PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (→Meteoryty)
m (→Meteoryty)
Linia 47: Linia 47:
-
* oraz fragmenty pallasytu '''Imilac'''{{MBD-record|name=Imilac}} (34,5 g (cs), 23,0 g (cs)) i mezosyderytu '''Vaca Muerta'''{{MBD-record|name=Vaca Muerta}} (56,9 g (f)) przekazane w 1871 roku przez '''Ignacego Domeykę'''. Domeyko wielokrotnie (w latach 1853, 1871 i 1884) przekazywał kolekcje głównie minerałów na rzecz UJ.
+
* oraz fragmenty pallasytu '''Imilac'''{{MBD-record|name=Imilac}} (34,5&nbsp;g&nbsp;(cs), {{Txt2Img|Imilac_(CEP_UJ)-Eger-label.jpg|23,0&nbsp;g&nbsp;(cs)}}<ref name="Eger">od wiedeńskiego handlarza Leopolda Egera; patrz → [[Indeks nazwisk#E|Indeks nazwisk]]</ref>) i&nbsp;mezosyderytu '''Vaca Muerta'''{{MBD-record|name=Vaca Muerta}} (56,9&nbsp;g&nbsp;(f)) przekazane w&nbsp;1871&nbsp;roku przez '''Ignacego Domeykę'''. Domeyko wielokrotnie (w&nbsp;latach 1853, 1871 i&nbsp;1884) przekazywał kolekcje głównie minerałów na rzecz&nbsp;UJ.
<gallery caption="" widths="170px" heights="130px" perrow="4">
<gallery caption="" widths="170px" heights="130px" perrow="4">
File:Imilac_(CEP_UJ).jpg|Meteoryt Imilac{{MBD-record|name=Imilac}} (34,5&nbsp;g&nbsp;(cs), 23,0&nbsp;g&nbsp;(cs))
File:Imilac_(CEP_UJ).jpg|Meteoryt Imilac{{MBD-record|name=Imilac}} (34,5&nbsp;g&nbsp;(cs), 23,0&nbsp;g&nbsp;(cs))

Wersja z 21:23, 5 maj 2025

1i
Centrum Edukacji Przyrodniczej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Adres: Gronostajowa 5
30-387 Kraków
http://www.cep.uj.edu.pl/
Pracownicy: kustosz kolekcji: dr Bartłomiej Kajdas; kolekcja geologiczna: Jolanta Gruza
Kontakt: bartlomiej.kajdas@uj.edu.pl
tel. (12) 664 60 84
Wystawy/zbiory: kolekcja meteorytów została utworzona na bazie zbiorów zlikwidowanego Muzeum Geologicznego Instytutu Nauk Geologicznych UJ;
Centrum otwarto dla zwiedzających w 2021 roku


Powołane do życia w 2016 roku Centrum Edukacji Przyrodniczej Uniwersytetu Jagiellońskiego (CEP) jest jednostką dydaktyczno-naukową, w której zostały zebrane zbiory przyrodnicze przechowywane wcześniej w różnych jednostkach Uniwersytetu Jagiellońskiego: Instytucie Zoologii i Badań Biomedycznych (zbiory Muzeum Zoologicznego UJ oraz Muzeum Antropologicznego UJ), Instytucie Nauk Geologicznych (Muzeum Geologiczne Instytutu Nauk Geologicznych UJ) i Instytucie Botaniki (Muzeum Paleobotaniczne UJ).

Powstałe z połączenia zbiory Centrum składają się z blisko 250 kolekcji zawierających łącznie około 20000 okazów skamieniałości, 16000 okazów mineralogicznych, kilkaset okazów petrograficznych oraz kilkadziesiąt kolekcji szlifów. W skład zbioru weszły również meteoryty, głównie z kolekcji Muzeum Geologicznego Instytutu Nauk Geologicznych UJ.

Meteoryty

W marcu 2025 roku Centrum nabyło okaz meteorytu Drelów o wadze 40,85 g znaleziony 5 marca przez Patryka Kosałka i Oliwię Winnik (źródło: FB)

W kolekcji Centrum znajdują się m.in. fragmenty meteorytów: Allende[1], Brahin, Brenham[2], Elbogen, Gao-Guenie[3], Gibeon[4], Hainholz[5], Isna[6], Jelica, Krasnojarsk[7], Lixna, Magura, Mbale[8], Morasko, Murchison[9], NWA 6725[10], Santa Catharina, Seeläsgen (Przełazy), Schönenberg[11], Stannern (prawdopodobnie), Toluca[12], Zaborzika, Zakłodzie.

Oraz okazy: Brenham, Lixna (fragmenty), Morasko, Murchison, Stannern, Zaborzika (prawdopodobnie 116 g) i Zakłodzie (sc 99,58 g), które nie były wymienione wcześniej w katalogach Pokrzywnickiego (1964) i Pilskiego (2001)!

Z nowości okaz meteorytu Drelów. Ponadto w zbiorach licznie reprezentowane są meteoryty Łowicz (ponad 20 okazów) i Pułtusk (ponad 50 okazów) (Pokrzywnicki 1964; Pilski 2001).


Smaczkiem kolekcji Centrum są historyczne okazy/fragmenty przekazane do zbiorów przez dawnych kolekcjonerów (wagi wg: Pokrzywnicki 1964; Pilski 2001) (fot. Szymon Kozłowski, za zgodą; dzięki uprzejmości Bartłomieja Kajdas):

Meteoryt Agen[14] (1,6 g (f+f)); w tle fragmenty meteorytów Zaborzika i Lixna

Meteoryt Benares (a)[15] (6,8 g (f))

Meteoryt Bishopville[16] (3,5 g (fp))

Meteoryt Knyahinya – 10,9 g (cs)

Meteoryt L'Aigle[17] (5,2 g (f+f))

Fragmenty meteorytu Orgueil[18] (15 g (fp))

Meteoryt Parnallee (4,37 g (fc))

Meteoryt Stannern(?) (19,7 g (f))


  • oraz fragmenty pallasytu Imilac[19] (34,5 g (cs), 23,0 g (cs)[20]) i mezosyderytu Vaca Muerta[21] (56,9 g (f)) przekazane w 1871 roku przez Ignacego Domeykę. Domeyko wielokrotnie (w latach 1853, 1871 i 1884) przekazywał kolekcje głównie minerałów na rzecz UJ.

Meteoryt Imilac[19] (34,5 g (cs), 23,0 g (cs))

Meteoryt Vaca Muerta[21] (56,9 g (f))


Galerie

Większość okazów można obejrzeć na portalu YouTube – Meteoryty w Centrum Edukacji Przyrodniczej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w rozdzielczości 4K!

Fragmenty meteorytu Orgueil[18] (fot. Bartłomiej Kajdas)

Piętka (8,94 g) meteorytu księżycowego NWA 11421 (fot. Bartłomiej Kajdas)


Meteoryt Łowicz

W zbiorach znajduje się ponad 20 okazów meteorytu Łowicz (patrz → Łowicz/Okazy) (fot. Szymon Kozłowski, za zgodą; dzięki uprzejmości Bartłomieja Kajdas)

Okaz o wadze 5484 g (drugi co do wielkości okaz meteorytu Łowicz) (wg katalogów 5650 g)

Okaz o wadze 5484 g

Okaz o wadze 2931 g (czwarty co do wielkości okaz meteorytu Łowicz) (wg katalogów 2950 g)

Okaz o wadze 2931 g

Okaz o wadze 2387 g (wg katalogów 2380 g) (nr inw. MT-22)

Okaz o wadze 705 g (nr inw. MT-30)

Okaz o wadze 379,4 g (nr inw. MT-33)

Okaz o wadze 379,4 g

Okaz o wadze 170,79 g znaleziony we wsi Łagów

Okaz o wadze 170,79 g

Łowicz (CEP UJ)-s3.jpg
Łowicz (CEP UJ)-s4.jpg

Okaz o wadze 193,4 g (nr inw. MT-32)

Okaz o wadze 193,4 g

Jedyny w zbiorach ucięty okaz. Piętkę odciął Marcin Cimała, początkowo okaz ważył 176 g; znaleziony we wsi Łagów

Jedyny w zbiorach ucięty okaz, piętka waży 147,7 g

Łowicz (CEP UJ)-s7.jpg

Okaz o wadze 146,4 g (nr inw. MT-50)

Okaz o wadze 146,4 g

Łowicz (CEP UJ)-s9.jpg

Więcej patrz → okazy meteorytu Łowicz w zbiorach polskich


Meteoryt Pułtusk

W zbiorach znajduje się ponad 50 okazów meteorytu Pułtusk (patrz → Pułtusk/Największe okazy) (fot. Szymon Kozłowski, za zgodą; dzięki uprzejmości Bartłomieja Kajdas)

Okaz 2843 g (czwarty co do wielości okaz w Polsce!) (nr inw. MT-21)

Okaz 2843 g; stare etykiety i regmaglipty

Okaz 2843 g

Okaz 1354 g (ósmy co do wielości okaz w Polsce!) (nr inw. 11M1)

Okaz 1354 g (nr inw. 11M1)

Okaz 1354 g (nr inw. 11M1)

Orientowany okaz 1354 g

Fragment ze skorupą 432,2 g (nr inw. MT-8)

Fragment 432,2 g; widoczna struktura brekcji

Okaz 169,3 g (nr inw. MT-10)

Okaz 138,3 g (nr inw. MT-12)

Piętka 119,6 g; widoczna struktura brekcji (nr inw. MT-13)

„Groch pułtuski” (ang. Pułtusk peas)

„Groch pułtuski” (ang. Pułtusk peas)

Gablota z okazami meteorytu Pułtusk

Meteoryty nie eksponowane na wystawie

Fot. 2. Okaz meteorytu Pułtusk o wadze 431,5 g z kolekcji Muzeum Geologicznego UJ w Krakowie. Widoczna część zbrekcjonowana i jednolita. (źródło: Pilski 1994)

Więcej patrz → Pułtusk/Największe okazy


Ekspozycja

Kolekcja meteorytów (fot. Szymon Kozłowski, za zgodą; dzięki uprzejmości Bartłomieja Kajdas)

Ekspozycja meteorytów

Meteoryt Gibeon[4] (233,2 g (sc))

Płytka meteorytu Magura (163 g (s)) z wygrawerowaną nazwą Arva (nr inw. MT-38)

Mołdawity

Płytka meteorytu Morasko (82,8 g (s)) z dużą nodulą troilitową

Seeläsgen (Przełazy) (238,7 g (sc))

Seeläsgen (Przełazy) (238,7 g (sc))

Meteoryt Toluca[12] (672,7 g (cs), 38,4 g (s))

Meteoryt Toluca[12] (672,7 g (cs)) (nr inw. MT-39)

Meteoryt Zakłodzie (99,58 g (sc); nr inw. MT-44)


Etykiety

W kolekcji Muzeum znajdują się również okazy meteorytów zakupione od znanych dziewiętnastowiecznych handlarzy minerałów i meteorytów. Kustosz Muzeum Bartłomiej Kajdas udostępnił dla portalu Wiki.Meteoritica.pl zdjęcia etykiet okazów pochodzących od znanego wiedeńskiego handlarza Leopolda Egera[22]

Etykieta towarzysząca okazowi meteorytu Hainholz[5]

Etykieta towarzysząca okazowi meteorytu Imilac[19]

Etykieta towarzysząca okazowi meteorytu Krasnojarsk[7]

Rarytasy

Muzeum ma w swych zbiorach dużo historycznych eksponatów, niekoniecznie związanych z meteorytyką. Główne zbiory są poświęcone geologii i mineralogii, więc składają się na nie w większości okazy skał i minerałów. Ale można wśród eksponatów znaleźć prawdziwe rarytasy. Jednym z nich jest gipsowy model wulkanu Wezuwiusz zakupiony na początku XX wieku do zbiorów Gabinetu Geologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w bońskiej firmie dr F.Krantz.[23]

Za postem Bartłomieja Kajdas na Facebooku: Model znalazł się w zbiorach ówczesnego Gabinetu Geologicznego około 1910 roku. Przez lata służył studentom geologii jako pomoc dydaktyczna, początkowo eksponowany w Gabinecie Geologicznym na ul. św. Anny 6 w Krakowie, później w Muzeum Geologicznym UJ na ul. Oleandry 2a. Dziś, na ekspozycji geologicznej Centrum uzupełnia kolekcję skał i minerałów z Wezuwiusza przywiedzioną przez ówczesnego kierownika Gabinetu Józefa Morozewicza w 1910 roku.
W 2025 roku dzięki współpracy ze Stowarzyszeniem Muzeów Uczelnianych gipsowy model wulkanu Wezuwiusz został poddany konserwacji. Konserwatorka z ASP w Krakowie Justyna Latoń odczyściła go z ponad stuletniej warstwy zabrudzeń, uzupełniła ubytki w gipsowym odlewie i odrestaurowała drewnianą ramę obiektu. Ogromnym osiągnięciem jest odnowienie praktycznie nieczytelnej legendy. Odświeżony wulkan już wrócił na swoje miejsce, gdzie świetnie się prezentuje w towarzystwie oryginalnych minerałów i skał z Wezuwiusza.

Gabinet Geologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego, ok. 1930 r.[24] Na pierwszym planie mapa plastyczna Wezuwiusza[23] (fot. Justyna Latoń)

Gipsowa mapa plastyczna Wezuwiusza – stan po konserwacji – wyprodukowana w firmie dr F.Krantz, Bonn ok. 1910 roku, obecnie w zbiorach Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ (fot. Justyna Latoń)


Jesteśmy w kontakcie z kustoszem kolekcji CEP UJ panem Bartłomiejem Kajdasem i będziemy systematycznie uzupełniać inf. o meteorytach w Krakowie. Dziękujemy Szymonowi Kozłowskiemu za udostępnione zdjęcia.

Mass media

Film z profilu W Gabinecie Astronoma (In the astronomer's office) na YouTube.

Meteoryty w Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ


Bibliografia

  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Pilski Andrzej S., (1994), Pułtuski deszcz meteorytów, Urania, 9, 1994, s. 241-245.[25] Plik DjvU.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[26]

Przypisy

  1. ^ spadek meteorytu Allende 8 lutego 1969 roku w Meksyku; chondryt węglisty CV3, TKW 2 tony
  2. ^ meteoryt żelazno-kamienny Brenham, znalezisko z 1882 roku w USA; pallasyt PMG-an, TKW 4,3 tony
  3. ^ spadek meteorytu Gao-Guenie 5 marca 1960 roku w Burkina Faso; chondryt zwyczajny H5, TKW many kg
  4. ^ a b meteoryt żelazny Gibeon, znalezisko z 1836 roku w Namibii; typ IVA, TKW 26 ton; patrz → Rinne (1910)
  5. ^ a b meteoryt żelazno-kamienny Hainholz, znalezisko z 1856 roku w Niemczech; mezosyderyt MES-A4, TKW 16,5 kg
  6. ^ w zbiorze kilka fragmentów i płytek cienkich tego chondrytu węglistego CO3.7; dar prof. Czesława Harańczyka
  7. ^ a b meteoryt żelazno-kamienny Krasnojarsk (Красноярск, „żelazo Pallasa”, ang. Pallas iron, niem. Pallas-Eisen, ros. Палласово железо), znalezisko z 1749 roku w Rosji; pallasyt PMG-an, TKW 700 kg; patrz → Pallas (1776)
  8. ^ spadek meteorytu Mbale 14 sierpnia 1992 roku w Ugandzie; chondryt zwyczajny L5/6, TKW 150 kg
  9. ^ spadek meteorytu Murchison 28 września 1969 roku w Australii; chondryt węglisty CM2, TKW 100 kg
  10. ^ chondryt węglisty CM2; fragment od Marcina Cimały
  11. ^ spadek pojedynczego okazu (~8 kg) chondrytu zwyczajnego L6 w 1846 roku w Niemczech
  12. ^ a b c meteoryt żelazny Toluca (syn. Ocatitlan, Xiquipilco), znalezisko z 1776 roku w Meksyku; typ IAB-sLL, TKW 3 tony; patrz → Brezina (1896)
  13. ^ PAU – Polska Akademia Umiejętności w Krakowie
  14. ^ a b spadek meteorytu Agen 5 września 1814 roku we Francji; chondryt zwyczajny H5, TKW 30 kg
  15. ^ a b spadek meteorytu Benares (a) (syn. Krakhut) 19 grudnia 1798 roku w Indiach; chondryt zwyczajny LL4, TKW 3,7 kg
  16. ^ a b spadek meteorytu Bishopville 25 marca 1843 roku w USA; achondryt, aubryt, TKW 6 kg
  17. ^ a b spadek meteorytu L'Aigle 26 kwietnia 1803 roku we Francji; chondryt zwyczajny L6, TKW 37 kg; patrz → Biot (1803) oraz mapa spadku
  18. ^ a b c spadek meteorytu Orgueil 14 maja 1864 roku we Francji; chondryt węglisty CI1, TKW 14 kg; patrz → Daubrée (1867)
  19. ^ a b c meteoryt żelazno-kamienny Imilac, znalezisko z 1822 roku z Chile; pallasyt PMG, TKW 920 kg; patrz → ING PAN w Krakowie
  20. ^ od wiedeńskiego handlarza Leopolda Egera; patrz → Indeks nazwisk
  21. ^ a b meteoryt żelazno-kamienny Vaca Muerta (po hiszp. martwa krowa) (syn. Taltal) znalezisko z 1861 roku w Chile; mezosyderyt MES-A1, TKW 3,83 tony
  22. ^ patrz → Indeks nazwisk
  23. ^ A. i F. Krantz – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami; założył ją we Freibergu August Krantz, później działalność kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Krantz; do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn; pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg; firma istnieje do dziś; patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor
  24. ^ zdjęcie w lustrzanym odbiciu lewa/prawa!
  25. ^ artykuł zilustrowany fotografiami okazów meteorytu Pułtusk ze zbiorów polskich; według autora najświeższe okazy znajdują się w Krakowie i Wrocławiu, te w Warszawie były zebrane wiele lat po spadku i nie są już tak świeże!
  26. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  27. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  28. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Centrum_Edukacji_Przyrodniczej_UJ”
Osobiste