam jeszcze ponad 10-15 kg w ciągu ostatniego roku”; fb
  • profil METEORITOK, post Zsolt Kereszty (11.04.2019), zdjęcia terenowe z poszukiwań meteorytu Kaali i zrzut ekranu z pozycją GPS znaleziska; fb
  • profil POLANDMET Meteorites, post Marcin A. Cimała (12.04.2019), ze zdjęciami z cięcia 1 kg okazu meteorytu Kaali z kolekcji Alana Mazura; Tom Perry zasugerował, że płytki są podobne do meteorytu Campo del Cielo[6]; fb
  • profil Meteorite Club, post Dean Hull (21.04.2019), prezentujący płytką meteorytu Kaali o wadze 5,17 g kupioną od Alana Mazura; fb
  • post Mike Fleeman (9.11.2019), ze zdjęciem okazu 1055 g; fb
  • profil Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera, post Sergei Yudaev (30.06.2020), ze zdjęciami piętki meteorytu Kaali o wadze 62 g; fb
  • profil LGF Foundation, Inc., post (13.04.2021), prezentujący okaz meteorytu Kaali o wadze 1055 g; fb


Bibliografia

  • Aaloe Aasa O. (Аалоэ Ааза), Нестор Хелдур Эдуардович (Nestor Kheldur Eduardovich), (1963), Метеориты коллекции Института геологии Академии наук Эстонской ССР (The Meteorite Collection of the Institute of Geology, Academy of Sciences of the Estonian S.S.R.), Метеоритика (Доклады на расширенном пленуме комитета по метеоритам Академии наук Эстонской ССР), Sari: Eesti NSV Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituudi uurimused XI, Eesti Teaduste Akadeemia Geoloogia Instituut, Tallinn 1963, s. 121-132.[20]
  • Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 704-707). ISBN 0-520-02934-8.[21] Pliki PDF.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Кулик Леонид А. (Kulik Leonid A.), (1940), Метеоритный кратер Каалиярв в СССР, Природа, 12, 1940, s. 63-65. Plik TXT.
  • Łosiak Anna, Wild Eva M., Geppert Wolf D., Huber Matthew S., Jõeleht Argo, Kriiska Aivar, Kulkov Alexander, Paavel Kristiina, Pirkovic Irena, Plado Jüri, Steier Peter, Välja Rudolf, Wilk Jakob, Wisniowski Tomek, Zanetti Michael, (2016), Dating a small impact crater: An age of Kaali crater (Estonia) based on charcoal emplaced within proximal ejecta, Meteoritics & Planetary Science, vol. 51(4), 2016, s. 681-695.[13] Plik doi.
  • Łosiak Anna, Jõeleht Argo, Plado Jüri, Szyszka Mateusz, Kirsimäe Kalle, Wild Eva M., Steier Peter, Belcher Claire, Jaźwa Aleksandra M., Helde E., (2020), Determining the age and possibility for an extraterrestrial impact formation mechanism of the Ilumetsä structures (Estonia), Meteoritics & Planetary Science, vol. 55(2), 2020, s. 274-293.[12][13] Plik doi.
  • Łosiak Anna, Belcher Claire M., Plado Jüri, Jõeleht Argo, Herd Chris D.K., Kofman Randy S., Szokaluk Monika, Szczuciński Witold, Muszyński Andrzej, Wild Eva M., Baker S.J., (2022), Small impact cratering processes produce distinctive charcoal assemblages, Geology, 50(11), 2022, s. 1276-1280 (supplemental material) (abstrakt).[22] Plik doi.
  • +Martin Imre Andreas, (2019), Kaali raudmeteoriidi petrograafiline ja geokeemiline kirjeldus, Geoloogia osakonna bakalaureusetööd – Bachelor's theses, Tartu 2019, ss. 34.[23] Plik PDF.
  • Moora Tanel, Raukas Anto, Stankowski Wojciech T.J., (2012), Dating of the Reo site (Island of Saaremaa, Estonia) with silicate and iron microspherules points to an exact age of the fall of the Kaali meteorite, Geochronometria, 39(4), 2012, s. 262-267. Plik doi.
  • Plado Jüri, (2012), Meteorite impact craters and possibly impact-related structures in Estonia, Meteoritics & Planetary Science, vol. 47(10), 2012, s. 1590-1605. Plik doi.
  • +Plado Jüri, (2018), Kaali. Meteoriidid, süsi ja vanus, portal sirp.ee (po estońsku).[24] Plik TXT.
  • +Racki Grzegorz, Viik Tõnu, Puura Väino, (2018), Julius Kaljuvee, Ivan Reinwald, and Estonian pioneering ideas on meteorite impacts and cosmic neocatastrophism in the early 20th century, Bulletin de la Société Géologique de France, 189(11), 2018, ss. 20. Plik doi.
  • Raukas Anto, Stankowski Wojciech, (2010), The Kaali crater field and other geosites of Saaremaa Island (Estonia): the perspectives for a geopark, Geologos, 16(1), 2010, s. 59-68. Plik doi.
  • Reinwaldt Ivan, (1928)[25], Bericht über geologische Untersuchungen am Kaalijärv (Krater von Sall) auf Ösel, Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded, 35, Tartu 1928, s. 30-70.[26] Plik PDF.
  • Reinvaldt (Reinwald)[4] J.(Ivan) A., (1933)[25], Kaali järv - The meteorite craters on the island of Ösel (Estonia), Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded, 39, Tartu 1933, s. 183-202. Plik PDF.
  • Reinwald Ivan, (1938), Meteoorkraatrid Saaremaal. Meteor Craters on the Island of Saaremaa (Oesel), Tallinn 1938, ss. 16. Plik PDF.
  • Reinvald I.A. (Reinwald Ivan Aleksandrovich, Рейнвальдт Иван Александрович), (1940)[25], The Kaalijärv meteor craters (Estonia). Supplementary research of 1937: Discovery of meteoritic iron, Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded, 45, Tartu 1940, s. 81-99. Plik PDF.
  • Spencer Leonard James, (1938), The Kaalijärv meteorite from the Estonian craters (With Plate III.), Mineralogical Magazine, 25(161), 1938, s. 75-80. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    [27]; plik doi.
  • Stankowski Wojciech, Raukas Anto, Bluszcz Andrzej, Fedorowicz Stanisław, (2007), Luminescence dating of the Morasko (Poland), Kaali, Ilumetsa and Tsõõrikmäe (Estonia) meteorite craters, Geochronometria, 28, 2007, s. 25-29.[12][28] Plik doi.
  • Stankowski Wojciech, (2009), Nowe dane luminescencyjne wieku impaktów w Morasku oraz Kaali (The new luminescence data of the Morasko and Kaali impacts), Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 123-128. Plik PDF; plik ASMP.
  • Uścinowicz Grzegorz, (2008), Materia pozaziemska w otoczeniu kraterów meteorytowych Kaali (Estonia), Geologos, 14(2), 2008, s. 211-219. Plik PDF.
  • Uścinowicz Grzegorz, (2014), Impact craters and the extraterrestrial matter in their surroundings: case of Morasko (Poland) and Kaali (Estonia), Baltica: The International Journal on Geosciences, 27(1), 2014, s. 25-32. Plik doi.
  • Wasson John T., Kallemeyn Gregory W., (2002), The IAB iron-meteorite complex: A group, five subgroups, numerous grouplets, closely related, mainly formed by crystal segregation in rapidly cooling melts, Geochimica et Cosmochimica Acta, 66(13), 2002, s. 2445-2473. Plik doi; plik PDF.
  • Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).[31] Plik ASMP; Książka abstraktów.
  • Явнель Александр Александрович, Иванов Андрей Валерьевич, Заславская Н.И. (Yavnel' A.A., Ivanov A.V., Zaslavskaya N.I.) (1986), Каталог метеоритов коллекций Советского Союза (Catalogue of meteorites of collections of the USSR), Ротапринт ГЕОХИ АН СССР, 1986, ss. 221.[32][33] Zbiory własne W&W.[34]
  • Заварицкий Александр Н., Кваша Лидия Г. (Zavaritskiy A.N., Kvasha L.G.)[35], (1952), Метеориты СССР. Коллекциа Академии Наук СССР (Meteority SSSR), Академия Наук СССР, Комитет по метеоритам (USSR Academy of Sciences), Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moscow 1952, ss. 248.
  • Zhu M.-H., Bronikowska M., Łosiak A., (2016), The formation of Kaali crater, Estonia: insights from numerical modeling, 79th Annual Meeting of The Meteoritical Society, Berlin, Germany, 2016.[36] Abstract [#6325].


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ inne pomiar dają wynik 6000-400 BC
  3. ^ siłę eksplozji szacuje się na 20 kTNT, więc była ona porównywalna do wybuchu bomby atomowej nad Hiroszimą!
  4. ^ a b nazwisko jest pisane różnie: Reinwald, Reinwaldt, Reinvald, Рейнвальдт
  5. ^ meteoryt żelazny Toluca (syn. Ocatitlan, Xiquipilco), znalezisko z 1776 roku w Meksyku; typ IAB-sLL, TKW 3 tony; patrz → Brezina (1896)
  6. ^ a b c d meteoryt żelazny Campo del Cielo (syn. Tucuman), znalezisko z 1576 roku w Argentynie; typ IAB-MG, TKW 50 ton
  7. ^ a b c meteoryt żelazny Odessa (iron), znalezisko z 1922 roku w USA; typ IAB-MG, TKW 1,6 tony
  8. ^ a b c meteoryt żelazny Canyon Diablo, znalezisko z 1891 roku w USA; typ IAB-MG, TKW 30 ton; powiązany z kraterem Barringer (Meteor Crater)
  9. ^ meteoryt żelazny Mundrabilla, znalezisko z 1911 roku w Australii; typ Iron, IAB-ung, TKW 24 tony
  10. ^ a b c d kurs (szkoła letnia) „Impacts and their Role in the Evolution of Life” odbył się w dniach 25 lipca – 3 sierpnia 2017 r. w Kuressaare i miejscu krateru uderzeniowego Kaali na wyspie Saaremaa w Estonii. Jego celem było zapoznanie studentów z rolą uderzeń meteorytów i komet w kształtowaniu się Ziemi, jej atmosfery i ewolucji życia; Summer school “Impacts and their Role in the Evolution of Life on Earth”
  11. ^ również inni polscy naukowcy prowadzą badania tych struktur: Małgorzata Bronikowska, Wojciech Stankowski, Grzegorz Uścinowicz
  12. ^ a b c d grupa dwóch (Sügavhaud i Põrguhaud) kraterów meteorytowych IlumetsäEstonii
  13. ^ a b c znanych jest kilka przypadków, gdy meteoryty pochodzące z innych źródeł próbowano zgłaszać jako nowe znaleziska. Znany jest przypadek w Niemczech, gdzie jeden z poszukiwaczy próbował zgłosić okaz meteorytu Sikhote-Alin, jako nowe znalezisko (chodzi o meteoryt Inningen, który w 2011 roku został zdyskredytowany (Discredited) w Meteoritical Bulletin Database).
    W Polsce też niestety był przypadek, kiedy próbowano zgłosić okaz meteorytu Campo del Cielo, jako nowy polski meteoryt (tzw. Konopiska). Również w przypadku dwóch nowych meteorytów KrupeJankowo Dolne, wysuwane są podejrzenia o ich „obcym” pochodzeniu. A w przypadku meteorytu Rusalka udowodniono oszustwo! Wątpliwe są również współczesne znaleziska nowych okazów meteorytów w okolicach kraterów Kaali (Kaalijärv) (We wszystkich tych czterech przypadkach pojawia się nazwisko Mateusza Szyszka!); patrz → Kategoria:Oszustwa
  14. ^ Robert Wesel usunął wpis o tym okazie ze swojej kolekcji po historii z meteorytem Rusałka
  15. ^ co ciekawe Wesel na swojej stronie podaje również informację o okazie Kaali o wadze 1552,1 g znalezionym w 1996 roku, ale niestety nie udało się nigdzie znaleźć potwierdzenia tej informacji („In 1996 a meteorite recovery expedition yielded ~2066 grams with a new main mass of 1552.1 grams.”)
  16. ^ są też na facebooku posty sugerujące podobieństwo dużych płytek meteorytu Kaali do okazów meteorytu Campo del Cielo (patrz → Fragmenty meteorytu na fb i Allegro)
  17. ^ (inf. prywatna): sprzedawca z Allegro kupił tę płytkę od Kryspína Rodríguez
  18. ^ analizy przeprowadził dr Christopher Herd z University of Alberta, Department of Earth and Atmospheric Sciences, Edmonton, Alberta, Canada
  19. ^ a b w postach na FB i w prywatnej korespondencji Kryspina Rodriguez twierdził, że okaz(y) był(y) badany przez nieżyjącego już, światowej sławy badacza meteorytów żelaznych Johna Taylora Wassona; biogramy: Lunar and Planetary Institute – John T. Wasson, 1934–2020; The Meteoritical Society – John T. Wasson (1934-2020)
  20. ^ tam też: Орвику Карл (Orviku Karl), Коллекция метеоритов Академии наук Эстонской ССР, s. 113-120
  21. ^ trzytomowe opracowanie (ponad 1400 stron), „biblia” meteorytów żelaznych (patrz → Woźniak (2021, ASMP)), znajduje się w zbiorach W&W
  22. ^ wyniki badań, że węgielki (ang. charcoals) znajdywane w osadach wyrzuconych z kraterów (ang. ejecta) mają charakterystykę inną niż te z pożarów i wskazują na powstawanie ich w stosunkowo niskich temperaturach utrzymywanych przez dłuższy czas – zatem wyrzucony materiał (przynajmniej tam gdzie jest blisko krateru i jest stosunkowo gruba) musiał być gorący. Ta cecha może być bardzo pomocna w identyfikacji małych kraterów uderzeniowych; kratery: Kaalijärv, Morasko, Whitecourt
  23. ^ praca licencjacka dot. współczesnych znalezisk (po estońsku)
  24. ^ informacja o znalezieniu latem 2017 roku, podczas letniej szkoły doktorantów, okazu 396 g (fotografia)
  25. ^ a b c istnieją w literaturze rozbieżności dotyczące dat wydania tomów
  26. ^ z 8 planszami
  27. ^ skan publikacji udostępnił Alan Mazur
  28. ^ krater meteorytowy TsõõrikmäeEstonii; Wikipedia (ET) – Tsõõrikmäe meteoriidikraater
  29. ^ oraz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32
  30. ^ Tiirmaa Reet, Catalogue of the meteoritic collection of the Institute of Geology Acad. Sci. of the Estonian S.S.R.; główna część kolekcji znajduje się w Instytucie Geologii w Tallinnie, a kilkadziesiąt najbardziej interesujących okazów jest wystawionych w Muzeum Geologicznym w Tartu (Tiirmaa 1983)
  31. ^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)
  32. ^ katalog zawiera informację o 630 meteorytach (166 własnych i 464 zagranicznych) znajdujących się w 73 kolekcjach wszystkich republik ówczesnego ZSRR; stan na 1 stycznia 1985 roku, nakład 300 egz.; ostatni opublikowany przed rozpadem Związku Radzieckiego katalog meteorytów „radzieckich”, obecnie te dane są bardzo trudno dostępne! (również → Метеоритика (1955, catalogs))
  33. ^ meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR: Bialystok (Białystok), Grüneberg (Wilkanówko), Morasko, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy) (brak w radzieckich zbiorach okazów meteorytu Łowicz!) (patrz → meteoryty polskie w zbiorach byłego ZSRR)
  34. ^ udało się Redakcji zdobyć to wyjątkowo trudno dostępne wydawnictwo (nakład 300 egz.!); kupiliśmy skan katalogu w oddziale Electronic Document Delivery Service Biblioteki Narodowej w Petersburgu
  35. ^ autorzy: Заварицкий Александр Николаевич  ●  Кваша Лидия Григорьевна
  36. ^ 79th Annual Meeting of the Meteoritical Society, (2016) – author index

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Media

YouTube – Метеорит Каали (po estońsku)

YouTube – Kratery uderzeniowe - Astronarium 124

Osobiste