PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Grüneberg (Wilkanówko)

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (Bibliografia)
m (Zobacz również)
Linia 375: Linia 375:
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]
* w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku meteorytu w [[Sagan (Dąbrowa Łużycka)]]
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]
* [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza]]
 +
* [[Świecie (pomnik)]]
* [[Dawne jednostki miar i wag]]
* [[Dawne jednostki miar i wag]]

Wersja z 14:38, 15 lip 2018

0i

Zamiast meteorytu głaz narzutowy

Grüneberg (Wilkanówko)
Gruneberg (NHM Berlin).jpg
Masa główna meteorytu Wilkanówko w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Woreczko)
Spadek
Lokalizacja Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska
Położenie[1] 51°56'N, 15°30'E
Data 22 marca 1841, 15:30 (poniedziałek)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H4
Masa ~1000 g
(zapewne było to ok. 1110 g)
Liczba okazów dwa okazy
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy
wg NHM Cat: Grünberg, Heinrichau, Schloin, Seifersdorf, Seifersholz, Wilkanowko, Zielena Gora, Zielona Gora; wg Pokrzywnickiego: Wilkanówko

Pogodne popołudnie – godzina 15:30 22 marca 1841 roku (poniedziałek) – w okolicy miejscowości Wilkanówko w pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w polu (w okolicach wsi Seifersholz) usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i coś ciężkiego spadło w pobliżu. W małym zagłębieniu świadkowie spadku znaleźli 30 uncjowy kamień (około 900 g[2]; patrz → waga okazów). Drugi okaz znaleziono później (między wsiami HeinrichauSchloin). Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w okolicznych miejscowościach – Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli (szczegółowy opis spadku w Weimann (1841) i u Pokrzywnickiego (1964)).


Dokładny raport ze okoliczności spadku i opis okazów opublikował zielonogórski aptekarz Carl Gottfried Weimann[3] w lokalnym Grünberger Wochenblatt (1841). Obszerne fragmenty jego raportu znajdują się w publikacjach: Glocker (1841, Schlesische Provinzialblätter) i Göppert (1842).


Okoliczności spadku i znalezienia okazów według Hintze (1912):

«

Ein solcher Chondrit fiel am 22. März 1841 bei Grünberg. Der Landrat Prinz Friedrich von Schönaich-Carolath beeilte sich, alle Angaben von Augen- und Obernzeugen protokollarisch zu sammeln. Darüber berichtete dann der Apotheker Weimann in Grünberg unter dem 2. April im Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51)[4]. Leute aus Heinrichau waren hinter dem „Meil-Eichen-Kruge”1) mit Reisigbinden beschäftigt, als sie etwa um 3½ Uhr nachmittags „drei starke Donnerschläge gleich Kanonenschüssen hörten, ungeachtet bei sonst ganz heiterem Himmel und warmem Sonnenschein nur eine kleine, weiße Wolke im Scheitelpunkt sichtbar war.” „Es erhob sich hiernach unmittelbar ein starkes Sausen in der Luft, das von Abend herzukommen schien, je mehr es sich näherte, immer stärker wurde, und sich zuletzt in einen Klang, gleich dem einer Orgel, hoch und niedrig, veränderte, welcher ungefähr fünf Minuten2) anhalten konnte.” „Der Klang, je mehr er sich der Erde näherte, nahm wieder den Ton des Sausens an, und hierauf hörten die Arbeiter einen schweren Körper, gleich als wenn man einen Stein auf die Erde wirft; auffallen.” Die Leute suchten nach und fanden in einer Entfernung von 100 bis 150 Schritt[5] die Erde aufgelockert und darin einen Stein, „ohngefähr einen halben Fuß tief hineingeschlagen.” Die Fundstelle war „im Kiefergehege auf Seifersholzer Terrain.” Eine Feuer-Erscheinung ist beim Herabfallen des Meteoriten von jenen Arbeitern nicht bemerkt worden, doch will man eine solche in Sagan und Heinersdorf gesehen haben. Das dem Kanonendonner ähnliche Rollen wurde in Sagan, Züllichau, Neusalz, Schlawe und vielen Dorfern des Kreises gehört. Der aufgefundene Stein war nur an einer Seite von der für Meteoriten charakteristischen schwarzen Rinde umgeben, sonst von Bruchflächen, die den Stein als Bruchstück eines größeren erwiesen. Vor der Ablieferung des Steines an das Berliner Museum wurde er vom damaligen Breslauer Professor der Mineralogie Dr. Glocker in den Schlesischen Provinzialblättern vom April 1841 (Seite 352) beschreiben[6]. Den Nachforschungen des Apothekers Weimann gelang es aber, von dem Meteoritenfalle vom 22. März noch einen Stein ausfindig zu machen3), der am 23. März in einem Brachfeld fast in der Mitte zwischen den Dörfern Heinrichau und Schloin gefunden wurde, nachdem sein Niederfallen am 22. März, nachmittags 3½ Uhr von dort beschäftigten Arbeiten gehört worden war, ebenso wie das vorangehende, „Kanonenschüssen ähnliche Getöse”, und das „fast mehr als fünf Minuten lange Sausen und Summen”, das ein Ohrenzeuge „mit dem Sausen eines Schwarmes Hummeln verglich.” Schloin ist von Meileichen etwa eine halbe Meile entfernt. Herr Weimann schenkte den bei Schloin gefundenen Stein der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur in Breslau. Ein 63 Gramm schweres Stück davon befindet sich heute im Breslauer Mineralogischen Museum. Die von Dulfos (dem Vorgänger Polecks) ausgeführte Analyse ergab wesentlich Kieselsäure, Eisen und Magnesia.

__________

1) Meileiche, eine zu Seifersholz gehörige Kolonie im Kreise Grünberg.
2) Diese Zeitschätzung ist selbstverständlich sehr stark übertrieben.
3) Hierüber berichtete Göppert in der Breslauer Zeitung vom 9. Juni 1841.[7]
»


Większy okaz trafił do zbiorów w Berlinie, natomiast mniejszy do muzeum we Wrocławiu.


Wilkanówko to meteoryt kamienny, chondryt zwyczajny typu H4.

Obecnie wieś nazywa się Wilkanowo (!). 22 marca 2002 roku z inicjatywy Klubu Pod Wieżą w Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko[8]. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w 2010 roku w Świeciu i odbyła się na cześć meteorytu Schwetz.

Kolekcje

Największy zachowany fragment meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) o wadze 712 g (masa główna) znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie. Drugi mniejszy znaleziony fragment trafił zaraz po spadku do zbiorów we Wrocławiu.

Meteoryt Grüneberg (Wilkanówko) w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase)
uwagi
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 712 g main mass[9]
Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 114 g
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 63,5 g ep 46,4 g (Pilski 2001)
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 40,7 g
London, Nat. Hist. Mus. 32,7 g
(…)
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. 0,9 g wg Tiirmaa (1996) fragment 0,9 g (Geoscience collections of Estonia: record)
(…)

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.


Spis treści


Opisy

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem)

«
Pokrzywnicki (1964)

17. METEORYT WILKANÓWKO

Synonimy: Grüneberg, Grünberg, Seifersholz, Heinrichau, Schloin1.

W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E2

Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w dobrach Seifersholz[10], pow. Grüneberg, czyli w okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w b. ks. Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1 kg. Wspomnianego dnia i godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z zachodu i im bardziej się „zbliżał”, tym stawał się silniejszy i wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5 min.

Dźwięki te im bardziej „zbliżały się do ziemi” tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i w odległości około 100-150 kroków znaleźli na głębokości pół stopy w ziemi „kamień”. Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny.

Eksplozję słychać było m.in. w Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i będący wewnątrz budynków.

Według literatury waga odłamków była następująca: 1 – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły i 2 – 6 uncji, 1½ drachmy3. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05 g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a Schloin4. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z odłamem nr 2 wymienionym wyżej? Waga 6 uncji, 1½ drachmy równa się bowiem 172 g.

Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w powietrzu i mogła pierwotnie ważyć 2 funty 9 łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy5.

Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)6[11]. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C. wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2 (?), a według innych danych7 – 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne8. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w następujących zbiorach:

Gruneberg (kolekcje).jpg


Przypisy
1 Według Göpperta (patrz Wülfing 1897, s. 134)..
2 Według Berwertha (1903)[12] oraz Breziny (1895)[13]. Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953)[14]: 51º56' N, 15º30' E, według innych – φ=51°54' – λ=15°25'.
3 Uncja = 16 drachm = 28,34953 g. Skrupuł = 1/3 drachmy[2].
4 Szczegółowy opis spadku i odłamków: „Niederfall eines Meteorites”, Ann. d. Phys., 1841, t. 53, s. 172-178[15].
5 Ann. d. Phys., 1841, t. 53, s. 416[16] i Ergb., t. IV, s. 361[17].
6 Według Breziny (o. c.) i Wülfinga[18] (o. c.) oraz Kat. Met. Brit. Mus. (o. c.).
7 Ann. d. Phys., 1859, t. 107, s. 160-163[19].
8 Literatura uzupełniająca: Pogg. Ann., 1841, t. 52, s. 495-496 („Meteoritsteinfall bein Grünenberg in Schlesien”)[20]; Breslauer Ztg., 1840, Nr 174[21]; Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953); J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A. Wülfing (1897).

»



Waga okazów

Wagi okazów w źródłach zostały podane w starych jednostkach.

W oryginalnym raporcie Weimann (1841, Grünberger Wochenblatt) podano wagi okazów:

«

Das Gewicht des größeren Steinstücks betrug: 1 Pfund 28 Loth 2⅔ Quentchen, des kleineren Stücks: 12 Loth  Quentchen, in Summa: 2 Pfd. 9 Loth  Quentchen bürgerlichen Gewichts.

»

Co daje (przy założeniu 1 funt = 32 łuty = 128 Quentchen):

okaz 1 – 1,8958 funta (242⅔ Quentchen), okaz 2 – 0,3867 funta (49½ Quentchen) (suma 2,2826 funta (292⅙ Quentchen)).

Pozostaje jeszcze kwestia rozstrzygnięcia, jaką wartością funta posługiwał się aptekarz Weimann?!


Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841) podaje:

okaz 1 – 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; okaz 2 – 6 uncji, 1½ drachmy; (wg Pokrzywnickiego 1 uncja = 16 drachm = 28,34953 g, skrupuł = 1/3 drachmy)
(Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1 drachma = 3 skrupuły.
Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.
W tamtym okresie (za Wikipedią) 1 drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345 g, co daje: okaz 1928,6 g, okaz 2~184,8 g (w sumie ok. 1110 g).

Kesselmeyer (1861):

okaz 1 – 2  9 Loth; okaz 2 – 11½ Loth
(Wikipedia) = lb = pfund = funt wagi; Loth = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty.
Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta).
W tamtym okresie (za Wikipedią) 1 łut równał się 14,606 g, co daje: okaz 1938,9 g, okaz 2~168 g (=169,05 g, za Breslauer Zeitung nr 174)[22] (w sumie ok. 1107 g).

Pokrzywnicki (1964) w swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w gramach w swych obliczeniach. Ale można na podstawie źródeł przyjąć, że sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110 g (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w zbiorach wg Pokrzywnickiego (1964) wynosiła ok. 1029 g).


Źródła

Breslauer Zeitung, 174, 1841

Breslauer Zeitung, 174, 1841


AnP (1841a) (s. 495-496)

AnP (1841a), s. 495-496
Tu powołanie na Breslauer Zeitung.


AnP (1841) (s. 416)

AnP (1841), s. 416
Tu powołanie na Breslauer Zeitung i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o którym wspomina Pokrzywnicki.


Weimann (1841) (s. 172-179)

Weimann (1841), s. 172-179


Boguslawski (1854a) (s. 361-362)

Boguslawski (1854a), s. 361-362
Tu powołania na: AnP (1841a), Breslauer Zeitung, Schlesische Provinzialblätter, Weimann (1841)


Kesselmeyer (1861) (s. 367, 434)

27. 1841 22. März Seifersholz und Heinrichsau, beide W. von Grüneberg in Schlesien – Sp.-Gew.: 3,69-3,73.[23] Preussen 51º56'N.
51º54'N.
15º22'O.
15º25'O.
P.52.1841.495.[24] W. 1860. S. 1860.
564. 27 1841. 22. März Seifersholz und Heinrichsau, beide W. von Grüneberg; Schlesien Deutschland 51º56'N. 15º22'O.
und
51º54'N. 15º25'O.
P. IV. 1854. 361.[25] Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2  9 Loth und von 11½ Loth[26].


Buchner (1861)

Grünberg (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.

Glocker Schles. Prov. Blttr. 1841, April.[6] Brsl. Ztg. 1841, Nr. 174.[7] IB. Schles. G. 1841, 52.[27] PA 52, 495.[20] Weimann edb. 53, 172.[15] PAErgb. 4, 361, 421.[28] BrzIB. 22, 216.[29] 24, 329.[30] Pa. 68.[31] Br. 93.[32]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


Greg (1861)

Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c.
1841.* Mar. 22 Grüneberg, Silesia 2½ lbs. 3½ P.M. Stone-fall; sp. gr. 3·72.


Berwerth (1903) (informacje tożsame z Kesselmeyer (1861))

Grüneberg [Cg (3½ p. 22 März 1841)
51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und
Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.


Klein (1904)

1841 März 22 3h 50m nachm. Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(H) Heinrichau, (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*) Strumiany, Strumianki

położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu[8]

współrzędne wg różnych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Obecnie wieś nazywa się Wilkanowo, dawna nazwa niem. Wittgenau. Radomia (niem. Seifersholz), Słone (niem. Schloin, Schlain), Zielona Góra (niem. Grünberg).

Heinrichau na mapie Messtischblatt z 1952 roku to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (Wittgenau). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.


Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a znaleziono tylko dwa okazy[33]. Pierwszy okaz spadł w okolicach Radomi (niem. Seifersholz) w pobliżu pracujących na polu ludzi. Mniejszy okaz znaleziono później niemal pośrodku między wsiami HeinrichauSchloin.

Synonimy?!

Pokrzywnicki poprawnie interpretuje synonimy SchloinHeinrichau jako nazwy wsi/miejscowości.

Ale być może miejscem spadku był folwark Strumianki (niem. nazwa Heinrichsau) należący do rodu Schloin z Heinrichau (Ortsfamilienbuch Schloin mit Heinrichau)?! (więcej: folwark Strumianki  ●  folwark Strumianki  ●  folwark przy Konotopie; współrzędne 51,93N, 15,88E). Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również „Henrykowski meteoryt”. Folwark Strumianki – jego nazwa Heinrichsau zmieniała się z czasem: Heinrichsau (1915) – Henrykowo (1945) – Henryków (1982). Ale to fałszywy trop (Woreczko)!? → patrz mapa Reymanns Karte 112.


Mapy

Na mapie Reymann'a (arkusz 112) widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (Wittgenau), Radomia (Seifersholz) i co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie Col. Heinrichau, a obok Schlain (Schloin?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na mapie Messtischblatt z 1952 roku Heinrichau to dzielnica Wilkanowa – prawdopodobnie to jest miejsce spadku?!


Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie

Meteoryt Wilkanówko (Grüneberg) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Zbiory Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego (fot. Jan Woreczko)


Masa główna meteorytu Grüneberg (Wilkanówko) w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Tomasz Jakubowski)

Więcej patrz → Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie.


Miejscowość Wilkanowo i okolice (stan: 23 marca 2015 roku; fotografie dla Wiki.Meteoritica.pl Piotr Górski)

Więcej patrz → Grüneberg (Wilkanówko)/Galerie.


Bibliografia

  • American Journal of Science and Arts, Fall of a Meteoric Stone at Grüneberg in Silesia, vol. 42, 1842, s. 203.[37] Plik DjVu.
  • AnP, (1841a), Meteorsteinfall bei Grüneberg in Schlesien, Annalen der Physik, 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    . Plik PDF.[38]
  • AnP, (1841), Nachtrag zum Grüneberg Meteorsteinfall, Annalen der Physik, 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90 (str. tytułowa).[39] Plik DjVu; plik PDF.
  • Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456, (s. 361). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896.[40][41] Plik PDF.
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Glocker Ernst Friedrich, (1941), Meteorsteinfall in Schlesien, Journal für praktische Chemie, 23, 1841, s. 285-287.[42] Plik hPDF.
  • Glocker Ernst Friedrich, (1941), Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am 22. März 1841)[43], Schlesische Provinzialblätter, 113. Bd. 1/6. St.: Januar/Juni, 1841, s. 350-354 (April); patrz → Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma
  • Göppert Heinrich Robert, (1841), Über den Meteorstein, welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist, Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610[44] (później: Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres, Breslauer Zeitung, nr 174 (29 Juni 1841), s. 1263; patrz → Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma).
  • Göppert Heinrich Robert[45], (1842), Meteorsteinfall, Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur, im Jahre 1841, Breslau 1842, s. 52-58. Plik DjVu.
  • Hintze Carl Adolf Ferdinand, (1912), Schlesien und die Meteoriten, Schlesien. Illustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbevereins für Breslau u. die Provinz Schlesien, 6. Jahrgang 1912/1913, nr 1, 1 Oktober 1912, s. 9-12 (patrz → artykuł).[46] Plik dsLib; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 367, 434). Plik PDF; plik DjVu.
  • Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[47]
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.[48] Plik DjvU.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32 (s. 22-23). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).
  • Reichenbach Karl Freiherr von, (1859a), Anordnung und Eintheilung der Meteoriten, Annalen der Physik, 107, Bd. 183, 1859, s. 155-182. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • +Weimann C.G., (1841), Grünberger Wochenblatt (17. Jahrgang Nr. 14, Seite 51, 52). Plik zLib.
  • Weimann Carl Christian Gottfried[3], (1841), Niederfall eines Meteorites, Annalen der Physik, 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.[52][53][54] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b 1 uncja = 2 łuty = 8 drachm; Wikipedia – Miary nowopolskie
  3. ^ a b Carl Christian Gottfried Weimann był od 1823 roku właścicielem apteki Pod Orłem w Zielonej Górze. Rozwinął on szeroką pracę laboratoryjną, często wykraczającą poza potrzeby apteki. Sporządził m.in. analizę fizykochemiczną meteorytu Grüneberg (Wilkanówko), badał właściwości zielonogórskiego węgla brunatnego, zasłużył się w badaniach i popularyzacji upraw winogron w Zielonej Górze i okolicy, zwłaszcza popularnej wówczas odmiany Tiroler Traminer. Jego apteka i laboratorium cieszyły się tak dobrą opinią, że wiele badań zlecała mu również administracja państwowa (źródło: Graepel P.H., Carl Gottfried Weimann (ok. 1790-1861) – zielonogórski aptekarz, Studia Zielonogórskie, t. 18, red. A. Toczewski, Zielona Góra 2012)
  4. ^ Weimann (1841), Grünberger Wochenblatt
  5. ^ krok (niem. Schritt) to ok. 1,48 metra; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  6. ^ a b Glocker (1941), Schlesische Provinzialblätter
  7. ^ a b Göppert (1841), Breslauer Zeitgung
  8. ^ a b dokładna lokalizacja pomnika – głazu narzutowego – 51°55'19.86"N 15°26'07.31"E (informacja: Sławomir A. Białkowski)
  9. ^ wg Pokrzywnickiego (1964) w zbiorach MfN w Berlinie było 757,5 g
  10. ^ Seifersholz to miejscowość Radomia
  11. ^ patrz → Oznaczenia typów meteorytów u Pokrzywnickiego
  12. ^ Berwerth (1903)
  13. ^ Brezina 1895
  14. ^ Prior (1953)
  15. ^ a b Weimann (1841)
  16. ^ AnP (1841)
  17. ^ Boguslawski (1854a), s. 361
  18. ^ Wülfing (1897)
  19. ^ Reichenbach (1859a)
  20. ^ a b AnP (1841a)
  21. ^ błąd, powinno być nr 174 z 1841 roku
  22. ^ z relacji w Breslauer Zeitung, gdzie podano wagę mniejszego okazu 169,05 g znalezionego przez aptekarza Weimanna, przy założonej wartości łuta wychodzi ~11,57 łuta, czyli w granicach błędu zaokrąglenia
  23. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  24. ^ powołanie na AnP (1841a) (wg klucza: Poggendorff, Bd. 52, rok 1841, s. 495)
  25. ^ Boguslawski (1854a), s. 361-362
  26. ^ = lb = pfund = funt wagi; Loth = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty
  27. ^ Göppert (1842)
  28. ^ Boguslawski (1854a)
  29. ^ krótka notka w Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie, vol. 22, 1842; podana sumaryczna waga okazów 36½ uncji; plik hPDF
  30. ^ krótka notka w Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemie und Mineralogie, vol. 24, 1845; nie ma w niej nic o meteorycie Grüneberg(!); plik hPDF
  31. ^ Partsch (1843, s. 68)
  32. ^ Buchner (1859, s. 93)
  33. ^ Pokrzywnicki (1964)
  34. ^ spadek meteorytu Ensisheim 7 listopada 1492 roku we Francji; chondryt zwyczajny LL6, TKW 127 kg; patrz → Schilling (1513)
  35. ^ meteoryt żelazno-kamienny Krasnojarsk (Красноярск, „żelazo Pallasa”, ang. Pallas iron, niem. Pallas-Eisen, ros. Палласово железо), znalezisko z 1749 roku w Rosji; pallasyt PMG-an, TKW 700 kg; patrz → Pallas (1776)
  36. ^ dar Wadi & Woreczko dla muzeum
  37. ^ b. dobre streszczenie artykułu Weimann (1841)
  38. ^ tam powołanie na Breslauer Zeitung, 174, 1841
  39. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na koniec października 1902 roku); artykuł ukazał się również w formie osobnej publikacji: Berwerth Friedrich Martin, (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Separatabdruck aus den Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, ss. 90, plik PDF
  40. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na 1 maja 1895 roku); w kolekcji meteoryty z 497 różnych lokalizacji (kamiennych 316, żelaznych 181), o łącznej wadze 2184,432 kg (odpowiednio: 697,854 i 1486,578 kg); w tamtym okresie kolekcje w LondynieParyżu miały meteoryty z odpowiednio 449 i 380 różnych lokalizacji (Brezina 1896); patrz również → Brezina (1885); obecnie (1999, Koblitz MetBase) kolekcja zawiera 2316 różnych meteorytów (patrz → Meteoryty/Kolekcje)
  41. ^ pełen tytuł: „Die Meteoritensammlung des k. k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895. Mit zwei Anhängen: 1. Berichte des Directors der Sternwarte Zacatecas, Prof. José A. y Bonilla, über den Meteoreisenfall von Mazapil. 2. Die Meteoritensammlung der Universität Tübingen”; publikacja ta ukazała się wcześniej jako artykuł Brezina (1895) w Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. X, 1895, s. 231-370, plik DjVu; bogato ilustrowana, zawiera m.in. 2 plansze z figurami Widmanstättena kilkunastu różnych meteorytów żelaznych
  42. ^ meteoryt Grüneberg (Wilkanówko); tam również wzmianka o meteorycie Sagan (Dąbrowa Łużycka) oraz o prawdopodobnym spadku po bolidzie obserwowanym 21 października 1805 roku w Świdnicy
  43. ^ tytuł w gazecie Niederfall eines Meteorsteins
  44. ^ chodzi prawdopodobnie o Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde, ale w powołanym tomie nie ma tego artykułu
  45. ^ wg Koblitz MetBase autorem jest Glocker E.F.
  46. ^ w artykule m.in. o meteorytach: Gnadenfrei (Piława Górna), Grüneberg (Wilkanówko)Pułtusk oraz fotografia grobu Ernsta Chladniego; teksty
  47. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  48. ^ meteoryty: Gnadenfrei (Piława Górna), Grüneberg (Wilkanówko), Grzempach (Grzempy), Morasko, Ratyn (Ratyń), Schellin (Skalin), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Swindnica Gorna; tam również wzmianka o znalezisku F. Rojkowskiego na Pomorzu;
    w tym numerze Uranii również fotografie meteorytów z wystawy „Budowa Wszechświata” w 1953 roku w Warszawie
  49. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  50. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
  51. ^ oraz późniejsze wydania; najnowsze: Tiirmaa Reet, (1996), Catalogue of meteorites in the Estonian collection, Eesti TA Geoloogia Instituut, Tallinn 1996, ss. 32
  52. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  53. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  54. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

Zobacz również

Linki zewnętrzne


  • Grünberger Wochenblatt, 1841
  • Buchner (1861) - Ok!
  • „rzeczywista” waga okazów? – łut, drachma, uncja...
Osobiste