O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 17:16, 9 sty 2013

Bliźniak meteorytu Morasko

Seeläsgen (Przełazy) →
Prawdopodobny wygląd bryły meteorytu Przełazy (źródło: Schneider (1848), Annalen der Physik, 74, 1848)
Znalezisko
Lokalizacja	wieś Przełazy, koło Świebodzina, Polska
Położenie[1]	52°16'N, 15°33'E
Data	rozpoznany w 1847 r.
Charakterystyka
Typ	żelazny, oktaedryt gruboziarnisty Og, IAB-MG
Masa	~102 kg
Liczba okazów	jeden okaz (później prawdopodobnie znajdowano jeszcze wiele mniejszych okazów)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Brandenburg, Branibor, Przelazy, Schwiebus, Seelaesgen, Sulechow, Züllichau; u Pokrzywnickiego jeszcze: See-Läsgen; u Kleina: Seeläßchen; polska nazwa: Przełazy

Kilka lat przed rokiem 1847 rolnik ze wsi Przełazy (wtedy niemieckie Seeläsgen) kopiąc rów odpływowy na swojej łące znalazł na głębokości 6-7 łokci bryłę żelaza o wadze około 102 kg. Rów odwadniający prowadzić miał do pobliskiego jeziora Niesłysz (jez. Niesulickie, niem. Nieschlitzer See). Okaz 'żelaza' został sprzedany kowalowi i handlarzowi żelazem z Sulechowa (niem. Züllichau) Jähnschowi. Dopiero w 1847 r. został rozpoznany jako meteoryt przez "mechanika" Hartiga i za jego staraniem przewieziono go do Wrocławia. Meteoryt ten wzbudził spore zainteresował wśród uczonych, gdyż zaobserwowano w nim świeżo odkryte w meteorycie Braunau linie Neumanna.

Przełazy to meteoryt żelazny, oktaedryt gruboziarnisty (Og) typu IAB-MG i jest pod względem składu bardzo podobny do meteorytu Morasko. Niektórzy badacze sugerują, że obydwa meteoryty mogą pochodzić z tego samego deszczu meteorytów - patrz hipoteza bolidu wielkopolskiego.

Przełazy zostały pocięte na wiele kawałków, które trafiły do kilkudziesięciu kolekcji na całym świecie. W Polsce największe fragmenty (płytki) meteorytu Przełazy znajdują się w zbiorach Instytutu Geologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu (580 g), w Muzeum Mineralogicznym we Wrocławiu (278 g) i Muzeum Geologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (239 g). Są informacje^[2], że współcześnie znaleziono jeszcze kilka nowych okazów meteorytów żelaznych w okolicach Przełazów.

Hipoteza Bartoschewitz'a

Miejsca znalezienia meteorytów Tabarz, Seeläsgen (Przełazy), Morasko i Jankowo Dolne leżą niemal na jednej linii → patrz Bolid wielkopolski. Ich zbliżony skład chemiczny wskazuje na wspólne pochodzenie (→ Hipoteza Bartoschewitz'a), więc prawdopodobnie pochodzą one z jednego spadku?! → patrz doniesienie Bierzwnik 1304. Hipoteza ta znalazła wielu zwolenników i obecnie meteoryty te są traktowane jako sparowane (paired), co znalazło swe potwierdzenie w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin.

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem)

Pokrzywnicki (1964) 10. METEORYT PRZEŁAZY Synonimy: Seeläsgen, See-Läsgen, Züllichau, Schwiebus, Branderburg, Branibor W.m.s.: φ = 52°16' - λ = 15°23'1 Na kilka lat przed 1847 r. pewien rolnik z miejscowości Seeläsgen (obecnie Przełazy, pow. Świabodzin) kopiąc na swej wilgotnej łące rów odpływowy w kierunku pobliskiego jeziora Nieschlitzer See (Niesulica), wydobył z głębokości 6-7 łokci masę żelaza meteorytycznego wagi około 2 cetnarów (102 kg). Masę tą sprzedał kowalowi i handlarzowi żelazem Jähnschowi z Züllichau (Sulechów), gdzie przed domem tego ostatniego znalazł ją w listopadzie 1847 r. "mechanik" Hartig i wziął z niej próbkę. Gdy okazało się, że żelazo jest pochodzenia meteorytycznego, za jego staraniem przewieziono bryłę do Wrocławia. Dr Schneider sądził z wyglądu otoczki meteorytu, że musiał on przeleżeć w ziemi dobrych paręset lat. Natomiast Duflos i Göppert uważali go za część spadłego 14 lipca 1847 r. syderytu Braunau. Pomijając pewne różnice w składzie tych dwóch meteorytów, przypuszczenie Duflosa i Göpperta wydaje się z różnych względów mało prawdopodobne. C. wł. = 7,63 i 7,71 (według Duflosa), 7,7345 (według Rammelsberga) i  7,66 (według Reinchenbacha). Według Perry'ego (1944, s. 128) zawartość Ni-Co = 5,74%. n = 15 (Kat. Met. Brit. Mus. - Prior & Hey 1953). Analiza Panetha na hel i uran dała: He - 2,0 i U - 14,7 (Watson 1941), z czego wyliczył on wiek meteorytu na 120 milionów lat. Według późniejszych analiz tego autora z 1942 r. wiek meteorytu ma wynosić 1000 milionów lat. Meteoryt zaliczany jest zgodnie do oktaedrytów; różnice w opiniach polegają na zaliczeniu go do odmian oktaedrytów. Leonard (1956) zalicza do odmiany Ogg, Brezina (o. c.) - raz do Ogg, innym razem do Om. Inni autorzy (Heide 1934) do odmiany Ogg lub Og (Heide 1957; Perry 1944). Według mojej opinii należy przyjąć klasyfikację Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953), a mianowicie Om.[3] Powyżej zostały przytoczone wszystkie kolekcje, gdzie przechowywany jest lub był meteoryt według danych Wülfinga i kilku innych dostępnych autorowi katalogów, aby uwypuklić zainteresowanie się kolekcjonerów tym meteorytem i jego rozdrobnienie. Przy tym należy zaznaczyć, że meteoryt ten nie wyróżnia się niczym szczególnym wśród oktaedrytów. Od czasów Wülfinga wiele się zmieniło. Prawdopodobnie wszystkie wymienione kolekcje prywatne przeszły w inne ręce, głównie wielkich zbiorów państwowych, powstały zaś nowe kolekcje. Zresztą wykaz Wülfinga nie był wyczerpujący nawet za jego czasów. Uzupełnienie tego wykazu ogłosił niedawno Spencer (1949)8 Przypisy 1 Według Berwertha (o. c.) i Breziny (o. c.). Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953) - 52°16'N - λ = 15°33'E. 2 Ten zbiór przeszedł do muzeum w Nowym Jorku. 3 Patrz met. Białystok. 4 Ten zbiór przeszedł do muzeum w Chicago. 5 Ten zbiór przeszedł do zbiorów watykańskich. 6 Ten zbiór znajdował się - według Siemaszki - w Wiedniu. 7 Dr Ulex posiadał również jakiś odłamek nieznanej bliżej wagi. 8 Literatura: A. Duflos: "Chemische Zerlegung der Meteoreisenmasse von Seeläsgen". Pogg. Ann. d. Phys., Bd. 74, s. 61-65, 1848;[4] Rammelsberg: Ann. d. Phys., Bd. 74, s. 443-448, 1848 (analiza);[5] Glocker: Ann. d. Phys., Bd. 73, s. 332-336, 1848;[6] Schneider: Ann. d. Phys., Bd. 74, s. 57-61, 1848;[7] Perry S.H. (1944, s. 128, 158, 165, 166) - zdjęcia mikroskopowe; F. Watson (1941, s. 198); Kat. Zb. Met. Węg. (Tokody & Dudich 1951); Merrill (1916, s. 147); Pogg. Ann. Ergänz., Bd. IV, s. 388-389, 1854[8]; F. Heide (1934, s. 112, 1957, s. 92); Göppert: Verh. Berl. Akad., 1847, s. 488)[9].

Inne źródła

W katalogu Klein'a (1904) jest informacja o znalezisku

1847 gefunden

-

Seeläßchen, Schwiebus, Frankfurt a. O., Brandenburg

W katalogu Berwerth'a (1903)

Seeläsgen [Ogg (gefunden 1847) 52°14’N, 15°23’O], Schweibus, Branderburg, Preußen, Deutschland.

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

© Jan Woreczko & Wadi

(P) Przełazy

współrzędne wg innych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Wieś Przełazy (niem. Seeläsgen) leży nad jeziorem Niesłysz (jez. Niesulickie, niem. Nieschlitzer See).

Miasto Świebodzin (niem. Schwiebus)

Pole na którym znaleziono meteoryt nie mogło leżeć daleko od jeziora. Są współczesne doniesienia o znalezieniu kilku meteorytów żelaznych po wschodniej stronie jeziora Nies›ysz w otoczeniu drogi do Wilkowa.^[2]

Mapy

Fragment arkusza A1 mapy Gilly'ego z 1802-1803 roku z miejscowościami Wilckau i See Läsichen (źródło: BCUL)

Fragment arkusza 94 Meseritz mapy Reymanna z jeziorem Niesłysz (Groβe Nieschlitz See) (źródło: BOSFOR.pl)

Fragment arkusza 3758 Muhlbock mapy Messtischblatt z 1938 r. (źródło: MAPSTOR)

Galerie

Meteoryt Seeläsgen (Przełazy) w kolekcjach prywatnych

Fragment meteorytu Przełazy z kolekcji Tomasza Jakubowskiego

14 g płytka meteorytu Przełazy z kolekcji Tomasza Jakubowskiego (po przeszlifowaniu i wytrawieniu)

Meteoryt Przełazy (Seeläsgen) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)

Muzeum ma w swych zbiorach okazy o masach: 277,64 g (sc), 1,2 g (fp).

Fragment o wadze 277,64 g

Figury Widmanstättena[10]

W zbiorach Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr znajduje się również okaz meteorytu żelaznego z etykietką "Meteoreisen. Schwiebus Coll. Klede" "No.44.I.". Jest bardzo prawdopodobne, że jest to niezidentyfikowany fragment meteorytu Przełazy (syn. Schwiebus, pol. Świebodzin) (fot. Antoni Stryjewski)

Meteoryt Seeläsgen (Przełazy) w kolekcjach zagranicznych

Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Wadi & Jan Woreczko)

Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (fot. Aubrey Whymark, za zgodą; www.tektites.co.uk)

Fragment meteorytu Przełazy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Helsinkach (fot. Jarkko Kettunen)

Przełazy i okolice (fot. Wiesław Czajka)

Widok jeziora Niesłysz z Niesulic w kierunku na Jezioro Witkowskie (NE), miejsce prawdopobnego wysypania się meteorytów	Jeden z cieków odwadniających łąki na południe od Przełazów pochodzący z XIX wieku o czym świadczy konstrukcja mostka z ciosanych głazów narzutowych	Grodzisko leżące po drugiej stronie jeziora Niesłysz. Jego nazwa znikła razem z mieszkańcami, którzy być może byli świadkami spadku meteorytu
Zabytkowy kościół w Przełazach z 1910 r.	Pałac w Przełazach wybudowany przez ród grafów Castell około 30 lat po znalezieniu meteorytu. Ród kojarzony z firmą Faber-Castell wytwarzającą słynne na świecie materiały piśmiennicze (w Polsce tej firmy znane są kredki artystyczne)	Przełazy od strony wjazdu z miejscowości Niedźwiedź. Widok pokrywa się z kierunkiem na Morasko

Bibliografia

• Bartoschewitz Rainer, (2001), Morasko – największy znany obszar rozrzutu na świecie?, Meteoryt, 4, 2001, s. 20. Plik PDF.

• Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896.^[11][12] Plik PDF.

• Buchwald Vagn Fabritius, (1975), Handbook of Iron Meteorites. Their History, Distribution, Composition, and Structure, University of California Press, Berkeley 1975. ISBN 0-520-02934-8.^[13] Pliki PDF. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  (s. 1094-1098).

• +Cohen Emil Wilhelm, (1897), Meteoreisen-Studien V. Annalen des k.k. Naturhistorischen Hofuseums, Bd. XII, Wien 1897, s. 42-62. Plik PDF.^[14]

• Dąbrowski Bartosz P., (2001), Przełazy 2001. Meteoryt, 3, 2001, s. 22.

• Duflos A., (1847), Meteormassen zu Seeläsgen in der Mark Brandenburg. Tageblatt d. Naturw. Ver., Breslau 1847, s. 49-50.

• +Duflos A., (1848), Chemische Zerlegung der Meteoreisenmasse von Seeläsgen. Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 61-65. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• von Glocker Ernst Friedrich, Duflos A., (1848), Auffindung einer Meteoreisen-Masse in der Mark Brandenburg. Annalen der Physik, 73, Bd. 149, 1848, s. 329-332. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  . Abs.: Am. J. Sci., 6, s. 426.

• +von Glocker Ernst Friedrich, (1848a), Ueber die krystallinishe Structur des Eisens. Annalen der Physik, 73, Bd. 149, 1848, s. 332-336. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• +Göppert H.R., (1847), Seeläsgen: Das Auffinden des 2 Ztr. schweren Meteoreisens. Ber. Akad. Wiss., Berlin 1847, s. 488.

• +Göppert H.R., (1847), Über das Braunauer und das Seeläsgen'sche Meteoreisen. Journal f. prakt. Chemie, 42, 1847, s. 428-431.

• Karwowski Łukasz, Jachymek Stanisław, Ludwig Anna, Gurdziel Agnieszka, (2003), Skorupa wietrzeniowa i obtopieniowa meteorytów w warunkach klimatu umiarkowanego na przykładzie Zakłodzia i Moraska–Przełazów. Materiały II Seminarium Meteorytowe 24-26 kwietnia 2003, Olsztyn 2003, 2003, s. 48-54. Plik PDF

• Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454. Plik PDF; plik DjVu.

• Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).

• Pilski Andrzej S., Kryza Ryszard, Wasson John T., Muszyński Andrzej, Karwowski Łukasz, (2012), Pierwiastki syderofilne w meteorytach Morasko (Siderophile elements in the Morasko meteorites), Acta Soc. Metheor. Polon., 3, 2012, s. 62-70. Plik ASMP.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964.^[15][16] Plik PDF. (s. 74-77).

• +Rammelsberg C., (1848), Ueber die chemische Zusammensetzung des Meteoreisen von Seeläsgen. Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 443-448. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +Schneider W.G., (1848), Ueber das Meteoreisen von Seeläsgen bei Schweibus. Annalen der Physik, 74, Bd. 150, 1848, s. 57-61. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +Stankowski Wojciech T.J., (2012), Upadek meteorytu Przełazy w świetle danych geomorfologicznych i geologicznych (The Fall of the Przełazy (Seeläsgen) Meteorite in the Light of Geomorphological and Gepological Data). Acta Soc. Metheor. Polon., vol. 3, 2012, s. 104-111.

Przypisy

Zobacz również

• meteoryty: Morasko i Jankowo Dolne
• meteoryt Sulechów
• hipoteza bolidu wielkopolskiego

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Seeläsgen
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Seeläsgen

• Meteoryt Przełazy w kolekcjach polskich - katalog PTMet • Wadi & Jan Woreczko Collection
• Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Przełazy
• Wikipedia - meteoryt Przełazy
• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Národí Muzeum Praha; Prague Natural History Museum) - kolekcja meteorytów i tektytów
• Muzeum Fersmana w Moskwie (Минералогический Музей им. А.Е. Ферсмана - Российская Академия Наук; Mineralogical Museum - Russian Academy of Sciences, Moscow) - ekspozycja
• Fińskie Muzeum Historii Naturalnej w Helsinkach (Luonnontieteellinen keskusmuseo, Helsingin yliopisto; Finnish Museum of Natural History, University of Helsinki) - Exhibitions – Mineral Cabinet