(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Knyahinya
Z Wiki.Meteoritica.pl
Największy w Europie (do 1922 roku) okaz meteorytu kamiennego
Knyahinya → | |
Spadek | |
Lokalizacja | Ukraina (Słowacja) |
Położenie[2] | 48°54'N, 22°24'E |
Data | 9 czerwca 1866 r., ~17:00 (4:56 czasu lokalnego) (sobota) |
Uwagi | największy europejski pojedynczy okaz meteorytu ~279,8 kg |
Charakterystyka | |
Typ | chondryt zwyczajny L/LL5 |
Masa | ~500 kg |
Liczba okazów | ok. 1000 okazów; największy ~279,8 kg[1] |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
w NHM Cat: Csillagfalva, Knahyna, Kniaginia, Knyhyna, Kuyahinga, Nagy-Bereszna; po rosyjsku: Княгиня |
Spadek 9 czerwca 1866 roku (sobota) ok. 17:00 na Ukrainie/Węgrzech (chondryt zwyczajny L/LL5, TKW ~500 kg).
Kulę ognia dostrzeżono w północnych Węgrzech nad miastem Liptovský Mikuláš, która po przeleceniu około 220 km na wschód wybuchła nad miastem Knyahinya tworząc czarne chmury. Następnie pośród hałasu spadł deszcz kamieni. Chmura zszarzała i przemieszczając się na południe została rozproszona przez wiatr. Około 1200 kamieni spadło na obszar 7×4 km w pobliżu miejscowości: Zboj (obecnie Słowacja), Nova Stuzhitsya, Knyahinya i Strychava (obecnie Ukraina), nikt nie został ranny. Węgierska Akademia Nauk skierowała w ten rejon komisję. Największy znaleziony okaz ma około 279,8 kg[1][3] (obecnie znajduje w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu), drugi co do wielkości (46 kg) został kupiony za 750 florenów dla Węgierskiego Muzeum Narodowego (zniszczonego w 1956 roku przez pożar).
Według informacji zamieszczonej na rosyjskiej Wikipedii, największy fragment meteorytu (279 kg[1]) znaleziono na zboczach góry Stinská (ros. Стенка)[4] w miejscu (polanie, łące?) zwanym Черные млаки (ukr. Чорні млаки)[5]. Jest tam również informacja, że główna masa rozbiła się przy upadku na dwa, niemal równe, fragmenty!
- (…) Основная масса метеоритного тела (предположительно ядро), весом в 279766 грамм приземлилась в восьми километрах от с. Княгиня, на склоне горы Стенка (1078м) в урочище Чёрные Млаки.
- Через несколько дней этот осколок был найден жителем с. Княгиня Василием Крывьяныком (Василь Крив'яник), на глубине около 2 метров. При падении ядро распалось на две почти равные части, весом 141833 и 137933 грамм, от последнего куска отколося ещё осколок весом 2350 грамм. Вскоре о находке узнал лесничий Великого Березного Антон Покорный. По его словам, он выкупил у Крывьяныка найденный метеорит «за два вола, которые тот сам выбрал». Впоследствии, Покорный сам выгодно перепродал его Венскому императорскому музею (современный музей естественной истории), в котором метеорит и хранится до сих пор.(…)
Dokładna lokalizacja miejsca znalezienia największego okazu znajduje się na portalu opisującym szlaki trekingowe w Użańskim Parku Narodowym (Маршрути УНПП):
- (…) По схилу гори піднімаємось до урочища Чорні млаки, в якому розташовані три невеликі луки. Саме тут, на третій луці, селянин Василь Крив’яник знайшов найбільший уламок Княгинянського метеорита, що впав 9 червня 1866. Щороку він косив траву на галявинах в урочищі „Чорні млаки”. Через декілька днів після падіння метеорита він вийшов на сінокіс і побачив на луці яму, якої раніше не було. Розкопавши грунт на цьому місті глибше 2 метрів, виявив великий уламок космічного тіла вагою 279 кг 766 г. При падінні він розколовся на два шматки вагою 141 кг 833 г та 137 кг 933 г. В свою чергу, від останнього відколовся ще один, менший – вагою 2 кг 350 г.(…)
Kompletny opis okoliczności spadku (bolid, relacje świadków), lokalizacja i opis znalezionych okazów oraz mapa terenu znajdują się w artykułach Haidingera (1866a, b).
Meteoryt Knyahinya w największych kolekcjach:
Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)uwagi Vienna, Naturhist. Mus. 286.3 kg main mass[1] (→ galeria) London, Nat. Hist. Mus. 13.9 kg Budapest, Eötvös Lorand Univ. 11.98 kg (fotografia) Paris, Mus. d'Hist. Nat. 8.45 kg Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 8.40 kg Bonn, Min. Mus. Univ. 7.9 kg Stockholm, Naturhist. Riksmus. 6.49 kg Budapest, Nat. Mus. 3.41 kg (fotografia) Philadelphia, Acad. Nat. Sci. 2879 g Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 1739 g (fotografia) (…) Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 193 g 166,95 g (cs), 26,0 g (ep) (Pilski 2001) Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.[6] 110 g 88,72 g (hs), 21,90 g (fc) (Pilski 2001)
Oraz w Muzeum Instytutu Nauk Geologicznych UJ – 10,9 cs (Pilski 2001). W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.
Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).
Źródła
Według B.A.A.S. (1869)
(…) Nearly simultaneously with the appearance of a small bluish cloud in the air over Sztricsava, near Knyahinya, there was heard at that place, and for many miles round, a sharp report, like that of a six-pounder cannon, followed for ten minutes by a rumbling sound like that of water boiling, the rumbling of a cart on a pavement, or of stones striking together. Three of four minutes after the first report stones were seen to fall at various places over an extent of area measuring from N.N.E. to S.S.W. about 9 miles in length, and about 3½ miles in breadth from W.N.W to E.S.E. The stones when picked up were lukewarm, as if shone upon by the sun†, or even as warm as if taken freshly from an oven. One, of the size of a plum, which fell upon a linen cloth, did not singe it. The smaller stones did not penetrate the earth more than a few inches, or lay upon surface. One of moderate size, which fell through a tree at the door of the inn at Knyahinya, broken from it a branch half an inch in thickness; and ten such branches were broken by a larger stone, in its fall through an apple-tree, beneath which it was found. Many other stones were seen to fall. That which weighed 73½ lbs. (Austrian) penetrated the firm sandstone-earth of the district to a depth of 2 feet. About 100 paces from it, three weeks after the occurrence, was found a hole 4 feet wide and 4½ feet deep, round which the earth had been scattered to a distance of 30 yards. On sounding the hole a firm stone was discovered at a depth of 11 feet below the surface. The aërolite was exhumed. It was found to be broken across, and, with the remaining pieces discovered in the same hole, weighed about 300 kilogrammes (660 lbs. English). The direction of penetration was from N. 30° E., altitude 63°. Its position, a league N.E. from Knyahinya, occupies the extreme N.N.E. corner of the general area of the fall. Another very large stones is said to have fallen about two miles S.W. from Knyahinya, which could not be discovered. (…)
- __________
- † And not, as stated in Dr. Haidinger's[7] first report, but corrected by later communications, "ice-cold."
Za portalem Meteorites in the Carpatian Basin
History of the fall: A fireball was first noticed in northern Hungary above the town now called Liptovský Mikuláš and flew some 220 km to the east until exploded with thunderous detonation above Knyahinya, producing a black cloud. A shower of stones fell from the cloud with a whizzing noise. Then the black cloud turned to a grey cloud of dust, moving southward and dispersed by the wind. Some 1200 stones fell in a ~7×4 km strewn field in the vicinity of Zboj (now Slovakia), Nova Stuzhitsya, Knyahinya and Strychava (now Ukraine) but nobody was injured. The Hungarian Academy of Sciences sent a commission to visit the scene. The largest recovered specimen (now in the Natural History Museum in Vienna) weighed some 300 kg, the second largest (46 kg) one was bought for 750 florins for the Hungarian National Museum (destroyed by fire in 1956).
Lokalizacja
(K) Kniahynia, (L) Liptovský Mikuláš, (S) Strychava, (S) Stuzhytsia, (Z) Zboj
miejsce znalezienia największego okazu (49°00.515'N, 22°32.912'E)
położenie "krateru" i pamiątkowego obelisku
Góry Stinská i Knyahinica (Княгиниця)
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Największy fragment meteorytu spadł prawdopodobnie na zbocza góry Stinská (49°00.39'N, 22°32.68'E; 1090 m n.p.m.)[4] w miejscu (?polana, łąka) zwanym Черные млаки (ukr. Чорні млаки)[5]. Na terenie spadku znajduje się pamiątkowy obelisk, który zlokalizowany jest w domniemanym kraterze (?) (różne źródła podają różne lokalizacje obelisku!).
Panuje sporo niejasności co do kierunku lotu bolidu. Przyjęło się go uważać za spadek niemal pionowy, ale co w takim razie z obserwacją w Liptovským Mikulášie znajdującym się bardzo daleko na zachód od Knyahiny?
Deszcz meteorytów Knyahinya był bardzo obfity, wg źródeł odnaleziono około 1200 okazów. Biorąc pod uwagę spory obszar rozrzutu oraz występujący tam trudny teren, jest bardzo prawdopodobne, że do dziś mogą znajdować się tam jeszcze okazy, vide współczesne znaleziska meteorytu Pułtusk – deszczu meteorytów z tego samego okresu.
Knyahinya/Mapy
Fragment arkusza z10 cXXVII mapy z 1902 r. z wsią Knyahina i górą Stinka (1078 m n.p.m.); układ współrzędnych Ferro[8] (źródło: Spezialkarte 1:75000, MAPSTER) |
Fragment arkusza z9 cXXVII mapy z 1880 r. z górą Stinka; układ współrzędnych Ferro[8] (źródło: Spezialkarte 1:75000, MAPSTER) |
- Szczegółowe mapy tego rejonu → Knyahinya/Mapy
Knyahinya/Galerie
Meteoryt Knyahinya ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)
Meteoryt Knyahinya w muzeach zagranicznych
Knyahinya (MHN Berlin).jpg
Meteoryty Knyahinya w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Jan Woreczko) |
Knyahinya (MHN Budapeszt).jpg
Gablota z okazami meteorytów Knyahinya w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Wadi & Jan Woreczko) |
Knyahinya (ELTE Budapeszt).jpg
Gablota z okazami meteorytów Knyahinya w zbiorach Eötvös Loránd University w Budapeszcie (fot. Zsolt Kereszty) |
Okazy meteorytu Knyahinya ze zbiorów NHM w Wiedniu (fot. Ján Madarás) |
Artystyczna wizja spadku meteorytu – obraz Othmara Brioschi wiszący w sali meteorytowej (Hall V) NHM w Wiedniu (fot. Ján Madarás) |
- Dodatkowe materiały → Knyahinya/Galerie
Bibliografia
- B.A.A.S., (1867), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1865-66, Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 36th Meeting (1866), London 1867, s. 133-134.[9] Plik DjVu; plik GIF.
- B.A.A.S., (1869), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1867-68, Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 38th Meeting (1868), London 1869, s. 387-388.[10] Plik DjVu; plik GIF.
- Duka Theodor, (1867), Fall of a Meteorite near Knyahinya in the north-east of Hungary, Proceedings of the Asiatic Society of Bengal, 1867. s. 21—22.[11][12] Plik DjVu.
- Foetterle Franz, (1866), Verhandlungen der geologischen Gesellschaft für Ungarn, Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 16, Heft III, 1866, s. 115-116.[13] Plik DjVu.
- Goldschmidt V., (1895), Ueber Wustensteine und Meteoriten (Hierzu Taf. III u. IV.), Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 14, 1895, s. 131-142.[14] Plik Internet Archive.
- Haidinger Wilhelm Ritter von, (1866), Ausserordentlicher Meteorsteinfall in Ungarn, Annalen der Physik, 129, Bd. 205, 1866, s. 658-659.[15] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Haidinger Wilhelm Ritter von, (1866a), Der Meteorsteinfall am 9. Juni 1866 bei Knyahinya nächst Nagy-Berezna im Ungher Comitate. (Mit 1 Tafel.[16]), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 54, Abt. 2, 1866, s. 200-205 (ilustracje). Plik hPDF.
- Haidinger Wilhelm Ritter von, (1866b), Der Meteorsteinfall am 9. Juni 1866 bei Knyahinya (Zweiter Bericht.) (Mit 3 Tafeln.[17]), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 54, Abt. 2, 1866, s. 475-522 (ilustracje).[18] Plik hPDF.
- Haidinger Wilhelm Ritter von, (1867), Der Meteorsteinfall am 9 Juni, 1866, bei Knyahinya (zweiter Bericht), American Journal of Science and Arts, vol. 44, ser. 2, 1867, s. 131.[19] Plik DjVu, plik GIF.
- Hauer F., (1866), Der Meteorsteinfall von Knyahinya, Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 16, Heft III, 1866, s. 105. Plik DjVu.
- Kenngott Adolf G., (1869), Ein Dünnschliff einer Meteorsteinprobe von Knyahinya (Mit 1 Tafel.), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 59, Abt. 2, 1869, s. 873-880.[20] Plik DjVu.
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- Łaptaś Andrzej, Ćwiżewicz Małgorzata, (1998), Meteoryty w zbiorach Muzeum Geologicznego w Krakowie, Muzeum Geologiczne ING PAN, Kraków 1998, ss. 34, (s. 19). ISBN 83-909970-1-0.
- Piribauer Alajos, (1875), A knyahinai meteorkő mennyileges vegyelemzése dr. Than Károly egyetemi tanár vezetése mellett, Értekezések a természettudományok köréből, (6. évf.) 6. sz., Budapest 1875, s. 1-8.[11]
- Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[21]
- Szabó Joseph, (1866), Meteorite in Hungary of June, 1866, American Journal of Science and Arts, vol. 42, ser. 2, 1866, s. 432. Plik DjVu; plik GIF.
- Szabó József, (1869), Knyahinya. Ungmegyei falu határában 1866 Junius 9. d.u. 5 órakor történt. Meteorkő-esésnek térképe. Szabó Józseftől, 1869. Mapa JPG.
- Török József, (1882a), A Magyar Birodalom meteoritjei (I. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (159), 1882, s. 433-442. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl; plik PDF.
- Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
- Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.[22][23][24] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks. Pozycje bibliograficzne dotyczące meteorytu Knyahinya – s. 182-183.
Przypisy
Zobacz również
- szczegółowe mapy tego rejonu → Knyahinya/Mapy
- Knyahinya/Galerie
- Meteoryty imperium węgierskiego
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Knyahinya
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Knyahinya
- Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien ● Die Meteoritensammlung ● Mineralogy & Petrography ● [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
- Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry of Russian Academу of Sciences (The Laboratory of Meteoritics; Moscow, Vernadsky Inst. Geochem.) – Институт геохимии и аналитической химии им. В.И. Вернадского Российской академии наук (Лаборатория метеоритики), ГЕОХИ РАН ● Княгиня ● [katalog → Явнель (1986)]
- meteorite.narodu.ru – Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР
- Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest; Budapest, Nat. Mus.) – Magyar Természettudományi Múzeum Budapest ●
Katalog Tokody (1951) ● Meteorites in the Carpatian Basin (english); Kárpát-medencei meteoritok (hungarian)● [katalog → Ravasz (1969)] - Eötvös Loránd University Budapest (Budapest, Eötvös Lóránd Univ.) – Eötvös Loránd Tudományegyetem Budapest, ELTE ● Mineral and rock collection
- Meteoryt Knyahinya w kolekcjach polskich – katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection
- Wikipedia (DE) – Knyahinya (Meteorit)
- Wikipedia (HU) – Knyahinyai meteorit
- Wikipedia (RU) – Княгиня (метеорит) ● Ужанский национальный природный парк
- Trasy trekingowe w miejsce spadku meteorytu: Маршрути УНПП ● Маршрут: село Княгиня -> урочище «Черные млаки» ● Туристический пеший маршрут к месту падения метеорита “Княгиня” ● Княгиня – Хребет Стинка
- Forum węgierskie