O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 13:22, 4 lip 2011

Mają pomnik, ale nie mają meteorytu

Meteoryt Świecie został znaleziony podczas budowy kolei żelaznej wiosną 1850 r. podczas niwelacji piaszczystego pagórka na wschód na lewym brzegu Wdy (Schwarzwassers), koło Świecia nad Wisłą. Pojedynczy lekko spękany okaz wykopano z głębokości około 4 stóp (Fufs) w górnej granicy piasku i gliniastego podłoża. Pierwotnie okaz ważył około 21,5 kg (43 Pfund 8¼ Loth). Przewieziono go do biura budowy w Świeciu (Baubüreau zu Schwetz), gdzie został podzielony na dwie części. Jedną część wysłano koleją do Bydgoszczy (Bromberg), drugą wykorzystano (benutzt wurde) (do czego?!). Część, która znalazła się w Bydgoszczy oglądał pan Baurath Knoblauch i rozpoznał w niej meteoryt. Badał go również Rammelsberg autor analiz meteorytu Przełazy. Prośbę na pismie o przesłanie pozostałych fragmentów (okazów?) wysłano do budowniczego kolei pana Grubitz do Kozłowa w Świeciu (Schreiben des Eisenbahn-Baumeisters Grubitz zu Koslowo bei Schwetz).

Znaleziony okaz miał kształt granistosłupa (Prismas) i wymiary: wysokość 9 cali, krawędzie podstawy 5½ i 4 cala, długość 24 cale, szerokość 17½ cala. Waga wszystkich fragmentów, które po złożeniu pozwalały przypuszczać, że wydobyto kompletny całkowity okaz, wynosiła 43 funty 8¼ uncji (43 Pfund 8¼ Loth).

Świecie to meteoryt żelazny, oktaedryt średnioziarnisty (Om) typu IIIAB.

Największy fragment został przewieziony do Berlina, gdzie znajduje się do dziś. Wg Pokrzywnickiego (1964) waży on 10,178 kg. Na drodze wymiany za okaz meteorytu Łowicz do Muzeum Ziemi PAN w Warszawie trafiła płytka o wadze 534 g, drugi fragment (płytka 6,4 g) można zobaczyć w Olsztyńskim Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym. W kolekcjach prywatnych znajdują się małe jego fragmenty. W 2008 roku duża płyta o wadze 127,6 g została zakupiona za granicą do kolekcji Jakuba Radwana.

Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(...)

16. METEORYT ŚWIECIE

Synonimy: Schwetz, Weichsel, Kwidzyń

W.m.z.: φ = 53°24' - λ = 18°26' ¹

Meteoryt ten został znaleziony na wiosnę 1850 r. podczas budowy kolei żelaznej, na głębokości około 4 stóp w ziemi. Po wykopaniu ważył około 21,5 kg (21,637 kg według Wülfinga o. c.)². Zaliczony został do syderytów, gatunek oktaedryt, odmiana - średni (Om)³. Znajduje się lub znajdował się w następujących kolekcjach:

Analiza naszego meteorytu (w procentach wagowych) według Rammelsberga⁷ (1) i E. Manteuffla (2) przedstawia się następująco⁸:

P r z y p i s y

¹ Według Berwertha (1903) oraz Breziny (1895). Według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953): 53°24' N, 18°27' E.

² "Eisen Massen von Schwartz gefunden im J. 1850. Im Frühjahre 1850 wurde bei dem Abtragen einse sandigen Hügels fur Ostbahn auf dem linken Ufer des Schwarzwassers bei Schwetz an d. Weichsel eine Eisenmasse etwa 4 Fuss unter der Oberfläche der Erde an der Gränze des oberen Sandes mit dem darunter liegenden Lehm gefunden. Sie war kluftig und ohne Mühe zu trennen. Sie befindet sich jetzt durch die Bemühungen H. Prof. G. Rose's im Besitz des königl. mineralog. Kabinets im Berlin.

Die ursprüngliche Gestalt der Eisenmasse ist ungefähr die eines geraden rechtwinklichen an der Kanten ganz abgerundete Prizma. Sie ist 9" hoch, 24" lang und 17½" breit. Die ganze masse weight 43 Pfd. 8¼ Lth." (patrz Pogg. Ann. Ergänz., t. IV, 1854, s. 390 i 454).^[2]

³ Według Breziny (o. c.), Sheparda i innych.

⁴ Patrz Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953), Wülfing (1897).

⁵ Według informacji w liście dr E. Jéremine z 25 IV 1956 r.

⁶ Uzyskany w drodze wymiany za met. Łowicz.

⁷ Ann. d. Phys. 1859, t. 107, s. 358.

⁸ Dalsza literatura źródłowa: Pogg. Ann. Ergänz., t. 83, 1851, s. 594-596; t. 84, 1851, s. 153-154 (analiza). Następnie: E. Cohen - Meteoriten Studien II. Ann. d. Naturh. Hofmus., 1892, s. 148-149; Mon. Ber. Berlin. Akad., 1851, Febr., s. 104-106 i 369; J. Pokrzywnicki (1955a, 1956); E.A. Wülfing (1897).

(...)

Informacja Gustava Rose (1851)

(...)

20. Februar^[3]. Gesammtsitzung der Akademie.

(...) (Doniesnienie o śmierci Carla Gustava Jakob Jacobi, wielkiego matematyka niemieckiego)

Hr. G. Rose berichtete über eine neuerdings bei Schwetz aufgefundene Meteoreisenmasse.^[4]

Im Frühjahr 1850 wurde bei dem Abtragen eines sandigen Hügels für die Ostbahn auf dem linken Ufer des Schwarzwassers bei Schwetz an der Weichsel eine Eisenmasse etwa 4 Fufs unter der Erdoberfläche an der Gränze des oberen Sandes mit dem darunter liegenden Lehm gefunden. Die Eisenmasse war etwas klüftig, und es konnte ohne Mühe ein kleiner Theil abgelöst werden, welcher, um sich zu überzeugen, dafs derselbe Eisen sei, zu einem vierkantigen Stabe ansgeschmiedet wurde. Der Rest wurde im Baubüreau zu Schwetz abgeliefert, hier in zwei Theile gespalten, wobei eine zweite Kluft benutzt wurde, und der eine Theil der Königl. Direction nach Bromberg gesandt. Hier sah ihn Herr Baurath Knoblauch, der bei den Bauten der Ostbahn beschästigt war, und überzeugt, dafs diese Masse Meteoreisen sei, setzte er den Verf. nach seiner Rückkehr im Januar d. J. von dem Funde in Kenntniss, was denselben veranlafste sogleich an den Vorsitzenden der Direction der Ostbahn, Herrn Geh. Regierungs-Rath Wernich zu schreiben, um die Eisenmasse für die Königliche Mineraliensammlung zu erhalten. Letzterer halte auch die Güte, sofort das in Bromberg befindliche Stück, was inzwischen mit der Säge in 2 Theile zerschnitten war, zu schicken, und da sich bei der Ansicht desselben augenblicklich ergab, dass dasselbe Meteoreisen sei, auf Herrn Geh. Bergraths Weiss und des Verf. Bille, auch den Rest der ursprünglichen Eisenmasse, das noch in Schwetz gebliebene Stück so wie den ausgeschmiedeten Theil zu senden. Dieser Sendung fügte Hr. Wernich noch ein Schreiben des Eisenbahn-Baumeisters Grubitz zu Koslowo bei Schwetz bei, an den sich ersterer um nähere Auskunft über die Auffindung der Eisenmasse zu erhalten gewandt hatte, aus welchem die oben mitgetheilten Notizen entnommen sind.

Das gröfsere, und die mit der Säge getrennten Stücke passen vollkommen aufeinander, und zeigen so zusammengelegt noch die ursprüngliche Gestalt der Eisenmasse, die ungefähr die eines geraden rectangulären an den Kanten ganz abgerundeten Prismas ist. Man kann in diesem Fall noch den Raum erkennen, wo das ausgeschmiedete Stück wahrscheinlich gesessea hat, so dafs auch die Form es wahrscheinlich macht, dafs die Stücke zusammen die ganze ursprüngliche Masse ausmachen. Die Höhe dieses Prismas beträgt etwa 9 Zoll Preufs., die Seiten der Basis 5½ und 4 Zoll, der Umfang der Länge nach 24 Zoll, der Breite nach 17½ Zoll. Die Kluft, welche die Stücke durchsetzte, ging ungefähr parallel einer Ebene, die durch die diagonal gegenüberliegenden längeren Kanten der Basis gelegt werden kann. Das Gewicht der durch die Säge getrennten Stücke beträgt 10 Pfund 29½ Loth und 6 Pfund 25 Loth, das grofse Stück wiegt 23 Pfund 20 Loth, das ausgeschmiedete Stück 1 Pfund 29 Loth, so dafs hiernach das Gewicht der ganzen Masse 43 Pfund 8¼ Loth betragen hat.

Die aufseien Seilen der Stücke sind abgerundet und mit Eisenoxydhydrat bedeckt; aber auch die innern Seiten sind, da sie alle Kluftflächen waren oxydirt; dennoch zeigten sie noch stellenweise einen hakigen Bruch, indem sie beim Auffinden des Stücks noch zusammen gehalten hatten. Die eine Schnittfläche ist jetzt geschliffen und geätzt worden, und lässt nun sehr schöne Widmannstättensche Figuren wahrnebmen, die die gröfste Ähnlichkeit mit denen des Meteoreisens von Texas haben. Dabei zeigten sich mehrere grössere und kleinere eingemengte Körner von Schwefeleisen, die beim Aetzen den Geruch nach Schwefelwasserstoff verbreiteten. Auch einen Nickelgehalt haben einige chemische Versuche die der Verf. angestellt hat dargethan; die genauere Zusammensetzung wird die Analyse ergeben, die Herr Rammeisberg, dem man auch eine chemische Untersuchung des Meteoreisens von Seeläsgen verdankt, übernommen hat.

(...)

Inne źródła

W katalogu Klein'a^[5] jest informacja o znalezisku

1850 gefunden

-

Schwetz a. Weichsel, Marienwerder

W katalogu Berwerth'a^[6]

Schwetz [Om (gefunden 1850) 53°24’N, 18°26’O] a. d. Weichsel, nördl. Culm, Provinz Preußen, Deutschland.

Lokalizacja

położenie pamiątkowego obelisku

Budowę kilkunastokilometrowego odcinka kolei od Terespola Pomorskiego do Laskowic z wiaduktem w Kozłowie ukończono w 1852 roku.

Mapy

Fragment arkusza 2576 mapy Schwetz (źródło: Archiwum Map Zach. Polski)

Galerie

Pamiątkowy monument w miejscowości Kozłowo koło Świecia i Wadi z płytką z kolekcji Jakuba Radwana (fot. Woreczko)

Z okazji 160 rocznicy znalezienia meteorytu Świecie 21 sierpnia 2010 roku w miejscowości Kozłowo (patrz mapa) odbyła się uroczystość odsłonięcia pamiątkowego obelisku. Relacja fotograficzna. Ciekawostką może być fakt, że kształt kamiennej płyty obelisku jest identyczny, jak płytki z kolekcji Jakuba Radwana. Ilustrowaną relację z imprezy w języku angielskim przygotował Sekretarz International Meteorite Collectors Association (IMCA) Andrzej S. Pilski i zamieścił na portalu IMCA Insights – "Commemorating the Schwetz Iron".

Jest to kolejny w Polsce monument poświęcony meteorytowi. Drugi po tablicy upamiętniającej spadek meteorytu Grüneberg (Wilkanówko). Najbardziej znany monument 'meteorytowy' w Europie znajduje się w Alzacji w miejscowości Ensisheim (inne to np. Wold Cottage w Wielkiej Brytanii i Knyahinya na Ukrainie).

Płytka meteorytu Świecie ze zbiorów Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. Przed oczyszczeniem ważyła 534 gramy (fot. Andrzej S. Pilski)

Płytka ze zbiorów Muzeum Ziemi po oczyszczeniu. Waga 516,7 grama. Zobacz zbiory PAN Muzeum Ziemi w Warszawie (fot. Andrzej S. Pilski)

Schwetz slice.jpg Płytka meteorytu Świecie (kolekcja Jakuba Radwana) eksponowana podczas Wystawy Meteorytów w Muzeum Techniki w Warszawie (fot. Woreczko)

Bibliografia

• von Boguslawski Georg, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.). Pogg. Annalen der Physik und Chemie, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), s. 353-456, 1854. Plik DjVu

• Klein Hermann J., (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde. XIV. Jahrgang 1903. Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904.

• Pilski Andrzej S., (2010), Commemorating the Schwetz Iron.. Portal IMCA Insights, wrzesień 2010.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich. Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 114-115.

• Rose Gustav, (1851), Bericht über eine neuerdings bei Schwetz aufgefundene Meteoreisenmasse. w: Bericht über die zur Bekanntmachung geeigneten Verhandlungen der Konigl. Preuss. Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Aus dem Jahre 1851, s. 104-106. Plik PDF

• +Rammelsberg Karl Friedrich, (1851), Einige Mitteilungen über das chemische Verhalten des Meteoreisens von Schwetz. Zs. d. Dt. Geol. Ges., 3, 1851, s. 219.

• +Rammelsberg Karl Friedrich, (1851), Eine Mitteilung von dem Resultate der Untersuchung des Meteoreisens von Schwetz. Zs. d. Dt. Geol. Ges. (Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft), 3, 1851, s. 331-332. Plik DjVu

• +Rammelsberg Karl Friedrich, (1851), Über das Meteoreisen von Schwetz an der Weichsel. Annalen der Physik, 160(9), 1851, s. 153-154. Plik DjVu (źródło Gallica)

• +von Reichenbach, (1859), Ueber die chemische Beschassenheit der Meteoriten. Pogg. Annalen der Physik, 183, 1859, s. 353-374. Plik DjVu

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ tłum. z niemieckiego "..."
3. ^ 1851 roku
4. ^ Rose 1851
5. ^ Klein 1904
6. ^ Berwerth 1903

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Schwetz
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Schwetz

• meteoryt Świecie w kolekcjach polskich - katalog PTMet
• Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Świecie
• Wikipedia - meteoryt Świecie
• Informacje na temat uroczystości w Kozłowie - 21 sierpień 2010 roku
• Strona w kolekcji Mike Bandli o meteorycie Świecie - HistoricMeteorites.com

Co jeszcze na stronie?

• czy było to przy budowie nasypu wiaduktu?
• Wda przepływa również przez Przechówko, gdzie też jest linia kolejowa prowadząca do Świecia i wiadukt nad Wdą!
• jaki odcinek kolei był budowany wiosną 1850 r.?
• biuro budowy mieściło się w Kozłowie, ale czy to tam znaleziono meteoryt?
• plik z publikacja Rose'a