PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Gnadenfrei (Piława Górna)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Trzy grzmoty - dwa okazy

Gnadenfrei (Piława Górna) →
Gnadenfrei (Muz Min UWroclaw).jpg
Masa główna ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniw. Wrocławskiego (fot. Antoni Stryjewski)
Spadek
Lokalizacja miejscowość Piława Górna (dawniej Gnadenfrei), woj. wrocławskie, Polska
Położenie[1] 50°40'N, 16°46'E
Data 17 maja 1879, 16:00 (sobota)
Charakterystyka
Typ H5
Masa 1750 g
Liczba okazów dwa okazy
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Pilawa Gorna, Schobergrund; inne: Pilawa Górna, Schöbergrund

17 maja 1879 r. (sobota) o godzinie 16 w miejscowości Gnadenfrei (dziś Piława Górna) dał się słyszeć silny grzmot podobny do wystrzału armatniego, a następnie rodzaj gwizdu i "coś" na oczach pracującej w polu kobiety, spadło na ziemię wyrzucając w górę obłok pyłu. To kilogramowy kamień wybił dziurę o głębokości 30 cm. Znaleziono też drugi okaz (750 g) na głębokości kilkunastu centymetrów. Przypuszczano, że spadł jeszcze jeden, ponieważ niektórzy świadkowie słyszeli trzy grzmoty. Poszukiwania zakończyły się fiaskiem.

Pierwsza informacja o spadku ukazała się już 20 maja 1879 roku w Schlesische Zeitung. Autorem krótkiej notatki był hrabia (Grafen) L. Pfeil z Gnadenfrei, brzmiała ona następująco:

«

Vermischtes.

* [Meteorolith.] Von Herrn Grafen L. Pfeil zu Gnadenfrei geht uns folgende Mittheilung zn: Als sich am 17. d., Nachmittags gegen 4 Uhr die Ghefrau des Schuhmachermeisters Neumann aus Ober-Peilau I mit noch einer anderen Frau auf dem Felde befand, hörten beide Frauen ein Geräusch, wie von einer Infanteriesalve. Gleich darauf sahen sie, daß ein Gegenstand, etwa 40 Schritte vor ihnen, den gelockerten Boden aufwühlte. Sie gingen hin und gruben aus etwa einem Fuß Tiefe einen anderthalb Pfund schweren Meteorstein aus, der dort eingeschlagen war. - Der Stein ist im Innern von lichtgrauer Farbe, förnigem Bruch und trägt äußerlich deutlich die Schmelzrinde. Einige Stücke waren abgeschlagen, als ich den Stein zur Ansicht erhielt.

»


Opis okoliczności spadku i znalezienie okazów oraz ich charakterystyka i analizy znajduje się w publikacji Galle, Lasaulx (1879) (fragment).


Masa główna o wadze ponad 665 g i kilka mniejszych fragmentów znajdują się w Muzeum Mineralogicznym przy ulicy Kuźniczej 22 we Wrocławiu.[2]

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 597 g masa główna 665 g[2]
Vienna, Naturhist. Mus. 87 g dwa fragmenty; fot. Koblitz MetBase
New York, Amer. Mus. Nat. Hist. 59 g
Budapest, Nat. Mus. 52 g
London, Nat. Hist. Mus. 40 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 18.0 g
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 13.8 g

W prywatnych kolekcjach są tylko gramowe fragmenty tego meteorytu.

Meteoryt Piława Górna to najpopularniejszy typ meteorytu, chondryt zwyczajny H5, blisko 15% spadków to meteoryty typu H5[3]. Tego samego typu są jeszcze dwa polskie spadki Grzempy i Pułtusk.


Spis treści


Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(za oryginałem)

«

8. METEORYT PIŁAWA GÓRNA

Synonimy: Gnadenfrei, Schobergrund

W.m.s.: φ = 50°41' - λ = 16°46'

Meteoryt ten spadł o godz. 16, 17 maja 1879 r. w Gnadenfrei, pow. Reichenbach, dzisiaj - Piława Górna, pow. Dzierżoniów, woj. wrocławskie. W pewnej chwili dał się słyszeć silny grzmot podobny do wystrzału armatniego, a następnie rodzaj gwizdu i "coś" na oczach będących w polu kobiet spadło na ziemię wyrzucając w górę ziemię. Odłam o wadze 1 kg wybił w miękkim gruncie pola ornego otwór o głębokości 30 cm (według źródeł - 1 stopy). Drugi odłam o wadze około 0,75 kg (według źródeł - 1,5 funta) znaleziony został na głębokości 6-8 cali. Opierając się na tym, że niektórzy słyszeli trzy grzmoty, przypuszczano, że spadł jeszcze jeden odłam, ale poszukiwania go nie dały wyników.

Galle próbował obliczyć tor omawianego meteorytu, ale mu się to nie udało, ponieważ niebo było podczas spadku zachmurzone i miał zbyt mało danych.

Meteoryt Piława Górna zaliczony został do brekcjowanych chondrytów kulkowych, bronzytowych (Ccb)b2[4]. Jego analiza chemiczna3 w procentach wagowych przedstawia się następująco:

Gnadenfrei (sklad).jpg


Meteoryt zawiera żelazo-nikiel, pirotyn (Fe8S9), troilit, chromit, enstatyt i oliwin. C. wł. od 3,644-3,785 (przy t = +16°C), f = 21,5, n = 12,5.

Gnadenfrei (kolekcje).jpg


Przypisy
1 Według Breziny (1895) oraz Berwertha (1903). Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953): 50°40'N - 16°46'E.
2 Według Berwertha (o. c.), Breziny (o. c.) i innych.
3 Według Gallego i Lasaulx:
Galle - Jahresber. Schles. Ges. f. Vaterl. Kultur, Bd. 37, s. 166-169, 1879 r.[5] oraz broszura - wyciąg z Monatsber. d. Akad. d. Wiss. zu Berlin, 31 Juli 1879.[6]
V. Lasaulx - "Die mineralogische Beschaffenheit der Gnadenfreier Meteorite". Ibidem, s. 169-170[7] oraz Liebig-Kopp. Jahresber. 1879, s. 1274-1275.[8]
Galle & v. Lasaulx - "Bericht über den Meteoritenfall am 17 Mai 1879". Mon. Ber. Berlin Akad., 1879, s. 750-771[6] oraz Wochenschr. f. Astr., Met. u. Geogr., 1880, s. 113-116.[9]
Patrz również Pokrzywnicki (1955a)[10] i Wülfing (1897).

»


Inne źródła

Klein (1904)

1879 Mai 17 4h nachm. Gnadenfrei und Schöbergrund, Schles.

Berwerth (1903)

Gnadenfrei [Cc (4 p. 17. Mai 1879) 50°41'N,
16°46'O] (zwischen Reichenbach und Frankenstein) und Schobergrund, Preußisch-Schlesien, Deutschland.
tłum.: między Landkreis Reichenbach (pol. powiat dzierżoniowski) a Landkreis Frankenstein (pol. powiat ząbkowicki).


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(K) Kośmin, dzielnica Piławy Górnej, (*) Kluczowa, (O) Oberpeilau‎

współrzędne wg innych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Meteoryt spadł przy zachmurzonym niebie.

Słyszano trzy grzmoty, co pozwala przypuszczać, że spadły jeszcze dodatkowe kamienie.

Według doniesień znaleziono dwa okazy. Na polach pomiędzy Kluczową (niem. Kleutsch) a dworcem kolejowym w Piławie Górnej (niem. Gnadenfrei) spadł duży odłamek (około 1 kg, wbił się na głębokość 1 stopy). Drugi fragment, ważący 1,5 funta (~750 g) spadł w odległości 3 km od dużego, w pobliżu pewnego domu w Kośminie. Znaleziono go na głębokości 6-8 cali (ok. 20 cm)[11].

Synonimy

Synonim Schobergrund - niemiecka nazwa Kośmin (niem. Schobergrund) - dawniej osobna wieś, obecnie dzielnica miasta Piława Górna.


Mapy

Miejscowości Gnadenfrei, Mittel Peilau, Ober Peilau i Schobergrund (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Miesjcowości: Gnadenfrei, Obermittelpeilau, Oberpeilau, Schobergrund i Kleutsch. Fragment arkusza 5366 Gnadenfrei mapy Messtischblatt z 1937 roku (źródło: MAPSTER)


Galerie

Meteoryt Piława Górna (Gnadenfrei) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr[2] (dla portalu Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Masa główna o wadze 665 g

Skorupa obtopieniowa

Dobrze widoczne regmaglipty


Wygląd okazów i ich obrazy mikroskopowe (litografie; źródło: Galle, Lasaulx (1879))

Okaz z Gnadenfrei (fig. 1-3; ½ naturalnej wielkości), okaz z Schobergrund (fig. 4-5; ⅔ naturalnej wielkości)

Obrazy mikroskopowe; obraz z płytki cienkiej i pojedynczych chondr

Opis tablic

Więcej → Gnadenfrei (Piława Górna)/Galeria


Piława Górna i okolice (fot. Wadi & Jan Woreczko; 5 maja 2012 roku)

Klasycystyczny pałac rodziny Rust w Kluczowej

Fragment tablicy informacyjnej (fotomontaż)

Widok z Kluczowej w kierunku Piławy Górnej. Na te pola spadł większy okaz

Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Piławy (na północny-wschód)

Pola przy drodze z Kluczowej do Piławy. Widok w kierunku Kluczowej (na wschód)

Dworzec kolejowy w Piławie Górnej

Zaniedbany budynek dworca

Widok od południa na dzielnicę (wieś) Kośmin

Widok z Kośmina na Piławę Górną


Zobacz więcej → Gnadenfrei (Piława Górna)/Galeria

Bibliografia

  • Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90 (str. tytułowa).[12] Plik DjVu; plik PDF.
  • Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896.[13][14] Plik PDF.
  • Galle Johann Gottfried, Lasaulx Arnold von, (1879), Bericht über den Meteorsteinfall bei Gnadenfrei am 17. Mai 1879, Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin, 1879, s. 750-772 (mit 2 Tafeln[15] und Analyse).[16] Plik DjVu.
  • Galle Johann Gottfried, (1880), Mitteilungen über das seltene Ereigniss des am 17. Mai stattgehabten Meteorsteinfalles bei Gnadenfrei, Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, …im Jahre 1879, Bd. 57[17], Breslau 1880, s. 166-169.[18] Plik sLib.
  • Jahresbericht über die Fortschritte der reinen, pharmaceutischen und technischen Chemie, Physik, Mineralogie und Geologie, 1879, s. 1274-1275. Plik not available.
  • Klein C., (1880), Mittheilungen über den Meteorsteinfall von Gnadenfrei in Schlesien, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie, 1, 1880, s. 46-47. Plik not available.
  • Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kunisch H., (1883), Die Meteoriten unter besonderer Berucksichtigung der schlesischen, Vortrag, gehalten am 21. Jan. 1883 im Humboldt-Verein zu Breslau (Sep.), s. 6 u. 8. (Na podstawie: Wülfing 1897).
  • Kunisch H., (1884), Über ein Meteoriten-Fragment, gefunden in Ober-Peilau[19] bei Gnadenfrei 17 Mai 1879, Breslau 1884.
  • Lasaulx Arnold von, (1880), Die mineralogische Beschaffenheit der Gnadenfreier Meteorite, Jahres-Bericht der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, …im Jahre 1879, Bd. 57, Breslau 1880, s. 169-170.[17] Plik DjVu.
Schlesische Zeitung, nr 231, 20 maja 1879
  • Pfeil L., (1879), Meteorolith, Schlesische Zeitung, nr 231, 20 maja 1879 roku, s. 8.[20]
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[21]
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich. Urania, 6, 1955, s. 165-172.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).
  • +Wochenschrift für Astronomie, Meteorologie und Geographie, 23, 1880, s. 113-116.[24] Plik PDF.
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.[25][26][27] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b c muzeum we Wrocławiu ma w swych zbiorach okazy o masach: cs 665,0 g, ep 16,03 g, fp 18,2 g, fp 10,65 g (Pilski 2001)
  3. ^ więcej o statystykach spadków na stronach Jana Woreczko
  4. ^ wg klasyfikacji Leonarda (1956), Piława Górna to: Cp2p2'o(cb"); więcej o klasyfikacji Leonarda → patrz Białystok
  5. ^ Galle (1880)
  6. ^ a b Galle, Lasaulx (1879)
  7. ^ Lasaulx (1880)
  8. ^ Jahresbericht über die Fortschritte… (1879)
  9. ^ Wochenschrift für Astronomie… (1880)
  10. ^ Pokrzywnicki (1955)
  11. ^ informacja forum astropolis.pl
  12. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na koniec października 1902 roku); artykuł ukazał się również w formie osobnej publikacji: Berwerth Friedrich Martin, (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Separatabdruck aus den Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, ss. 90, plik PDF
  13. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na 1 maja 1895 roku); w kolekcji meteoryty z 497 różnych lokalizacji (kamiennych 316, żelaznych 181), o łącznej wadze 2184,432 kg (odpowiednio: 697,854 i 1486,578 kg); w tamtym okresie kolekcje w Londynie i Paryżu miały meteoryty z odpowiednio 449 i 380 różnych lokalizacji (Brezina 1896); patrz również → Brezina (1885); obecnie (1999, Koblitz MetBase) kolekcja zawiera 2316 różnych meteorytów (patrz → Meteoryty/Kolekcje)
  14. ^ pełen tytuł: „Die Meteoritensammlung des k. k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895. Mit zwei Anhängen: 1. Berichte des Directors der Sternwarte Zacatecas, Prof. José A. y Bonilla, über den Meteoreisenfall von Mazapil. 2. Die Meteoritensammlung der Universität Tübingen”; publikacja ta ukazała się wcześniej jako artykuł Brezina (1895) w Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. X, 1895, s. 231-370, plik DjVu; bogato ilustrowana, zawiera m.in. 2 plansze z figurami Widmanstättena kilkunastu różnych meteorytów żelaznych
  15. ^ dwie plansze z rysunkami okazów oraz budową wewnętrzną meteorytu Gnadenfrei; → początkowy fragment publikacji
  16. ^ dodatkowe referencje (na podstawie Wülfing 1897): Ref. N. J. 1880 II, p. 162-164; s. auch »Naturforscher« 1879 Nr. 52; Wochenschr. f. Astr., Met. u. Geogr. 1880 p. 113-116
  17. ^ a b u Wülfing'a (1897) błędnie podano wolumen Bd. 37, powinno być Bd. 57
  18. ^ dodatkowe referencje (na podstawie Wülfing 1897): Ref. N. J. 1880 I. p. 46-47; Liebig-Kopp, Jahresber. 1879, p. 1274-1275
  19. ^ za Wikipedią: (…) W 1740, w warunkach wprowadzonej przez Fryderyka II Wielkiego tolerancji religijnej, obok istniejącej od średniowiecza wsi Oberpeilau założona została przez właściciela miejscowych dóbr, Ernsta Juliusa von Seydlitz, osada braci morawskich Gnadenfrei. (…) 1 października 1928 wsie Oberpeilau, Gnadenfrei i Obermittelpeilau zostały połączone w jedną miejscowość pod nazwą Gnadenfrei.
  20. ^ skan gazety zakupiony w Bibliotece Uniwersyteckiej Uniwersytetu Wrocławskiego; karta biblioteczna - 507/687 BCUWr
  21. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  22. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  23. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
  24. ^ streszczenie publikacji Galle, Lasaulx (1879) podane za »Naturforscher«, nr 59, 1879
  25. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  26. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  27. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

Zobacz również

Linki zewnętrzne


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • mapy
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Gnadenfrei_(Pi%C5%82awa_G%C3%B3rna)”
Osobiste