PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Morasko

Z Wiki.Meteoritica.pl

Meteoryt i jego kratery

Morasko →
Morasko 1914 Cobliner.jpg
Znaleziony w 1914 roku przez dr Coblinera
pierwszy okaz meteorytu Morasko
Znalezisko
Lokalizacja wieś Morasko na północ od Poznania, Polska
Położenie[1] 52°28'N, 16°54'E
Data pierwszy okaz znaleziono w 1914
Uwagi meteoryty znajdowane są w okolicach kraterów Morasko
Charakterystyka
Typ żelazny, oktaedryt gruboziarnisty Og, IAB-MG
Masa >290 kg
Liczba okazów setki (tysiące ?) okazów; największe: ~160 kg znaleziony przez Krzysztofa Sochę i ~300 kg znaleziony w październiku 2012 r. przez Łukasza Smułę[2]
Meteoritical Bulletin Database

Meteoryt żelazny, powiązany z kraterami Morasko

W dniu 12 października 1914 roku, wkrótce po rozpoczęciu I wojny światowej, podczas prac ziemnych w Morasku sierżant Cobliner dokonał ciekawego odkrycia.
Z listu dr. Coblinera z 12 listopada (październiku?!) 1914 r.
Bei Schanzarbeiten fand ich heute im gewachsenen Boden (Kies) ungefär einen halben Meter unter der Erdoberfläche einen Metallklumpen von 77,5 Kg. Gewicht.
(tłum.: Podczas prac przy szańcach znalazłem dziś w naturalnej glebie (żwirze) około pół metra pod powierzchnią bryłę metalu o wadze 77,5 kg)


Jest to informacja o pierwszym znalezionym okazie meteorytu Morasko. Obecnie okaz jest w zbiorach Muzeum Geologicznego Instytutu Nauk Geologicznych PAN w Krakowie.
W latach pięćdziesiątych XX w. Moraska szukał Jerzy Pokrzywnicki. Zaprosił nawet do współpracy saperów z wykrywaczami min, ale bez powodzenia. Znalazł natomiast meteoryty u gospodarzy, którzy wcześniej wyorali je na polach. Uczony wysunął przypuszczenie, że pochodzą z zagłębień terenu widocznych w okolicy – kraterów meteorytowych. We wrześniu 2006 r. Krzysztof Socha[3] znalazł na terenie Rezerwatu okaz meteorytu Morasko ważący 178 kg (po oczyszczeniu 164 kg)! Natomiast w październiku 2012 roku również na terenie Rezerwatu Morasko Łukasz Smuła znalazł ~300 kg bryłę meteorytu na głębokości 220 cm.[4]
Meteorytów żelaznych spada tylko 4%, ale są względnie „łatwe” do znalezienia. Bardzo ciężki, rdzawy kamień zwraca na siebie uwagę. W trakcie prac polowych czy na budowach wielokrotnie znajdowano bryły żelaza. Wielokrotnie okazywały się one meteorytami. Tak też było w przypadku większości polskich meteorytów żelaznych. Morasko znaleziono podczas budowy umocnień wojskowych, na Przełazy natknął się rolnik kopiący rów melioracyjny, Świecie ujrzało światło dzienne podczas niwelacji terenu przy budowie kolei.
wg PSM
MORASKO - w roku 1914 podczas budowy umocnień wojskowych w Morasku pod Poznaniem wydobyto z ziemi kawał żelaza - meteoryt o masie 77,5 kg. Jego powierzchnię pokrywała rdza, ale widoczne były na niej charakterystyczne dla meteorytów zagłębienia zwane regmagliptami. Kolejne okazy pochodzą z lat 1936, 1956, 1992, 1995 oraz 1999. Oznacza to, że w okolicach Moraska spadł deszcz meteorytów, ale data tego spadku nie jest znana. Po przebadaniu okazało się, że jest to meteoryt żelazny tzw.oktaedryt gruboziarnisty. Składa się z kryształów żelaza z domieszką niespełna 7% niklu. Naukowcy są zdania, że meteoryty tego typu pochodzą z planetek, które nie stopiły się całkowicie, lecz tylko w niektórych miejscach i na krótko. Ich metal jest więc zanieczyszczony różnymi dodatkami: siarczkiem żelaza, fosforkiem żelaza i niklu oraz czystym węglem w postaci grafitu. - "Wiedza i Życie" 4/95
wg Pokrzywnickiego

Plik DjVu

Morasko (Pokrzywnicki 1964)

... historia znalezienia

... hipoteza o kraterach meteorytowych

... współczesne znaleziska

Fragment zwęglonego drewna w zwietrzelinie meteorytu (fot. Łukasz Karwowski)

Profesor Łukasz Karwowski znajdował wielokrotnie podczas badań okazów meteorytu Morasko zwęglone fragmenty drewna głęboko osadzony w zwietrzelinie. Ich ułożenie wskazywało, że zostały one 'spalone' w pożarze wywołanym spadkiem meteorytu(?). Badanie wieku zwęglonych fragmentów metodą 14C dało średni ich wiek około 700 lat! Czy zatem meteoryt Morasko spadł około 1300 roku? Patrz hipoteza Bolidu wielkopolskiego.

Obecnie nadal są znajdowane okazy meteorytu Morasko, nawet kilkudziesięciokilogramowe → patrz Morasko/In situ.

Na przykład: za Meteorytem 3/1993:

Nowe znalezisko meteorytu Moraska Około 70 kg bryła meteorytu Morasko została dostarczona przez pewnego rolnika do Instytutu Geologii UAM w Poznaniu. Od obecnych właścicieli nie udało się uzyskać informacji o miejscu i okolicznościach znalezienia i dokładanej wadze znaleziska.
Fragment mapy współczesnych znalezisk (źródło: Meteorite Men)

W pierwszym odcinku serialu Meteorite Men season three zaprezentowano mapę współczesnych znalezisk meteorytów Morasko[5]. Dzięki pomocy prof. Andrzeja Muszyńskiego z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Steve Arnold i Geoff Notkin znaleźli na terenie rezerwatu 30 kilogramowy okaz. Okoliczności tego znaleziska dostarczają nowych danych o pochodzeniu meteorytów Morasko i okolicznych kraterów.


Lokalizacja

Rezerwat "Meteoryt Morasko" i rozmieszczenie kraterów oraz struktur krateropodobnych

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki


Lokalizacja części znalezisk wg różnych źródeł

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Lokalizacja znalezisk: Chróst et al. (1993), Janus (2003), Pokrzywnicki (1964)[6], "starrymet"

Współczesne znaleziska → patrz Morasko/In situ

Pod kierunkiem prof. Andrzeja Muszyńskiego z Uniwersytetu Adama Mickiewicza trwają prace nad sporządzeniem dokładnej mapy współczesnych znalezisk. Wiele lat temu Krzysztof Socha[7] przekazał na UAM dane o wszystkich swoich znaleziskach. Na tworzoną mapę naniesione zostały również znaleziska "starrymet" i Rainera Bartoschewitza. Data publikacji tych wyników pozostaje nieznana, ale wszystko wskazuje na to, że potrwa to jeszcze kilka lat ;-(


Galerie

Meteoryt Morasko

10 kg okaz meteorytu Morasko z ładnymi regmagliptami i dwoma naturalnymi otworami (kolekcja: Jakub Radwan)

Przekrój z widocznymi figurami Widmanstättena[8] (kolekcja: "starrymet")

Przekrój meteorytu. Na wytrawionej powierzchni widać figury Widmanstättena[8] i owalne nodule (inkluzje) troilitu. Nodula z prawej posiada grafitową otoczkę (fot. Andrzej S. Pilski)

Wewnętrzna budowa meteorytu. Widoczne paski kamacytu z liniami Neumanna, pola plessytu oraz inkluzje cohenitu (szare, spękane) i schreibersytu ('ziarniste' fragmenty w ziarnach cohenitu) (fot. Jan Woreczko)

Wewnętrzna budowa drugiego największego znalezionego okazu meteorytu Morasko (~160 kg). Na przekroju widać dużo charakterystycznych dla tego meteorytu owalnych nodul troilitowo-grafitowych (fot. Krzysztof Socha)


Okaz meteorytu Morasko znaleziony przez Krzysztofa Sochę[7]; kolekcja Muzeum Wydziału Geologii UW (fot. Jan Woreczko)

Okaz znaleziony w położeniu wskazującym na to, że w momencie spadku uderzył on w leżący głaz. W tle fotografia meteorytu in situ. Okaz waży 4,6 kg

Wzajemna konfiguracja meteorytu i głazu zaprzecza pośrednio teorii, że meteoryty Morasko spadły na lodowiec i następnie zostały przetransportowane w rejon Moraska

Odtworzona w muzeum wzajemna konfiguracja meteorytu i głazu. Dodatkowe informacje na stronie muzeum


Bibliografia

  • Borowiak T., Hurnik Bogusława, (1976), Chemical and crystallographic investigations on the meteorite „Morasko”. w: Meteorite Morasko and the region of its fall, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Astronomia nr 2, 1976, s. 39-44.
  • +Brachaniec Tomasz, Broszkiewicz Adam, Górski Piotr, (2012), The Morasko Meteorite and its Impact Craters. Meteorite, 18(3), 2012, s. 41-43.
  • Chróst Leszek, Ciesielski Mirosław, Miazga Lucjan, (1993), Nowe znalezisko meteorytu Morasko. Meteoryt, 3, 1993, s. 11-13. Tam opis i lokalizacja nowych znalezisk meteorytów w 1992 roku. Plik PDF
  • Czajka Wiesław, (2004), Analiza geomorfologiczna okolic rezerwatu "Meteoryt Morasko" w oparciu o model powierzchni terenu. Materiały, III Konferencja Meteorytowa, Poznań 25-26 kwietnia 2004, s. 9-14. Plik PDF
  • Czajka Wiesław, (), Obraz hipotetycznej trajektorii Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne na geodezyjnej powierzchni odniesienia (The picture of the hypothetic trajectory Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne on the Earth's ellipsoid). astroblemy.pl. Plik PDF
  • Dominik Bogna, (1972), Wstępne wyniki mineralogicznych badań meteorytu Morasko. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 16/1, 1972, s. 244-246.
  • Dominik Bogna, (1973), Polimineralne nodule w meteorycie Morasko. Komitet Nauk Mineralogicznych PAN, XVII/1, 1973, s. 251-253.
  • Dominik Bogna, Manecki Andrzej, Pawłowski Krzysztof P., (1974), Microscopic and X-ray investigations of 2H- and 3R-graphite from the Morasko iron meteorite. Mineralogia Polonica, vol. 5, 1974, s. 79–88.
  • Dominik Bogna, (1974), Mineralogical and chemical study of coarse octahedrite Morasko. Ph.D. thesis (dysertacja), Faculté de Géologie, Académie des Mines et Métallurgie, Cracovie, Pologne, 1974, ss. 166.
  • Dominik Bogna, (1975), Problem of whitlockite and merrilite from Morasko meteorite. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 18/1, 1975, s. 234-236.
  • Dominik Bogna, (1975), Efekty deformacji minerałów w meteorycie Morasko. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 18/2, 1975, s. 542-543.
  • Dominik Bogna, (1976), Mineralogical and chemical study of the coarse octahedrite Morasko. Prace Minerlogiczne, nr 47, Komisja Nauk Mineralogicznych PAN, Kraków 1976, s. 7-53.
  • Dominik Bogna, (1976), Problem mervillitu i whitlockitu na przykładzie meteorytu Morasko. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 19/2, 1975, s. 441-442.
  • Dominik Bogna, (1977), Shock and thermal transformations in meteorites from the Morasco crater field. Meteoritics, 12, 1977, s. 207-208.
  • +Donten M.L., (2001), Meteoryt Morasko pod skaningowym mikroskopem elektronowym. Meteoryt, 2, 2001, s. 22-23.
  • Dziurdzi Agnieszka, (2008), Mineralogiczne badania osadów wokół meteorytów na terenie rezerwatu „Meteoryt Morasko”. Praca magisterska, Instytut Geol. UAM 2008.
  • +Gregorczyk Michał, (2001), Szukanie meteorytów Morasko. Meteoryt, 4, 2001, s. 21-23.
  • Gurdziel Agnieszka, (2003), Wtórne fazy mineralne powstałe w wyniku wietrzenia meteorytów. Praca magisterska, wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Łukasza Karwowskiego na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec 2003. Plik praca magisterska
  • Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2007), Wtórne przemiany w meteorycie Morasko. Streszczenia, III Seminarium Meteorytowe, Olsztyn 2005, s. 24-29.
  • Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2008), Porównanie wietrzenia meteorytów Pułtusk i Morasko. V Konferencja Meteorytowa, Wrocław 2008, s. 36-37.
  • Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2009), Wietrzenie meteorytów na przykładzie Moraska i Pułtuska. Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 28-34.
  • Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2011), Wtórne zmiany w obrębie fosforków i węglików w meteorycie Morasko. Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 25-33. Plik PDF
  • Idzikowski B., Kováč J., Diko P., Stankowski Wojciech, Muszyński Andrzej, (2010), Crystalline Structure, Stoichiometry and Magnetic Properties of the Morasko Meteorite. Acta Physica Polonica A, 118(5), 2010, s. 1071-1073. Plik PDF
  • +Janus Artur, (2003), Meteorytowe wieści z Moraska. Jak szukałem meteorytów Morasko. Meteoryt, 4, 2003, s. 3. Plik PDF
  • Jastrzębska A., (2006), Zmiany szokowe w meteorytach żelaznych na przykładzie meteorytów Morasko i Jankowo Dolne. Materiały IV Konferencji Meteorytowej Warszawa-Wyszków 2006, s. 31-38.
  • Jastrzębska A., (2009), Zmiany szokowe w meteorytach żelaznych na przykładzie meteorytów Morasko i Jankowo Dolne. Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 38-43. Plik PDF
  • Karwowski Łukasz, (2002), Największy, żelazny, polski meteoryt Morasko – co nowego? XXII Terenowa Szkoła Geologów Uniwersytetu Śląskiego, Spała 2002. Materiały Konferencyjne, s. 48–53.
  • Karwowski Łukasz, Jachymek Stanisław, Ludwig Anna, Gurdziel Agnieszka, (2003), Skorupa wietrzeniowa i obtopieniowa meteorytów w warunkach klimatu umiarkowanego na przykładzie Zakłodzia i Moraska–Przełazów. Materiały II Seminarium Meteorytowe 24-26 kwietnia 2003, Olsztyn 2003, 2003, s. 48-54. Plik PDF
  • Karwowski Łukasz, (2006), Tajemnicze inkluzje w meteorytach Morasko. Meteoryt, 4, 2006, s. 19–22.
  • Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2008), Multimineral inclusions in the Morasko coarse octahedrite. Meteoritics & Planetary Science, vol. 43, 2008, s. A71.
  • Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Helios K., (2009), Phosphates in the Morasko meteorite. Mineralogy - Special Papers, 35, 2009, s. 90-91.
  • Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Pilski Andrzej S., (2009), Polimineralne nodule w gruboziarnistym meteorycie Morasko. Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 52-58. Plik PDF
  • Karwowski Łukasz, Gurdziel Agnieszka, (2009), Secondary minerals in Morasko and Pułtusk meteorites. Vestnik Lviv. Univ. Ser. Physics., 43, 2009, s. 243-248.
  • Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyński Andrzej, Arnold Steve, Notkin Geoffrey, Gurdziel Agnieszka, (2011), New finds in the Morasko meteorite preserve, Poland. Meteorites, vol. 1, nr 1, 2011, s. 21-28. Pilk PDF
  • Korpikiewicz Honorata, (1978), Meteoritic shower Morasko. Meteoritics, vol. 13, 1978, s. 311-326.
  • Luecke Werner, Muszyński Andrzej, (2003), Rozkład pierwiastków śladowych między troilitem a kamacytem i taenitem w meteorycie Morasko. Materiały, II Seminarium Meteorytowe, Olsztyn 2003. Plik PDF
  • Luecke Werner, Muszyński Andrzej, Berner Z., (2006), Trace element partitioning in the Morasko meteorite from Poznań, Poland. Chemie der Erde Geochemistry, vol. 66, nr 4, 2006, s. 315-318. Plik PDF
  • Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Socha Krzysztof, (2006), Dwa lata w Rezerwacie MORASKO. Meteoryt, 4, 2006, s. 16–18.
  • +Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Socha Krzysztof, (2007), Two Years in the Morasko Reservation. Meteorite, 13(4), 2007, s. 10-12.
  • Pilski Andrzej S., Walton Wayne, (1999), Morasko - Największy europejski deszcz meteorytów żelaznych. Meteoryt, 4, 1999, s. 12-13.
  • Pilski Andrzej S., Walton Wayne, (1999), Morasko - the largest European iron meteorite shower. Meteorite!, 5(4), 1999, s. 27-28.
  • Pilski Andrzej S., (2000), Morasko IIICD (!?) Meteoryt, 4, 2000, s. 10.
  • Pilski Andrzej S., (2003), Gdzie i kiedy spadł meteoryt Morasko? Meteoryt, 4, 2003, s. 3.
  • Pilski Andrzej S., (2006), Morasko IAB-MG. Meteoryt, 4, 2006, s. 22-23.
  • Pilski Abdrzej S., (2007), Grant na badanie Moraska. Meteoryt, 4, 2007, s. 3.
  • Pilski Andrzej S., (2008), Badanie przeszłości meteorytu Morasko. Meteoryt, 1, 2008, s. 26-27.
  • Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Wasson John T., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, (2012), Pierwiastki syderofilne w meteorytach Morasko (Siderophile elements in the Morasko meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 62-70. Plik ASMP.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O niektórych mało znanych polskich meteorytach, Acta Geol. Pol., vol. V, nr 3, 1955, s. 427-438. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises. Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1957), Nowe okazy meteorytu Morasko. Urania, 8, 1957, s. 232-235.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1958), Meteorit Morasko (Метеорит Мораско). Meteoritika (Метеоритика), vol. XVI, 1958, s. 123-125.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1966), Nowy odłam meteorytu Morasko. Urania, 3, 1966, s. 85-86.
  • Popławski Mikołaj, Jóźwiak Karol, Kachlicki Tomasz, (2011), Badania metalograficzne i mikroanalityczne meteorytu Morasko. Acta Soc. Metheor. Polon., vol. 2, 2011. Plik PDF
  • Socha Krzysztof, (2004), Morasko - inne spojrzenie. Meteoryt, 1, 2004, s. 16-18.
  • Socha Krzysztof, (2011), Pożegnanie kraterów Morasko. Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 127-137. Plik PDF
  • Szulczewski Jerzy W., (1923), O meteorytach wielkopolskich, Przyroda i Technika, II, s. 513-515, 1923. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • +Wojnarowska A., Dziel T., Gałązka-Friedman Jolanta, Karwowski Łukasz, (2008), New mineralogical phases identified by Mössbauer measurements in Morasko meteorite. Hyperfine Interact., 186, 2008, s. 167-171. Plik PDF

Patrz również literatura poświęcona kraterom Morasko

Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ podobno kilka lat temu niemiecka ekipa poszukiwaczy znalazła okaz 204 kg, który obecnie znajduje się w jednej z prywatnych kolekcji w Niemczech
  3. ^ Muszyński et al. (2006)
  4. ^ więcej informacji o największym okazie meteorytu Morasko na stronach ART&MET - Meteoryty & Sztuka - ODKRYLIŚMY NAJWIĘKSZY POLSKI METEORYT !
  5. ^ jest to prawdopodobnie fragment mapy znalezisk Krzysztofa Sochy; przekazał on kilka lat temu dane o swoich znaleziskach prof. Andrzejowi Muszyńskiemu z UAM w celu ich opracowania i publikacji
  6. ^ lokalizacje mało dokładne
  7. ^ a b Krzysztof Socha - poszukiwacz meteorytów o największej liczbie znalezisk, który w ramach posiadanego zezwolenia szukał również, przez dwa lata, na terenie Rezerwatu "Meteoryt Morasko"
  8. ^ a b więcej o figurach Widmanstättena
  9. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  10. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Morasko
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Morasko

Co jeszcze na stronie?

  • dużo...
  • plik DjVu z Pokrzywnickiego
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Morasko”
Osobiste