O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 22:30, 9 maj 2018

Warto szukać w okolicach Wschowy?

Swindnica Gorna →
Przyroda i Przemysł, Wiadomość o czynnościach Wydziału Nauk Przyrodniczych TPNP, nr 5, 1858, s. 39 (źródło: WBC)
Wątpliwy spadek (Doubtful stone)
Lokalizacja	majątek Górna Świdnica, obecnie wieś nazywa się Siedlnica niedaleko Wschowy, Polska
Położenie[1]	51°49'N, 16°20'E
Data	prawdopodobnie 12 października 1856 r.[2], późnym popołudniem (niedziela)
Uwagi	znaleziono domniemany meteoryt z tego spadku, ale zaginął jeszcze przed I wojną światową
Charakterystyka
Typ	meteoryt kamienny (wątpliwy!?)
Masa	?
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Swidnica Gorna; polska nazwa: Świdnica Górna

Spadek meteorytu prawdopodobnie 12 października 1856 roku (niedziela)^[2]. Okaz zaginął, o ile to był meteoryt? Meteoryt sklasyfikowany w Meteoritical Bulletin Database jako wątpliwy (Doubtful stone).

Meteoryt Swindnica Gorna został znaleziony jesienią 1857 roku po blisko rocznych poszukiwaniach zleconych przez właściciela majątku Górna Świdnica Kazimierza hr. Kwileckiego. Prawdopodobny spadek miał miejsce rok wcześniej – 12 października 1856 r. około godz. 17^[3], wtedy to na Śląsku obserwowano jasny bolid. Przypuszcza się, że był to meteoryt kamienny, chondryt lub achondryt. Okaz ofiarowany Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk zaginął lub został skradziony jeszcze przed I wojną światową. W literaturze meteoryt jest określany jako Świdnica Górna, jednak wg prof. Łukasza Karwowskiego majątek nazywał się Górna Świdnica, a obecnie jest to wieś Siedlnica 3 km na południe od Wschowy. Niewiele wiadomo o samym okazie, znamy tylko jego ciężar właściwy 3,018 g/cm³ – mało jak na chondryt!

Co stało się z okazem przekazanym Towarzystwu? W swojej publikacji z 1959 roku Jerzy Pokrzywnicki pisze, że jeszcze w wykazie zbiorów TPNP z 1898 roku^[4] figuruje „aerolit ze Wschowy”. Znajdujemy tam następujący cytat (wyróżnienia w tekście pochodzą od Redakcji):

(…) Szafa nr. 6 mieści przeszło 100 okazów rud żelaza, rudy manganu, cynku, cyny, ołowiu, bismutu, miedzi. Nie brak i kruszczów rodzimego, żeleza (aerolity z Wschowy i Pułtuska), złota i srebra. (…)

Jeszcze w opisie zbiorów TPNP sporządzonym w 1909 roku przez Chłapowskiego^[5] istnieje zapis:

(…) W III szafie są kruszce, a więc różne rudy, jak: żelaziak czarny i czerwony, rudy miedziane, cynowe, cynkowe, bismutowe itd. Osobno są kruszce rodzime, a wśród nich meteoryty spadłe w Poznańskiem i pod Płońskiem, także metale szlachetne z różnych stron. (…)

Mając na uwadze spis z 1898 roku, gdzie jest mowa o meteorytach (aerolitach) ze Wschowy i Pułtuska, zapewne Chłapowski pisał „pod Płońskiem” mając na myśli meteoryt z Pułtuska, a „spadłym w Poznańskiem” określił meteoryt ze Świdnicy?

Natomiast w wykazie zbiorów w Roczniku TPNP z 1913 roku nie ma już wzmianki o tym okazie (za Pokrzywnickim 1959):

(…) żelazo rodzime posiadamy tylko w postaci meteorytów z Pułtuska (…)

Meteoryt przepadł?

Być może wyjaśnienie okoliczności „zaginięcia” meteorytu ze Świdnicy, daru hr. Kwileckiego, znajduje się w Roczniku TPNP w sprawozdaniu za 1915 rok^[6] (podkreślenia w tekście pochodzą od Redakcji):

Sprawozdanie za rok 1915.

(…) oraz nie małą ilość okazów, przechowywanych dotąd w zbiorach archeologicznych, ze zbioru Zbigniewa hr. Węsierskiego Kwileckiego, a mianowicie ząb trzonowy górny i trzy ułamki kości kończynowych mamuta, oraz dwie główki udowe, znacznej wielkości, wielosłonia(Eleph.antiquus), wydobyte przy kopaniu fundamentów do bramy kaliskiej w Poznaniu, skąd także pochodzić mają czaszka nosorożca włochatego, róg i kość nadpalcowa (metatarsus – śródstopie) tura, 3 kawałki drzewa skrzemieniałego i 2 skamieliny (orthoceras), znalezione tam w żwirze. Z tego samego zbioru pochodzą niemały aerolit, spadły r. 1868 w Pułtusku i minerał, wyglądający na aerolit, ale o włóknistej budowie, bez podanego miejsca pochodzenia, który się wykazał hematytem głowiastym (roter Glaskopf), przechodzącym częściowo w brunatny żelaziak (brauner Glaskopf) wskutek działania wilgoci. Ten okaz dał pohop do podania szczegółów o tym minerale o głowiastym lub grubogronowatym wyglądzie, który w dawnych czasach nazwali niemieccy górnicy: Glaskopf, co bynajmniej nie jest mineralogiczną nazwą, i którego rozróżniali trzy odmiany: czerwoną (hematytową), brunatną (limonitową) i czarną – od większej przymieszki manganu. Dodał też kilka szczegółów o paramorfozach i pseudomorfozach wśród minerałów, zapowiadając na później obszerniejszy wykład o tym nader ciekawym przedmiocie, poparty bogatym zbiorem okazów odpowiednich, jakie obecnie posiadamy. (…)

Może aerolit znaleziony w dobrach hr. Kwileckiego nie był meteorytem tylko bryłą hematytu częściowo już zwietrzałą? Hematyt głowiasty (niem. Roter Glaskopf, szklane głowy) to jedna z form szklenia się hematytu o wyglądzie gronowatym/głowiastym. A żelaźniak brunatny to limonit (niem. Brauner Glaskopf; ruda darniowa) będący m.in. produktem wietrzenia hematytu.

Być może nie było spadku meteorytu z bolidu 12 października 1856 roku, a zdeterminowani chłopi „znaleźli” po rocznych „poszukiwaniach” coś co przypominało meteoryt, a takie bywają bryły hematytu czy rudy darniowej. Okaz przekazany do zbiorów TPNP był badany przez Józefa Szafarkiewicza. Z wyników znamy tylko ciężar właściwy odłamu ok. 3,0 g/cm³ – mało jak na chondryt zwyczajny, może achondryt, ale taką wartość gęstości mają też limonity.

Meteoryty w zbiorach TPNP

W bardzo bogatych i zróżnicowanych zbiorach TPNP (biblioteka, zbiory mineralogiczne i skamieniałości itp.), które powstawały z darów nie tylko członków, znajdować musiały się jeszcze inne meteoryty (aerolity). W tomie 7 Roczników TPNP z 1872 roku znajdujemy:

(…) Pan Karol Rudloff z Lubeki: Opis tepograficzny tego miasta wraz z planami, kilka aerolitów z Lubeki, medal Piusa IX, 47 monet obcych śrebrnych, 29 miedzianych i brązowych, 1 złotą. (…)

Co stało się ze zbiorami Towarzystwa?

Pokrzywnicki (1964) sporządzając katalog meteorytów w zbiorach polskich, wymienia okaz meteorytu Pułtusk o wadze 737 g z sugestią, że pochodzi on prawdopodobnie ze zbiorów TPNP i znajduje się w Poznaniu (ale nie podaje w jakiej kolekcji, gdyż IG UAM w Poznaniu nie ma w swych zbiorach takiego okazu?!).

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

Historią tego meteorytu zajmował się Jerzy Pokrzywnicki. On też dokonał zgłoszenia do bazy Meteoritical Bulletin. Warto nadmienić, że Jerzy Ernst Pokrzywnicki był członkiem PTPN w latach 1960-74.^[7]

Pokrzywnicki (1964) 15. METEORYT ŚWIDNICA GÓRNA Przybliżone w. m.z.: φ = 51°45' – λ = 16°21' 1 Meteoryt ten został znaleziony w jesieni 1857 r. w okolicy majątku Górna Swidnica (obecnie Siedlnica), położonym o 3 km na S od Wschowy2. Z ówczesnej literatury wiadomo tylko, że spadł on w 1856 r. (bez podania dnia i miesiąca) o godz 5 wieczorem z „kuli ognistej”. Według badań autora spadek ten pochodził z bolidu obserwowanego na Śląsku i w Poznańskiem 12 października 1856 r. około godz 18 czasu miejscowego3. Właściciel majątku Kazimierz Kwilecki polecił szukać spadłych okazów, lecz dopiero w jesieni 1857 r. znaleziono jeden odłam, który Kwilecki ofiarował Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk[8]. Odłam ten znajdował się w zbiorach tego towarzystwa do czasu bliżej nieokreślonego. Na jednym z posiedzeń Wydziału Nauk Przyrodniczych P.T.P.N. odczyt o tym meteorycie wygłosił dr B.J. Szafarkiewicz4. Oto co o tym pisze nieznany autor w czasopiśmie „Przyroda i Przemysł”5.[9] „Następnie pan dr. Józef Szafarkiewicz zdał sprawozdanie o aerolicie znalezionym w jesieni r. 1857 w okolicy Górnej Świdnicy pod Wschową, a nadesłanym przez Kazimierza hrabię Kwileckiego. Jest to jeden z ułamków, na które kula ognista spadając o 5-tej godzinie (prawdopodobnie T. U. – przyp. aut.) wieczorem r. 1856 rozpękła. Pan Kazimierz hr. Kwilecki rozkazał szukać roztrzaskanych kawałków; dotąd znaleziono tylko jeden taki kawałek, który przysłany do Wydziału zanalizowany został”. Ponieważ sprawozdawca nazywa meteoryt aerolitem, musiał to być meteoryt kamienny. Potwierdza to zresztą jego c. wł., który według źródeł miał wynosić 3,018. Można by stąd sądzić, że meteoryt był raczej achondrytem, chociaż znane są także bardzo lekkie chondryty o c. wł. nawet poniżej 3,1, np. meteoryt Stawropol[10] (c. wł. 3,047), met. Miller[11] (c. wł. 3,048), met. Castalia[12] (c. wł. 2,601)6. Niestety, treści referatu dr Szafarkiewicza nie udało się autorowi ani odtworzyć, ani też znaleźć jej w źródłach. Okaz uległ zagubieniu lub też został skradziony jeszcze przed I wojną światową, ponieważ w katalogu zbiorów P.T.P.N. z 1913 r. już nie figuruje. W literaturze zagranicznej nie był spotykany aż do czasu opublikowania niektórych prac autora (Pokrzywnicki 1955a, b, 1956)7. Strona z Meteoritical Bulletin ze zgłoszeniem meteorytu Swindnica Gorna (Swidnica Gorna) Przypisy 1 Według autora. 2 Wschowa (niem. Fraustadt), Świdnica Górna (niem. Obersedlitz). 3 Szczegóły – patrz J. Pokrzywnicki: „O meteorycie Świdnica Górna i bolidzie, z którego prawdopodobnie spadł ten meteoryt”. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Wydz. Mat.-Przyr., t. IX, zesz. I, s. 1-10. W pracy tej podana jest również literatura.[13] 4 Odczyt ten został wygłoszony między 1 XI. i 31 XII. 1857 r. 5 Wiadomości o czynnościach Wydziału Nauk Przyrodniczych P.T.P.N. – „Przyroda i Przemysł”, nr 5, s. 39, 1858.[9] 6 patrz Pokrzywnicki (1958a).[14] 7 Biul. nr 8 Stałej Komisji Meteorytowej Międzynar. Kongr. Geol., kwiecień 1958. Literatura uzupełniająca: Wiadomości Muz. Ziemi, t. VI, s. 150, 1952 r.; Roczniki Pozn. Tow. Przyj. Nauk, t. I, s. 597 i 606, 1860 r.[15]

Rodzina Kwileckich

Fakty^[7]

Hr. Hektor Julian Kwilecki (1801-1843), właściciel dóbr Oporowo, Świdnica, Gosławice; zmarł w Świdnicy; miał m.in. trzech synów:

• hr. Władysław Kwilecki (1831-1870), członek Towarzystwa PNP^[16], właściciel dóbr Gosławice w Królestwie Polskim;
• hr. Kazimierz Kwilecki (1831-1863);
• hr. Mieczysław Maria (Napoleon) Kwilecki (1833-1918), właściciel dóbr Oporowo, Kwilcz, Świdnica, Gosławice.

Może to właśnie brat członka Towarzystwa hrabiego Władysława Kwileckiego, Kazimierz dostarczył fragment meteorytu?

Ród Kwileckich był od dawna związany z tym regionem, np.: Antoni Maciej Kwilecki (XVIII w.) oraz Franciszek Antoni Kwilecki (1725-1794) byli starostami wschowskimi!

Źródła

Wykaz zbiorów TPNP sporządzony przez dr. Fr. Chłapowskiego w 1898 roku^[4] (źródło: WBC)

Roczniki TPNP, tom 1, 1860, s. 597^[15] (fragment):

(…) Przedmioty i rozprawy naukowe, któremi się zajmował Wydział na posiedzeniach swych (…)

(…) 3) O aërolicie znalezionym w jesieni 1857 r. w Górnéj-Świdnicy pod Wschową, przez Józefa Szafarkiewicza. (…)

Roczniki TPNP, tom 1, 1860, s. 606^[15] (fragment):

Wykaz darów (…)

(…) 21) Kwilecki hr. K.: Aërolit znaleziony w Górnéj-Świdnicy pod Wschową. (…)

Roczniki TPNP, tom 16, 1889, s. 756^[17] (fragment):

(…) Hrabia Kwilecki nadesłał aerolit z pod Wschowy. inni zęby mamuta, (…)

Roczniki TPNP, tom 24, 1898, s. 230^[4] (fragment):

(…) Szafa nr. 6 mieści przeszło 100 okazów rud żelaza, rudy manganu, cynku, cyny, ołowiu, bismutu, miedzi. Nie brak i kruszczów rodzimego, żeleza (aerolity z Wschowy i Pułtuska), złota i srebra. (…)

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

© Jan Woreczko & Wadi

(S) wieś Siedlnica

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Wschowa (niem. Fraustadt), wieś Siedlnica (niem. Zedlitz) górna (Nd.-) i dolna (Ob.-)

Opis według Andrzeja S. Pilskiego^[18]

(…) Z pewnością warto poszukać meteorytów w okolicach Wschowy. Podobno spadły one z kuli ognistej obserwowanej w 1856 roku, prawdopodobnie 12 października. Właściciel majątku Górna Świdnica polecił szukać okazów, ale dopiero rok później dostarczono mu jeden, który ofiarował Poznańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk. Prawdopodobnie był to meteoryt kamienny, ale zaginął jeszcze przed I wojną światową. Innych okazów nie znaleziono i pewnie jeszcze tam leżą. (…)

Mapy

Swidnica niższa i wyższa(!); Mapa Polski z 1859 roku (fragment) (źródło: Chrzanowski 1859)

Okolica Fraunstadt i wieś Zedlitz (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Galerie

Siedlnica i jej okolice (fotografie dla Wiki.Meteoritica.pl Wiesław Czajka)

Kościół w Siedlnicy

Widok na okoliczne pola w kierunku wsi Siedlnica

Być może to tu spadł meteoryt?

Bibliografia

• Breslauer Zeitung → patrz Swindnica Gorna/Czasopisma

Pokrzywnicki 1959

• +Chłapowski Franciszek, (1909), Zbiory Przyrodnicze Towarzystwa Przyjaciół Nauk dla użytku zwiedzających je opisał Dr. F. Chłapowski, Poznań 1909, s. 18. Plik wLib.

• Chrzanowski Wojciech, (1859), Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300000, Paryż 1859. Plik dLib; plik eUWr.

• Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

• Nadwiślanin → patrz Swindnica Gorna/Czasopisma

• +Pihan-Kijasowa Alicja (red.), (2008), Poczet członków Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1857-2007, Poznań 2008. Plik wLib.

• Pilski Andrzej S., (1999), Nieziemskie skarby. Poradnik poszukiwacza meteorytów, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. ISBN 83-7180-173-4.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich, Urania, 6, 1955, s. 165-172.^[19] Plik DjvU.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O niektórych mało znanych polskich meteorytach, Acta Geol. Pol., vol. V, nr 3, 1955, s. 427-438. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ; plik PDF.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises, Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1958), O ciężarze właściwym meteorytów, Acta Geophys. Polon., vol. VI, nr 2, 1958, s. 127-152. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1959), O meteorycie Świdnica Górna i bolidzie z którego prawdopodobnie spadł ten meteoryt, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, tom IX, zeszyt 1, Poznań 1959, s. 1-10. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 113-114).^[20][21] Plik PDF.

• Posener Zeitung → patrz Swindnica Gorna/Czasopisma

• Przyroda i Przemysł, (1858), Wiadomość o czynnościach Wydziału Nauk Przyrodniczych Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, nr 5, 1858, s. 39. Plik wLib.

• Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, (1860), Sprawozdanie z czynności Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego do dnia 1 stycznia 1860, tom 1, 1860, s. 597. Plik wLib.

• Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, (1860), Wykaz darów które nadesłali do dnia 1 stycznia 1860 Towarzystwu Przyjaciół Nauk w Poznaniu, tom 1, 1860, s. 606. Plik wLib.

• Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, (1872), Sprawozdanie z czynności Towarzystwa Przyjaciól Nauk Poznańskiego od kwietnia 1871 do grudnia 1872, tom 7, 1872, s. 255. Plik wLib.

• Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, (1889), Pogląd na trzydziestoletnią działalność wydziału przyrodniczego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, tom 16, 1889, s. 756. Plik wLib.

• Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, (1898), Zbiory przyrodnicze Towarzystwa Przyjaciół Nauk podał Dr. Fr. Chłapowski, tom 24, z. 2, 1898, s. 230^[22]. Plik wLib.

• Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego, (1915), Sprawozdania z czynności Towarzystwa i poszczególnych wydziałów, tom 43, 1915, s. 287. Plik wLib.

• Schlesische Zeitung → patrz Swindnica Gorna/Czasopisma

O meteorycie Świdnica Górna w ówczesnej prasie → Swindnica Gorna/Czasopisma

Przypisy

Zobacz również

• doniesienia o bolidach w ówczesnej prasie → Swindnica Gorna/Czasopisma

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Swindnica Gorna
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt wątpliwy (Doubtful meteorite) Swindnica Gorna

• Polski Serwis Meteorytów – meteoryt Swindnica Gorna

• Wikipedia – Siedlnica  ●  Wschowa
• Wikipedia – Hematyt  ●  Limonit

• Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk
• Portal M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego
• Wspomnienia o hrabiach Kwileckich  ●  Grodziec

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• co się stało ze zbiorami Towarzystwa?
• jaki okaz meteorytu Pułtusk był w zbiorach TPNP?
• jakie dobra należały do rodu Kwileckich?