PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Lechówka

Z Wiki.Meteoritica.pl

0i
Under construction icon-orange.svg
 Strona w budowie (Site under construction)
Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while)

Pierwszy polski meteoryt kopalny!

Lechówka →
Lechówka (GU 6 2015).jpg
Drobinki odnalezionego meteorytu, którego wiek określono na ok. 65 milionów lat (fot. Tomasz Krzykawski; źródło: Sztuka 2015)
Znalezisko
Lokalizacja Lechówka, Polska
Położenie[1] 51°10'N, 23°15'E
Data ~66 mln lat
Charakterystyka
Typ kopalny meteoryt żelazny
Masa ~1,9 g
Liczba okazów kilka mocno zwietrzałych fragmentów

Na temat najnowszego polskiego meteorytu wiadomo na razie niewiele, ale niewątpliwie mamy udokumentowany i przebadany pierwszy polski meteoryt kopalny (paleometeoryt)![2]

Odkrycie to zawdzięczamy Tomaszowi Brachaniec z Uniwersytetu Śląskiego. Tomasz Brachaniec z zespołem prowadził od dawna badania sferul (kulistych szkliw) będących pozostałościami przeobrażenia skał podczas wielkich impaktów (Brachaniec et al. 2012, 2014). Analizując osady z odsłonięcia geologicznego, z warstw na granicy kredy i paleogenu (ok. 66 mln lat temu)[3], gdzie wcześniej zidentyfikowano anomalię irydową (Machalski et al. 2010; Racki et al. 2011[4]), w trakcie analiz rentgenowskich zarejestrowano nietypowy minerał. Okazało się, że jest to magnetyt, którego nie powinno być w tak starych osadach, ze względu na jego nietrwałość.

Więcej szczegółów w popularyzatorskim artykule opublikowanych w Gazecie Uniwersyteckiej UŚ (Sztuka 2015):

«

(…) Do sprawdzenia osadu, w którym zostały znalezione sferule i rozpoznano magnetyt, profesor [Łukasz Karwowski] zaproponował najprostszą z możliwych metod – wykorzystanie zwykłego magnesu, który – jak wiadomo – przyciąga żelazo. Efekt tej prostej próby zaskoczył wszystkich. Dr [Krzysztof] Szopa przyznaje, że nie zapomni widoku, kiedy na oczach badaczy magnes zaczął przyciągać drobiny z badanej skały osadowej. Nie było już wątpliwości – to był meteoryt.

– Po około 65 milionach lat – mówi z uśmiechem dr Szopa – światło dzienne ujrzał meteoryt kopalny. Jego rozmiary były niewielkie. Całkowita masa wysortowanych drobinek wynosi zaledwie około jednego grama, a ich wielkość waha się od kilku dziesiętnych części milimetra do 5–6 mm, nie zmienia to jednak faktu, że przed nami znajdował się niespotykany okaz.

Z posiadanego materiału wyodrębniono trzy największe fragmenty, które zostały zatopione w żywicy, a następnie bardzo dokładnie wypolerowane. Tak przygotowany materiał został przebadany chemicznie.

– Znaleziono w nim trzy pierwotne minerały – wyjaśnia dr Szopa – będące dowodem, że studiowane fragmenty są odłamkami meteorytu żelaznego. Są nimi: kamacyt (stop żelazo-nikiel, w którym dominuje zawartość żelaza), taenit (stop nikiel-żelazo, w którym dominuje zawartość niklu) oraz schreibersyt (fosforek żelaza i niklu). Minerały pierwotne są otoczone przez produkty związane z wietrzeniem, którymi są głównie magnetyt z podwyższoną zawartością niklu oraz tlenki i tlenowodorotlenki żelaza również zawierające nikiel. (…)

»


Więcej o polskim meteorycie kopalnym znajdzie się w zapowiedzianym artykule w Meteoritics & Planetary Science (Sztuka 2015).


Pierwsze wyniki badań

Podczas VIII Seminarium Meteorytowego w 2015 roku w Olsztynie zaprezentowano wyniki badań składu meteorytu Lechówka (Szopa et al. 2015):

  • jest to pierwszy meteoryt żelazny kopalny z granicy K/Pg (Kreda–Paleogen);
  • minerały pierwotne to: kamacyt, taenit i schreibersyt;
  • wszystkie minerały wtórne (magnetyt, goethyt, tleno-wodorotlenki żelaza, smektyt, ilmenit) zawierają podwyższoną zawartość niklu, co świadczy, że powstały z faz pierwotnych zawierających Fe i Ni;
  • brak faz mineralnych innych niż metaliczne, a bardziej odpornych na wietrzenie, np. krzemianów, świadczy, że meteoryt Lechówka jest meteorytem żelaznym, który uległ silnemu zwietrzeniu;
  • ze względu na małą wielkość próbki nie jest możliwe ustalenie dokładnego typu;
  • meteoryt z Lechówki był prawdopodobnie pojedynczym, małym spadkiem;
  • warstwy w Lechówce z granicy K/Pg są swoistym fenomenem, gdyż w jednej warstwie znajduje się zapis dwóch różnych i de facto bardzo oddalonych impaktów – krater Chicxulub i Lechówka.

Skład pierwiastkowy minerałów pierwotnych i wtórnych (wartości średnie z kilku pomiarów):

Pierwiastek
[%wag] 		minerały pierwotne
kamacyt taenit schreibersyt
Fe 93,7 78,8 54,3
Ni 5,89 21,0 30,4
Co 0,38 0,13 0,06
P 0,24 0,01 14,5
Si 0,01 0,02 <0,01
Pierwiastek
[%wag] (a.p.f.u.)[5] 		minerały wtórne
magentyt
Fe2O3 (Fe+3) 68,5 (1,98)
FeO (Fe+2) 27,0 (0,88)
NiO (Ni) 4,2 (0,13)
CoO (Co) 0,38 (0,01)

Więcej o paleometeorytach (meteorytach kopalnych i reliktowych) w opisie meteorytu Niedźwiada.


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(L) Lechówka

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki


Galerie

Naukowcy z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego podczas poszukiwań mołdawitów w żwirowni na Dolnym Śląsku (2014 r.). Na zdjęciu od lewej: prof. Łukasz Karwowski, mgr Tomasz Brachaniec i dr Krzysztof Szopa (fot. Jan Woreczko)

Stanowisko „Lechówka” (stan: czerwiec 2015 roku; fot. Tomasz Brachaniec)


Dyfraktogram meteorytu z Lechówki; M – magneryt, G – goethyt, S – smektyt, I – ilmenit (źródło: Szopa et al. 2015, 2017)

Skład magnetytu (źródło: Szopa et al. 2015)


Odkrywka „Lechówka” (Racki et al. 2011) (szczegóły w artykule)

Ogólny widok odkrywki „Lechówka”; zaznaczona granica K/Pg

Przekrój geologiczny warstwy


Bibliografia

  • Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, (2012), Tajemnicze szkliwa granicy K/T w Lechówce, poster, VII Konferencja Meteorytowa, 20-21 kwietnia, Łowicz 2012.
  • Brachaniec Tomasz, (2012), Zagłada sprzed 65 mln lat zapisana w skałach (cz. II), Meteoryt, 1, 2012, s. 10–12.
  • +Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, Szopa Krzysztof, (2014), Spherules associated with the Cretaceous–Paleogene boundary in Poland, Acta Geol. Pol., 64(1), 2014, s. 99-108. Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, Szopa Krzysztof, Karwowski Łukasz, Krzykawski Tomasz, Salamon Mariusz, Brom Krzysztof, (2015), Sferule z granicy Kreda-Paleogen (Lechówka, Polska) – wstępne dane (Spherules from the Cretaceous–Paleogene boundary (Lechówka, Polska) – preliminary data), Acta Soc. Metheor. Polon., 6, 2015, s. 17-22. Plik PDF.
  • Brachaniec Tomasz, Brom Krzysztof, (2015), Kopalne ordowickie chondryty – przegląd danych (Fossil ordovician chondrites – a review), Acta Soc. Metheor. Polon., 6, 2015, s. 23-25. Plik PDF.
  • +Machalski Marcin, Racki Grzegorz, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2010), Ślad kosmicznej katastrofy. Polskie dowody impaktu, który zabił dinozaury, Academia, 3, 2010, s. 32-34. Plik PDF.
  • Racki Grzegorz, Machalski Marcin, Koeberl Christian, Harasimiuk Marian, (2011), The weathering−modified iridium record of a new Cretaceous–Palaeogene site at Lechówka near Chełm, SE Poland, and its palaeobiologic implications, Acta Palaeontologica Polonica, 56(1), 2011, s. 205-215. Plik doi.
  • Szopa Krzysztof, Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, (2015), Jedna warstwa – dwa impakty: historia meteorytu kopalnego z Lechówki, streszczenie referatu, VIII Seminarium Meteorytowe, 24-25 kwietnia, Olsztyn 2015, s. 3.
  • Szopa Krzysztof, Brachaniec Tomasz, Karwowski Łukasz, Krzykawski Tomasz, (2017), Remnants of altered meteorite in the Cretaceous-Paleogene clay boundary in Poland, Meteoritics & Planetary Science, vol. ?, 2017, s. 1-11. Plik doi.
  • +Sztuka Maria, (2015), Przybysz z kosmosu, Gazeta Uniwersytecka UŚ, 6, 2015, s. 14-15. Plik PDF.

Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ więcej o paleometeorytach → patrz Niedźwiada
  3. ^ tzw. granica K-T; w tym czasie doszło do impaktu Chicxulub wiązanego z masowym wymieraniem organizmów – spadkiem bioróżnorodności; z tego okresu pochodzi również krater Bołtysz
  4. ^ stwierdzono podwyższoną zawartość irydu i niektórych platynowców w warstwie
  5. ^ a.p.f.u. – atoms per formula unit

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Lech%C3%B3wka”
Osobiste