O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 18:03, 14 lip 2012

„Twardy jak szkło”

Ratyn (Ratyń) →
Gazeta Warszawska, 201 (10 września 1880), s. 3 (źródło: eBUW) → więcej Ratyń/Czasopisma
Spadek (zaginiony)
Lokalizacja	wieś Ratyń koło Konina, Polska
Położenie[1]	52°12'N, 17°59'E
Data	24 sierpnia 1880 r., 14:00-15:00
Charakterystyka
Typ	meteoryt kamienny niesklasyfikowany (stone-uncl)
Masa	910 g
Liczba okazów	jeden okaz
Cechy	prawdopodobnie achondryt (wg opisu: „twardy jak szkło”, podobny do „skrystalizowanej soli”)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Ratun; polska nazwa Ratyń

Meteoryt, który spadł 24 sierpnia 1880 roku we wsi Ratyń, ok. 13 km od Konina zaginął. Być może spadek miał jednak miejsce 12 sierpnia? (wniosek z analizy doniesień prasowych → patrz dalej)

We wsi Ratyń pod Koninem 24 (?) sierpnia 1880 roku pomiędzy godz. 14 a 15, pośród ludzi koszących łąkę, spadł kilogramowy kamień po czym zarył się w ziemi. Spadkowi towarzyszył huk i szum. Świadkowie zostali „owiani gorącym jak żar wiatrem, który chwilowo zatamował im oddech”. Meteoryt oddano wójtowi gminy Golina o nazwisku Johne. Według świadków meteoryt miał kształt nieforemny, był „twardy jak szkło” i podobny do „skrystalizowanej soli”^[2]. Z opisu trudno wywnioskować, jaki miał skład. Wyglądał, jakby był częścią większej całości, ale nie znaleziono innych kamieni. Domniemane kamienie z tego spadku badał Julian Siemaszko, ale okazały się one pseudometeorytami. Spadek nie zainteresował naukowców. Los okazu nie jest znany.

Staraniami Jerzego Pokrzywnickiego, meteoryt Ratyń został zgłoszony do międzynarodowego rejestru meteorytów Meteoritical Bulletin (nr 8) i otrzymał oficjalną nazwę Ratyn.

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem)

(...)

12. METEORYT RATYŃ

W. m.s.: φ = 52°12’ – λ = 17°59’

Dnia 24 sierpnia 1880 r. między godz 14 a 15 spadł we wsi Ratyń gmina Golina, pow. konińskiego (około 13 km od Konina w Kaliskiem) meteoryt o wadze ponad 2 funty (tj. około 1 kg), przy czym zarył się w ziemi na głębokość łokcia^[3]. Spadkowi towarzyszył huk lub „szum okropny”. Meteoryt spadł pośród koszących w tym czasie łąkę (czy też pole wyki) kilkunastu (dwunastu?) kosiarzy, którzy zostali przy tym owiani „gorącym jak żar wiatrem, który chwilowo zatamował im oddech”. „Za szczęście poczytywać należy – jak pisał Kuryer Codzienny – że aerolit spadając pomiędzy kosiarzy żadnego z nich nie zranił”¹. Jak podawały czasopisma, spadek musiał mieć miejsce w czasie „nadzwyczajnej ulewy”, a według innych wersji „gwałtownej burzy”, co wydaje się mało prawdopodobne, ponieważ wówczas kosiarze nie byliby na polu i meteoryt nie mógł spaść „pomiędzy” nich.

Wersja o spadku podczas burzy czy ulewy mogła łatwo powstać, gdyż w tym czasie szalały istotnie nad Polską gwałtowne burze, które wyrządziły nawet wiele szkód. Najprawdopodobniej jednak „burza” była figuratywnym określeniem zjawisk takich jak „huk” („słychać było głośny huk”). powiew itp., towarzyszący spadkowi. O podobnej „burzy” była już mowa przy opisie met. Białystok. Należy wreszcie zauważyć, że niektóre źródła podawały, że meteoryt spadł podczas „gwałtownej burzy”, gdy inne mówią tylko o gwałtownej ulewie.

Meteoryt został wydobyty i dostał się do rąk wójta gminy Golina o nazwisku Johne. Miał być kształtu nieforemnego, „twardy jak szkło”, podobny do „skrystalizowanej soli”. Z tego opisu trudno zdać sobie sprawę z jego składu. Być może, był to aerolit o lśniącej otoczce opalenizny. „Stanowił on widocznie – jak pisano – część większej całości”.

Los okazu nie jest znany. W żadnym ze zbiorów w Polsce nie stwierdzono jego istnienia. Nic o nim również nie wspominają znane mi katalogi zbiorów zagranicznych. Należy go zaliczyć do zaginionych.

Czy oprócz opisanego nie spadły jednocześnie jeszcze jakieś inne odłamy – nie wiemy. Wydaje się w każdym razie, że spadek nie zainteresował polskich naukowców, ponieważ nie znalazłem żadnych śladów w odpowiedniej literaturze fachowej. Jak się zdaje, pierwszą wzmiankę w literaturze zagranicznej o spadku w Ratyniu zamieścił Julian Siemaszko^[4] w katalogu swej kolekcji (1885) stwierdzając, że spadek miał istotnie miejsce i że datą spadku był dzień 24 sierpnia nowego stylu.

Pierwszą wzmiankę o spadku ze wszystkimi szczegółami znajdujemy w warszawskiej prasie codziennej pod datą 25 sierpnia starego stylu 1880 r. (6 września nowego stylu), gdzie wprawdzie datę spadku podano na 12 sierpnia, jednak sądzić należy, że data ta była starego stylu, chociaż w Królestwie Polskim używano również i nowego stylu. Gdyby 12 VIII miało być nowego stylu, to datę spadku musielibyśmy cofnąć o 12 dni, tj. na dzień 31 lipca starego stylu. Trudno przypuszczać jednak, aby prasa warszawska podawała daną wiadomość z trzytygodniowym z górą opóźnieniem. Zauważmy wreszcie, że Słownik Geograficzny z 1888 r. (t. IX, s. 546)^[5] podaje datę spadku 12 sierpnia bez oznaczenia stylu.

Należy wreszcie wspomnieć, że J. Siemaszko w czasie swych podróży w sprawie zakupu i wymiany meteorytów dla swej kolekcji, odwiedził w 1885 r. Warszawę (prawdopodobnie także w tym samym roku odwiedził on i Kraków) i badał spadek w Ratyniu. Według niego spadek miał mieć miejsce 24. VIII nowego stylu, był obserwowany przez kilka osób i „dobrze opisany”. Na jego prośbę niejaki Gołkowski z Warszawy udał się na teren spadku i w towarzystwie świadków spadku zbadał starannie teren, lecz meteorytów nie znalazł. Teren spadku był podziurawiony dołami pełnymi wody, z których wydobywano glinę dla cegielni. Nadmienić należy, że dostarczono Siemaszce jakiś odłam, który dzięki swej czarnej otoczce i cząstkom metalicznym wykazywał duże podobieństwo do meteorytów. Okaz ten został przez Siemaszkę uznany za pseudometeoryt – odłamek skały diabazowej o budowie ofitowej^[6], który musiał leżeć przez czas dłuższy w wilgotnej ziemi.

Strona z Meteoritical Bulletin ze zgłoszeniem meteorytu Ratyń

Ostatnio w wyniku prac autora (1955a, b, 1956) meteoryt Ratyń pod zniekształconą nieco nazwą „Ratun” umieszczony został w Biuletynie (nr 8, z kwietnia 1958 r.) Stałej Komisji Meteorytowej Międzynarodowego Kongresu Geologicznego².^[7]

Przypisy

¹ Czasopisma polskie, z których zostały zaczerpnięte wiadomości o tym meteorycie powołują się głównie na czasopismo „Kaliszanin”. Jednak moje poszukiwania sierpniowych numerów z 1880 r. tego czasopisma nie dały pozytywnych wyników. Nie znalazłem ich nawet w samym Kaliszu.^[8][9]

² Literatura źródłowa: Gazeta Polska nr 201 z 10 IX 1880 r.; Gazeta Warszawska nr 201 z 10 IX 1880 r.; Gazeta Kielecka nr 72 z 31 VIII (12 IX) 1880 r.; Kaliszanin – sierpień 1880 r.^[8]; Kuryer Codzienny nr 199 z 6 IX 1880 r.; Kuryer Warszawski nr 199 z 25 VIII (6 IX) 1880 r.; Warszawskij Dniewnik z 1 IX 1880 r., nr 186; Wiek nr 200 z 28 VIII 1880 r.; Kuryer Poznański. Dodatek do nr 214 z 18 IX 1880 r

(...)

Co naprawdę było w Kaliszaninie?

Udało się dotrzeć do egzemplarzy Kaliszanina z sierpnia/września 1880 roku^[9]. Ale niefortunnie dla historii meteorytu Ratyń, nie ma w zamieszczonym tam doniesieniu żadnych nowych informacji, które mogły by wnieść jakieś nowe fakty dotyczące tego spadku.

Kaliszanin, nr 70 (źródło: W&W)

= W dniu 12 sierpnia, pomiędzy godziną drugą a trzecią po południu, we wsi Ratyniu, gminy Golina, w powiecie konińskim, w czasie nadzwyczajnej ulewy spadł aerolit, ważący przeszło dwa funty (widocznie cząstka całości), kształtu nieforemnego, twardy jak szkło, imitujący massę skrystalizowanej soli. W czasie spadania meteoru powstał szum okropny, a ludzie, w liczbie 12-tu koszących wykę w owej chwili, owiani byli wiatrem tak gorącym, że ten chwilowo zatamował im oddech. Za szczęście poczytać należy, że aerolit spadając między kosiarzy, żadnego nie zranił, a tylko zarył się w głąb ziemi na ćwierć łokci.

Meteor znajduje się u wójta gminy Golina, p. Johne.

Pozostałe gazety tylko powieliły niemal dosłownie tę wiadomość. Jak widać technika ctrl-c/ctrl-v już w XIX wieku miała swoich zwolenników (inaczej niż w doniesieniach prasowych o spadku meteorytu w Klepaczu, gdzie każda z redakcji podawała skrajnie różne brzmienia nazw miejscowości).

12 sierpnia, ale "którego"?

Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, po lekturze gazety, jakim stylem dat posługuje się redakcja. W główce gazety mamy daty w starym i nowym stylu.

Zatem w jakim stylu jest data 12 sierpnia w doniesieniu? Analizując treść innych artykułów można domniemywać, że redakcja Kaliszanina przywołując daty posługiwała się nowym stylem, natomiast gdy podawano datę w starym stylu to w nawiasie zamieszczaną ją w stylu nowym. Na przykład na drugiej stronie (nr 70, s. 292, 3 września/22 sierpnia wg starego stylu) mamy dwie sąsiadujące notki o brzmieniu:

(1) = Dnia 9 b. m. jako w czwartek po Narodzeniu N. M. Panny przypada jarmark w osadzie Opatówku, gubernji kaliskiej.

(2) = Ciągnienie 2-ej klassy 135 loterji klassycznej, odbędzie się tylko w jednym dniu, to jest 28 sierpnia (9 września) r. b.

W notce pierwszej (1) posłużono się datą wg nowego stylu (rzeczywiście wymieniony czwartek wypada 9 IX nowego stylu (28 VIII stylu starego)). Natomiast w notce (2) już data podana jest wg stylu starego, ale w nawiasie podano kiedy to jest wg stylu nowego.

Konwencję tę możemy dostrzec również w innych numerach. W numerze 72 (10 września/29 sierpnia) mamy:

(3) = W d. 12 b. m. t. j. w przyszłą niedzielę [(red.) 12 IX wg nowego stylu to rzeczywiście niedziela, a wg stylu starego to wtorek] o godzinie 6-tj z rana odbędzie się próba miejscowej ochotniczej straży ogniowej.

(4) Na dzień 31 sierpnia (12 września) zapowiedziany jest koncert amatorski na cele dobroczynne (jak głoszą afisze), (...)

Tu (3) również zgadza się dzień tygodnia. A zapowiadany uroczysty koncert z (4) wypada w niedzielę, czyli w dzień wolny od pracy co wydaje się logiczne?

Czy można na tej podstawie wnioskować, że jeśli w doniesieniu o spadku meteorytu podano datę 12 sierpnia, bez dodatkowej uwagi w nawiasie, to data ta jest według nowego stylu. Czyżby spadek meteorytu Ratyń miał miejsce 12 sierpnia 1880 roku, a nie jak podaje Pokrzywnicki 24 sierpnia?

Być może był to achondryt?

Nietypowy wygląd meteorytu - wg opisów „twardy jak szkło”, podobny do „skrystalizowanej soli” - może sugerować, że nie był to chondryt zwyczajny, ale achondryt. Podobne wnioski wyciągnął Pokrzywnicki w opisie tego meteorytu (Pokrzywnicki (1955)) (wyróżnienia w tekście pochodzą od Redakcji Wiki.Meteoritica.pl):

(...) Datę 24 sierpnia podaje natomiast Siemaszko^[4], który w swych katalogach używa nowego stylu i badał spadek w czasie swego pobytu w Warszawie, prawdopodobnie w 1885 r.

Zbieracz ten zainteresował się bardzo spadkiem w Ratyniu i w czasie swej podróży po Europie (...) odwiedził również Warszawę i spadek ten badał starając się uzyskać z niego jakiś odłamek do zbiorów. (...) Na prośbę Siemaszki na teren spadku udał się ob. Gołkowski z Warszawy i badał go starannie w towarzystwie świadków spadku, lecz żadnych okazów meteorytu nie znalazł. Teren spadku był podziurawiony pełnymi wody otworami, z których wydobywano glinę do cegielni.

Wprawdzie dostarczono Siemaszce jakiś okaz, który wykazywał, dzięki swej czarnej otoczce i cząstkom metalicznym, duże podobieństwo do meteorytu, jednak Siemaszko uznał go za pseudometeoryt - okaz diabazu o budowie ofitowej^[6], który leżał przez czas dłuższy w wodzie lub wilgotnej ziemi. Labrador rozłożył się w nim, a piroksen pozostał prawie nienaruszony. Zresztą można zauważyć, że budowę ofitową i duże podobieństwo do gabro-diabazów wykazują niektóre odmiany meteorytów kamiennych - bogate w wapń achondryty: eukryty i szergotyty. Tak więc odróżnienie ich od skał ziemskich nasuwa nawet biegłym fachowcom duże trudności. Czy w danym przypadku Siemaszko nie pomylił się (w co należałoby raczej wątpić), pozostanie na zawsze nierozstrzygnięte. (...)

Lokalizacja

(R) Ratyń

Być może w Ratyniu spadły achondryty? Może warto szukać innych okazów?

Jak relacjonuje Pokrzywnicki (1955) poszukiwania meteorytów około 1885 roku zakończyły się fiaskiem. Teren poszukiwań (spadku?) był cały "podziurawiony pełnymi wody otworami, z których wydobywano glinę do cegielni". Obecnie na terenie wsi znajduje się kilka płytkich rozlewisk - glinianek, być może są to pozostałości po eksploatacji gliny?

Mapy

Wieś Ratyń (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Okolica spadku

Wieś Ratyń (30 kwietnia 2011 r.; fot. Wadi & Jan Woreczko)

Wieś Ratyń	Wieś Ratyń			Rozległy staw w środku wsi
	Widok na wieś		Staw - glinianka?
Pola	Droga przez wieś

Bibliografia

Strona ze Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (tom IX) z informacją o spadku meteorytu^[5]

• +Chlebowski Bronisław, Walewski Władysław, Sulimierski Filip, (1888), Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. tom IX, Warszawa 1888, Nakładem Władysława Walewskiego, Druk "Wieku" Nowy Świat Nr 61, s. 546. Plik PDF

• +Kaliszanin patrz → Ratyń/Czasopisma

• Pilski Andrzej S., (1999), Nieziemskie skarby. Poradnik poszukiwacza meteorytów, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. ISBN 83-7180-173-4.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich. Urania, 6, 1955, s. 165-172.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O niektórych mało znanych polskich meteorytach, Acta Geol. Pol., vol. V, nr 3, 1955, s. 427-438. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik PDF.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises. Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964.^[10][11] Plik PDF. (s. 104-107).

O meteorycie Ratyń w ówczesnej prasie → Ratyń/Czasopisma

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ istnieje podejrzenie, że mógł być to tektyt albo jakiś achondryt: eukryt lub szergotyt?!
3. ^ w doniesieniach prasowych jest podana głębokość ćwierć łokcia!
4. ^ ^{a b} Julian Iwanowicz Siemaszko (Юлиан Иванович Симашко; Julian Ivanovich Simashko, Julion do Siemaschko) (1821–1893) właściciel największej w Europie prywatnej kolekcji meteorytów w XIX wieku (Coll. de Météorites de Jul. de Siemaszko), autor katalogów popularyzujących wiedzę o meteorytach. Jest uważany za Rosjanina ponieważ mieszkał w St. Petersburgu, gdzie był wysokim rangą urzędnikiem w ministerstwie oświaty, a większość swoich publikacji z zoologii i entomologii pisał po rosyjsku (jednak na etykietkach dołączonych do okazów ze swojej kolekcji, nazwisko Siemaszko pisał po polsku!).
5. ^ ^{a b} Chlebowski et al. (1888)
6. ^ ^{a b} struktura ofitowa (diabazowa) - (za Wikipedią) występuje w skale, która składa się z wydłużonych kryształów plagioklazu o różnym położeniu, natomiast przestrzeń między nimi wypełniają ksenomorficzne ziarna piroksenu. Na przełamie skały widoczne są jasne listewki plagioklazu, które układają się w trójkątne zarysy, obejmujące ciemne ziarna piroksenu. Struktura ta jest charakterystyczna dla skały gabro. (→ patrz również Notatki z petrografii)
7. ^ periodyk Meteoritical Bulletin nr 8, 1958; plik PDF
8. ^ ^{a b} kompletny zbiór egzemplarzy czasopisma Kaliszanin, tzw. egzemplarze cenzorskie, znajduje się w Bibliotece Narodowej w Petersburgu (Российская национальная библиотека). W zbiorach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Kaliszu i Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej znajdują się niekompletne roczniki wśród których nie ma tych traktujących o spadku w Ratyniu (na podstawie informacji otrzymanej z tych placówek)
9. ^ ^{a b} skontaktowaliśmy się z oddziałem Electronic Document Delivery Service Biblioteki Narodowej w Petersburgu i udało się Redakcji otrzymać skany wszystkich sierpniowych (wg starego stylu) numerów Kaliszanina; szczególne podziękowania Маженштейн Наталья Феликсовна z ЭДД РНБ
10. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
11. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje

Zobacz również

• o meteorycie Ratyń w ówczesnej prasie → Ratyń/Czasopisma
• dodatkowe źródła/pliki

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Ratyn
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Ratyn

• Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Ratyń
• Wikipedia - Daty nowego i starego porządku • Ratyń (meteoryt) • Struktura skały
• Biblioteka Narodowa w Petersburgu (The National Library of Russia) - Российская национальная библиотека