(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Seeläsgen (Przełazy)
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Bibliografia) |
(→Bibliografia) |
||
Linia 213: | Linia 213: | ||
* {{Buchwald (1975) | page=1094-1098}} Plik {{Djvu|Buchwald_(1094-1099).djvu|DjVu}}. | * {{Buchwald (1975) | page=1094-1098}} Plik {{Djvu|Buchwald_(1094-1099).djvu|DjVu}}. | ||
- | * +Cohen Emil Wilhelm, (1897), '''Meteoreisen-Studien V''', ''Annalen des k.k. Naturhistorischen | + | * +Cohen Emil Wilhelm, (1897), '''Meteoreisen-Studien V''', ''Annalen des k.k. Naturhistorischen Hofmuseums'', Bd. XII, Wien 1897, s. 42-62. Plik [http://www.biodiversitylibrary.org/item/26870 PDF].<ref>o meteorycie Seeläsgen w rozdz. ''5. Rhabdit aus Seeläsgen.'' s. 52</ref> |
* Dąbrowski Bartosz P., (2001), '''[[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]] 2001''', ''Meteoryt'', 3, 2001, s. 22, 26. Plik [http://meteoryt.info/Met301.pdf PDF]. | * Dąbrowski Bartosz P., (2001), '''[[Seeläsgen (Przełazy)|Przełazy]] 2001''', ''Meteoryt'', 3, 2001, s. 22, 26. Plik [http://meteoryt.info/Met301.pdf PDF]. |
Wersja z 20:24, 3 wrz 2013
Bliźniak meteorytu Morasko
Seeläsgen (Przełazy) → | |
Prawdopodobny wygląd bryły meteorytu Przełazy (źródło: Schneider (1848), Annalen der Physik, 74, 1848)
| |
Znalezisko | |
Lokalizacja | wieś Przełazy, koło Świebodzina, Polska |
Położenie[1] | 52°16'N, 15°33'E |
Data | rozpoznany w 1847 r. |
Uwagi | sparowany z meteorytem Morasko i Tabarz |
Charakterystyka | |
Typ | żelazny, oktaedryt gruboziarnisty Og, IAB-MG |
Masa | ~102 kg |
Liczba okazów | jeden okaz (później prawdopodobnie znajdowano jeszcze wiele mniejszych okazów) |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
wg NHM Cat: Brandenburg, Branibor, Przelazy, Schwiebus, Seelaesgen, Sulechow, Züllichau; u Pokrzywnickiego jeszcze: See-Läsgen; u Kleina: Seeläßchen; polska nazwa: Przełazy |
Kilka lat przed rokiem 1847 rolnik ze wsi Przełazy (wtedy niemieckie Seeläsgen) kopiąc rów odpływowy na swojej łące znalazł na głębokości 6-7 łokci bryłę żelaza o wadze około 102 kg. Rów odwadniający prowadzić miał do pobliskiego jeziora Niesłysz (jez. Niesulickie, niem. Nieschlitzer See). Okaz 'żelaza' został sprzedany kowalowi i handlarzowi żelazem z Sulechowa (niem. Züllichau) Jähnschowi. Dopiero w 1847 r. został rozpoznany jako meteoryt przez "mechanika" Hartiga i za jego staraniem przewieziono go do Wrocławia. Meteoryt ten wzbudził spore zainteresował wśród uczonych, gdyż zaobserwowano w nim świeżo odkryte w meteorycie Braunau linie Neumanna.
Przełazy to meteoryt żelazny, oktaedryt gruboziarnisty (Og) typu IAB-MG i jest pod względem składu bardzo podobny do meteorytu Morasko. Niektórzy badacze sugerują, że obydwa meteoryty mogą pochodzić z tego samego deszczu meteorytów - patrz hipoteza bolidu wielkopolskiego.
Przełazy zostały pocięte na wiele kawałków, które trafiły do kilkudziesięciu kolekcji na całym świecie. W Polsce największe fragmenty (płytki) meteorytu Przełazy znajdują się w zbiorach Instytutu Geologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu (580 g), w Muzeum Mineralogicznym we Wrocławiu (278 g) i Muzeum Geologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (239 g).
Są informacje[2], że współcześnie znaleziono jeszcze kilka nowych okazów meteorytów żelaznych w okolicach Przełazów. Jedną z osób, które znalazły tam meteoryty był pan Henryk Nowacki z Wrocławia. Tak jego znaleziska komentuje Marcin Cimała, który kupował od niego meteoryty:
- (…) Podczas rozmowy i oglądania coraz to nowych, okazów okazało się, że dwie płytki pochodzą z okazu znalezionego 100 km od Moraska... w Przełazach! Nie da się ukryć, że wyglądają inaczej niż wszystkie inne rasowe "moraskity", więc kupiłem mniejszą płytkę, aby się przekonać co wyjdzie po wytrawieniu. Czy będzie to Morasko z Przełaz, czy może właśnie Przełazy?
(pełna relacja i fotografie okazów → meteoryty.net: Meteoryt Morasko); więcej → Seeläsgen/Galerie.
Hipoteza bolidu wielkopolskiego
W 2001 roku Rainer Bartoschewitz (Bartoschewitz et al. 2001) porównując wyniki analiz składu chemicznego meteorytu Tabarz z danymi dla Moraska i Przełazów wysunął hipotezę, że te trzy meteoryt mają wspólne pochodzenie (patrz → Hipoteza Bartoschewitza). Meteoryty te są oktaedrytami gruboziarnistymi (Og, coarse octahedrites) typu IAB-MG. Również miejsca ich znalezienia (włączając meteoryt Jankowo Dolne o podobnym składzie) leżą niemal na jednej linii (patrz rysunek).
Niezależnie, w 2001 roku, ukazała się publikacja Jacka Brzustowicza (Czy cystersi z Bierzwnika widzieli meteoryt?) łącząca katalogowe wydarzenie Friedland 1304 (Grady 2000) z hipotezą, że w starych kronikach opisujących to wydarzenie jest mowa o bolidzie widzianym z Bierzwnika w województwie zachodniopomorskim, w powiecie choszczeńskim (patrz → doniesienie Friedland 1304).
Z połączenia tych dwóch koncepcji, w 2010 roku Wiesław Czajka zaproponował hipotezę, że opisywaną w starych kronikach i katalogach kometę, obserwowaną w kwietniu 1305 roku (trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy), należy interpretować jako opis bolidu odpowiedzialnego za wspólny spadek meteorytów Tabarz, Przełazy i Morasko (patrz → hipoteza Bolid wielkopolski).
Opis wg Pokrzywnickiego (1964)
- (zgodnie z oryginałem)
Pokrzywnicki (1964)
10. METEORYT PRZEŁAZY Synonimy: Seeläsgen, See-Läsgen, Züllichau, Schwiebus, Branderburg, Branibor W.m.s.: φ = 52°16' - λ = 15°23'1 Na kilka lat przed 1847 r. pewien rolnik z miejscowości Seeläsgen (obecnie Przełazy, pow. Świabodzin) kopiąc na swej wilgotnej łące rów odpływowy w kierunku pobliskiego jeziora Nieschlitzer See (Niesulica), wydobył z głębokości 6-7 łokci masę żelaza meteorytycznego wagi około 2 cetnarów (102 kg). Masę tą sprzedał kowalowi i handlarzowi żelazem Jähnschowi z Züllichau (Sulechów), gdzie przed domem tego ostatniego znalazł ją w listopadzie 1847 r. "mechanik" Hartig i wziął z niej próbkę. Gdy okazało się, że żelazo jest pochodzenia meteorytycznego, za jego staraniem przewieziono bryłę do Wrocławia. Dr Schneider sądził z wyglądu otoczki meteorytu, że musiał on przeleżeć w ziemi dobrych paręset lat. Natomiast Duflos i Göppert uważali go za część spadłego 14 lipca 1847 r. syderytu Braunau. Pomijając pewne różnice w składzie tych dwóch meteorytów, przypuszczenie Duflosa i Göpperta wydaje się z różnych względów mało prawdopodobne.
C. wł. = 7,63 i 7,71 (według Duflosa), 7,7345 (według Rammelsberga) i 7,66 (według Reinchenbacha). Według Perry'ego (1944, s. 128) zawartość Ni-Co = 5,74%. n = 15 (Kat. Met. Brit. Mus. - Prior & Hey 1953). Analiza Panetha na hel i uran dała: He - 2,0 i U - 14,7 (Watson 1941), z czego wyliczył on wiek meteorytu na 120 milionów lat. Według późniejszych analiz tego autora z 1942 r. wiek meteorytu ma wynosić 1000 milionów lat. Meteoryt zaliczany jest zgodnie do oktaedrytów; różnice w opiniach polegają na zaliczeniu go do odmian oktaedrytów. Leonard (1956) zalicza do odmiany Ogg, Brezina (o. c.) - raz do Ogg, innym razem do Om. Inni autorzy (Heide 1934) do odmiany Ogg lub Og (Heide 1957; Perry 1944). Według mojej opinii należy przyjąć klasyfikację Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953), a mianowicie Om.[3]
Powyżej zostały przytoczone wszystkie kolekcje, gdzie przechowywany jest lub był meteoryt według danych Wülfinga i kilku innych dostępnych autorowi katalogów, aby uwypuklić zainteresowanie się kolekcjonerów tym meteorytem i jego rozdrobnienie. Przy tym należy zaznaczyć, że meteoryt ten nie wyróżnia się niczym szczególnym wśród oktaedrytów. Od czasów Wülfinga wiele się zmieniło. Prawdopodobnie wszystkie wymienione kolekcje prywatne przeszły w inne ręce, głównie wielkich zbiorów państwowych, powstały zaś nowe kolekcje. Zresztą wykaz Wülfinga nie był wyczerpujący nawet za jego czasów. Uzupełnienie tego wykazu ogłosił niedawno Spencer (1949)8
|
Źródła
Kesselmeyer (1861) (s. 367)
38. - - - Seeläsgen, WSW. v. Schwiebus in der Mark Brandenburg. 218 ℔. Gefunden 1847. – Sp.-Gew.: 7,59-7,73. Preussen 52º14'N. 15º23'O. P.73.1848.329.[10] W. 1860. S. 1860.
Buchner (1861) (s. 480-481)
Seeläsgen, Preussen.
Göppert Breslauer Ztg. 1847, Dec. 8, 9. Nr. 287, 288[11]. Haid. Ber. 3, 471. Ber. Schles. Gesellsch. 1847. 1848, 42. PA. 73, 329, 334. Duflos ebd. 74, 57, 61. Rammelsberg ebd. 74, 443. PhCtr. 1848, 143, 428. AChPh. 66, 260. Duflos ebd. 68, 259. Rammelsberg ebd. 68, 260. SJ. (2) 6, 426. Partsch WAB. 1, 1848, 153. JbMin. 1848, 808. 1852, H. 2. Göppert EJ. 42, 428. Silliman u. Hunt ebd. 42, 458. RbH. Suppl. 4, 152. MCh. 904. Br. 124. PA. 108, 457. 111, 363. J. 1847/8, 1304. Berl. Ac. Ber. 47, 488.
- rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto
Klein (1904)
1847 gefunden - Seeläßchen, Schwiebus, Frankfurt a. O., Brandenburg
Berwerth (1903)
Seeläsgen [Ogg (gefunden 1847) 52°14’N,
15°23’O], Schwiebus, Branderburg, Preußen, Deutschland.
Lokalizacja
(P) Przełazy
współrzędne wg innych autorów
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Wieś Przełazy (niem. Seeläsgen) leży nad jeziorem Niesłysz (jez. Niesulickie, niem. Nieschlitzer See). Miasto Świebodzin (niem. Schwiebus)
Pole na którym znaleziono meteoryt nie mogło leżeć daleko od jeziora. Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) (52°14'N, 15°23'E) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu znalezienia pierwszego okazu, niż oficjalnie podawane w Meteoritical Bulletin (52°16'N, 15°33'E).
Są współczesne doniesienia o znalezieniu kilku meteorytów żelaznych po wschodniej stronie jeziora Niesłysz w otoczeniu drogi do Wilkowa.[2] Okazy znajdował m.in. poszukiwacz Henryk Nowacki z Wrocławia, część tych okazów badał prof. Łukasz Karwowski. Więcej → Seeläsgen/Galerie.
Mapy
Galerie
Meteoryt Seeläsgen (Przełazy) w kolekcjach prywatnych
Więcej → Seeläsgen/Galerie
Meteoryt Przełazy (Seeläsgen) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)
Muzeum ma w swych zbiorach okazy o masach: 277,64 g (sc), 1,2 g (fp).
Figury Widmanstättena[12] |
W zbiorach Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr znajduje się również okaz meteorytu żelaznego z etykietką "Meteoreisen. Schwiebus Coll. Klede" "No.44.I.". Jest bardzo prawdopodobne, że jest to niezidentyfikowany fragment meteorytu Przełazy (syn. Schwiebus, pol. Świebodzin) (fot. Antoni Stryjewski)
Meteoryt Seeläsgen (Przełazy) w kolekcjach zagranicznych
Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Aubrey Whymark, za zgodą; www.tektites.co.uk) |
Przełazy i okolice (fot. Wiesław Czajka)
Grodzisko leżące po drugiej stronie jeziora Niesłysz. Jego nazwa znikła razem z mieszkańcami, którzy być może byli świadkami spadku meteorytu |
||
Pałac w Przełazach wybudowany przez ród grafów Castell około 30 lat po znalezieniu meteorytu. Ród kojarzony z firmą Faber-Castell wytwarzającą słynne na świecie materiały piśmiennicze (w Polsce tej firmy znane są kredki artystyczne) |
Przełazy od strony wjazdu z miejscowości Niedźwiedź. Widok pokrywa się z kierunkiem na Morasko |
Bibliografia
- Bartoschewitz Rainer, (2001), Morasko – największy znany obszar rozrzutu na świecie?, Meteoryt, 4, 2001, s. 20. Plik PDF.
- Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Breslauer Zeitung patrz → Seeläsgen/Czasopisma
- Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896.[13][14] Plik PDF.
- Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482, (s. 480-481). Plik PDF; plik DjVu.
- Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975, (s. 1094-1098). ISBN 0-520-02934-8.[15] Pliki PDF. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- +Cohen Emil Wilhelm, (1897), Meteoreisen-Studien V, Annalen des k.k. Naturhistorischen Hofmuseums, Bd. XII, Wien 1897, s. 42-62. Plik PDF.[16]
- Dąbrowski Bartosz P., (2001), Przełazy 2001, Meteoryt, 3, 2001, s. 22, 26. Plik PDF.
- Duflos A., (1847), Meteormassen zu Seeläsgen in der Mark Brandenburg, Tageblatt d. Naturw. Ver., Breslau 1847, s. 49-50.
- Duflos A., (1848), Chemische Zerlegung der Meteoreisenmasse von Seeläsgen, Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 61-65. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Glocker Ernst Friedrich, Duflos A., (1848), Auffindung einer Meteoreisen-Masse in der Mark Brandenburg, Annalen der Physik, 73, Bd. 149, 1848, s. 329-332. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl. Abs.: Am. J. Sci., 6, s. 426.
- Glocker Ernst Friedrich, (1848a), Ueber die krystallinishe Structur des Eisens, Annalen der Physik, 73, Bd. 149, 1848, s. 332-336. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- +Göppert H.R., (1847), Seeläsgen: Das Auffinden des 2 Ztr. schweren Meteoreisens, Ber. Akad. Wiss., Berlin 1847, s. 488.
- +Göppert H.R., (1847), Über das Braunauer und das Seeläsgen'sche Meteoreisen, Journal f. prakt. Chemie, 42, 1847, s. 428-431.
- Karwowski Łukasz, Jachymek Stanisław, Ludwig Anna, Gurdziel Agnieszka, (2003), Skorupa wietrzeniowa i obtopieniowa meteorytów w warunkach klimatu umiarkowanego na przykładzie Zakłodzia i Moraska–Przełazów, Materiały II Seminarium Meteorytowe 24-26 kwietnia 2003, Olsztyn 2003, 2003, s. 48-54. Plik PDF .
- Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2006), Silicates association in nodules of iron meteorites Seelasgen, Morasko and Jankowo Dolne, Mineralogia Polonica - Special Papers, 29, 2006, s. 140-143.
- Karwowski Łukasz, Muszyński Andrzej, (2007), Mineral association of nodules from iron meteorites Seelasgen, Morasko and Jankowo Dolne, Mineralogia Polonica - Special Papers, 31, 2007, s. 159-162.
- Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 367). Plik PDF; plik DjVu.
- Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
- Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
- J. Ludwik[17], (1855), Meteorolity i massy meteoryczne żelaza, Stanisława Strąbskiego Kalendarz czyli Rocznik na rok przestępny 1856, 1855, s. 151-155, (s. 151).[18] Plik ulLib.
- Muszyński Andrzej, Kryza Ryszard, Karwowski Łukasz, Pilski Andrzej S., Muszyńska Jadwiga, (2012), Morasko. Największy deszcz meteorytów żelaznych w Europie środkowej (Morasko. The largest iron meteorite shower in Central Europe), Seria: Studia i Prace z Geografii i Geologii nr 28. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2012, ss. 111 (grant badawczy własny MNiI nr N N307 3533 33). ISBN 978-83-63400-50-7.[19] Plik PDF (za zgodą autorów).
- Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Wasson John T., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, (2012), Pierwiastki syderofilne w meteorytach Morasko (Siderophile elements in the Morasko meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 62-70. Plik ASMP.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 74-77).[20][21] Plik PDF.
- Rammelsberg Karl Friedrich, (1848), Ueber die chemische Zusammensetzung des Meteoreisen von Seeläsgen, Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 443-448. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Rose Gustav, (1863), Systematisches Verzeichniss der Meteoriten in dem mineralogischen Museum der Universität zu Berlin, Annalen der Physik, 118, Bd. 194, 1863, s. 419-423 (tabele).[22] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Schneider W.G., (1848), Ueber das Meteoreisen von Seeläsgen bei Schwiebus, Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 57-61. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- +Stankowski Wojciech T.J., Uścinowicz Grzegorz, (2011), The age of the Przełazy (Seelasgen) meteorite fall in the light of the metallic spherules content, Acta Geol. Pol., 61, s. 115-124, 2011. Plik PDF.
- Stankowski Wojciech T.J., (2012), Upadek meteorytu Przełazy w świetle danych geomorfologicznych i geologicznych (The Fall of the Przełazy (Seeläsgen) Meteorite in the Light of Geomorphological and Gepological Data), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 104-111.
Przypisy
Zobacz również
- dodatkowe materiały → Seeläsgen/Galerie
- doniesienia prasowe → Seeläsgen/Czasopisma
- meteoryty: Morasko i Jankowo Dolne
- meteoryt Sulechów
- hipoteza bolidu wielkopolskiego
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Seeläsgen
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Seeläsgen
- Meteoryt Przełazy w kolekcjach polskich - katalog PTMet • Wadi & Jan Woreczko Collection
- Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Przełazy
- Wikipedia - meteoryt Przełazy
- Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Národí Muzeum Praha; Prague Natural History Museum) - kolekcja meteorytów i tektytów
- Muzeum Fersmana w Moskwie (Минералогический Музей им. А.Е. Ферсмана - Российская Академия Наук; Mineralogical Museum - Russian Academy of Sciences, Moscow) - ekspozycja
- Fińskie Muzeum Historii Naturalnej w Helsinkach (Luonnontieteellinen keskusmuseo, Helsingin yliopisto; Finnish Museum of Natural History, University of Helsinki) - Exhibitions – Mineral Cabinet