PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Knyahinya

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Bibliografia)
(→Bibliografia)
Linia 185: Linia 185:
* {{Pilski (2001)}}
* {{Pilski (2001)}}
-
* Szabó Joseph, (1866), '''Meteorite in Hungary of [[Knyahinya|June, 1866]]''', ''American Journal of Science and Arts'', vol. 42, ser. 2, 1866, s. 432. Plik [http://www.biodiversitylibrary.org/item/113389 DjVu], plik [http://www.meteoritehistory.info/AJS/S2VIEWS/V42P432.HTM GIF].
+
* Szabó Joseph, (1866), '''Meteorite in Hungary of [[Knyahinya|June, 1866]]''', ''American Journal of Science and Arts'', vol. 42, ser. 2, 1866, s. 432. Plik [http://www.biodiversitylibrary.org/item/113389 DjVu]; plik [http://www.meteoritehistory.info/AJS/S2VIEWS/V42P432.HTM GIF].
 +
 
 +
* Szabó Józseftől, (1869), '''[[Knyahinya]]. Ungmegyei falu határában 1866 Junius 9. d.u. 5 órakor történt. Meteorkő-esésnek térképe. Szabó Józseftől''', 1869. Mapa [[:Image:Knyahinya_map_(Szabó_1869).jpg JPG]].
* {{Török (1882a)}}
* {{Török (1882a)}}

Wersja z 15:17, 30 cze 2014

Największy w Europie (do 1922 roku) okaz meteorytu kamiennego

Knyahinya →
Knyahinya (Natural History Museum Vienna).jpg
Największy okaz meteorytu Knyahinya; zbiory Natural History Museum, Vienna (fot. © NHM, Alice Schumacher)
Spadek
Lokalizacja Ukraina (Słowacja)
Położenie[1] 48°54'N, 22°24'E
Data 9 czerwca 1866 r., ~17:00 (4:56 czasu lokalnego) (sobota)
Uwagi największy europejski pojedynczy okaz meteorytu ~279,8 kg
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny L/LL5
Masa ~500 kg
Liczba okazów ok. 1000 okazów; największy ~279,8 kg
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Csillagfalva, Knahyna, Kniaginia, Knyhyna, Kuyahinga, Nagy-Bereszna; po rosyjsku: Княгиня

Spadek 9 czerwca 1866 roku (sobota) ok. 17:00 na Ukrainie/Węgrzech (chondryt zwyczajny L/LL5, TKW ~500 kg).

Kulę ognia dostrzeżono w północnych Węgrzech nad miastem Liptovský Mikuláš, która po przeleceniu około 220 km na wschód wybuchła nad miastem Knyahinya tworząc czarne chmury. Następnie pośród hałasu spadł deszcz kamieni. Chmura zszarzała i przemieszczając się na południe została rozproszona przez wiatr. Około 1200 kamieni spadło na obszar 7×4 km w pobliżu miejscowości: Zboj (obecnie Słowacja), Nova Stuzhitsya, Knyahinya i Strychava (obecnie Ukraina), nikt nie został ranny. Węgierska Akademia Nauk skierowała w ten rejon komisję. Największy znaleziony okaz ma około 279,8 kg[2] (obecnie znajduje w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu), drugi co do wielkości (46 kg) został kupiony za 750 florenów dla Węgierskiego Muzeum Narodowego (zniszczonego w 1956 roku przez pożar).


Według informacji zamieszczonej na rosyjskiej Wikipedii, największy fragment meteorytu (279 kg) znaleziono na zboczach góry Stinská (ros. Стенка)[3] w miejscu (polanie, łące?) zwanym Черные млаки (ukr. Чорні млаки)[4]. Jest tam również informacja, że główna masa rozbiła się przy upadku na dwa, niemal równe, fragmenty!

(…) Основная масса метеоритного тела (предположительно ядро), весом в 279766 грамм приземлилась в восьми километрах от с. Княгиня, на склоне горы Стенка (1078м) в урочище Чёрные Млаки.
Через несколько дней этот осколок был найден жителем с. Княгиня Василием Крывьяныком (Василь Крив'яник), на глубине около 2 метров. При падении ядро распалось на две почти равные части, весом 141833 и 137933 грамм, от последнего куска отколося ещё осколок весом 2350 грамм. Вскоре о находке узнал лесничий Великого Березного Антон Покорный. По его словам, он выкупил у Крывьяныка найденный метеорит «за два вола, которые тот сам выбрал». Впоследствии, Покорный сам выгодно перепродал его Венскому императорскому музею (современный музей естественной истории), в котором метеорит и хранится до сих пор.(…)

Dokładna lokalizacja miejsca znalezienia największego okazu znajduje się na portalu opisującym szlaki trekingowe w Użańskim Parku Narodowym (Маршрути УНПП):

(…) По схилу гори піднімаємось до урочища Чорні млаки, в якому розташовані три невеликі луки. Саме тут, на третій луці, селянин Василь Крив’яник знайшов найбільший уламок Княгинянського метеорита, що впав 9 червня 1866. Щороку він косив траву на галявинах в урочищі „Чорні млаки”. Через декілька днів після падіння метеорита він вийшов на сінокіс і побачив на луці яму, якої раніше не було. Розкопавши грунт на цьому місті глибше 2 метрів, виявив великий уламок космічного тіла вагою 279 кг 766 г. При падінні він розколовся на два шматки вагою 141 кг 833 г та 137 кг 933 г. В свою чергу, від останнього відколовся ще один, менший – вагою 2 кг 350 г.(…)


Kompletny opis okoliczności spadku (bolid, relacje świadków), lokalizacja i opis znalezionych okazów oraz mapa terenu znajdują się w artykułach Haidingera (1866a, b).


Meteoryt Knyahinya w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 286.3 kg main mass
London, Nat. Hist. Mus. 13.9 kg
Budapest, Eötvös Lorand Univ. 11.98 kg (fotografia)
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 8.45 kg
Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 8.40 kg
Bonn, Min. Mus. Univ. 7.9 kg
Stockholm, Naturhist. Riksmus. 6.49 kg
Budapest, Nat. Mus. 3.41 kg (fotografia)
Philadelphia, Acad. Nat. Sci. 2879 g
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. 1739 g (fotografia)
(…)
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ. 193 g 166,95 cs, 26,0 ep (Pilski 2001)
Warsaw, Geol. Inst., Polish Acad. Sci.[5] 110 g 88,72 hs, 21,90 fc (Pilski 2001)

Oraz w Muzeum Instytutu Nauk Geologicznych UJ – 10,9 cs (Pilski 2001). W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.


Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).

Źródła

Wg B.A.A.S. (1868)

«

(…) Nearly simultaneously with the appearance of a small bluish cloud in the air over Sztricsava, near Knyahinya, there was heard at that place, and for many miles round, a sharp report, like that of a six-pounder cannon, followed for ten minutes by a rumbling sound like that of water boiling, the rumbling of a cart on a pavement, or of stones striking together. Three of four minutes after the first report stones were seen to fall at various places over an extent of area measuring from N.N.E. to S.S.W. about 9 miles in length, and about 3½ miles in breadth from W.N.W to E.S.E. The stones when picked up were lukewarm, as if shone upon by the sun†, or even as warm as if taken freshly from an oven. One, of the size of a plum, which fell upon a linen cloth, did not singe it. The smaller stones did not penetrate the earth more than a few inches, or lay upon surface. One of moderate size, which fell through a tree at the door of the inn at Knyahinya, broken from it a branch half an inch in thickness; and ten such branches were broken by a larger stone, in its fall through an apple-tree, beneath which it was found. Many other stones were seen to fall. That which weighed 73½ lbs. (Austrian) penetrated the firm sandstone-earth of the district to a depth of 2 feet. About 100 paces from it, three weeks after the occurrence, was found a hole 4 feet wide and 4½ feet deep, round which the earth had been scattered to a distance of 30 yards. On sounding the hole a firm stone was discovered at a depth of 11 feet below the surface. The aërolite was exhumed. It was found to be broken across, and, with the remaining pieces discovered in the same hole, weighed about 300 kilogrammes (660 lbs. English). The direction of penetration was from N. 30° E., altitude 63°. Its position, a league N.E. from Knyahinya, occupies the extreme N.N.E. corner of the general area of the fall. Another very large stones is said to have fallen about two miles S.W. from Knyahinya, which could not be discovered. (…)

__________
† And not, as stated in Dr. Haidinger's[6] first report, but corrected by later communications, "ice-cold."
»


Za portalem Meteorites in the Carpatian Basin

«

History of the fall: A fireball was first noticed in northern Hungary above the town now called Liptovský Mikuláš and flew some 220 km to the east until exploded with thunderous detonation above Knyahinya, producing a black cloud. A shower of stones fell from the cloud with a whizzing noise. Then the black cloud turned to a grey cloud of dust, moving southward and dispersed by the wind. Some 1200 stones fell in a ~7×4 km strewn field in the vicinity of Zboj (now Slovakia), Nova Stuzhitsya, Knyahinya and Strychava (now Ukraine) but nobody was injured. The Hungarian Academy of Sciences sent a commission to visit the scene. The largest recovered specimen (now in the Natural History Museum in Vienna) weighed some 300 kg, the second largest (46 kg) one was bought for 750 florins for the Hungarian National Museum (destroyed by fire in 1956).

»



Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(K) Kniahynia, (L) Liptovský Mikuláš, (S) Strychava, (S) Stuzhytsia, (Z) Zboj

miejsce znalezienia największego okazu (49°00.515'N, 22°32.912'E)

położenie "krateru" i pamiątkowego obelisku

Góry Stinská i Knyahinica (Княгиниця)

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Największy fragment meteorytu spadł prawdopodobnie na zbocza góry Stinská (49°00.39'N, 22°32.68'E; 1090 m n.p.m.)[3] w miejscu (?polana, łąka) zwanym Черные млаки (ukr. Чорні млаки)[4]. Na terenie spadku znajduje się pamiątkowy obelisk, który zlokalizowany jest w domniemanym kraterze (?) (różne źródła podają różne lokalizacje obelisku!).

Panuje sporo niejasności co do kierunku lotu bolidu. Przyjęło się go uważać za spadek niemal pionowy, ale co w takim razie z obserwacją w Liptovským Mikulášie znajdującym się bardzo daleko na zachód od Knyahiny?

Deszcz meteorytów Knyahinya był bardzo obfity, wg źródeł odnaleziono około 1200 okazów. Biorąc pod uwagę spory obszar rozrzutu oraz występujący tam trudny teren, jest bardzo prawdopodobne, że do dziś mogą znajdować się tam jeszcze okazy, vide współczesne znaleziska meteorytu Pułtusk – deszczu meteorytów z tego samego okresu.


Knyahinya/Mapy

Fragment arkusza z10 cXXVII mapy z 1902 r. z wsią Knyahina i górą Stinka (1078 m n.p.m.); układ współrzędnych Ferro[7] (źródło: Spezialkarte 1:75000, MAPSTER)

Fragment arkusza z9 cXXVII mapy z 1880 r. z górą Stinka; układ współrzędnych Ferro[7] (źródło: Spezialkarte 1:75000, MAPSTER)

Fragment arkusza P52 S35 mapy z 1937 roku z zaznaczonym rejonem spadku masy głównej meteorytu (źródło: Mapa Taktyczna Polski 1:100 000, MAPSTER)


Szczegółowe mapy tego rejonu → Knyahinya/Mapy


Knyahinya/Galerie

Meteoryt Knyahinya ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Okaz o wadze 166,95 g

Skorupa obtopieniowa

Regmaglipty


Knyahinya (MHN Berlin).jpg

Meteoryty Knyahinya w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Jan Woreczko)

Knyahinya (MHN Budapeszt).jpg

Gablota z okazami meteorytów Knyahinya w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Wadi & Jan Woreczko)

Knyahinya (ELTE Budapeszt).jpg

Gablota z okazami meteorytów Knyahinya w zbiorach Eötvös Loránd University w Budapeszcie (fot. Zsolt Kereszty)

Grafika przedstawiająca spadek meteorytu Knyahinya (źródło: Török 1882)

Grafika przedstawiająca bolid Knyahinya (źródło: Török 1882)


Dodatkowe materiały → Knyahinya/Galerie


Bibliografia

  • +B.A.A.S., (1866), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1865-66,[8] Reports from the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), vol. 36, 1866, s. 133. Plik GIF.
  • +B.A.A.S., (1868), Reports on Observations of Luminous Meteors during the year 1867-68,[9] Reports from the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), vol. 38, 1868, s. 378. Plik GIF.
  • Duka Theodor, (1867), Fall of a Meteorite near Knyahinya in the north-east of Hungary, Proceedings of the Asiatic Society of Bengal, 1867. s. 21—22.[10][11] Plik DjVu.
  • Foetterle Franz, (1866), Verhandlungen der geologischen Gesellschaft für Ungarn, Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 16, Heft III, 1866, s. 115-116.[12] Plik DjVu.
  • Goldschmidt V., (1895), Ueber Wustensteine und Meteoriten (Hierzu Taf. III u. IV.), Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 14, 1895, s. 131-142.[13] Plik Internet Archive.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1866), Ausserordentlicher Meteorsteinfall in Ungarn, Annalen der Physik, 129, Bd. 205, 1866, s. 658-659.[14] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1866a), Der Meteorsteinfall am 9. Juni 1866 bei Knyahinya nächst Nagy-Berezna im Ungher Comitate. (Mit 1 Tafel.[15]), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 54, Abt. 2, 1866, s. 200-205 (ilustracje). Plik hPDF.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1866b), Der Meteorsteinfall am 9. Juni 1866 bei Knyahinya (Zweiter Bericht.) (Mit 3 Tafeln.[16]), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 54, Abt. 2, 1866, s. 475-522 (ilustracje).[17] Plik hPDF.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1867), Der Meteorsteinfall am 9 Juni, 1866, bei Knyahinya (zweiter Bericht), American Journal of Science and Arts, vol. 44, ser. 2, 1867, s. 131.[18] Plik DjVu, plik GIF.
  • Hauer F., (1866), Der Meteorsteinfall von Knyahinya, Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 16, Heft III, 1866, s. 105. Plik DjVu.
  • Kenngott Adolf G., (1869), Ein Dünnschliff einer Meteorsteinprobe von Knyahinya (Mit 1 Tafel.), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 59, Abt. 2, 1869, s. 873-880.[19] Plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Piribauer Alajos, (1875), A knyahinai meteorkő mennyileges vegyelemzése dr. Than Károly egyetemi tanár vezetése mellett, Értekezések a természettudományok köréből, (6. évf.) 6. sz., Budapest 1875, s. 1-8.[10]
  • Pilski Andrzej S., (2001), Meteoryty w zbiorach polskich, Olsztyn 2001.[20]
  • Szabó Joseph, (1866), Meteorite in Hungary of June, 1866, American Journal of Science and Arts, vol. 42, ser. 2, 1866, s. 432. Plik DjVu; plik GIF.
  • Szabó Józseftől, (1869), Knyahinya. Ungmegyei falu határában 1866 Junius 9. d.u. 5 órakor történt. Meteorkő-esésnek térképe. Szabó Józseftől, 1869. Mapa Image:Knyahinya_map_(Szabó_1869).jpg JPG.
  • Török József, (1882a), A Magyar Birodalom meteoritjei (I. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (159), 1882, s. 433-442. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.[21][22][23] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks. Pozycje bibliograficzne dotyczące meteorytu Knyahinya – s. 182-183.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ okaz meteorytu Knyahinya jest drugim największym kamiennym meteorytem europejskim, pierwszy jest okaz meteorytu Tsarev (~284 kg), z deszczu meteorytów spadłych w 1922 roku w Rosji. Największe okazy meteorytów kamiennych na świecie to: Jilin – 1770 kg, Norton County – 1070 kg, Kunya-Urgench – 900 kg, Paragould – 373 kg, Hugoton – 325 kg.
  3. ^ a b góra Stinská (ang. Stinka, ros. Стенка, Стинка, ukr. Стінка); nie chodzi o szczyt Stińska na Połoninie Bukowskiej w Bieszczadach Zachodnich!
  4. ^ a b według opisu tras trekingowych Użańskiego Parku Narodowego – Маршрути УНПП
  5. ^ fragmenty te znajdują się w zbiorach Muzeum Geologicznego PAN w Krakowie (Łaptaś 1998, Pilski 2001)
  6. ^ Haidinger (1866)
  7. ^ a b O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  8. ^ w rozdziale: III. Aёrolites. (8.) 1866, June 9th. Shortly before 5h p.m. (local time). Stonefall; Knyahinya, Nagy Berezna, Hungary. (Vienna Acad. Sitzangsber., July 12th, and October 11th, 1866)
  9. ^ w rozdziale: II. Aёrolites, Large Meteors, and Star-showers. a. Aёrolites. 1. Knyahinya, 1866, June 9, 4h 56m p.m. (local time).
  10. ^ a b wg Bibliotheca Carpatica (1880)
  11. ^ odczytanie listu T.Duka o spadku i jego okazie na posiedzeniu towarzystwa
  12. ^ wg Koblitz MetBase: Szabó J., Kurze Mitteilung, dass Steine bei Knyahinya und O-Sztusica niederfielen
  13. ^ plansze m.in. z okazami meteorytów Mocs, Knyahinya, Krähenberg i Stannern
  14. ^ w tej publikacji pisze Haidinger, że spadłe meteoryty były ciepłe (niem. warm)
  15. ^ wg Wülfinga (1897) – (Situationsplan); patrz → Knyahinya/Galerie
  16. ^ wg Wülfinga (1897) – und 12 Fig. im Text (zwei Abbildungen des grossen Steins, Erscheinungen am Himmel). Reprodukcja Tafeln III znajduje się na stronie Wikipedii (DE) – Knyahinya Meteorite Fall.jpg; patrz → Knyahinya/Galerie
  17. ^ części: Vorwort. Quellen; I. Die Erscheinungen im Falle nahe am Fallorte; II. Beobachtungen aus grösseren Entfernungen
  18. ^ tam powołanie na Haidinger (1866b)
  19. ^ plansza ze szczegółami meteorytu
  20. ^ bardziej aktualna internetowa wersja katalogu znajduje się na stronach Polskiego Towarzystwa Meteorytowego – katalog PTMet; tam objaśnienie stosowanych skrótów (cs – complete specimen, hs – half specimen, ep – end piece, fc – fragment with crust, f – fragment, sc – slice with crust, s – slice, …); więcej → woreczko.pl – Oznaczenia okazów – skróty
  21. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  22. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  23. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Knyahinya”
Osobiste