O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 21:58, 17 lip 2024

Narzędzia z meteorytów

Wietrzno-Bobrka →
Halsztacka siekierka z tulejką pochodząca z Wietrzna-Bóbrki w powiecie krośnieńskim w Małopolsce
Artefakt
Lokalizacja	wieś Wietrzno-Bóbrka koło przełęczy Dukielskiej, Polska
Położenie[1]	49°25'N, 21°42'E
Data	pochodzi z okresu halsztackiego (700-550 r.p.n.e.)
Uwagi	siekierka została wykonana z żelaza meteorytowego odmiany średnio- lub drobnoziarnistego oktaedrytu lub ataksytu
Charakterystyka
Typ	artefakt, siekierka z żelaza meteorytowego
Masa	376 g
Liczba okazów	siekierka z tuleją
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
polska pisownia: Wietrzno-Bóbrka

Artefakt – siekierka z żelaza meteorytowego

Wietrzno-Bobrka – kolejnym zabytkiem wykonanym z żelaza meteorytowego jest siekierka z tuleją datowana na okres halsztacki^[2], która została odkryta na terenie grodziska w miejscowości Wietrzno-Bóbrka w 1957 roku. To nieziemskie narzędzie waży 376 g. Siekierka została zgrzana na przemian z kawałków miękkiej stali i żelaza meteorytowego. Warstwy druga i czwarta są częścią meteorytu typu średnio- lub drobnoziarnistego oktaedrytu lub ataksytu.

Więcej w artykule Andrzeja Kotowieckiego (2003).

Według Kotowieckiego (2003) (tekst zmodyfikowany przez Redakcję):

(…) Następnym trzecim z kolei zabytkiem wykonanym z żelaza meteorytowego jest siekierka z Wietrznej-Bóbrki opisana w literaturze przez J. Piaskowskiego i A. Żakiego^[3].

Jest to siekierka z tuleją datowana na okres halsztacki (700-550 p.n.e.)^[2], która została odkryta na terenie grodziska w miejscowości Wietrzno-Bóbrka koło przełęczy Dukielskiej w 1957 roku. Przedmiot ten zachował się w bardzo dobrym stanie z minimalną korozją, posiada kształt niedługiej okrągłej tulei o tzw. podniesionym lub podwójnie wciętym brzegu, zakończonym krótkim, stosunkowo grubym ostrzem. Wymiary siekierki: długość 11,3 cm, średnica tulei 4,1 cm, średnica otworu 3,1 cm, szerokość 4,2 cm oraz waga 376 gram. Według J. Piaskowskiego siekierka posiada trudną do wyjaśnienia strukturę. Została ona wykuta z jednego kawałka metalu co zostało stwierdzone przy prześwietleniu promieniami gamma izotopu kobaltu ⁶⁰Co, jednak wydaje się, że był on zgrzewany z kilku warstw. Próbka wycięta z ostrza wykazała, bowiem strukturę warstwową, w której można było rozróżnić pięć warstw. Dalsze badania wykazały, że pierwsza, trzecia i piąta warstwa to miękka stal lub zwykłe żelazo, wytopione sposobem dymarkowym, natomiast druga i czwarta warstwa to żelazo ze znaczną zawartością niklu – ok. 8-10%. Tutaj można by polemizować z tym twierdzeniem a raczej skłonić się do poglądu, że siekierka ta została wykonana z jednego kawałka meteorytu typu oktaedryt, chociaż J. Piaskowski przytacza dwie możliwości dla wyjaśnienia struktury siekierki i tak: została wykuta z pięciu warstw, w tym warstwy zawierającej nikiel, albo warstwy wytworzyły się samorzutnie w wyniku segregacji niklu i węgla. J. Piaskowski wysuwa te hipotezy w pracy pt.: „Metaloznawcze badania wyrobów żelaznych z okresu halsztackiego i lateńskiego z Małopolski”. Jednak rok później uważa, że bardziej prawdopodobne wydaje się zgrzewanie siekierki z kawałków miękkiej stali i żelaza niklowego (meteorytowego). Tak, więc wykryte warstwy, druga i czwarta są częścią meteorytu odmiany średnio- lub drobnoziarnistego oktaedrytu czy też ataksytu. Siekierka ta pochodzi zdaniem naukowców z importu, ale jednoznacznie nie dają oni odpowiedzi na pytanie skąd przybyła do Polski, jak również, przez kogo została zrobiona.

Plan wałów grodziska Wietrzno-Bóbrka z zaznaczonym miejscem znalezienia (×) artefaktu (źródło: Kotowiecki 2003)

Wartym podkreślenia jest fakt, że taka technika obróbki żelaza meteorytowego rozwinęła się u Malajów. F.L. Boschke w książce pt. „Z Kosmosu na Ziemię” na str. 166^[4] pisze między innymi: „Dwustronne ostrza ich sztyletów, nierzadko powyginane wężykowato, wyrabiano w sposób następujący: pomiędzy trzema warstwami zwykłego żelaza, względnie miękkiej stali, umieszczano dwie cienki warstwy żelaza meteorytowego. Ten pięciowarstwowy przekładaniec przekłuwano w jedną całość. Metoda ta była stosowana do wyrobu szczególnie kosztownego „oręża”. Zastanawiającym jest fakt, jak ta metoda przeniknęła na taką odległość, prawdopodobnie poprzez Indie do Europy. Zadziwiającym jest również, że metoda ta przetrwała tysiąclecia. (…)

Według informacji otrzymanych od Bartłomieja Kajdasa z Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ, artefakt Wietrzno-Bobrka znajduje się obecnie w Muzeum Podkarpackim w Krośnie.^[5]

Meteoryty żelazne typu Iron

O meteorytach żelaznych typu Iron (Woźniak 2021):

Grupa Iron

W Meteoritical Bulletin Database wydzielono jeszcze grupę Iron. Znajdują się w niej tak egzotyczne meteoryt, jak te znalezione na Marsie (Aeolis Mons #, Aeolis Palus #, Gusev Crater #, Meridiani Planum #).^[6] Do tej grupy zaliczono również polskie artefakty z żelaza meteorytowego Wietrzno-Bobrka i Czestochowa Rakow I i II oraz zaginiony meteoryt Krzadka.

Lokalizacja

Galerie

Jarosław Morys, właściciel portalu i profilu na Facebooku MADEINSPACE.pl, dzięki uprzejmości pracowników Działu Archeologicznego Muzeum Podkarpackie w Krośnie oraz dyrektorowi tegoż Muzeum, panu Janowi Gancarskiemu, miał możliwość zajrzeć do pomieszczeń niedostępnych dla zwiedzających i obejrzeć, dotknąć oraz sfotografować zamknięty w muzealnym depozycie niesamowity zabytek! Siekierkę częściowo wykonaną z żelaza meteorytowego! (stan: 16 lipiec 2024 r.; fot. Jarosław Morys, za zgodą)

Jedyne dostępne publicznie zdjęcia artefaktu!

Bibliografia

• Boschke Friedrich L., (1969), Z kosmosu na Ziemię. Meteory i meteoryty (tytuł oryg. Erde von anderen Sternen), Biblioteka Problemów, tom 139, PWN, Warszawa 1969, (s. 166).

• Kotowiecki Andrzej, (2003), Polskie zabytki wykonane z żelaza meteorytowego, materiały, II Seminarium Meteorytowe, 24-26 kwietnia, Olsztyn 2003, s. 55-64. Plik PDF.

• Kotowiecki Andrzej, (2004), Artifacts in Polish collections made of meteoritic iron, Meteoritics & Planetary Science, vol. 39(S8), 2004, s. A151-A156. Plik doi; plik aDs.

• Kotowiecki Andrzej, (2016), Polskie zabytki wykonane z żelaza meteorytowego, Meteoryt, 1, 2016, s. 18-22. Plik PDF.

• Kotowiecki Andrzej, (2020), Polskie zabytki z żelaza meteorytowego, portal Pressmania.pl, 20 lipca 2020. Artykuł.

• Piaskowski Jerzy, (1959), Metaloznawcze badania wyrobów żelaznych z okresu Halsztackiego i wczesnolateńskiego znalezionych na Śląsku, Przegląd Archeologiczny, tom XII, rocznik 34, 1959, Wrocław 1960, s. 124-135.

• Piaskowski Jerzy, (1960), Metaloznawcze badania wyrobów żelaznych z okresu halsztackiego i lateńskiego z Małopolski, Materiały Archeologiczne, 2, 1960, s. 197-224.

• Piaskowski Jerzy, Żaki Andrzej, (1961), Żelazna siekierka halsztacka z grodziska Wietrzno-Bóbrka koło Przełęczy Dukielskiej, Acta Archaeologica Carpathica, tom III, 1961, s. 177-183.

• Piaskowski Jerzy, (1980), Czy człowiek wykorzystywał żelazo meteorytowe?, Wszechświat, nr 2, 1980, s. 32-34. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1971), Nowe polskie meteoryty (New Polish meteorites), Acta Geophys. Polon., vol. XIX, nr 2, 1971, s. 235-238, (s. 236-237). Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Socha Krzysztof, Suliga Ireneusz, Krawczyk Henryk, (2014), Meteoryty – najstarszy materiał do wytwarzania narzędzi żelaznych? (Meteorites – the oldest material for fabricating iron artifacts?), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 104-114. Plik ASMP.

• Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).^[7] Plik ASMP; Książka abstraktów.

Przypisy

Zobacz również

• Muzeum Podkarpackie w Krośnie; Muzeum Historyczne w Sanoku
• pochodzące również z tego samego okresu bransolety z żelaza meteorytowego Czestochowa Rakow I i II

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt (artefakt) Wietrzno-Bobrka
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt (artefakt) Wietrzno-Bobrka

• Artefakt meteorytowy Wietrzno-Bobrka w kolekcjach polskich – nie jest reprezentowany
• Polski Serwis Meteorytów – artefakt meteorytowy Wietrzno-Bobrka
• Muzeum Historyczne w Sanoku
• Art&Met – METEORYTY W SZTUCE MATERIALNEJ  ●  Polskie zabytki wykonane z żelaza meteorytowego

• Wikipedia – Kultura halsztacka  ●  Okres halsztacki  ●  wieś Wietrzno (województwo podkarpackie)
• Wikipedia – Artefakt
• Geocaching – Gwiezdny Toporek

• ATLAS GRODZISK WCZESNOŚREDNIOWIECZNYCH Z OBSZARU POLSKI – Wietrzno-Bobrka

• MSMK – Czajka Wiesław, Mapa Spadków Materii Kosmicznej na obszar Polski (astroblemy.pl/MSMK; Internet Archive, Wayback Machine – http://astroblemy.pl/)