Steinbach

	Steinbach →
	Masa główna meteorytu Steinbach (okaz Rittersgrün); Podpis pod rysunkiem: „Hauptschnitt am Eisen-Meteorit von Rittersgrün (Natüraliche Grösse) Die rechte Hälfte ist nach der Politur, geäzt.” (źródło: Weisbach 1876)
	Znalezisko
Lokalizacja	Gotha, Turyngia, Niemcy
Położenie	50°30'N, 12°30'E
Data	1724 r.
Uwagi	anomalny, syderofir (ang. siderophyre), z inkluzjami krzemianowymi
	Charakterystyka
Typ	meteoryt żelazny (żelazno-kamienny?!), oktaedryt drobnoziarnisty Of (fine octahedrites) (0,3 mm), IVA-an
Masa	98 kg (plus ~7,2 kg w dwóch współczesnych znaleziskach)
Liczba okazów	cztery fragmenty (plus dwa współczesne znaleziska; Pauliš et al. 2020)
	Meteoritical Bulletin Database
	Synonimy →
	wg NHM Cat: Breitenbach, Eibenstock, Grimma, Johanngeorgenstadt, Rittersgrün; wg MetBase: Gotha; Glücksburg, Glucksburg

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)

Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

Aktualna wersja na dzień 17:15, 7 kwi 2024

1i

Meteoryt Steinbach wraca do gry

Wydawało się, że historia tego meteorytu jest już zamknięta? Znane od XIX wieku cztery okazy zostały zbadane, opisane i rozdzielone do kolekcji. Aż do momentu, gdy w latach 2017-19 znaleziono dwa nowe okazy (Pauliš et al. 2020)! Można napisać, że meteoryt Steinbach wraca do gry.

Jedyny w swoim rodzaju

Meteoryt Steinbach należy do bardzo rzadkiej grupy meteorytów żelaznych IVA-an. W bazie Meteoritical Bulletin Database sklasyfikowano tylko 6 meteorytów tego typu!^[5] Dodatkowo meteoryt Steinbach jest klasyfikowanym jako syderofir (ang. siderophyre, niem. Siderophyr). A grupa syderofirów składa się tylko z jednego meteorytu – Steinbach!

Steinbach jest meteorytem żelaznym typu IVA-an z dominującą fazą krzemianową, która stanowi około ⅔ objetości. Faza krzemianowa to ubogi w wapń enstatyt (~37-43%vol., low-Ca orthopyroxene), klinopirokseny (~2-4%vol., clinopyroxenes) i trydymit (~20-30%vol., polimorficzna odmiana kwarcu). Pozostałe około ⅓ objętości to stop żelazo-niklu (kamacyt i taenit), a także trochę troilitu i niewielkie domieszki chromitu. Faza metalowa Fe-Ni ukazuje po wytrawieniu figury Widmanstättena. Wzór na figurach wykazuje ciągłość w całym meteorycie (Buchner 1863). Oznacza to, że ziarna metalu są połączone w przestrzeni trójwymiarowej i reprezentują pojedynczy kryształ, mimo że ziarna metalu wydają się mieć na przekrojach rozmiar liczony w centymetrach. Świadczy to o tym, że metal i troilit ewidentnie zostały wstrzyknięte podczas zderzenia we wcześniej wykrystalizowane krzemiany (Ruzicka et al. 2006; Ruzicka 2014; Pauliš et al. 2020).

Oliwiny i plagioklazy są całkowicie nieobecne w meteorycie Steinbach! Widoczne czasem w fazie metalicznej, na przekrojach, małe zielone kryształy to czysty enstatyt!

Meteoryty żelazne typu IVA

O meteorytach żelaznych typu IVA (Woźniak 2021):

Grupa IVA

Grupa IVA – grupa o najniższej wśród meteorytów żelaznych zawartości kobaltu (Co) oraz bardzo niskiej zawartości germanu i galu (rys. 6). Zawartość niklu rzadko przekracza w nich 10% (100 ppm) (rys. 17). Wszystkie meteoryty tej grupy to oktaedryty drobnoziarniste (Of).^[6] Na wykresach Ni-Ga i Ni-Ge grupa jest silnie izolowana i bardzo zwarta – wartości dla Ga i Ge są w wąskim przedziale. Zawartość galu jest w grupie IVA kilkanaście razy większa od zawartości germanu! (rys. 4) (odwrotnie niż w grupie IIF, gdzie przeważa german).

Charakterystyczny dla tej grupy jest nieznaczny wzrost szerokości belek kamacytu wraz ze wzrostem zawartości niklu (rys. 1), takiej dodatniej korelacji nie obserwuje się dla innych grup, gdzie korelacja jest ujemna! Może to sugerować, że grupa IVA składa się z dwóch podgrup pochodzących z różnych ciał macierzystych?! Na poparcie tej tezy świadczą obserwacje pewnych luk (gap) w zawartościach niklu i irydu, które mogą sugerować istnienie dwóch podgrup (rys. 15). Również modelowanie formowania się struktur Thomsona-Widmanstättena dla grupy IVA wskazują na lukę w tempie stygnięcia ciała macierzystego. Badacze skłaniają się jednak ku twierdzeniu, że sugerowany podział na dwie podgrupy to artefakt i wynika z mało reprezentatywnej liczby próbek oraz z subiektywnego i niejednoznacznego pomiaru szerokości belek kamacytu.^[7] Zagadnienie otwarte. Obliczone średnie tempo stygnięcia ciała macierzystego (stopu Fe-Ni) dla tej grupy wynosi ~100-6600 stopni ma milion lat (~100-6600ºC/My). Wartość najniższe dotyczą meteorytów z grupy IVA o dużej zawartości niklu, wartości najwyższe dotyczą meteorytów tej grupy o najniższej zawartości niklu.^[8] Tak duże tempo stygnięcia znajduje również swoje odzwierciedlenia w morfologii pól plessytu obserwowanych w okazach z tej grupy. Zbliżone wartości izotopów tlenu (Δ¹⁷O i δ¹⁸O) dla meteorytów grupy IVA i chondrytów zwyczajnych typu L i LL, sugerowały ich wspólne pochodzenie. Ale obecnie hipoteza ta jest odrzucana, gdyż wydaje się mało prawdopodobne by żelazo i chondryty pochodziły z tego samego ciała, które dla pierwszych było całkowicie stopione, a te drugie nie uległy znacznemu stopieniu (Scott 2020).

W składzie meteorytów grupy IVA całkowicie brak cohenitu, haxonitu, grafitu i carlsbergitu. Bardzo rzadko obserwuje się małe inkluzje krzemianów. Schreibersyt jest rzadki, a w nisko niklowych członkach grupy nieobecny. Natomiast minerał daubréelit jest bardzo obfity, i dla nisko niklowych członków, jest najczęściej liczniejszy niż troilit. Sam troilit jest popularny oraz występuje w formie nodul (Scott et al. 1975).

Opisując skład mineralny członków tej grupy trzeba pamiętać, że należą do niej również nietypowe, anomalne meteoryty Steinbach i São João Nepomuceno, które swym składem i budową przysparzają tylko „kłopotów” naukowcom! Zawierają one tak dużo krzemianów, iż należałoby je właściwie klasyfikować jako żelazno-kamienne. Jednak skład chemiczny i tekstura ich metalowych części oraz wyznaczone tempo chłodzenia ściśle odpowiadają cechom grupy IVA. Ich frakcja metaliczna ma wyraźną strukturę oktaedrytu, ale ich wtrącenia krzemianowe są zagadką. Chociaż skład izotopowy tlenu w krzemianowej fazie przypomina ten dla chondrytów zwyczajnych typu L i LL, jednak jej mineralogia jest całkowicie niechondrytowa.

W meteorycie Gibeon zaobserwowano płytki polimorficznej odmiany kwarcu trydymitu, a meteoryt Muonionalusta zawiera płytki minerału wysokociśnieniowego stiszowitu, który prawdopodobnie pierwotnie był trydymitem. W okazach grupy IVA powszechne są linie Neumanna (Scott 2020).

Grupa jest liczna, zajmuje czwarte miejsce pod względem liczebności po grupach IAB, IIAB i IIIAB. Najbardziej znane meteoryty tej grupy to: Gibeon^[9], Muonionalusta^[10], Gan Gan, Zaragoza (IVA-an) (fot. 1) oraz nieudokumentowany Kaposfüred. Większość okazów meteorytów z tej grupy ma też bardzo ładny wzór figur Thomsona-Widmanstättena. Do grupy tej należy też już wspomniany wyjątkowej urody anomalny Steinbach (IVA-an) (fot. 7).

Obserwowany spadek?

Meteoryt Steinbach wiązany jest z prawdopodobnymi spadkami meteorytów po obserwowanych bolidach historycznych (Greg 1861). Pierwszy takie doniesienie mówi o spadku dużych mas żelaza w regionie Miśni w Zielone Świątki („Whitsuntide”) w 1164 roku (Chladni 1808, s. 379; Chladni 1819, s. 198). O spadku tym pisze Fabricius (1569); w tłumaczeniu za Pauliš et al. (2020): „Deště železné. 1164. Kolem Letnic za velké bouře pršení železa zaznamenal Sarctorius”.

O drugim związku z obserwowanym bolidem (?) pisze też Chladni (1819, s. 212), że około 1540-1550 spadła duża masa żelaza w okolicach Grimma. O spadku tym pisze Fabricius (1565); w tłumaczeniu za Pauliš et al. (2020): „Jsou [lidé], kteří tvrdí, že v Neuhofských lesích u Grimmy spadla ze vzduchu železná masa podobná strusce, a vyprávějí, že ta masa měla [hmotnost] mnoho liber, takže nemohla být z toho místa odnesena kvůli váze ani odvezena vozem kvůli nepřístupné poloze. Stalo se to ještě před saskou občanskou válkou, která byla vedena mezi agnátskými (=příbuznými) panovníky”.

Tuček (1981) wymienia jeszcze rok 1135 w którym to (Greg 1861) jakoby spadł wielki kamień w Turyngii: „Tak podle zprávy vyšehradského kanovnika a podkračovatele Kosmova, uvedené na počátku této kapitoly, došlo v roce 1135 k pádu obrovského „ohnivého kamene“ v Durynsku”.

Nie ma dowodów na związek meteorytu Steinbach z tymi doniesieniami. Ale faktem jest, że okazy meteorytu Steinbach opisywane są jako mało zwietrzałe. Breithaupt (1862) opisując okaz Rittersgrün pisze, że pod milimetrową warstwą rdzawej zwietrzeliny znajdowała się jak pergamin cienka warstwa „Brandrinde“ – spalona skorupa zawierająca magnetyt. Współcześnie znalezione dwa okazy są jednak silnie zwietrzałe, ale może to wynikać z tego, że zostały one znalezione w wilgotnym gruncie (Pauliš et al. 2020).

Obszerne omówienie historycznych źródeł wiązanych ze spadkiem meteorytu Steinbach znajduje się w publikacji Pauliš et al. (2020).

Współczesne znaleziska

W październiku 2020 roku napisał do nas David Černý z informacją, że ukazał się właśnie artykuł o nowo znalezionych okazach meteorytu Steinbach! Streszczenie artykułu (Pauliš et al. 2020):

W latach 2017 i 2019 znaleziono dwa bogate w krzemiany meteoryty żelazne (typu IVA-an) o łącznej wadze ponad 7 kg. Zostały one znalezione podczas pobierania próbek skał w pobliżu starej miejscowości górniczej Glücksburg koło Potůčky w Górach Krušných (Krušné hory)/Rudawy (Erzgebirge). Późniejsze badania potwierdziły ich strukturalne, mineralogiczne i chemiczne podobieństwo z meteorytami z historycznego znaleziska Steinbach. Ze względu na skomplikowane okoliczności znalezienia historycznych okazów tego meteorytu (oprócz już uznanych znalezisk samego Steinbach w Grimma, Rittersgrün w Saksonii i Potůčky/Breitenbach w Czechach) dokonano przeglądu historycznych źródeł literackich. W badaniach składu mineralogicznego obu nowo odkrytych meteorytów potwierdzono znane i opublikowane dane, w kilku przypadkach dopracowano je (chromit, schreibersyt i fosforek niklu). Ponadto stwierdzono obecność żyłek siarczków Fe-Ni, w których występują troility w większości odpowiadających dwuskładnikowym mieszaninom bogatym w nikiel troilit-godlevskit^[11] i troilit-heazlewoodit^[11], a także fosforan supergeniczny zbliżony do beraunitu^[11]. W ostatnim rozdziale nakreślono hipotetyczny obszar, w którym można spodziewać się potencjalnego wystąpienia dodatkowych fragmentów meteorytów ze spadku Steinbach. Opierając się na stężeniu radionuklidu ⁴⁰K w znalezionym meteorycie, jego wiek kosmiczny można oszacowano na 70±30 milionów lat, natomiast wiek jego uformowania na 4,56547±0,010 miliarda lat.

Publikacja Pauliš et al. (2020) to pierwsze tak kompleksowe opracowanie dotyczące meteorytu Steinbach. Pretekstem do jego powstania było znalezienie w latach 2017-19 dwóch nowych okazów tego meteorytu. Autorzy pracy wykonali tytaniczną pracę. Poza szczegółowym opisem okoliczności znalezienia nowych okazów, przeanalizowali wszystkie dostępne źródła historyczne opisujące znane dotąd okazy i dotychczasowe wyniki ich badań. Pozwoliło im to na weryfikację i uściślenie wielu informacji.

Wykonano bardzo szczegółowe analizy mineralogiczne i chemiczne. Z zastosowaniem technik spektroskopii Ramana, spektroskopii gamma i mikroskopii elektronowej badano wszystkie istotne fazy mineralne występujące w meteorycie Steinbach. Szczegółowo przeanalizowano fazę krzemianową: enstatyt, trydymit; fazę siarczkową: troilit, godlevskit, heazlewoodit; fazę metaliczną stop Fe-Ni: kamacyt, taenit, plessyt; fazy wtórne: ilmenit; fosforany: beraunit; spinele: chromit; fosforki: schreibersyt. Publikacja Pauliš et al. (2020) to kompendium wiedzy o tym wyjątkowym meteorycie.

Autorzy, a są wśród nich również znalazcy nowych okazów David Černý i Tomáš Malý, zapowiadają dalsze badania oraz kontynuację poszukiwań w terenie. Powodzenia!

Okazy

Do tej pory znane były cztery historyczne fragmenty tego meteorytu zwane: Gotha (Grimma), Steinbach, Rittersgrün i Breitenbach. W latach 2017-19 znaleziono jeszcze dwa okazy (Pauliš et al. 2020)!


Nazwa	data	waga	gdzie trafiła masa główna okazu/największe fragmenty
Gotha (Grimma)	przed 1724	~1 kg (917 g; Wülfing 1897)	Gotha
Steinbach	przed 1751	~1,5 kg	Wiedeń, Londyn, Berlin
Rittersgrün	1833	86,5 kg (173 funty)	Freiberg
Breitenbach	1861	10,5 kg	Londyn
Glucksburg 1	2017	~4 kg	znalazca David Černý
Glucksburg 2	2019	~3,2 kg	znalazcy David Černý i Tomáš Malý

Gotha

Pierwszy fragment meteorytu Steinbach Gotha (Grimma) został zidentyfikowany w 1824 roku przez Stromeyera (1824) w zbiorach w Gotha wśród obiektów zakupionych 100 lat wcześniej z kolekcji saksońskiego Berghauptmanna von Schönberga^[12] (stąd datowanie znalezienia meteorytu Steinbach na 1724 rok w katalogach meteorytów). Nie udało się jednak jednoznacznie ustalić o jakiego von Schönberga chodzi.^[12] Za Stromeyer (1824, s. 2082):

(…) Das andere der erwähnten olivinartigen Fossilien findet sich in der angeblich in der Gegend von Grimma in Sachsen gefundenen meteorischen Eisenmasse, …in dem Herzoglichen Naturalien-Gabinet zu Gotha verwährt wird, und in der vor hundert Jahren für das Cabinet angekauften Mineralien-Sammlung des ehemaligen Sächsischen OberBerghauptmanns von Schönberg enthalten war. Noch mit Bewilligung des hochseligen Herzogs erhielt durch die Güte des Herrn KammerRath Braun in Gotha der Hofr. Str. sowohl mehrere Bruchstucke von dieser Eisenmasse, als auch ein Paar Gramm von diesem dieselbe begleitenden Olivin. (…)

Ostatecznie okaz trafił do kolekcji Ernsta Friedricha von Schlotheim z Gotha. Sugestia związku okazu Gotha z lokalizacją Grimma pochodzi od Olafa Erichsen (portal Thomas Witzke), ale należałoby raczej przyjąć, że został on znaleziony w pobliżu trzech pozostałych fragmentów. Ważył on prawdopodobnie około 1 kg. Według Chladniego (1819) okaz ważył kilka funtów, natomiast wg Buchnera (1863) miał 764,67 gramy.

Ciekawostka: Pierwsze badania okazu Gotha przeprowadził Friedrich Stromeyer (1824), który analizował „oliwin” z niego i porównywał go z oliwinami ziemskimi! Stwierdził on znaczne różnice, które nie powinny zaskakiwać, gdyż ten meteoryt nie zawiera oliwinu, co najwyraźniej zdezorientowało Stromeyera. I nie najlepiej świadczyłoby o jego znajomości mineralogii? Ale nawet Buchner (1863) powtarza za Stromeyerem, o bogatej w oliwin (sic!) masie („eine olivinreiche Eisenmasse gefunden”)!

Steinbach

Drugi fragment meteorytu Steinbach zidentyfikował już w 1751 roku Johann Gottlob Lehmann^[13] (Lehmann 1751), był on w posiadaniu chemika Andreasa Sigismunda Marggraf^[14]. Chladni (1819, s. 324) podaje dokładne źródło pochodzenia okazu: „pomiędzy Eibenstock i Johanngeorgenstadt na hałdzie żelaza w zakładach mydlanych Steinbach”:

Das zwischen Eibenstock und Johann Georgenstadt auf einer Eisenhalde bey den Steinbacher Seifenwerken gefundene Stück Gediegeneisen, welches Markgraf^[14] besass (…)

Według Pauliš et al. (2020) okaz ważył ok. 1 kg (?), a jego fragmenty zostały rozproszone po różnych kolekcjach. Jest on dziś bardzo rzadki, np. w NHM w Londynie zachowało się tylko 1,7 g z tego okazu!

Rittersgrün

Trzeci fragment Rittersgrün został znaleziony w 1833 roku przez robotnika leśnego Karola Augusta Reißmanna w Ehrenzipfel na lewym zboczu nad strumieniem Pöhlwasser (Weisbach 1876). Próbował on sprzedać znalezioną masę 86,5 kg^[15] u kowala i w pobliskiej hucie, ale bez powodzenia. W 1861 roku August Breithaupt został poinformowany o znalezisku przez majstra Krönera z kuźni/huty Siegelhof^[16] („Herr Kröner, damals Schichtmeister auf dem Eisenhüttenwerke Siegelhof unterhalb Rittersgrün”) i przejął go do kolekcji mineralogicznej Bergakademie Freiberg (Breithaupt 1861, 1862; Weisbach 1876). Okaz o średnicy 43 cm został przecięty w Wiedniu, co zajęło 2 miesiące (po przecięciu dwie części ważyły 110 i 48 funtów). Prace nadzorował Breithaupt za co otrzymał fragment wagi 18 funtów (9 kg). Pozostała masa główna 55,5 kg znajduje się do dziś w Bergakademie Freiberg. Mniejszy fragment pocięto na mniejsze części. Większość materiału została rozprowadzona do innych muzeów i/lub sprzedany (Winkler (1878) piszę, że najmniejsze kawałki sprzedawano w cenie 2 tolary za łut^[17]).

Według Buchnera (1863) fragmenty tego okazu trafiły do zbiorów w Wiedniu (1,204 kg), Londynie (130,7 g) i Berlinie (50,146 g) (oraz mniejsze fragmenty do innych kolekcji). Zobacz również Stoy (1751) i Pötzsch (1804).

Winkler (1878) pisząc o podobieństwie składu mineralnego okazu z Rittersgrün do okazów ze Steinbach i Breitenbach zauważa również, że miejsca znalezienia tych trzech okazów są oddalone od siebie o około jedną milę! Natomiast Breithaupt (1862) pisze, że na okazie pod milimetrową warstwą rdzawej zwietrzeliny, znajdowała się cienka jak pergamin spalona skorupa zawierająca magnetyt.

Breitenbach

Czwarty fragment Breitenbach został znaleziony w kwietniu 1861 roku w glebie na głębokości jednego łokcia w okolicach Breitenbach (obecnie czeskie Potůčky). Według Buchnera (1863):

Im April 1861 wurde zu Breitenbach, Gerichtsbezirk Platten, Kreis Elbogen in Böhmen, 3—4 Stunden von Johanngeorgenstadt, etwa eine Elle tief in der Dammerde eine olivinreiche Eisenmasse gefunden, die ungefähr 10½ K. wog. (…)

Okaz ważył 10,5 kg. W 1863 roku większą część, fragment 7,057 kg, kupiło British Museum w Londynie (nie wiadomo od kogo).^[18] Obecnie w Londynie znajduje się masa główna 6,23 kg i fragment 689 g.

Okaz Breitenbach badał Story-Maskelyne (1871) i stwierdził, że jest on tożsamy z okazami Rittersgrün i Steinbach. Znalazł on w nim również rzekomo nowy minerał, który nazwał asmanitem^[19], ale okazało się, że jest to dwutlenek krzemu trydymit, polimorficzna odmiana kwarcu.

Glucksburg

W latach 2017-19 znaleziono jeszcze dwa okazy o wagach ~4 i ~3,2 kg (Pauliš et al. 2020). Znalazcy David Černý i Tomáš Malý zaproponowali dla okazów nazwy „Glucksburg 1” i „Glucksburg 2” od nazwy miejsca znalezienia („(…)naleziště obou meteoritových fragmentů na Glücksburgu u Potůčků(…)”). Znajduje się ono u podnóża góry Vrch Rudná (na niemieckich mapach Glücksburg Berg).

Okazy zostały znalezione podczas badań archeologicznych starego terenu wydobywczego^[20] pośród znajdowanych tam historycznych metalowych narzędzi, sieci, żużli hutniczych, itp. Pierwszy fragment znalazł David Černý w 2017 roku w pobliżu skalnego nawisu nad strumieniem. Znaleziona bryła pokryta była grubą zwietrzeliną, która nie różniła się wyglądem od powszechnie znajdowanych tam metalowych artefaktów. Na jej meteorytowy charakter wskazywały jedynie cechy fakturalne. Dopiero analiza przeprowadzona w laboratorium w Barrandově wykazała wysoką zawartość niklu w próbce. Fragment znaleziono na głębokości 30 cm w dolnej części warstwy glinowo-gliniastej ochry (C), która jest typowa dla terenu górniczego. Fragment „Glucksburg 1” miał wymiary 19×16×10 cm i był pokryty 3-7 mm warstwą zwietrzeliny (limonitową) w której znajdowały się małe ziarna kwarcu, zwietrzałej miki i fyllitu ze zwietrzałego podłoża w dolnej części okazu. Został on podzielony na dwie większe części i kilka małych fragmentów. Większa część o wadze 1840 g ma wymiary 15×11×9 cm, mniejsza o wymiarach 14×10×9 cm waży 1705 g (Pauliš et al. 2020).

Drugi okaz został znaleziony za pomocą detektora metalu w kwietniu 2019 roku około 135 m na północ od pierwszego. Znajdował się na dnie małego kanału wodnego na głębokości 35 cm, w podobnej ochrowej warstwie glinowo-gliniastej. Prawdopodobnie pierwotnie meteoryt znajdował się na stercie kamieni na krawędzi kanału wodnego, ale po erozji terenu i zniszczeniu boków kanału, osunął się na dno wraz z resztą kamieni. Ale mógł on być też użyty pierwotnie jako materiał skalny do budowy kanałów zaopatrujących okolicę w wodę? Znaleziony okaz „Glucksburg 2” waży 3150 g i ma wymiary 14×12×8,5 cm. Znalazcami byli David Černý i Tomáš Malý. Dalsze poszukiwania w tym rejonie nie przyniosły kolejnych znalezisk (Pauliš et al. 2020).

Czy było wcześniej więcej okazów?

Tuček (1981) opisując rejon i znaleziska pisze o sześciu (sic!) znalezionych okazach (wyróżnienie w tekście Redakcja): „Místa nálezů jsou na vrcholech obecného trojúhelníka a jsou od sebe vzdálena pouze 4-9 km. Ûdajně tu bylo nalezeno celkem asi 6 kusů meteoritů, vesměs se vzácným, zajímavym, velice přibuzným mineralogickým složením”!

Kolekcje

Fragmenty meteorytu Steinbach w kolekcjach:

Zbiór	waga fragmentów (Koblitz MetBase)	uwagi
Freiberg, Sächs. Bergakad.	55,5 kg	[Rittersgrün mass]
London, Nat. Hist. Mus.	7,66 kg	[incl. 6.23kg Breitenbach mass]
Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.	3758 g	[mainly Rittersgrün]
Vienna, Naturhist. Mus.	3178 g
Rome, Inst. Min. Mus.	1179 g
Gotha, Mus. Naturk.	893 g	[Grimma mass]
St. Petersburg, Mining Mus.	818 g
(…)
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India	450 g	płytka (Sen Gupta et al. 1982); negatywny przykład niewłaściwego traktowania okazów w muzeum!
Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.	114 g	110,0 g (s), 4,2 g (s)
Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.	80,6 g	80,6 g fragment okazu Rittersgrün (Levinson-Lessing 1897) (Geoscience collections of Estonia: record)

W polskich prywatnych kolekcjach znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytki cienkiej (thin section) tego wyjątkowego meteorytu.

Fragmenty meteorytu Steinbach o łącznej wadze 104 g znajdowały się w kolekcji Juliana Siemaszko (z okazu Steinbach – 5 g, Rittersgrün – 54 g i Breitenbach – 45 g) (Siemaszko 1891).

Za portalem Apolda: W miejscowości Rittersgrün w Saksońskim Muzeum Kolei Wąskotorowej (Sächsische Schmalspurbahn-Museum Rittersgrün e.V.) znajduje się mała ekspozycja poświęcona meteorytowi Steinbach, dokładniej okazowi Rittersgrün. W gablotach zamieszczono informację o okolicznościach znalezienia okazu, oryginał publikacji Winklera (1878) oraz kopię okazu! (Na portalu Apolda zamieszczono zdjęcia z muzeum). W muzeum nie ma dokładnych informacji gdzie znaleziono okaz, ale w niedalekim powiecie Ehrenzipfel (Ortsteil Ehrenzipfel) przy czerwono/niebieskim szlaku turystycznych w prawdopodobnym miejscu znalezienia okazu, znajduje się pamiątkowa tablica informacyjna (N50°27.488' E012°50.080').

Źródła

Lehmann (1751)^[21]

6. Gediegen Eisen läugnen die allermeisten, und ich gestehe es, ich bin bishero auch unter der Zahl gewesen. Allein der unermüdete Chymicus, der Herr Marggraf^[14] allhier, hat mich davon völlig überführet. Eine ansehnliche Stuffe mit ihren beyden Saalbändern, welche derselbe von Eibenstock in Sachsen besitzet, muß einen jeden davon augenscheinlich überzeugen. Es ist solches ein brauner Eisen-Stein, in welchem sehr viele grosse Stücken dergleichen gediegen Eisensitzen, welche der Magnetziehet, die sich als Drath hin und her beugen, und unter dem Hammer treiben lassen, im Feuer als ein reines Eisen schmelzen, und also würcklichen Eigenschaften eines gediegenen Eisens zeigen. Ich müste also, aus einem blossen Triebezu widersprechen, auf meiner alten Meinung beharren. Kurz, ich bin überzeugt, es giebt gewachsenes reines Eisen.

Und dieses wären also die gediegenen Metalle, welche die Natur bisweilen unter der Erde hervorbringt. Da ich hier keine Natur-Lehre zu schreiben willens bin, so wird auch niemand verlangen, daß ich die Art weitläuftiger darthun soll, als bereits im vorigen geschehen, wie die Natur in Hervorbringung dieser Dinge verfähret. Besonders da in weniger Zeit eine andere kleine Arbeit von mir zum Vorschein kommen wird, welche weitläuftiger diese Materie abhandeln soll.

Da aber gleichwohl diese gediegene Metalle beyweiten nicht so häufig gebrochen werden, daß sie denen Nothwendigkeiten der Menschen genungsam zu Hülfe kommen könnten, so wollen wir nun auch (…)

Pötzsch (1804)^[21]

(…) Gediegen Eisen vom Bergr. Henkel in einer Gilbe wahrgenommen vom Direktor Marggraf^[14] auf einer Eisensteinhalde zwischen Eibenstock und Johanngeorgenstadt gefunden

Dessen Aechtheit wird bezweifelt aus eben der Gegend wovon D. Kretzschmar welches besessen desgl. vom Lic. Schulzen mit ansitzendem Schwefelkiese, eben daher vom Verfasser hat daselbst ehedem in der Grube die Graupenzeche genannt, zu 1 bis 4 und mehrern Pfunden bis 1 Centner schwer gebrochen neuerlich auf der Grünhayner Anhöhe über Tage unter Magneteisensteinbrocken gefunden

Dessen chemische Analyse

(…) Noch mehreres Nachdenken veranlaßte die vor beynahe 60 Jahren von dem Direktor Marggraf gemachte Entdeckung an einer Stuffe, mit ihren beiden Saalbändern, die er bey einer Reise durch das hiesige Sächsische Erzgebirge auf einer Eisensteinhalde, bey den Steinbacher Seifenwerken, zwischen Eibenstock und Johanngeorgenstadt, gefunden hat, davon der ehemalige hiesige Bergrath Stoy eben die Nachricht giebt. f)

(…)

§. 8.

Der ehemalige Hofmedikus D. Kretzschmar, besaß ein Stückchen dergleichen gediegen Eisen, eben aus der Gegend zwischen Eibenstock und Johanngeorgenstadt, in seiner Sammlung, die er der Universität Wittenberg schenkte. h) Dieses Stückchen reizte seine Wißbegierde, den einer Reise durch Eibenstock nach Carlsbad, sich mit einem alten Bergmanne darüber zu besprechen; der die Grube, die Graupenzeche genannt, zwischen Eibenstock und Johanngeorgenstadt, eine halbe Stunde von Steinbach, selbst mit befahren, allwo, nach dessen Versicherung, in seiner Jugend verschiedene Eisennieren, wie er sie genannt, in einer Teufe von 80 Lachtern^[22], und zwar von ungleicher Größe, 1, 2, 3, 4 und mehrere Pfund schwer gebrochen, unter welchen eine über einen Centner schwer gewesen. Diese Nieren hätte man damals für nichts besonders angesehen, — sondern meistentheils mit eingeschmolzen, blos etliche kleinere davon hätte man aufgehoben, und solche nach und nach an Liebhaber verschenkt, die sich alle, wenn sie aus der Teufe gekommen, unter dem Hammer fletzschen lassen, ungeachtet noch einige Bergarten daran fest gefessen.

__________

f) Hamb. Magaz. 7ter Band, S. 441 f.^[23]

h) Wittenb. Wochenblatt vom Jahree 1768. S. 13 ff.^[24]

Greg (1861)

Year.	Day of month.	Locality.	Size or weight.	Direction.	Duration; rate; hour;	Remarks, &c.
1135.*	?	Oldesleben, Thuringia	…	…	…	Stone-fall?. 10 inches diameter (or A.D. 1136).
1164.*	May	Misnia, Saxony	…	…	…	Iron-fall?. About the feast of Pentecost.^[25]
1545.*	?	Neuhof, Saxony	…	…	…	Iron-fall; fell or found?. Grimma, Saxony. 1540 according to Boguslawski.^[26]

Breithaupt (1861)

2. Herr A. Breithaupt an Herrn Beyrich.

Freiberg, den 17. October 1861.

Auf einer Reise im Inlande während unserer letzten Hauptferien habe ich glücklicher Weise eine bereits vor 14 Jahren gefundene und 173 Pfund schwere Eisenmasse ausgekundschaftet, und zwar bei dem Finder, einem Bauer zu Rittersgrün bei Schwarzenberg. Sie ist ein ausgezeichneter Meteorit und der Pallas'schen Masse^[27] vom Jenisey in Sibirien täuschend ähnlich. Meine Masse enthält mindestens 1000 Peridot-Individuen. Ich habe sie photographiren und modelliren lassen, in dieser Woche wird auch die chemische Analyse beendet. Nun will ich etwa 30 bis 40 Pfund absägen lassen und dann öffentliche Institute bedenken. Nach Berlin wollte ich auch ein gemaltes Gypsmodell und ein 1 Pfund Belegstück schenken. Die Masse ist auch gross, wie sie aufgestellt erscheint,

grösste Höhe 34.52 Centimeter.

– Breite 46.43 –

– Dicke 30.95 –

Breithaupt (1862)

Opis fragmentu Rittersgrün i wiele dodatkowych intrygujących informacji:^[21]

Vorläufige Nachricht über den Eisen - Meteorit von Rittersgriin.

Von August Breithaupt,

Bergrath und Professor an der Bergakademie zu Freiberg.

Im August vorigen Jahres erfuhr ich, ganz zufällig, durch Herrn Hüttenverwalter Kröner, dass zu Rittersgrün bei Schwarzenberg in Sachsen vor Jahren schon eine grosse Eisenmasse gefunden worden, welche vielleicht ein Meteorit sei.

Sofort reiste ich dahin, fand und erkannte die Masse als ächten Meteorit und kaufte sie.

Durch die zum Theil etwas dicke Rostrinde stiessen Hunderte von Peridoten^[28] hervor. Ein an einem kleinen abgehauenen Stücke angestellter Versuch zeigte alsbald an einer geschliffenen Stelle durch Aetzung mit Sticksäure die Widmanstädten'schen Figuren.

Das Stück allenthalben gerundet, hat, von einer Seite gesehen, Aehnlichkeit mit einem Löwenkopfe und diametral, der Nase desselben gegenüber, ist eine rinnenförmige Vertiefung, welche bis 2 Zoll beträgt.

Das Gewicht betrug 183 Zollpfund.^[29]

Aeusserlich hat man zunächst eine aus nickelhaltigem Eisenoxydhydrat bestehende Rostrinde und darunter die aus Magneteisenerz bestehende Brandrinde, welche jedoch nicht überall mehr zu sehen ist. Das Innere besteht vorwaltend aus Peridot, welcher das zusammenhängende, zackig und ästig geformte Eisen umgiebt. Aber auch sehr viel Magnetkies liegt in dem Peridot eingesprengt, bis zur Grösse der grössten Zuckererbsen. Vom Schreibersit fand ich auch eine Spur. Auch kommt ein Mineral mit vor, dessen Bestimmung noch nicht beendet ist. (…)

(…)

Die dem Rittersgrüner ähnlichsten Eisenmeteorit-Abänderungen sind solche von bekannten sächsischen Vorkommnissen und namentlich die von Steinbach zwischen Johanngeorgenstadt und Eibenstock, aber auch der Meteorit aus der Sammlung des im Jahre 1761 verstorbenen sächsischen Oberberghauptmanns Kurt Alexander von Schönberg, welcher sich jetzt im herzoglichen Museum zu Gotha befindet. Dieser Meteorit ist eine selbstständige Masse, nicht erst auf der Erde von einer anderen getrennt. Und der damalige wissenschaftlich gebildete von Schönberg würde nicht das Stück als „so auf dem Felde gefunden worden“ etikettirt haben, wenn es von einer speciellen Bergwerksstelle (wie die Zinnerz-Alluvion zu Steinbach eine solche war) gefunden worden wäre.*) Aber unzweifelhaft erscheint es, dass Rittersgrün, Steinbach und der Schönberg'sche Meteorit ein und demselben Falle angehören. Und dieser Fall war sein: wahrscheinlich der Eisenregen, welcher sich am Pfingstfeste 1164 im Lande Sachsen ereignet hatte, und bei welchem auch eine Masse in der Stadt Meissen selbst mitgefallen. (…)

__________

*) Das Wahrscheinlichste ist, dass dieses Stück auf einem Felde bei Freiberg oder auf einem der Schönberg'schen Güter Oberschöna, Börnichen, Wingendorf, Linde, Wiese, welche der Vater des genannten Schönberg besessen hatte und in der Nähe von Freiberg liegen, gefunden worden. Auf Oberschöna verstarb der in Freiberg erkrankte erstgenannte Schönberg.

Weisbach (1876)

Początek publikacji Weisbach (1876):

Im Jahre 1833 stiess zu Rittersgrün unweit und südlich der Stadt Schwarzenberg im sächsischen Erzgebirge ein Waldarbeiter beim Ackerroden auf einen Klumpen, den er als „altes Eisen“ sowohl dem Schmied des Dorfes als einem benachbarten Hammerwerk wiederholt, doch vergeblich zum Ankauf anbot.

Viele Jahre später hörte Herr Kröner, damals Schichtmeister auf dem Eisenhüttenwerke Siegelhof unterhalb Rittersgrün, jetzt Hüttenverwalter zu Schmiedeberg bei Altenberg, von dem Eisenklumpen, besichtigte denselben und erkannte in losgeschlagenen Brocken eingewachsene Körner eines schmutziggrünen olivinähnlichen Minerals, weswegen er das Eisen für wahrscheinlich meteorischen Ursprungs ansprach doch erst nach Jahren, und zwar 1861 Gelegenheit ergriff, die Auffindung der Eisenmassen überhaupt, sowie die Wahrnehmung der grünen Körner und seine darauf sich gründende Vermuthung dem verstorbenen Oberbergrath, Professor Breithaupt mitzutheilen.

Unser Breithaupt reiste nach Empfang dieser Mittheilung sofort an Ort und Stelle, fand in der Wohnung des Waldarbeiters den Klumpen noch vor und erwarb ihn, sich von der Richtigkeit der Kröner’schen Angaben überzeugend, durch Kauf für die mineralogische Sammlung der Freiberger Bergakademie.

Von Form zwar ganz unregelmässig, war doch an dem Findling eine furchenartige Vertiefung bemerkenswerth, noch mehr aber eine ihr diametral gegenüberstehende nasenartige Hervorragung nebst zweien nach Gestalt und Lage den beiden Augenhöhlen entsprechenden flachen Einsenkungen, so dass, von dieser einen Seite gesehen, das Ganze mit einem Kopfe, etwa dem eines Löwen, einige Aehnlichkeit darbot.

Der mittlere Durchmesser des Klumpens betrug 1½ Fuss und das Gewicht nahe 1¾ Centner, genauer 173 Pfund.^[30]

Oberflächlich war der Körper mit einer über ein Millimeter dicken Rinde bräunlichgelben ockrigen Brauneisenerzes bedeckt, unter welcher Rostrinde eine aus Magneteisenerz^[31] bestehende pergamentstarke Lage, die sogenannte Brandrinde, sich befand.

Schon aus dem Roste ragten stellenweise einzelne Körner des grünen olivinähnlichen Minerals hervor, zahllos aber kamen sie beim Zerschneiden des Klumpens zum Vorschein, welche Operation bei der mit Geschmeidigkeit gepaarten Härte der Masse eine äusserst anstrengende und langwierige Arbeit war.

Der Hauptschnitt, durch den eine ebene Innenfläche von nahe 100 Quadratzoll blosgelegt ward, geschah auf Verwendung des Dr. Hörnes, damaligen Directors des k.k. Hofmineraliencabinets, in Wien durch einen Herrn Clement, welcher während der zwei volle Monate in Anspruch nehmenden Ausführung 14 Stahlblätter und 2 Centner Smirgel verbrauchte. Uebrigens stellte dieser Hauptschnitt den Maximalquerschnitt des Klumpens dar und war so geführt, dass das Löwengesicht — um den obigen Vergleich wieder zu benutzen — erhalten blieb. Der grössere der beiden Abschnitte wog reichlich 110 Pfund, der kleinere, welchen man behufs näherer Untersuchung wieder in einzelne Platten zersägte, beinahe 48 Pfund.

Diese Untersuchung ergab, dass der ganze Meteorit bei einem mittleren Eigengewichte von 4,₂₉ dem Volumen nach aus etwa ³/₁₀ Eisen (c) (Meteoreisen) und aus ⁷/₁₀ einer unmetallischen braunen Masse zusammengesetzt ist, welche vorherrschend aus hypersthenähnlichem Bronzit^[32] bestellt, in dem reichlich Magnetkies (d) (? Troilit)^[31] und sparsam Schreibersit (Phosphornickeleisen)^[33] eingesprengt erscheinen. Von diesen Bestandtheilen werden beim Behandeln mit verdünnter Salzsäure Meteoreisen und Magnetkies aufgelöst, während Schreibersit und Bronzit, sowie auch noch eine weisse Substanz als unlöslich zurückbleibt, die lediglich aus Kieselsäure besteht und mit dem 1871 von Maskelyne im Meteorit von Breitenbach im nördlichen Böhmen entdeckten und Asmanit^[19] genannten Körper identisch ist. (…)

Credner (1886-1914)

Fragment publikacji Credner (1886-1914, Erläuterungen…, s. 85-86) poświęcony okazowi Rittersgrün, gdzie na opisanej mapie zaznaczono miejsce znalezienia okazu:

5. Der Eisenmeteorit von Rittersgrün.

In den Bereich von Section Johanngeorgenstadt fällt die Fundstelle des bekannten Rittersgrüner Eisenmeteorites^[34], dessen grösster Theil gegenwärtig in Freiberg aufbewahrt wird. Der betreffende Punkt liegt am linken Gehänge des Pöhlwassers nahe dem Ostrande der Karte und ist auf dieser näher bezeichnet. Das Fundstück bestand aus einem, im mittleren Durchmesser einige 40 cm betragenden, 86,5 kg schweren Klumpen von unregelmässiger Form, oberflächlich mit einer über 1 mm dicken Rinde von bräunlichgelbem, ockerigem Brauneisenerz bedeckt, unter welcher eine aus Magneteisenerz bestehende, pergameutstarke, sogenannte Braridrinde sich befand. Das Stück ergab als Ganzes ein spec. Gewicht von 4,29 und erwies sich dem Volumen nach aus circa ³/₁₀ Eisen und ⁷/₁₀ einer braunen, unmetallischen Masse zusammengesetzt, welche vorherrschend aus Hypersthen^[35] und Bronzit^[32] besteht, worin reichlich Magnetkies^[31] und spärlich Schreibersit^[33] eingesprengt ist. Bei Behandlung mit Salzsäure bleibt ausser dem Schreibersit und Bronzit noch eine weisse Substanz als unlöslich zurück, die lediglich aus Kieselsäure besteht und mit dem Asmanit^[19] übereinstimmt. Der Bronzit erscheint meist in krystallinischen Körnern; die im Magnetkies eingesprengten sind ebenflächig, während die mit dem Eisen verwachsenen gekrümmte Flächen zeigen. Farbe: leberbraun, oliven- bis pistaziengrün, z. Th. fast honiggelb. Spec. Gewicht 3,39. Das von den übrigen Gemengtheilen möglichst befreite Eisen von 7,60 spec. Gewicht ergab nach Dr. C. Rübe folgende Zusammensetzung:

Eisen 87,31

Nickel 9,63

Kobalt 0,58

Phosphor 1,37

Kalkerde 0,25

Magnesia 0,15

Kieselsäure 0,98

----------

100,27

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

(B) Breitenbach, (E) Eibenstock, Ehrenzipfel, (H) Horní Blatná, (J) Johanngeorgenstadt, (R) Rittersgrün, (S) Steinbach

prawdopodobne miejsce znalezienia mas: Rittersgrün i Breitenbach oraz lokalizacja współczesnych znalezisk Glucksburg 1 i 2 o łącznej wadze 7 kg

położenie pamiątkowej tablicy

Saksońskie Muzeum Kolei Wąskotorowej

rzeka/strumień Pöhlwasser

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Steinbach dzielnica Johanngeorgenstadt; Breitenbach (dzisiaj czeskie Potůčky); Horní Blatná (niem. Platten, Bergstadt Platten). Przy granicy po stronie niemieckiej wieś Rittersgrün.

Według Tuček (1981) miejsca, gdzie znajdowano okazy, są oddalone od siebie o 4-9 km: „Místa nálezů jsou na vrcholech obecného trojúhelníka a jsou od sebe vzdálena pouze 4-9 km.(…)”

Fragment Rittersgrün znaleziono w Ehrenzipfel na lewym zboczu nad strumieniem Pöhlwasser.
W pobliżu miejsca, gdzie znaleziono fragment Rittersgrün znajduje się dziś pamiątkowa tablica (N50°27.488' E012°50.080') (portal Apolda).

Według Davida Černýego fragment Breitenbach znaleziono w miejscowości Potůčky (niem. Breitenbach) przy granicy czesko-niemieckiej (Pauliš et al. 2020).

W latach 2017-19 znaleziono jeszcze dwa okazy Glucksburg 1 i 2 o łącznej wadze ponad 7 kg (Pauliš et al. 2020).

Rejon, gdzie znajdowano okazy meteorytu Steinbach, jest dobrze zdefiniowany. Nie można wykluczyć, że znajdują się tam jeszcze inne bryły, być może nawet większe niż okaz Rittersgrün (Tuček 1981)? Czytając źródła dotyczące okoliczności znalezienia fragmentów Steinbach i Rittersgrün, można odnieść wrażenie, że znajdowano tam więcej brył tego meteorytu i mogły one podzielić los podobny do losu wielu okazów meteorytu Magura?
Więc warto tam jeszcze próbować! (W środku obszaru znajduje się kameralny Hotel-Červena Liška – dobra baza wypadowa dla poszukiwaczy.)

Mapy

Fragment Rittersgrün

Miejscowości Steinbach, Johanngeorgenstadt, Rittersgrün oraz miejsce znalezienia fragmentu Rittersgrün (czerwona gwiazdka) w powiecie Ehrenzipfel (źródło: Credner, Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen)

Fragment Rittersgrün znaleziono w Ehrenzipfel na lewym zboczu nad strumieniem Pöhlwasser.

Miejsce znalezienia fragmentu Rittersgrün znajduje się na mapie Crednera (1886-1914, Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen). Za portalem Thomas Witzke: „Der Fundort des Rittersgrün-Exemplars ist in der Geologischen Karte verzeichnet und lässt sich so bis auf wenige Meter genau mit 50.45865°N, 12.83544°E angeben.”

Fragment Breitenbach

Miejscowość Potůčky (dawniej Breitenbach) oraz prawdopodobny rejon znalezienia fragmentu Breitenbach (źródło: David Černý)

Według Davida Černý opis miejsca znalezienia fragmentu Breitenbach zamieszczony u Buchnera (1863): „Im April 1861 wurde zu Breitenbach, Gerichtsbezirk Platten, Kreis Elbogen in Böhmen, 3—4 Stunden von Johanngeorgenstadt, etwa eine Elle tief in der Dammerde(…)”, należy interpretować, że było to w miejscu wydobywania torfu, a istniało tam tylko jedno takie miejsce pomiędzy Johanngeorgenstadt i Breitenbach, gdzie wydobywano torf (mapa z 1824 r.; środek bagien – 50.4302231°N, 12.7338967°E)

Fragmenty Glucksburg 1 i Glucksburg 2

Miejsce znalezienia okazów Glucksburg 1 i Glucksburg 2 (czerwony krzyżyk) (źródło: Pauliš et al. 2020; ÚAZK)

Okazy Glucksburg 1 i Glucksburg 2 znaleziono nad strumieniem Podleský potok (přítok Černé, niem. Streitseifner Bach, Streitseifenbach) podczas badań archeologicznych starego terenu wydobywczego („(…)naleziště obou meteoritových fragmentů na Glücksburgu u Potůčků(…)”) (50.429988°N, 12.759129°E) (Pauliš et al. 2020).

Galerie

Nowo znalezione okazy meteorytu Steinbach. Więcej zdjęć okazów i rejonu miejsca znalezienia znajduje się w publikacji (Pauliš et al. 2020)

Fragment Glucksburg 1 (źródło: David Černý, za zgodą)

Okaz Glucksburg 1	Fragment Glucksburg 1 przed oczyszczeniem pokryty był grubą warstwą zwietrzeliny	Fragment został rozbity (rozpadł się?) na dwie niemal równe części i kilka mniejszych kawałków
Wewnętrzna budowa; widoczne silne zwietrzenie okazu; faza metaliczna stanowi ok. ⅓ objętości	Żółto-zielone kryształy enstatytu; w fazie metalicznej widać figury Widmanstättena

Fragment Glucksburg 2 (źródło: David Černý, za zgodą)

Widać silne zwietrzenie okazu Glucksburg 2

Fragmenty meteorytu Steinbach w kolekcjach

Fragmenty meteorytów Steinbach i Bitburg^[36] (oraz Netschaëvo^[37] i Zagora^[38]). Zbiory Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu	Etykieta muzeum we Wrocłwiu dołączona do okazu meteorytu Steinbach. Fragment z okazu Rittersgrün pochodzący z kolekcji Bergakademie Freiberg (K.S. bergacademische Minelaien-Niederlage zu Freiberg)	Płytka (fragment) 80,6 g meteorytu Steinbach ze zbiorów Uniwersytetu w Tartu (źródło: Geoscience collections of Estonia)
Płytka meteorytu Steinbach o wadze 2,14 g (Woreczko Meteorites Collection)	Fragment meteorytu Steinbach (450 g, najdłuższy rozmiar 7,9 cm) z kolekcji Geological Survey of India, Calcutta; negatywny przykład niewłaściwego przechowywania meteorytów żelaznych!

1. Cambria, ung.^[39]; 2. Braunau, IIAB; 3. Red River, IIIAB^[40]; 4. Steinbach (Saxony), IVA-an (źródło: Clark 1852)

Izolowana grupa meteorytów żelaznych typu IVA (źródło: Woźniak (2021, ASMP))

Bibliografia

Albinus Petrus (Albinum Petrum, niem. Peter von Weiße), (1589), Meißnische Land- und Berg-Chronika. Jn welcher ein vollnstendige description des Landes, so zwischen der Elbe, Sala vnd Südödischen Behmischen gebirgen gelegen, so wol der… Bergwercken, sampt zugehörigen Metall… Metallar beschreibungen…, Dreszden 1589, (s. 135).^[41] Plik DjVu.

Breithaupt August, (1861), Meteoreisen, Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft, 13, 1861, s. 148. Plik DjVu.

Breithaupt August, (1862), Das Ergebniss der von Herrn Dr. Rube ausgeführten Analyse des Rittersgrüner Meteoreisens, Berg- und hüttenmännische Zeitung 21(8), 1862, s. 72.^[42] Plik hPDF.

Breithaupt August, (1862), Vorläufige Nachricht über den Eisen-Meteorit von Rittersgrün, Berg- und hüttenmännische Zeitung 21(37), 1862, s. 321-322. Plik hPDF.

Buchner Otto, (1863), Die Meteoriten in Sammlungen, ihre Geschichte, mineralogische und chemische Beschaffenheit, Leipzig 1863, ss. 202, (s. 124-126).^[43]^[44]^[45] Plik hPDF; plik DjVu.

Chladni Ernst F.F., (1808), Beiträge zu den Nachrichten von Meteorsteinen, Annalen der Physik, Bd. 29, 1808, s. 375-383, (s. 379). Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 92, 212-213, 324, 326, 433).^[46]^[47] Plik PDF^[48]; plik GoogleBooks; plik doi.

Clark Smith William, (1852), On Metallic Meteorites. An Inaugural Dissertation…, Göttingen 1852, ss. 112 (ilustracje).^[49] Plik PDF.

Credner Hermann, (1886-1914), Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen, Geologische Karte von Sachsen (Königreich), 1:25 000, Lithographie, 1886-1914.^[50] Plik DjVu; plik DjVu.

Fabricius Georg, (1565), De metallicis rebus ac nominibus observationes variae & eruditae, ex schedis Georgii Fabricii: quibus ea potissimùm explicantur, quae Georgius Agricola praeteriit, Tiguri M.D.LXV.^[51] Plik PDF.

Fabricius Georg, (1569), Georgii Fabricii Chemnicensis Rerum Misnicarum Libri VII: Electorvm saxoniae Lib. I. Marchionvm Misnensivm Lib. I. Annalivm Vrbis Misniae Lib. III. Sifridi Misnensis Presbyteri Epitomes Lib. II., Lipsiæ 1569.^[52] Plik DjVu; plik PDF.

Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik NHM Data Portal; plik PDF.

Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860^[53], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.^[54] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).

Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 367, 408, 413). Plik PDF; plik DjVu.

Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.

Lang Victor von, (1870), Ueber den Enstatit im Meteoreisen von Breitenbach, Annalen der Physik, 139, Bd. 215, 1870, s. 315-318. Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
.

Lehmann Johann Gottlob, (1751), Kurze Einleitung in einige Theile der Bergwerks-Wissenschaft, Berlin 1751, (s. 79-80).^[55] Plik GoogleBooks.

Levinson-Lessing Franz (Feodor) Yulievich (Левинсон-Лессинг Франц Юльевич), (1897), Catalogue de la collection de Météorites de l'Université Impériale de Iourieff (Dorpat) (Musée Minéralogique), Acta et Commentationes Imp. Universitatis Jurievensis (olim Dorpatensis) (Ученые записки Императорского Юрьевского университета), 2, 1897, ss. 8 [307-314], (s. 3 [309]).^[56] Plik hPDF.

Pauliš Petr, Černý David, Malý Tomáš, Dolníček Zdeněk, Bohatý Martin, Ulmanová Jana, Pour Ondřej, Plášil Jakub, Malina Ondřej, Bohdálek Petr, Sýkora Ivan, Povinec Pavel P., (2020), Meteorit Potůčky (Steinbach): historie a nové nálezy (Česká republika) (Meteorite Potůčky (Steinbach): history and new finds (Czech Republic)), Bulletin Mineralogie Petrologie, 28(1), 2020, s. 179-202. Plik doi.

Pötzsch Christian Gottlieb, (1804), Kurze Darstellung der Geschichte über das Vorkommen des gediegenen Eisens, sowohl des mineralischen als auch des problematisch-meteorischen, und anderer darauf Bezug habenden Aerolithen, mit eigenen Wahrnehmungen…, Dresden 1804, ss. 120, (s. 4-10).^[57] Plik PDF.

Ruzicka Alex, Hutson Melinda, (2006), Differentiation and evolution of the IVA meteorite parent body: Clues from pyroxene geochemistry in the Steinbach stony-iron meteorite, Meteoritics & Planetary Science, vol. 41(12), 2006, s. 1959-1987. Plik doi.

Ruzicka Alex, (2014), Silicate-bearing iron meteorites and their implications for the evolution of asteroidal parent bodies, Chemie der Erde, 74(1), 2014, s. 3-48. Plik doi.

Schreiter Rudolf, (1914), Sachsens Meteoriten, Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie, 1914, s. 118-128.^[58] Plik DjVu.

Story-Maskelyne Nevil, (1871), On the mineral constituents of meteorites, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A, 161, 1871, s. 359-367. Plik doi.

Stoy Johann Freidrich, (1751), Nachricht von gedeigenem Eisen, Hamburgisches Magazin, oder gesammlete Schriften, aus der Naturforschung und den angenehmen Wissenschaften überhaupt, Bd. 7, 1751, s. 441-445. Plik DjVu.

Stromeyer Friedrich, (1824), De Olivini, Chrysolithi et fossilis, quod cellulas et cavernulas ferri meteorici Pallasii explet, analysi chemica, Göttingische Gelehrte Anzeigen, 208. 209. Stück, 1824, s. 2073-2083, (s. 2082). Plik PDF; plik DjVu.

Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269, (s. 195-195, tab. XXV). Plik DjVu
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
(tablice
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
).

+Weisbach Albin, (1876), Der Eisenmeteorit von Rittersgrün im sächsischen Erzgebirge, Verlag der Königlichen Bergakademie, Freiberg 1876, ss. 3. Plik DjVu.

Winkler Clemens, (1878), Die Untersuchung des Eisenmeteorits von Rittersgrün, Nova acta Academiae Caesareae Leopoldino-Carolinae Germanicae Naturae Curiosorum, 40(8), 1878, s. 331-382. Plik DjVu.

+Winkler Clemens, (1879), Chemische Untersuchung des Eisenmeteorites von Rittersgrün, Berg- und hüttenmännische Zeitung, 38, 1879, s. 125-126.

Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).^[59] Plik ASMP; Książka abstraktów.

Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 343-347).^[60]^[61]^[62] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.

Przypisy

^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
^ 9,08% Ni, 2,27 ppm Ga, 0,132 ppm Ge, 0,68 ppm Ir (Koblitz MetBase)
^ syderofir to rzadki typ meteorytu żelaznego (żelazno-kamiennego?!), składającego się z ortopiroksenu (bronzytu) i stopu Fe-Ni. Jedyny znany przedstawiciel tej grupy to meteoryt Steinbach; patrz → Słownik „meteorytowy” (Glossary)
^ średnia szerokość belek kamacytu (band width); patrz → Figury Widmanstättena (Widmanstätten pattern)
^ stan na grudzień 2017 r.; do tej grupy należy m.in. meteoryt Zaragoza
^ z wyłączeniem meteorytów Fuzzy Creek, Millarville, Smithland, które mają strukturę anomalną SA. Jest w tej grupie jeszcze meteoryt anomalny Longchang o strukturze Om. O umowności podziału na heksaedryty i oktaedryty bardzo gruboziarniste, patrz przypis w tabeli 1
^ o umowności podziału na heksaedryty i oktaedryty bardzo gruboziarniste, patrz przypis w tabeli 1
^ wykorzystanie modelowania termicznej i frakcyjnej krystalizacji, sugeruje, że żelazo z grupy IVA wykrystalizowało ze stopionego metalowego ciała o promieniu 150±50 km i płaszczu krzemianowym o grubości mniej niż 1 km. Takie „nagie” jądro mogło powstać w wyniku zderzeń i w ich wyniku ucieczki materii płaszcza
^ meteoryt żelazny Gibeon, znalezisko z 1836 roku w Namibii; typ IVA, TKW 26 ton; patrz → Rinne (1910)
^ meteoryt żelazny Muonionalusta, znalezisko z 1906 roku w Szwecji; typ IVA, TKW 230 kg
^ ^a ^b ^c godlevskite – siarczek, Ni₈Fe²⁺S₈, Webmineral; heazlewoodite – siarczek, Ni₃S₂, Webmineral; beraunite – fosforan, Fe²⁺Fe³⁺₅(PO₄)₄(OH)₅•4(H₂O), Webmineral
^ ^a ^b może chodzić o Abrahama von Schönberg (1640-1711) byłego właściciela dużej, znanej kolekcji. Natomiast Breithaupt (1862) (za nim też Pauliš et al. 2020) wskazuje na Kurta Alexandera von Schönberg (1703-1761), jako poprzedniego właściciela okazu Gotha (portal Thomas Witzke)
^ Johann Gottlob Lehmann (1719-1767) – niemiecki mineralog i geolog (Wikipedia (DE))
^ ^a ^b ^c ^d Andreas Sigismund Marggraf (1709-1782) – niemiecki chemik, m.in. opracował metodę wydzielania cukru z buraków, wyizolował też cynk (Wikipedia); we wcześniejszych źródłach (np. Stoy 1751) jego nazwisko jest pisane jako Markgraf
^ co odpowiada dokładnie 173 funtom pruskim (Weisbach 1876); patrz → Dawne jednostki miar i wag
^ nieistniejące już miejsce przy ujściu Luchsbach w Pöhlwasser na drodze krajowej nr 271 między Rittersgrün i Pöhla (Wikipedia (DE))
^ patrz → Dawne jednostki miar i wag
^ pozostała część została u fabrykanta Rösslera z Hanau (Buchner 1863)
^ ^a ^b ^c asmanit – chodzi o dwutlenek krzemu trydymit (ang. tridymite), polimorficzną odmianę kwarcu; więcej → Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)
^ od XVI wieku wydobywano tam srebro, kobalt i bizmut, po II wojnie światowej także uran; szczyt góry Vrch Rudná i zbocza usiane są pozostałościami dawnych robót górniczych; znajduję się tam kilkadziesiąt kilometrów tuneli górniczych, niektóre po kilkaset metrów głębokości
^ ^a ^b ^c tekst odczytany techniką OCR, może zawierać błędy
^ chodzi o jednostkę długości łatr (niem. Lachter); patrz → Dawne jednostki miar i wag
^ Stoy (1751)
^ czasopisma: Wittenbergsches Wochenblatt zum Aufnehmen der Naturkunde und des ökonomischen Gewerbes, (1768), Bd.1, s. 13-16 (s. 16), plik DjVu; oraz Wittenbergsches Wochenblatt zum Aufnehmen der Naturkunde und des ökonomischen Gewerbes, (1773), Bd.6, (s. 287-288), plik DjVu
^ Pentecost – Zesłanie Ducha Świętego, Zielone Świątki
^ Boguslawski (1854, 1854a)
^ meteoryt żelazno-kamienny Krasnojarsk (Красноярск, „żelazo Pallasa”, ang. Pallas iron, niem. Pallas-Eisen, ros. Палласово железо), znalezisko z 1749 roku w Rosji; pallasyt PMG-an, TKW 700 kg; patrz → Pallas (1776)
^ perydot – szlachetna odmiana oliwinów (!), nazywana chryzolitem
^ w innych źródłach są 173 funty!?
^ 173 funty pruskie to dokładnie 86,5 kg
^ ^a ^b ^c chodzi o pirotyn (ang. pyrrhotite, niem. Pyrrhotin) zwany dawniej Magnetkies; tu chodzi jednak o jego kosmiczny odpowiednik troilit (ang. troilite), zapewne ówcześni badacze mieli problem z odróżnieniem obu minerałów?
^ ^a ^b bronzyt (ang. bronzite) – minerał krzemianowy z grupy ortopiroksenów; główny składnik chondrytów zwyczajnych typu H (przestarzała nazwa – chondryty bronzytowe)
^ ^a ^b schreibersyt (ang. schreibersite) – fosforek żelazo-niklu, wszechobecny składnik meteorytów
^ tu powołanie na Weisbach (1876) i Wülfing (1897)
^ hipersten (ang. hypersthene) – minerał krzemianowy z grupy ortopiroksenów; główny składnik chondrytów zwyczajnych typu L (przestarzała nazwa – chondryty hiperstenowe)
^ meteoryt żelazny Bitburg, znalezisko z 1805 roku w Niemczech; typ IAB complex; TKW 1,5 tony
^ meteoryt żelazny Netschaëvo (Нечаево, syn. Tula), znalezisko z 1846 roku w Rosji; typ IIE-an, TKW 250 kg
^ meteoryt żelazny Zagora, znalezisko z 1987 roku w Maroku; typ IAB-ung, TKW 50 kg
^ meteoryt żelazny Cambria (syn. Lockport), znalezisko z 1818 roku w USA; typ Iron-ung, TKW 16,3 kg; patrz → Clark (1852)
^ meteoryt żelazny Red River (syn. Cross Timbers, Texas), znalezisko z 1808 roku w USA; typ IIIAB, TKW 800 kg; patrz → Clark (1852)
^ wg Koblitz MetBase znajduje się tam (part 2, s. 135) informacja o znalezieniu brył meteorytu Steinbach
^ tylko wyniki analizy składu meteorytu wykonanej przez dra Rube
^ bardzo szczegółowy katalog: kolekcje, historia, analizy chemiczne i mineralogiczne meteorytów; wyprzedzający o wiele lat słynny XIX-wieczny katalog kolekcji meteorytów Wülfinga (1897); zobacz również → Światowe kolekcje meteorytów
^ według Buchnera największymi muzealnymi kolekcjami meteorytów były wówczas zbiory w: Wiedniu, Londynie i Berlinie, zawierające odpowiednio: 194, 190 i 153 meteorytów; natomiast posiadaczami największych prywatnych kolekcji byli: R.P. Greg (Manczester, Wlk. Brytania), v. Reichenbach (Wiedeń, Austria) i Ch.U. Shepard (New Haven, USA), na które składało się odpowiednio: 191, 176 i 151 meteorytów
^ w katalogu są wymienione dwie „polskie” kolekcje: „Krakau, Universität (durch Herrn Professor Ritter v. Zepharovich)” zawierającą dwa meteoryty: Magura (162 g) i Elbogen (100 g) oraz kolekcję „Breslau, schles. Gesellsch.” w skład której wchodziły m.in. meteoryty: Grüneberg (160 g), Magura (172 g), Seeläsgen (1,812 kg); więcej o kolekcji wrocławskiej wg Buchnera przed 1863 rokiem, patrz → Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego
^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?
^ w swej pracy dyplomowej poświęconej meteorytom żelaznym opisuje Clark m.in. meteoryty: Bohumilitz, Brahin, Braunau, Elbogen, Hraschina, Lenarto, Magura, Seeläsgen, Schwetz, Steinbach; tam też kilka litografii przedstawiających przekroje meteorytów
^ na arkuszu mapy Sektion 146: Johanngeorgenstadt, 1900, zaznaczono punkt w którym znaleziono fragment Rittersgrün meteorytu Steinbach; w broszurze Erläuterungen zur geologischen Specialkarte des Königreichs Sachsen dotyczącej arkusza 146 na stronach 85-86 znajduje się opis fragmentu Rittersgrün, plik DjVu
^ tam m.in. doniesienie o spadku meteorytów żelaznych wiązane z meteorytem Steinbach
^ tam m.in. doniesienie o spadku meteorytów żelaznych wiązane z meteorytem Steinbach; autorem dwóch ostatnich części jest miśnieński prezbiterianin Sifridus presbyter de Balnhusin (Siegfried von Ballhausen)
^ patrz → kategoria Bolidy historyczne
^ oraz suplementy: Supplement No. II., (B.A.A.S.), 37th Meeting (1867), s. 414-430, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; Supplement No. III., (B.A.A.S.), 39th Meeting (1869), s. 282-284, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu
^ krótka informacja o znalezieniu pierwszego okazu meteorytu Steinbach
^ katalog zbiorów Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w Tartu (Dorpat), Estonia; m.in. meteoryty: Bialystok (Białystok), Bielokrynitschie, Brahin, Braunau, Buschhof, Grüneberg (Wilkanówko), Knyahinya, Kuleschovka, Lenarto, Mezö-Madaras, Okniny, Pillistfer, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Soko-Banja, Stannern, Steinbach, Tabor, Zaborzika; oraz wiele gipsowych kopii okazów meteorytów
^ m.in. o meteorytach: Hraschina, Steinbach
^ o meteorytach Nenntmannsdorf i Steinbach
^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)
^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

Zobacz również

meteoryty: Kaposfüred (Nagy-Vázsony), Magura, Tabarz

Dawne jednostki miar i wag

Linki zewnętrzne

Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Steinbach
Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Steinbach

Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (Natural History Museum London; London, Nat. Hist. Mus.) – Natural History Museum London ● [katalogi → Fletcher (1896); Prior (1953); Grady (2000)]
Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (Museum für Naturkunde, Institut für Mineralogie und Petrographie, Humboldt-Universität zu Berlin; Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.) – Museum für Naturkunde Berlin ● Meteorites ● [katalogi → Rose (1864); Klein (catalogues); Hoppe (1975); Schulze (1996)]
Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum Vienna; Vienna, Naturhist. Mus.) – Naturhistorisches Museum Wien ● Die Meteoritensammlung ● Mineralogy & Petrography ● [katalogi → Partsch (1843); Brezina (1885); Brezina (1895); Brezina (1896); Berwerth (1903)]
Geological Survey of India, Calcutta (भारतीय भूवैज्ञानिक सर्वेक्षण, कोलकाता; Calcutta, Mus. Geol. Surv. India) – VirtualMuseum ● [katalog → Sen Gupta et al. (1982)]

Saksońskie Muzeum Kolei Wąskotorowej w Rittersgrün – Sächsisches Schmalspurbahn-Museum Rittersgrün

Meteoryt Steinbach w kolekcjach polskich – katalog PTMet ● Wadi & Jan Woreczko Collection

Portal Apolda – Besuch in Rittersgrün (Steinbach Meteorit)
Portal Thomas Witzke – Homepage von Thomas Witzke ● Eisenmeteorite - Fotos und Klassifikation

woreczko.pl – Słownik „meteorytowy” (Glossary) ● Minerały w meteorytach (Meteorite minerals) ● Krzemiany (Silicates) ● Figury, struktury Widmanstättena (Widmanstätten pattern)

Wikipedia (DE) – Rittersgrün ● Pöhlwasser ● Siegelhof (Hammerwerk)

Portal Meteorite Picture of the Day – Steinbach

Baza hotelowa – Hotel-Červena Liška

bibliografia
Buchner (1861)

[0] śli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database

[1] 9,08% Ni, 2,27 ppm Ga, 0,132 ppm Ge, 0,68 ppm Ir (Koblitz MetBase)

[2] syderofir to rzadki typ meteorytu żelaznego (żelazno-kamiennego?!), składającego się z ortopiroksenu (bronzytu) i stopu Fe-Ni. Jedyny znany przedstawiciel tej grupy to meteoryt Steinbach; patrz → Słownik „meteorytowy” (Glossary)

[3] średnia szerokość belek kamacytu (band width); patrz → Figury Widmanstättena (Widmanstätten pattern)

[4] stan na grudzień 2017 r.; do tej grupy należy m.in. meteoryt Zaragoza

[5] z wyłączeniem meteorytów Fuzzy Creek, Millarville, Smithland, które mają strukturę anomalną SA. Jest w tej grupie jeszcze meteoryt anomalny Longchang o strukturze Om. O umowności podziału na heksaedryty i oktaedryty bardzo gruboziarniste, patrz przypis w tabeli 1

[6] umowności podziału na heksaedryty i oktaedryty bardzo gruboziarniste, patrz przypis w tabeli 1

[7] wykorzystanie modelowania termicznej i frakcyjnej krystalizacji, sugeruje, że żelazo z grupy IVA wykrystalizowało ze stopionego metalowego ciała o promieniu 150±50 km i płaszczu krzemianowym o grubości mniej niż 1 km. Takie „nagie” jądro mogło powstać w wyniku zderzeń i w ich wyniku ucieczki materii płaszcza

[Gibeon-8] teoryt żelazny Gibeon, znalezisko z 1836 roku w Namibii; typ IVA, TKW 26 ton; patrz → Rinne (1910)

[Muonionalusta-9] teoryt żelazny Muonionalusta, znalezisko z 1906 roku w Szwecji; typ IVA, TKW 230 kg

[nminerals-10] godlevskite – siarczek, Ni₈Fe²⁺S₈, Webmineral; heazlewoodite – siarczek, Ni₃S₂, Webmineral; beraunite – fosforan, Fe²⁺Fe³⁺₅(PO₄)₄(OH)₅•4(H₂O), Webmineral

[Sch.C3.B6nberg-11] że chodzić o Abrahama von Schönberg (1640-1711) byłego właściciela dużej, znanej kolekcji. Natomiast Breithaupt (1862) (za nim też Pauliš et al. 2020) wskazuje na Kurta Alexandera von Schönberg (1703-1761), jako poprzedniego właściciela okazu Gotha (portal Thomas Witzke)

[12] Johann Gottlob Lehmann (1719-1767) – niemiecki mineralog i geolog (Wikipedia (DE))

[Markgraf-13] Andreas Sigismund Marggraf (1709-1782) – niemiecki chemik, m.in. opracował metodę wydzielania cukru z buraków, wyizolował też cynk (Wikipedia); we wcześniejszych źródłach (np. Stoy 1751) jego nazwisko jest pisane jako Markgraf

[14] wiada dokładnie 173 funtom pruskim (Weisbach 1876); patrz → Dawne jednostki miar i wag

[15] stniejące już miejsce przy ujściu Luchsbach w Pöhlwasser na drodze krajowej nr 271 między Rittersgrün i Pöhla (Wikipedia (DE))

[16] trz → Dawne jednostki miar i wag

[17] została część została u fabrykanta Rösslera z Hanau (Buchner 1863)

[asmanit-18] asmanit – chodzi o dwutlenek krzemu trydymit (ang. tridymite), polimorficzną odmianę kwarcu; więcej → Minerały w meteorytach (Meteorite minerals)

[19] XVI wieku wydobywano tam srebro, kobalt i bizmut, po II wojnie światowej także uran; szczyt góry Vrch Rudná i zbocza usiane są pozostałościami dawnych robót górniczych; znajduję się tam kilkadziesiąt kilometrów tuneli górniczych, niektóre po kilkaset metrów głębokości

[OCR-mistake-20] tekst odczytany techniką OCR, może zawierać błędy

[21] zi o jednostkę długości łatr (niem. Lachter); patrz → Dawne jednostki miar i wag

[22] Stoy (1751)

[23] zasopisma: Wittenbergsches Wochenblatt zum Aufnehmen der Naturkunde und des ökonomischen Gewerbes, (1768), Bd.1, s. 13-16 (s. 16), plik DjVu; oraz Wittenbergsches Wochenblatt zum Aufnehmen der Naturkunde und des ökonomischen Gewerbes, (1773), Bd.6, (s. 287-288), plik DjVu

[24] Pentecost – Zesłanie Ducha Świętego, Zielone Świątki

[25] Boguslawski (1854, 1854a)

[Krasnojarsk-26] teoryt żelazno-kamienny Krasnojarsk (Красноярск, „żelazo Pallasa”, ang. Pallas iron, niem. Pallas-Eisen, ros. Палласово железо), znalezisko z 1749 roku w Rosji; pallasyt PMG-an, TKW 700 kg; patrz → Pallas (1776)

[27] perydot – szlachetna odmiana oliwinów (!), nazywana chryzolitem

[28] w innych źródłach są 173 funty!?

[29] 173 funty pruskie to dokładnie 86,5 kg

[pyrrhotite-30] zi o pirotyn (ang. pyrrhotite, niem. Pyrrhotin) zwany dawniej Magnetkies; tu chodzi jednak o jego kosmiczny odpowiednik troilit (ang. troilite), zapewne ówcześni badacze mieli problem z odróżnieniem obu minerałów?

[bronzite-31] bronzyt (ang. bronzite) – minerał krzemianowy z grupy ortopiroksenów; główny składnik chondrytów zwyczajnych typu H (przestarzała nazwa – chondryty bronzytowe)

[schreibersite-32] schreibersyt (ang. schreibersite) – fosforek żelazo-niklu, wszechobecny składnik meteorytów

[33] tu powołanie na Weisbach (1876) i Wülfing (1897)

[hypersthene-34] hipersten (ang. hypersthene) – minerał krzemianowy z grupy ortopiroksenów; główny składnik chondrytów zwyczajnych typu L (przestarzała nazwa – chondryty hiperstenowe)

[Bitburg-35] teoryt żelazny Bitburg, znalezisko z 1805 roku w Niemczech; typ IAB complex; TKW 1,5 tony

[Netscha.C3.ABvo-36] teoryt żelazny Netschaëvo (Нечаево, syn. Tula), znalezisko z 1846 roku w Rosji; typ IIE-an, TKW 250 kg

[Zagora-37] teoryt żelazny Zagora, znalezisko z 1987 roku w Maroku; typ IAB-ung, TKW 50 kg

[Cambria-38] teoryt żelazny Cambria (syn. Lockport), znalezisko z 1818 roku w USA; typ Iron-ung, TKW 16,3 kg; patrz → Clark (1852)

[Red_River-39] teoryt żelazny Red River (syn. Cross Timbers, Texas), znalezisko z 1808 roku w USA; typ IIIAB, TKW 800 kg; patrz → Clark (1852)

[40] wg Koblitz MetBase znajduje się tam (part 2, s. 135) informacja o znalezieniu brył meteorytu Steinbach

[41] tylko wyniki analizy składu meteorytu wykonanej przez dra Rube

[42] rdzo szczegółowy katalog: kolekcje, historia, analizy chemiczne i mineralogiczne meteorytów; wyprzedzający o wiele lat słynny XIX-wieczny katalog kolekcji meteorytów Wülfinga (1897); zobacz również → Światowe kolekcje meteorytów

[43] według Buchnera największymi muzealnymi kolekcjami meteorytów były wówczas zbiory w: Wiedniu, Londynie i Berlinie, zawierające odpowiednio: 194, 190 i 153 meteorytów; natomiast posiadaczami największych prywatnych kolekcji byli: R.P. Greg (Manczester, Wlk. Brytania), v. Reichenbach (Wiedeń, Austria) i Ch.U. Shepard (New Haven, USA), na które składało się odpowiednio: 191, 176 i 151 meteorytów

[44] w katalogu są wymienione dwie „polskie” kolekcje: „Krakau, Universität (durch Herrn Professor Ritter v. Zepharovich)” zawierającą dwa meteoryty: Magura (162 g) i Elbogen (100 g) oraz kolekcję „Breslau, schles. Gesellsch.” w skład której wchodziły m.in. meteoryty: Grüneberg (160 g), Magura (172 g), Seeläsgen (1,812 kg); więcej o kolekcji wrocławskiej wg Buchnera przed 1863 rokiem, patrz → Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego

[45] zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434

[46] ytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…

[47] zemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?

[48] w swej pracy dyplomowej poświęconej meteorytom żelaznym opisuje Clark m.in. meteoryty: Bohumilitz, Brahin, Braunau, Elbogen, Hraschina, Lenarto, Magura, Seeläsgen, Schwetz, Steinbach; tam też kilka litografii przedstawiających przekroje meteorytów

[49] rkuszu mapy Sektion 146: Johanngeorgenstadt, 1900, zaznaczono punkt w którym znaleziono fragment Rittersgrün meteorytu Steinbach; w broszurze Erläuterungen zur geologischen Specialkarte des Königreichs Sachsen dotyczącej arkusza 146 na stronach 85-86 znajduje się opis fragmentu Rittersgrün, plik DjVu

[50] tam m.in. doniesienie o spadku meteorytów żelaznych wiązane z meteorytem Steinbach

[51] tam m.in. doniesienie o spadku meteorytów żelaznych wiązane z meteorytem Steinbach; autorem dwóch ostatnich części jest miśnieński prezbiterianin Sifridus presbyter de Balnhusin (Siegfried von Ballhausen)

[52] trz → kategoria Bolidy historyczne

[53] raz suplementy: Supplement No. II., (B.A.A.S.), 37th Meeting (1867), s. 414-430, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; Supplement No. III., (B.A.A.S.), 39th Meeting (1869), s. 282-284, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu

[54] rótka informacja o znalezieniu pierwszego okazu meteorytu Steinbach

[55] talog zbiorów Gabinetu Mineralogicznego Uniwersytetu w Tartu (Dorpat), Estonia; m.in. meteoryty: Bialystok (Białystok), Bielokrynitschie, Brahin, Braunau, Buschhof, Grüneberg (Wilkanówko), Knyahinya, Kuleschovka, Lenarto, Mezö-Madaras, Okniny, Pillistfer, Pultusk (Pułtusk), Schwetz (Świecie), Seeläsgen (Przełazy), Soko-Banja, Stannern, Steinbach, Tabor, Zaborzika; oraz wiele gipsowych kopii okazów meteorytów

[56] .in. o meteorytach: Hraschina, Steinbach

[57] teorytach Nenntmannsdorf i Steinbach

[58] więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)

[59] talog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)

[60] teoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)

[61] szcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

Steinbach

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 17:15, 7 kwi 2024

Meteoryt Steinbach wraca do gry

Jedyny w swoim rodzaju

Meteoryty żelazne typu IVA

Obserwowany spadek?

Współczesne znaleziska

Okazy

Gotha

Steinbach

Rittersgrün

Breitenbach

Glucksburg

Czy było wcześniej więcej okazów?

Kolekcje

Źródła

Lokalizacja

Mapy

Fragment Rittersgrün

Fragment Breitenbach

Fragmenty Glucksburg 1 i Glucksburg 2

Galerie

Bibliografia

Przypisy

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Widok

Osobiste

Nawigacja

wiki.meteoritica.pl

Szukaj

Narzędzia

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 __NOTOC__
-{{VerifyLevel |level=0i}}
+{{VerifyLevel |level=1i}}
-== Jedyny w swoim rodzaju ==
+== Meteoryt Steinbach wraca do gry ==
 {{InfoboxMeteorite
   | nazwa = Steinbach
@@ Linia 12: / Linia 12: @@
   | położenie = 50°30'N, 12°30'E
   | data = 1724 r.
-  | uwagi = anomalny,<ref>9,08% Ni, 2,27&nbsp;ppm Ga, 0,132&nbsp;ppm Ge, 0,68&nbsp;ppm Ir (Koblitz MetBase)</ref> '''syderofir''' ( ang. ''siderophyre'')<ref>'''syderofir''' to rzadki typ meteorytu żelaznego (żelazno-kamiennego?!), składającego się z&nbsp;ortopiroksenu (bronzytu) i&nbsp;stopu Fe-Ni. Jedyny znany przedstawiciel tej grupy to meteoryt Steinbach; patrz → [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/Glossary.htm Słownik „meteorytowy” (''Glossary'')]</ref>, z&nbsp;inkluzjami krzemianowymi
+  | uwagi = anomalny,<ref>9,08% Ni, 2,27&nbsp;ppm Ga, 0,132&nbsp;ppm Ge, 0,68&nbsp;ppm Ir (Koblitz MetBase)</ref> '''syderofir''' (ang. ''siderophyre'')<ref>'''syderofir''' to rzadki typ meteorytu żelaznego (żelazno-kamiennego?!), składającego się z&nbsp;ortopiroksenu (bronzytu) i&nbsp;stopu Fe-Ni. Jedyny znany przedstawiciel tej grupy to meteoryt Steinbach; patrz → [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/Glossary.htm Słownik „meteorytowy” (''Glossary'')]</ref>, z&nbsp;inkluzjami krzemianowymi
   | typ = meteoryt żelazny (żelazno-kamienny?!), oktaedryt drobnoziarnisty Of (''fine octahedrites'') (0,3&nbsp;mm<ref>średnia szerokość belek kamacytu (''band width''); patrz → [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Widmanstatten.htm Figury Widmanstättena (''Widmanstätten pattern'')]</ref>), IVA-an
-  | masa = 98 kg
+  | masa = 98 kg (plus ~7,2&nbsp;kg w&nbsp;dwóch współczesnych znaleziskach)
-  | liczba = cztery fragmenty
+  | liczba = cztery fragmenty (plus dwa współczesne znaleziska; Pauliš et&nbsp;al. 2020)
-  | synonimy = wg NHM Cat: '''Breitenbach''', '''Eibenstock''', '''Grimma''', '''Johanngeorgenstadt''', '''Rittersgrün'''; wg&nbsp;MetBase: '''[[Gotha]]'''
+  | synonimy = wg NHM Cat: '''Breitenbach''', '''Eibenstock''', '''Grimma''', '''Johanngeorgenstadt''', '''Rittersgrün'''; wg&nbsp;MetBase: '''[[Gotha]]'''; Glücksburg, Glucksburg
 }}
-Meteoryt Steinbach należy do bardzo rzadkiej grupy meteorytów żelaznych '''IVA-an'''. W&nbsp;bazie ''Meteoritical Bulletin Database'' sklasyfikowano tylko 6&nbsp;meteorytów tego typu!<ref>stan na grudzień 2017&nbsp;r.</ref> Dodatkowo meteoryt Steinbach jest klasyfikowanym jako '''syderofir''' (ang. ''siderophyre'', niem. ''Siderophyr''). '''A&nbsp;grupa syderofirów składa się tylko z&nbsp;jednego meteorytu – Steinbach!'''
+Wydawało się, że historia tego meteorytu jest już zamknięta? Znane od XIX wieku cztery okazy zostały zbadane, opisane i&nbsp;rozdzielone do kolekcji. Aż do momentu, gdy w&nbsp;latach 2017-19 znaleziono dwa nowe okazy (Pauliš et&nbsp;al. 2020)! Można napisać, że [[#Współczesne znaleziska|meteoryt Steinbach wraca do gry]].
-Steinbach jest meteorytem żelaznym typu IVA-an z dominującą fazą krzemianową. Zawartość krzemianów wynosi około 2/3. Dominujące fazy to ubogi w wapń enstatyt (~37-43%vol., ''low-Ca orthopyroxene''), klinopirokseny (~2-4%vol., ''clinopyroxenes'') i&nbsp;trydymit (~20-30%vol., polimorficzna odmiana kwarcu). Pozostałe około 1/3 objętości to stop żelazo-niklu (kamacyt i&nbsp;taenit), a&nbsp;także trochę troilitu i&nbsp;niewielkie domieszki chromitu. Faza metalowa Fe-Ni pokazuje po wytrawieniu figury Widmanstättena. Wzór na figurach wykazuje ciągłość w&nbsp;całym meteorycie (Buchner 1863). Oznacza to, że ziarna metalu są połączone w&nbsp;przestrzeni trójwymiarowej i&nbsp;reprezentują pojedynczy kryształ, mimo że ziarna metalu wydają się mieć na przekrojach rozmiar liczony w&nbsp;centymetrach. Świadczy to o&nbsp;tym, że metal i&nbsp;troilit ewidentnie zostały wstrzyknięte podczas zderzenia we wcześniej wykrystalizowane krzemiany (Ruzicka et al. 2006; Ruzicka 2014).
+== Jedyny w swoim rodzaju ==
+Meteoryt Steinbach należy do bardzo rzadkiej grupy meteorytów żelaznych '''{{Txt2Img|Iron_meteorites_classification_(trace_elements_Ga-Ge).jpg|IVA-an}}'''. W&nbsp;bazie {{!MBD}} sklasyfikowano tylko 6&nbsp;meteorytów tego typu!<ref>stan na grudzień 2017&nbsp;r.; do tej grupy należy m.in. meteoryt [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Zaragoza.htm Zaragoza]</ref> Dodatkowo meteoryt Steinbach jest klasyfikowanym jako '''syderofir''' (ang. ''siderophyre'', niem. ''Siderophyr''). '''A&nbsp;grupa syderofirów składa się tylko z&nbsp;jednego meteorytu – Steinbach!'''
+Steinbach jest meteorytem żelaznym typu IVA-an z dominującą fazą krzemianową, która stanowi około ⅔ objetości. Faza krzemianowa to ubogi w&nbsp;wapń enstatyt (~37-43%vol., ''low-Ca orthopyroxene''), klinopirokseny (~2-4%vol., ''clinopyroxenes'') i&nbsp;trydymit (~20-30%vol., polimorficzna odmiana kwarcu). Pozostałe około ⅓ objętości to stop żelazo-niklu (kamacyt i&nbsp;taenit), a&nbsp;także trochę troilitu i&nbsp;niewielkie domieszki chromitu. Faza metalowa Fe-Ni ukazuje po wytrawieniu figury Widmanstättena. Wzór na figurach wykazuje ciągłość w&nbsp;całym meteorycie (Buchner 1863). Oznacza to, że ziarna metalu są połączone w&nbsp;przestrzeni trójwymiarowej i&nbsp;reprezentują pojedynczy kryształ, mimo że ziarna metalu wydają się mieć na przekrojach rozmiar liczony w&nbsp;centymetrach. Świadczy to o&nbsp;tym, że metal i&nbsp;troilit ewidentnie zostały wstrzyknięte podczas zderzenia we wcześniej wykrystalizowane krzemiany (Ruzicka et&nbsp;al. 2006; Ruzicka 2014; Pauliš et&nbsp;al. 2020).
+Oliwiny i plagioklazy są całkowicie nieobecne w&nbsp;meteorycie Steinbach! Widoczne czasem w&nbsp;fazie metalicznej, na przekrojach, {{Txt2Img|Steinbach_(Glucksburg_1_enstatite).jpg|małe zielone kryształy to czysty enstatyt}}!
-Oliwiny i plagioklazy są całkowicie nieobecne w&nbsp;meteorycie Steinbach! Widoczne czasem w&nbsp;fazie metalicznej, na przekrojach, małe zielone kryształy to czysty enstatyt!
+{{Szablon:!Iron_IVA}}
 == Obserwowany spadek? ==
-Meteoryt Steinbach wiązany jest z prawdopodobnymi spadkami meteorytów po obserwowanych bolidach historycznych (Greg 1861). Pierwszy takie doniesienie mówi o&nbsp;spadku dużych mas żelaza w&nbsp;regionie Miśni w&nbsp;Zielone Świątki („''Whitsuntide''”) w&nbsp;1164 roku (Chladni 1808, s.&nbsp;379; Chladni 1819, s.&nbsp;198). O&nbsp;drugim związku z&nbsp;obserwowanym bolidem (?) pisze też Chladni (1819, s.&nbsp;212), że około 1540-1550 spadła duża masa żelaza w&nbsp;okolicach ''Grimma''.
+Meteoryt Steinbach wiązany jest z prawdopodobnymi spadkami meteorytów po obserwowanych bolidach historycznych (Greg 1861). Pierwszy takie doniesienie mówi o&nbsp;spadku dużych mas żelaza w&nbsp;regionie Miśni w&nbsp;Zielone Świątki („''Whitsuntide''”) w&nbsp;1164 roku (Chladni 1808, s.&nbsp;379; Chladni 1819, s.&nbsp;198). O&nbsp;spadku tym pisze Fabricius (1569); w&nbsp;tłumaczeniu za Pauliš et&nbsp;al. (2020): „''Deště železné. 1164. Kolem Letnic za velké bouře pršení železa zaznamenal Sarctorius''”.
+O&nbsp;drugim związku z&nbsp;obserwowanym bolidem (?) pisze też Chladni (1819, s.&nbsp;212), że około 1540-1550 spadła duża masa żelaza w&nbsp;okolicach ''Grimma''. O&nbsp;spadku tym pisze Fabricius (1565); w&nbsp;tłumaczeniu za Pauliš et&nbsp;al. (2020): „''Jsou [lidé], kteří tvrdí, že v&nbsp;Neuhofských lesích u&nbsp;Grimmy spadla ze vzduchu železná masa podobná strusce, a&nbsp;vyprávějí, že ta masa měla [hmotnost] mnoho liber, takže nemohla být z&nbsp;toho místa odnesena kvůli váze ani odvezena vozem kvůli nepřístupné poloze. Stalo se to ještě před saskou občanskou válkou, která byla vedena mezi agnátskými (=příbuznými) panovníky''”.
 Tuček (1981) wymienia jeszcze rok 1135 w&nbsp;którym to (Greg 1861) jakoby spadł wielki kamień w&nbsp;Turyngii: „''Tak podle zprávy vyšehradského kanovnika a&nbsp;podkračovatele Kosmova, uvedené na počátku této kapitoly, došlo v&nbsp;roce 1135 k&nbsp;pádu obrovského „ohnivého kamene“ v&nbsp;Durynsku''”.
-Nie ma dowodów na związek meteorytu Steinbach z&nbsp;tymi doniesieniami. Ale faktem jest, że okazy meteorytu Steinbach opisywane są jako mało zwietrzałe.
-=== Okazy ===
+Nie ma dowodów na związek meteorytu Steinbach z&nbsp;tymi doniesieniami. Ale faktem jest, że okazy meteorytu Steinbach opisywane są jako mało zwietrzałe. Breithaupt (1862) opisując okaz ''Rittersgrün'' pisze, że pod milimetrową warstwą rdzawej zwietrzeliny znajdowała się jak pergamin cienka warstwa „Brandrinde“ – spalona skorupa zawierająca magnetyt. Współcześnie znalezione dwa okazy są jednak silnie zwietrzałe, ale może to wynikać z&nbsp;tego, że zostały one znalezione w&nbsp;wilgotnym gruncie (Pauliš et&nbsp;al. 2020).
-Znaleziono (zidentyfikowano) cztery fragmenty tego meteorytu zwane: ''Gotha'' (''Grimma''), ''Steinbach'', ''Rittersgrün'' i ''Breitenbach''.
+'''Obszerne omówienie historycznych źródeł wiązanych ze spadkiem meteorytu Steinbach znajduje się w&nbsp;publikacji Pauliš et&nbsp;al. (2020).'''
+== Współczesne znaleziska ==
+W październiku 2020 roku napisał do [[Redakcja|nas]] David Černý z informacją, że ukazał się właśnie artykuł o&nbsp;nowo znalezionych okazach meteorytu Steinbach! Streszczenie artykułu (Pauliš et&nbsp;al. 2020):
+{{BQuote-begin|max-width=640px}}
+W latach 2017 i 2019 znaleziono dwa bogate w&nbsp;krzemiany meteoryty żelazne (typu IVA-an) o&nbsp;łącznej wadze ponad 7&nbsp;kg. Zostały one znalezione podczas pobierania próbek skał w&nbsp;pobliżu starej miejscowości górniczej Glücksburg koło Potůčky w&nbsp;Górach Krušných (''Krušné hory'')/Rudawy (''Erzgebirge''). Późniejsze badania potwierdziły ich strukturalne, mineralogiczne i&nbsp;chemiczne podobieństwo z&nbsp;meteorytami z&nbsp;historycznego znaleziska Steinbach. Ze względu na skomplikowane okoliczności znalezienia historycznych okazów tego meteorytu (oprócz już uznanych znalezisk samego Steinbach w&nbsp;Grimma, Rittersgrün w&nbsp;Saksonii i&nbsp;Potůčky/Breitenbach w&nbsp;Czechach) dokonano przeglądu historycznych źródeł literackich. W&nbsp;badaniach składu mineralogicznego obu nowo odkrytych meteorytów potwierdzono znane i&nbsp;opublikowane dane, w&nbsp;kilku przypadkach dopracowano je (chromit, schreibersyt i&nbsp;fosforek niklu). Ponadto stwierdzono obecność żyłek siarczków Fe-Ni, w&nbsp;których występują troility w&nbsp;większości odpowiadających dwuskładnikowym mieszaninom bogatym w&nbsp;nikiel troilit-godlevskit<ref name="nminerals">'''godlevskite''' – siarczek, Ni<sub>8</sub>Fe<sup>2+</sup>S<sub>8</sub>, [http://webmineral.com/data/Godlevskite.shtml Webmineral]; '''heazlewoodite''' – siarczek, Ni<sub>3</sub>S<sub>2</sub>, [http://webmineral.com/data/Heazlewoodite.shtml Webmineral]; '''beraunite''' – fosforan, Fe<sup>2+</sup>Fe<sup>3+</sup><sub>5</sub>(PO<sub>4</sub>)<sub>4</sub>(OH)<sub>5</sub>•4(H<sub>2</sub>O), [http://webmineral.com/data/Beraunite.shtml Webmineral]</ref> i&nbsp;troilit-heazlewoodit<ref name="nminerals"></ref>, a&nbsp;także fosforan supergeniczny zbliżony do beraunitu<ref name="nminerals"></ref>. W&nbsp;ostatnim rozdziale nakreślono hipotetyczny obszar, w&nbsp;którym można spodziewać się potencjalnego wystąpienia dodatkowych fragmentów meteorytów ze spadku Steinbach. Opierając się na stężeniu radionuklidu <sup>40</sup>K w&nbsp;znalezionym meteorycie, jego wiek kosmiczny można oszacowano na 70±30&nbsp;milionów lat, natomiast wiek jego uformowania na 4,56547±0,010&nbsp;miliarda&nbsp;lat.
+{{BQuote-end}}
+Publikacja Pauliš et&nbsp;al. (2020) to pierwsze tak kompleksowe opracowanie dotyczące meteorytu Steinbach. Pretekstem do jego powstania było znalezienie w&nbsp;latach 2017-19 dwóch nowych okazów tego meteorytu. Autorzy pracy wykonali tytaniczną pracę. Poza szczegółowym opisem okoliczności znalezienia nowych okazów, przeanalizowali wszystkie dostępne źródła historyczne opisujące znane dotąd okazy i&nbsp;dotychczasowe wyniki ich badań. Pozwoliło im to na weryfikację i&nbsp;uściślenie wielu informacji.
+Wykonano bardzo szczegółowe analizy mineralogiczne i chemiczne. Z&nbsp;zastosowaniem technik spektroskopii Ramana, spektroskopii gamma i&nbsp;mikroskopii elektronowej badano wszystkie istotne fazy mineralne występujące w&nbsp;meteorycie Steinbach. Szczegółowo przeanalizowano fazę krzemianową: enstatyt, trydymit; fazę siarczkową: troilit, godlevskit, heazlewoodit; fazę metaliczną stop Fe-Ni: kamacyt, taenit, plessyt; fazy wtórne: ilmenit; fosforany: beraunit; spinele: chromit; fosforki: schreibersyt. Publikacja Pauliš et&nbsp;al. (2020) to kompendium wiedzy o&nbsp;tym wyjątkowym meteorycie.
+Autorzy, a są wśród nich również znalazcy nowych okazów David Černý i&nbsp;Tomáš Malý, zapowiadają dalsze badania oraz kontynuację poszukiwań w&nbsp;terenie. [[:Category:Warto szukać|Powodzenia]]!
+== Okazy ==
+Do tej pory znane były cztery historyczne fragmenty tego meteorytu zwane: ''Gotha'' (''Grimma''), ''Steinbach'', ''Rittersgrün'' i&nbsp;''Breitenbach''. W&nbsp;latach 2017-19 znaleziono jeszcze dwa okazy (Pauliš et&nbsp;al. 2020)!
 :{| {{Table data}}
 |+
-! ''Nazwa'' || data || waga || gdzie trafiła masa główna okazu
+! ''Nazwa'' || data || waga || gdzie trafiła masa główna okazu/największe fragmenty
 |-
 | '''''Gotha''''' (''Grimma'') || przed&nbsp;1724 || ~1&nbsp;kg (917&nbsp;g; Wülfing&nbsp;1897) || Gotha
@@ Linia 43: / Linia 66: @@
 | '''''Steinbach''''' || przed 1751 || ~1,5&nbsp;kg || Wiedeń, Londyn, Berlin
 |-
-| '''''Rittersgrün''''' || 1833 || 86,5 kg || Freiberg
+| '''''Rittersgrün''''' || 1833 || 86,5 kg (173 funty) || Freiberg
 |-
 | '''''Breitenbach''''' || 1861 || 10,5&nbsp;kg || Londyn
+|-
+| ''{{Txt2Img|Steinberg_(Glucksburg_1)-1.jpg|Glucksburg&nbsp;1}}'' || 2017 || ~4&nbsp;kg || znalazca David Černý
+|-
+| ''{{Txt2Img|Steinberg_(Glucksburg_2)-1.jpg|Glucksburg&nbsp;2}}'' || 2019 || ~3,2&nbsp;kg || znalazcy David Černý i&nbsp;Tomáš Malý
 |}
+=== ''Gotha'' ===
+Pierwszy fragment meteorytu Steinbach '''''Gotha''''' (''Grimma'') został zidentyfikowany w&nbsp;1824 roku przez Stromeyera (1824) w&nbsp;zbiorach w&nbsp;Gotha wśród obiektów zakupionych 100&nbsp;lat wcześniej z&nbsp;kolekcji saksońskiego ''Berghauptmanna'' von&nbsp;Schönberga<ref name="Schönberg">może chodzić o&nbsp;Abrahama von&nbsp;Schönberg (1640-1711) byłego właściciela dużej, znanej kolekcji. Natomiast Breithaupt (1862) (za nim też Pauliš et&nbsp;al. 2020) wskazuje na Kurta Alexandera von Schönberg (1703-1761), jako poprzedniego właściciela okazu ''Gotha'' (portal Thomas Witzke)</ref> (stąd datowanie znalezienia meteorytu Steinbach na 1724&nbsp;rok w&nbsp;katalogach meteorytów). Nie udało się jednak jednoznacznie ustalić o&nbsp;jakiego von&nbsp;Schönberga chodzi.<ref name="Schönberg"></ref> Za&nbsp;Stromeyer&nbsp;(1824, s.&nbsp;2082):
+{{AQuote-begin|max-width=640px}}
+{{Wielokropek}} Das andere der erwähnten olivinartigen Fossilien findet sich in der angeblich in der Gegend von Grimma in Sachsen gefundenen meteorischen Eisenmasse, {{Kropek}}in dem Herzoglichen Naturalien-Gabinet zu Gotha verwährt wird, und in der vor hundert Jahren für das Cabinet angekauften Mineralien-Sammlung des ehemaligen Sächsischen OberBerghauptmanns von Schönberg enthalten war. Noch mit Bewilligung des hochseligen Herzogs erhielt durch die Güte des Herrn KammerRath Braun in Gotha der Hofr. Str. sowohl mehrere Bruchstucke von dieser Eisenmasse, als auch ein Paar Gramm von diesem dieselbe begleitenden Olivin.&nbsp;{{Wielokropek}}
+{{AQuote-end}}
+Ostatecznie okaz trafił do kolekcji Ernsta Friedricha von Schlotheim z&nbsp;Gotha. Sugestia związku okazu ''Gotha'' z&nbsp;lokalizacją ''Grimma'' pochodzi od Olafa Erichsen (portal Thomas Witzke), ale należałoby raczej przyjąć, że został on znaleziony w&nbsp;pobliżu trzech pozostałych fragmentów. Ważył on prawdopodobnie około 1&nbsp;kg. Według Chladniego (1819) okaz ważył kilka funtów, natomiast wg Buchnera (1863) miał 764,67&nbsp;gramy.
+{{Sparse-b}}Ciekawostka{{Sparse-e}}: Pierwsze badania okazu ''Gotha'' przeprowadził Friedrich Stromeyer (1824), który analizował „oliwin” z&nbsp;niego i&nbsp;porównywał go z&nbsp;oliwinami ziemskimi! Stwierdził on znaczne różnice, które nie powinny zaskakiwać, gdyż ten meteoryt nie zawiera oliwinu, co najwyraźniej zdezorientowało Stromeyera. I&nbsp;nie najlepiej świadczyłoby o&nbsp;jego znajomości mineralogii? Ale nawet Buchner (1863) powtarza za Stromeyerem, o&nbsp;bogatej w&nbsp;oliwin (sic!) masie („''eine olivinreiche Eisenmasse gefunden''”)!
+=== ''Steinbach'' ===
-* Pierwszy okaz meteorytu Steinbach '''''Gotha''''' (''Grimma'') został zidentyfikowany w&nbsp;1874 roku przez Stromeyera (1824) w&nbsp;zbiorach w&nbsp;Gotha wśród obiektów zakupionych 100&nbsp;lat wcześniej z&nbsp;kolekcji saksońskiego ''Berghauptmanna'' von&nbsp;Schönberga (stąd datowanie znalezienia meteorytu Steinbach na 1724&nbsp;rok w&nbsp;katalogach meteorytów). Nie udało się jednak ustalić o jakiego von&nbsp;Schönberga chodzi.<ref>może chodzić o&nbsp;Abrahama von&nbsp;Schönberg (1640-1711) byłego właściciela dużej, znanej kolekcji. Natomiast Breithaupt (1862) wskazuje na Kurta Alexandera von Schönberg (1703-1761), jako poprzedniego właściciela okazu ''Gotha'' (portal Thomas Witzke)</ref> Za&nbsp;Stromeyer&nbsp;(1824, s.&nbsp;2082):
+Drugi fragment meteorytu '''''Steinbach''''' zidentyfikował już w&nbsp;1751 roku Johann Gottlob Lehmann<ref>Johann Gottlob Lehmann (1719-1767) – niemiecki mineralog i geolog (Wikipedia (DE))</ref> (Lehmann 1751), był on w&nbsp;posiadaniu chemika Andreasa Sigismunda Marggraf<ref name="Markgraf">Andreas Sigismund Marggraf (1709-1782) – niemiecki chemik, m.in. opracował metodę wydzielania cukru z buraków, wyizolował też cynk (Wikipedia); we wcześniejszych źródłach (np. Stoy 1751) jego nazwisko jest pisane jako '''Markgraf'''</ref>. Chladni (1819, s.&nbsp;324) podaje dokładne źródło pochodzenia okazu: „''pomiędzy Eibenstock i&nbsp;Johanngeorgenstadt na hałdzie żelaza w&nbsp;zakładach mydlanych Steinbach''”:
-{{AQuote-begin |max-width=640px |align=}}
+{{AQuote-begin|max-width=640px}}
-{{Wielokropek}} Das andere der erwähnten olivinartigen Fossilien findet sich in der angeblich in der Gegend von Grimma in Sachsen gefundenen meteorischen Eisenmasse, {{Kropek}}in dem Herzoglichen Naturalien-Gabinet zu Gotha verwährt wird, und in der vor hundert Jahren für das Cabinet angekauften Mineralien-Sammlung des ehemaligen Sächsischen OberBerghauptmanns von Schönberg enthalten war. Noch mit Bewilligung des hochseligen Herzogs erhielt durch die Güte des Herrn KammerRath Braun in Gotha der Hofr. Str. sowohl mehrere Bruchstucke von dieser Eisenmasse, als auch ein Paar Gramm von diesem dieselbe begleitenden Olivin. {{Wielokropek}}
+Das zwischen {{Sparse-b}}Eibenstock{{Sparse-e}} und {{Sparse-b}}Johann Georgenstadt{{Sparse-e}} auf einer Eisenhalde bey den Steinbacher Seifenwerken gefundene Stück Gediegeneisen, welches {{Sparse-b}}Markgraf{{Sparse-e}}<ref name="Markgraf"></ref> besass&nbsp;{{Wielokropek}}
 {{AQuote-end}}
-:Ostatecznie okaz trafił do kolekcji Ernsta Friedricha von Schlotheim z&nbsp;Gotha. Sugestia związku okazu ''Gotha'' z&nbsp;lokalizacją ''Grimma'' pochodzi od Olafa Erichsen (portal Thomas Witzke), ale należałoby raczej przyjąć, że został on znaleziony w&nbsp;pobliżu trzech pozostałych fragmentów. Ważył on prawdopodobnie około 1&nbsp;kg. Według Chladniego (1819) okaz ważył kilka funtów, natomiast wg Buchnera (1863) miał 764,67&nbsp;gramy.
+Według Pauliš et al. (2020) okaz ważył ok. 1&nbsp;kg (?), a&nbsp;jego fragmenty zostały rozproszone po różnych kolekcjach. Jest on dziś bardzo rzadki, np. w&nbsp;[[Szablon:LondonNHM|NHM w&nbsp;Londynie]] zachowało się tylko 1,7&nbsp;g z&nbsp;tego okazu!
-:{{Sparse-b}}Ciekawostka{{Sparse-e}}: Pierwsze badania okazu ''Gotha'' przeprowadził Friedrich Stromeyer (1824), który analizował „oliwin” z&nbsp;niego i&nbsp;porównywał go z&nbsp;oliwinami ziemskimi! Stwierdził on znaczne różnice, które nie powinny zaskakiwać, gdyż ten meteoryt nie zawiera oliwinu, co najwyraźniej zdezorientowało Stromeyera. I&nbsp;nie najlepiej świadczyłoby o&nbsp;jego znajomości mineralogii? Ale nawet Buchner (1863) powtarza za Stromeyerem, o&nbsp;bogatej w&nbsp;oliwin (sic!) masie („''eine olivinreiche Eisenmasse gefunden''”)!
+=== ''Rittersgrün'' ===
+Trzeci fragment '''''Rittersgrün''''' został znaleziony w&nbsp;1833 roku przez robotnika leśnego Karola Augusta Reißmanna {{Txt2Img|Steinbach_(Credner_map_sektion-146).jpg|w&nbsp;''Ehrenzipfel'' na lewym zboczu nad strumieniem ''Pöhlwasser''}} (Weisbach 1876). Próbował on sprzedać znalezioną masę 86,5&nbsp;kg<ref>co odpowiada dokładnie 173&nbsp;funtom pruskim (Weisbach 1876); patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> u&nbsp;kowala i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej hucie, ale bez powodzenia. W&nbsp;1861 roku August Breithaupt został poinformowany o&nbsp;znalezisku przez majstra Krönera z&nbsp;kuźni/huty Siegelhof<ref>nieistniejące już miejsce przy ujściu Luchsbach w Pöhlwasser na drodze krajowej nr 271 między Rittersgrün i Pöhla (Wikipedia (DE))</ref> („''Herr Kröner, damals Schichtmeister auf dem Eisenhüttenwerke Siegelhof unterhalb Rittersgrün''”) i&nbsp;przejął go do kolekcji mineralogicznej Bergakademie Freiberg (Breithaupt 1861, 1862; Weisbach 1876). Okaz o&nbsp;średnicy 43&nbsp;cm został przecięty w&nbsp;Wiedniu, co zajęło 2&nbsp;miesiące (po przecięciu dwie części ważyły 110 i&nbsp;48&nbsp;funtów). Prace nadzorował Breithaupt za co otrzymał fragment wagi 18&nbsp;funtów (9&nbsp;kg). Pozostała masa główna 55,5&nbsp;kg znajduje się do dziś w&nbsp;Bergakademie Freiberg. Mniejszy fragment pocięto na mniejsze części. Większość materiału została rozprowadzona do innych muzeów i/lub sprzedany (Winkler (1878) piszę, że najmniejsze kawałki sprzedawano w&nbsp;cenie 2&nbsp;tolary za łut<ref>patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref>).
-* Drugi okaz meteorytu '''''Steinbach''''' zidentyfikował w&nbsp;1751 roku Johann Gottlob Lehamnn (1751), a&nbsp;był on w&nbsp;posiadaniu chemika Andreasa Sigismunda Marggraf<ref name="Markgraf">w najwcześniejszych źródłach (np. Stoy 1751) nazwisko jest pisane jako '''Markgraf'''</ref> zamieszkałego w&nbsp;Eibenstock. Chladni (1819, s. 324) podaje dokładne źródło pochodzenia okazu: „''pomiędzy Eibenstock i&nbsp;Johanngeorgenstadt na hałdzie żelaza w&nbsp;zakładach mydlanych Steinbach''”:
+Według Buchnera (1863) fragmenty tego okazu trafiły do zbiorów w&nbsp;[[Szablon:ViennaNHM|Wiedniu]] (1,204&nbsp;kg), [[Szablon:LondonNHM|Londynie]] (130,7&nbsp;g) i&nbsp;[[Szablon:BerlinMNHU|Berlinie]] (50,146&nbsp;g) (oraz mniejsze fragmenty do innych kolekcji). Zobacz również Stoy (1751) i&nbsp;Pötzsch (1804).
-{{AQuote-begin |max-width=640px |align=}}
-Das zwischen {{Sparse-b}}Eibenstock{{Sparse-e}} und {{Sparse-b}}Johann Georgenstadt{{Sparse-e}} auf einer Eisenhalde bey den Steinbacher Seifenwerken gefundene Stück Gediegeneisen, welches {{Sparse-b}}Markgraf{{Sparse-e}}<ref name="Markgraf"></ref> besass {{Wielokropek}}
+Winkler (1878) pisząc o podobieństwie składu mineralnego okazu z&nbsp;''Rittersgrün'' do okazów ze&nbsp;''Steinbach'' i&nbsp;''Breitenbach'' zauważa również, że <u>miejsca znalezienia tych trzech okazów są oddalone od siebie o&nbsp;około jedną milę</u>! Natomiast Breithaupt (1862) pisze, że na okazie pod milimetrową warstwą rdzawej zwietrzeliny, znajdowała się cienka jak pergamin spalona skorupa zawierająca magnetyt.
+=== ''Breitenbach'' ===
+Czwarty fragment '''''Breitenbach''''' został znaleziony w&nbsp;kwietniu 1861 roku w&nbsp;glebie na głębokości jednego łokcia {{Txt2Img|Steinbach_(Breitenbach).jpg|w&nbsp;okolicach ''Breitenbach'' (obecnie czeskie ''Potůčky'')}}. Według Buchnera (1863):
+{{AQuote-begin|max-width=640px}}
+Im April 1861 wurde zu {{Sparse-b}}Breitenbach{{Sparse-e}}, Gerichtsbezirk Platten, Kreis Elbogen in Böhmen, 3—4&nbsp;Stunden von Johanngeorgenstadt, etwa eine Elle tief in der Dammerde eine olivinreiche Eisenmasse gefunden, die ungefähr 10½&nbsp;K.&nbsp;wog.&nbsp;{{Wielokropek}}
 {{AQuote-end}}
-:Według Buchnera (1863) fragmenty tego okazu trafiły do zbiorów w&nbsp;Wiedniu (1,204&nbsp;kg), Londynie (130,7&nbsp;g) i&nbsp;Berlinie (50,146&nbsp;g) (oraz mniejsze fragmenty do innych kolekcji). Zobacz również Stoy (1751) i&nbsp;Pötzsch (1804).
+Okaz ważył 10,5 kg. W&nbsp;1863 roku większą część, fragment 7,057&nbsp;kg, kupiło [[Szablon:LondonNHM|British Museum w&nbsp;Londynie]] (nie wiadomo od kogo).<ref>pozostała część została u&nbsp;fabrykanta Rösslera z&nbsp;Hanau (Buchner 1863)</ref> Obecnie w&nbsp;Londynie znajduje się masa główna 6,23&nbsp;kg i&nbsp;fragment 689&nbsp;g.
+Okaz ''Breitenbach'' badał Story-Maskelyne (1871) i&nbsp;stwierdził, że jest on tożsamy z&nbsp;okazami ''Rittersgrün'' i&nbsp;''Steinbach''. Znalazł on w&nbsp;nim również rzekomo nowy minerał, który nazwał asmanitem<ref name="asmanit"></ref>, ale okazało się, że jest to dwutlenek krzemu trydymit, polimorficzna odmiana kwarcu.
-* Trzeci fragment '''''Rittersgrün''''' został znaleziony w&nbsp;1833 roku przez robotnika leśnego Karola Augusta Reißmanna w&nbsp;''Ehrenzipfel'' na lewym zboczu nad ''Pöhlwasser'' (Weisbach 1876). Próbował on sprzedać znalezioną masę 86,5&nbsp;kg<ref>co odpowiada dokładnie 173&nbsp;funtom pruskim (Weisbach 1876); patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> u&nbsp;kowala i&nbsp;w&nbsp;pobliskiej hucie, ale bez powodzenia. W&nbsp;1861 roku August Breithaupt został poinformowany o&nbsp;znalezisku przez majstra Krönera z&nbsp;kuźni/huty Siegelhof<ref>nieistniejące już miejsce przy ujściu Luchsbach w Pöhlwasser na drodze krajowej nr 271 między Rittersgrün i Pöhla (Wikipedia (DE))</ref> („''Herr Kröner, damals Schichtmeister auf dem Eisenhüttenwerke Siegelhof unterhalb Rittersgrün''”) i&nbsp;przejął go do kolekcji mineralogicznej Bergakademie Freiberg (Breithaupt 1861, 1862; Weisbach 1876). Okaz o&nbsp;średnicy 43&nbsp;cm został przecięty w&nbsp;Wiedniu, co zajęło 2&nbsp;miesiące. Pozostała masa główna 55,5&nbsp;kg znajduje się do dziś w&nbsp;Bergakademie Freiberg, pozostały materiał został rozprowadzony do innych muzeów i/lub sprzedany.
+=== ''Glucksburg'' ===
+'''W latach 2017-19 znaleziono jeszcze dwa okazy o&nbsp;wagach ~4 i&nbsp;~3,2&nbsp;kg''' (Pauliš et&nbsp;al. 2020). Znalazcy David Černý i&nbsp;Tomáš Malý zaproponowali dla okazów nazwy „'''''Glucksburg&nbsp;1'''''” i&nbsp;„'''''Glucksburg&nbsp;2'''''” od nazwy miejsca znalezienia („''{{Wielokropek}}naleziště obou meteoritových fragmentů na Glücksburgu u Potůčků{{Wielokropek}}''”). Znajduje się ono u&nbsp;podnóża góry ''Vrch Rudná'' (na niemieckich mapach ''Glücksburg Berg'').
-* Czwarty fragment '''''Breitenbach''''' został znaleziony w&nbsp;kwietniu 1861 roku w&nbsp;okolicach ''Breitenbach'' (obecnie czeskie ''Potůčky''), dokładnie w&nbsp;pobliżu ''Platten'' (dziś czeskie ''Horní Blatná'') w&nbsp;Czechach w&nbsp;pobliżu granicy z&nbsp;Saksonią. Okaz został znaleziony w&nbsp;glebie na głębokości jednego łokcia („''etwa eine Elle tief in der Dammerde''”) (Buchner 1863). W&nbsp;1863 roku większą część okazu kupiło British Museum w&nbsp;Londynie (nie wiadomo od kogo).<ref>pozostała część została u&nbsp;fabrykanta Rösslera z&nbsp;Hanau (Buchner 1863)</ref> Okaz ten badał Story-Maskelyne (1871) i&nbsp;stwierdził, że jest on tożsamy z&nbsp;okazami ''Rittersgrün'' i&nbsp;''Steinbach''. Znalazł on również w&nbsp;okazie ''Breitenbach'' rzekomo nowy minerał, który nazwał asmanitem<ref name="asmanit"></ref>, ale okazało się, że jest to dwutlenek krzemu trydymit, polimorficzna odmiana kwarcu.
+Okazy zostały znalezione podczas badań archeologicznych starego terenu wydobywczego<ref>od XVI wieku wydobywano tam srebro, kobalt i&nbsp;bizmut, po II&nbsp;wojnie światowej także uran; szczyt góry ''Vrch Rudná'' i&nbsp;zbocza usiane są pozostałościami dawnych robót górniczych; znajduję się tam kilkadziesiąt kilometrów tuneli górniczych, niektóre po kilkaset metrów głębokości</ref> pośród znajdowanych tam historycznych metalowych narzędzi, sieci, żużli hutniczych, itp. Pierwszy fragment znalazł David Černý w&nbsp;2017 roku w&nbsp;pobliżu skalnego nawisu nad strumieniem. Znaleziona bryła pokryta była grubą zwietrzeliną, która nie różniła się wyglądem od powszechnie znajdowanych tam metalowych artefaktów. Na jej meteorytowy charakter wskazywały jedynie cechy fakturalne. Dopiero analiza przeprowadzona w&nbsp;laboratorium w&nbsp;Barrandově wykazała wysoką zawartość niklu w&nbsp;próbce. Fragment znaleziono na głębokości 30&nbsp;cm w&nbsp;dolnej części warstwy glinowo-gliniastej ochry&nbsp;(C), która jest typowa dla terenu górniczego. {{Txt2Img|Steinberg_(Glucksburg_1)-1.jpg|Fragment „''Glucksburg&nbsp;1''”}} miał wymiary 19×16×10&nbsp;cm i&nbsp;był pokryty 3-7&nbsp;mm warstwą zwietrzeliny (limonitową) w&nbsp;której znajdowały się małe ziarna kwarcu, zwietrzałej miki i&nbsp;fyllitu ze zwietrzałego podłoża w&nbsp;dolnej części okazu. Został on podzielony na dwie większe części i&nbsp;kilka małych fragmentów. {{Txt2Img|Steinberg_(Glucksburg_1)-3.jpg|Większa część}} o&nbsp;wadze 1840&nbsp;g ma wymiary 15×11×9&nbsp;cm, mniejsza o&nbsp;wymiarach 14×10×9&nbsp;cm waży 1705&nbsp;g (Pauliš et&nbsp;al. 2020).
+Drugi okaz został znaleziony za pomocą detektora metalu w&nbsp;kwietniu 2019 roku około 135&nbsp;m na północ od pierwszego. Znajdował się na dnie małego kanału wodnego na głębokości 35&nbsp;cm, w&nbsp;podobnej ochrowej warstwie glinowo-gliniastej. Prawdopodobnie pierwotnie meteoryt znajdował się na stercie kamieni na krawędzi kanału wodnego, ale po erozji terenu i&nbsp;zniszczeniu boków kanału, osunął się na dno wraz z&nbsp;resztą kamieni. Ale mógł on być też użyty pierwotnie jako materiał skalny do budowy kanałów zaopatrujących okolicę w&nbsp;wodę? Znaleziony {{Txt2Img|Steinberg_(Glucksburg_2)-1.jpg|okaz „''Glucksburg&nbsp;2''”}} waży 3150&nbsp;g i&nbsp;ma wymiary 14×12×8,5&nbsp;cm. Znalazcami byli David Černý i&nbsp;Tomáš Malý. Dalsze poszukiwania w&nbsp;tym rejonie nie przyniosły kolejnych znalezisk (Pauliš et&nbsp;al. 2020).
-Tuček (1981) opisując rejon i&nbsp;znaleziska pisze o&nbsp;'''sześciu (sic!) znalezionych okazach''': „''Místa nálezů jsou na vrcholech obecného trojúhelníka a&nbsp;jsou od sebe vzdálena pouze 4-9&nbsp;km. Ûdajně tu bylo nalezeno celkem asi '''6&nbsp;kusů meteoritů''', vesměs se vzácným, zajímavym, velice přibuzným mineralogickým složením''”!<ref>wyróżnienie w tekście ''[[Redakcja]]''</ref>
+=== Czy było wcześniej więcej okazów? ===
+Tuček (1981) opisując rejon i&nbsp;znaleziska pisze o&nbsp;'''sześciu (sic!) znalezionych okazach''' (wyróżnienie w&nbsp;tekście [[Redakcja]]): „''Místa nálezů jsou na vrcholech obecného trojúhelníka a&nbsp;jsou od sebe vzdálena pouze 4-9&nbsp;km. Ûdajně tu bylo nalezeno celkem asi '''6&nbsp;kusů meteoritů''', vesměs se vzácným, zajímavym, velice přibuzným mineralogickým složením''”!
 <br clear="all"/>
@@ Linia 85: / Linia 134: @@
 | Freiberg, Sächs. Bergakad. || 55,5 kg || <nowiki>[</nowiki>{{Txt2Img|Steinbach_(Weisbach_1876).jpg|Rittersgrün&nbsp;mass}}<nowiki>]</nowiki>
 |-
-| London, Nat. Hist. Mus. || 7,66&nbsp;kg || [incl. 6.23kg Breitenbach&nbsp;mass]
+| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 7,66&nbsp;kg || [incl. 6.23kg Breitenbach&nbsp;mass]
 |-
-| Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ. || 3758 g || [mainly&nbsp;Rittersgrün]
+| [[Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.]] || 3758 g || [mainly&nbsp;Rittersgrün]
 |-
-| Vienna, Naturhist. Mus. || 3178 g ||
+| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 3178 g ||
 |-
 | Rome, Inst. Min. Mus. || 1179 g ||
@@ Linia 99: / Linia 148: @@
 | {{Wielokropek}}
 |-
-| [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]] || {{Txt2Img|Steinbach_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|114&nbsp;g}} || 110,0&nbsp;g (s), 4,2&nbsp;g (s)
+| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 450 g || {{Txt2Img|Steinbach_(GSI_Calcutta).jpg|płytka}} (Sen&nbsp;Gupta et&nbsp;al. 1982); negatywny przykład niewłaściwego traktowania okazów w&nbsp;muzeum!
+|-
+| '''[[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Wroclaw, Dept. Min. Petrol., Univ.]]''' || {{Txt2Img|Steinbach_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|114&nbsp;g}} || 110,0&nbsp;g (s), 4,2&nbsp;g (s)
 |-
-| Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci. || 80,6 g || {{Txt2Img|Steinbach_(University_of_Tartu).jpg|80,6 g}} fragment okazu ''Rittersgrün'' (Levinson-Lessing 1897) (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/256318 record])
+| [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 80,6 g || {{Txt2Img|Steinbach_(University_of_Tartu).jpg|80,6 g}} fragment okazu ''Rittersgrün'' (Levinson-Lessing 1897) (Geoscience collections of Estonia: [http://geokogud.info/specimen/256318 record])
 |}
@@ Linia 111: / Linia 162: @@
-Za portalem Apolda: W miejscowości Rittersgrün w Saksońskim Muzeum Kolei Wąskotorowej (''Sächsische Schmalspurbahn-Museum Rittersgrün e.V.'') znajduje się mała ekspozycja poświęcona meteorytowi Steibach, dokładniej okazowi ''Rittersgrün''. W&nbsp;gablotach zamieszczono informację o&nbsp;okolicznościach znalezienia okazu, oryginał publikacji Winklera (1878) oraz kopię okazu! (Na portalu Apolda zamieszczono [http://www.jgr-apolda.eu/index.php?topic=2819.0 zdjęcia z&nbsp;muzeum]). W&nbsp;muzeum nie ma dokładnych informacji gdzie znaleziono okaz, ale w&nbsp;niedalekim powiecie Ehrenzipfel (''Ortsteil Ehrenzipfel'') przy czerwono/niebieskim szlaku turystycznych w&nbsp;prawdopodobnym miejscu znalezienia okazu, znajduje się pamiątkowa tablica informacyjna (N50°27.488' E012°50.080').
+Za portalem Apolda: W miejscowości Rittersgrün w Saksońskim Muzeum Kolei Wąskotorowej (''Sächsische Schmalspurbahn-Museum Rittersgrün e.V.'') znajduje się mała ekspozycja poświęcona meteorytowi Steinbach, dokładniej okazowi ''Rittersgrün''. W&nbsp;gablotach zamieszczono informację o&nbsp;okolicznościach znalezienia okazu, oryginał publikacji Winklera (1878) oraz [[Meteoryty (kopie)|kopię okazu]]! (Na portalu Apolda zamieszczono [http://www.jgr-apolda.eu/index.php?topic=2819.0 zdjęcia z&nbsp;muzeum]). W&nbsp;muzeum nie ma dokładnych informacji gdzie znaleziono okaz, ale w&nbsp;niedalekim powiecie Ehrenzipfel (''Ortsteil Ehrenzipfel'') przy czerwono/niebieskim szlaku turystycznych w&nbsp;prawdopodobnym miejscu znalezienia okazu, znajduje się pamiątkowa tablica informacyjna (N50°27.488' E012°50.080').
 <br clear="all"/>
@@ Linia 117: / Linia 168: @@
 == Źródła ==
-'''Lehmann (1751)'''<ref name="OCR">teksty odczytane OCR mogą zawierać błędy</ref>
+'''Lehmann (1751)'''{{OCR-mistake|}}
-{{AQuote-begin |max-width=1000px |align=}}
+{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
 . Gediegen Eisen läugnen die allermeisten, und ich gestehe es, ich bin bishero auch unter der Zahl gewesen. Allein der unermüdete Chymicus, der Herr Marggraf<ref name="Markgraf"></ref> allhier, hat mich davon völlig überführet. Eine ansehnliche Stuffe mit ihren beyden Saalbändern, welche derselbe von Eibenstock in Sachsen besitzet, muß einen jeden davon augenscheinlich überzeugen. Es ist solches ein brauner Eisen-Stein, in welchem sehr viele grosse Stücken dergleichen gediegen Eisensitzen, welche der Magnetziehet, die sich als Drath hin und her beugen, und unter dem Hammer treiben lassen, im Feuer als ein reines Eisen schmelzen, und also würcklichen Eigenschaften eines gediegenen Eisens zeigen. Ich müste also, aus einem blossen Triebezu widersprechen, auf meiner alten Meinung beharren. Kurz, ich bin überzeugt, es giebt gewachsenes reines Eisen.
@@ Linia 127: / Linia 178: @@
-'''Pötzsch (1804)'''<ref name="OCR"></ref>
+'''Pötzsch (1804)'''{{OCR-mistake|}}
-{{AQuote-begin |max-width=1000px |align=}}
+{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
 :{{Wielokropek}} ''Gediegen Eisen vom Bergr. {{Sparse-b}}Henkel{{Sparse-e}} in einer Gilbe wahrgenommen vom Direktor {{Sparse-b}}Marggraf{{Sparse-e}}<ref name="Markgraf"></ref> auf einer Eisensteinhalde zwischen Eibenstock und Johanngeorgenstadt gefunden''
 :''Dessen Aechtheit wird bezweifelt aus eben der Gegend wovon D. {{Sparse-b}}Kretzschmar{{Sparse-e}} welches besessen desgl. vom Lic. {{Sparse-b}}Schulzen{{Sparse-e}} mit ansitzendem Schwefelkiese, eben daher vom Verfasser hat daselbst ehedem in der Grube die {{Sparse-b}}Graupenzeche{{Sparse-e}} genannt, zu 1 bis 4 und mehrern Pfunden bis 1 Centner schwer gebrochen neuerlich auf der {{Sparse-b}}Grünhayner Anhöhe{{Sparse-e}} über Tage unter Magneteisensteinbrocken gefunden''
@@ Linia 160: / Linia 211: @@
 '''Breithaupt (1861)'''
-{{AQuote-begin |max-width=1000px |align=}}
+{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
 . Herr A. {{SmallCaps-begin}}Breithaupt{{SmallCaps-end}} an Herrn {{SmallCaps-begin}}Beyrich{{SmallCaps-end}}.
@@ Linia 174: / Linia 225: @@
 '''Breithaupt (1862)'''
-Opis fragmentu ''Rittersgrün'' i wiele dodatkowych intrygujących informacji:<ref name="OCR"></ref>
+Opis fragmentu ''Rittersgrün'' i wiele dodatkowych intrygujących informacji:{{OCR-mistake|}}
-{{AQuote-begin |max-width=1000px |align=}}
+{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
 '''Vorläufige Nachricht über den Eisen - Meteorit von Rittersgriin.'''
@@ Linia 205: / Linia 256: @@
 Początek publikacji Weisbach (1876):
-{{AQuote-begin |max-width=1000px |align=}}
+{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
 Im Jahre 1833 stiess zu Rittersgrün unweit und südlich der Stadt Schwarzenberg im sächsischen Erzgebirge ein Waldarbeiter beim Ackerroden auf einen Klumpen, den er als „altes Eisen“ sowohl dem Schmied des Dorfes als einem benachbarten Hammerwerk wiederholt, doch vergeblich zum Ankauf anbot.
@@ Linia 229: / Linia 280: @@
 Fragment publikacji Credner (1886-1914, ''Erläuterungen{{Kropek}}'', s. 85-86) poświęcony okazowi ''Rittersgrün'', gdzie na opisanej {{Txt2Img|Steinbach_(Credner_map_sektion-146).jpg|mapie}} zaznaczono miejsce znalezienia okazu:
-{{AQuote-begin |max-width=1000px |align=}}
+{{AQuote-begin|max-width=1000px}}
 '''5. Der Eisenmeteorit von Rittersgrün.'''
@@ Linia 261: / Linia 312: @@
 (B) Breitenbach, (E) Eibenstock, Ehrenzipfel, (H)&nbsp;Horní&nbsp;Blatná, (J)&nbsp;Johanngeorgenstadt, (R)&nbsp;Rittersgrün, (S) Steinbach
 {{GEIcon-PlaceOfFinding}}
-Prawdopodobne miejsce znalezienia masy ''Rittersgrün''
+prawdopodobne miejsce znalezienia mas: ''Rittersgrün'' i&nbsp;''Breitenbach'' oraz lokalizacja współczesnych znalezisk ''Glucksburg&nbsp;1'' i&nbsp;''2'' o&nbsp;łącznej wadze 7&nbsp;kg
 {{GEIcon-PointGreen}}
-Położenie pamiątkowej tablicy
+położenie pamiątkowej tablicy
 {{GEIcon-Museum}}
 Saksońskie Muzeum Kolei Wąskotorowej
 {{GEIcon-Water}}
-Rzeka/strumień ''Pöhlwasser''
+rzeka/strumień ''Pöhlwasser''
 {{GEFrame-end}}
-'''Steinbach''' dzielnica '''Johanngeorgenstadt'''; '''Breitenbach''' (dzisiaj czeskie '''Potůčky'''); '''Horní Blatná''' (niem. ''Bergstadt Platten'').
+'''Steinbach''' dzielnica '''Johanngeorgenstadt'''; '''Breitenbach''' (dzisiaj czeskie '''Potůčky'''); '''Horní Blatná''' (niem. ''Platten'', ''Bergstadt Platten''). Przy granicy po stronie niemieckiej wieś '''Rittersgrün'''.
-Fragment '''''Rittersgrün''''' znaleziono w&nbsp;'''Ehrenzipfel''' na lewym zboczu nad strumieniem '''''Pöhlwasser'''''. W&nbsp;pobliżu miejsca, gdzie znaleziono fragment '''''Rittersgrün''''' znajduje się dziś pamiątkowa tablica (N50°27.488' E012°50.080') (portal Apolda).
+Według Tuček (1981) miejsca, gdzie znajdowano okazy, są oddalone od siebie o&nbsp;4-9&nbsp;km: „''Místa nálezů jsou na vrcholech obecného trojúhelníka a&nbsp;jsou od sebe vzdálena pouze 4-9&nbsp;km.{{Wielokropek}}''”
-'''Rejon, gdzie znajdowano okazy meteorytu Steinbach, jest dobrze zdefiniowany. Nie można wykluczyć, że znajdują się tam jeszcze inne bryły, być może nawet większe niż okaz ''Rittersgrün'' (Tuček 1981)? Czytając źródła dotyczące okoliczności znalezienia fragmentów ''Steinbach'' i&nbsp;''Rittersgrün'', można odnieść wrażenie, że znajdowano tam więcej brył tego meteorytu i&nbsp;mogły one podzielić los podobny do losu wielu okazów meteorytu [[Magura]]? [[:Category:Warto szukać|Warto spróbować]]!'''
+Fragment '''''Rittersgrün''''' znaleziono w&nbsp;'''Ehrenzipfel''' na lewym zboczu nad strumieniem '''''Pöhlwasser'''''.<br />
+W&nbsp;pobliżu miejsca, gdzie znaleziono fragment '''''Rittersgrün''''' znajduje się dziś pamiątkowa tablica (N50°27.488' E012°50.080') (portal Apolda).
+Według Davida Černýego fragment '''''Breitenbach''''' znaleziono w miejscowości ''Potůčky'' (niem. ''Breitenbach'') przy granicy czesko-niemieckiej (Pauliš et&nbsp;al. 2020).
+W&nbsp;latach 2017-19 znaleziono jeszcze dwa okazy ''Glucksburg 1'' i&nbsp;''2'' o&nbsp;łącznej wadze ponad 7&nbsp;kg (Pauliš et&nbsp;al. 2020).
+Rejon, gdzie znajdowano okazy meteorytu Steinbach, jest dobrze zdefiniowany. Nie można wykluczyć, że znajdują się tam jeszcze inne bryły, być może nawet większe niż okaz ''Rittersgrün'' (Tuček 1981)? Czytając źródła dotyczące okoliczności znalezienia fragmentów ''Steinbach'' i&nbsp;''Rittersgrün'', można odnieść wrażenie, że znajdowano tam więcej brył tego meteorytu i&nbsp;mogły one podzielić los podobny do losu wielu okazów meteorytu [[Magura]]?<br />
+'''[[:Category:Warto szukać|Więc warto tam jeszcze próbować!]]''' (W środku obszaru znajduje się kameralny ''Hotel-Červena Liška'' – dobra baza wypadowa dla poszukiwaczy.)
 <br clear="all"/>
 === Mapy ===
+==== Fragment ''Rittersgrün'' ====
+[[Image:Steinbach_(Credner_map_sektion-146).jpg|thumb|left|{{GEFrame-dfltWidth}}px|Miejscowości '''Steinbach''', '''Johanngeorgenstadt''', '''Rittersgrün''' oraz miejsce znalezienia fragmentu '''''Rittersgrün''''' (czerwona gwiazdka) w&nbsp;powiecie Ehrenzipfel (źródło: Credner, ''Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen'')]]
+Fragment '''''Rittersgrün''''' znaleziono w&nbsp;''Ehrenzipfel'' na lewym zboczu nad strumieniem ''Pöhlwasser''.
-[[Image:Steinbach_(Credner_map_sektion-146).jpg|thumb|left|{{GEFrame-dfltWidth}}px|Miejscowości '''Steinbach''', '''Johanngeorgenstadt''', '''Rittersgrün''' oraz miejsce znalezienia fragmentu ''Rittersgrün'' (czerwona gwiazdka) w&nbsp;powiecie Ehrenzipfel (źródło: Credner, ''Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen'')]]
+Miejsce znalezienia fragmentu '''''Rittersgrün''''' znajduje się na mapie Crednera (1886-1914, ''Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen''). Za portalem Thomas Witzke: „''Der Fundort des Rittersgrün-Exemplars ist in der Geologischen Karte verzeichnet und lässt sich so bis auf wenige Meter genau mit 50.45865°N, 12.83544°E angeben.''”
-Fragment '''''Rittersgrün''''' znaleziono w&nbsp;miejscu zaznaczonym na mapie Crednera (''Geologische Specialkarte des Königreichs Sachsen''). Za portalem Thomas Witzke: „''Der Fundort des Rittersgrün-Exemplars ist in der Geologischen Karte verzeichnet und lässt sich so bis auf wenige Meter genau mit 50.45865°N, 12.83544°E angeben.''”
+<br clear="all"/>
+==== Fragment ''Breitenbach'' ====
+[[Image:Steinbach_(Breitenbach).jpg|thumb|left|{{GEFrame-dfltWidth}}px|Miejscowość '''Potůčky''' (dawniej ''Breitenbach'') oraz prawdopodobny rejon znalezienia fragmentu '''''Breitenbach''''' (źródło: David Černý)]]
+Według Davida Černý opis miejsca znalezienia fragmentu '''''Breitenbach''''' zamieszczony u&nbsp;Buchnera (1863): „''Im April 1861 wurde zu {{Sparse-b}}Breitenbach{{Sparse-e}}, Gerichtsbezirk Platten, Kreis Elbogen in Böhmen, 3—4&nbsp;Stunden von Johanngeorgenstadt, etwa eine Elle tief in der Dammerde{{Wielokropek}}''”, należy interpretować, że było to w&nbsp;miejscu wydobywania torfu, a&nbsp;istniało tam tylko jedno takie miejsce pomiędzy ''Johanngeorgenstadt'' i&nbsp;''Breitenbach'', gdzie wydobywano torf (mapa z&nbsp;1824&nbsp;r.; środek bagien – 50.4302231°N, 12.7338967°E)
+<br clear="all"/>
+==== Fragmenty ''Glucksburg 1'' i ''Glucksburg 2'' ====
+[[Image:Steinbach_(Glucksburg-mapa).jpg|thumb|left|{{GEFrame-dfltWidth}}px|Miejsce znalezienia okazów '''''Glucksburg&nbsp;1''''' i&nbsp;'''''Glucksburg&nbsp;2''''' (czerwony krzyżyk) (źródło: Pauliš et&nbsp;al. 2020; ÚAZK)]]
+Okazy '''''Glucksburg 1''''' i '''''Glucksburg 2''''' znaleziono nad strumieniem ''Podleský potok'' (''přítok Černé'', niem. ''Streitseifner Bach'', ''Streitseifenbach'') podczas badań archeologicznych starego terenu wydobywczego („''{{Wielokropek}}naleziště obou meteoritových fragmentů na Glücksburgu u&nbsp;Potůčků{{Wielokropek}}''”) (50.429988°N, 12.759129°E) (Pauliš et&nbsp;al. 2020).
 <br clear="all"/>
@@ Linia 287: / Linia 361: @@
 == Galerie ==
-<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
+Nowo znalezione okazy meteorytu Steinbach. Więcej zdjęć okazów i&nbsp;rejonu miejsca znalezienia znajduje się w&nbsp;publikacji (Pauliš et&nbsp;al. 2020)
-File:Clark_1852_(Plate_II).jpg|'''1.'''&nbsp;Cambria, ung.{{MBD-record |name=Cambria}}; '''2.'''&nbsp;[[Braunau]], IIAB; '''3.'''&nbsp;Red River, IIIAB{{MBD-record |name=Red River}}; '''4.'''&nbsp;Steinbach (Saxony), IVA-an (źródło: [[Clark_(1852)|Clark 1852]])
+'''Fragment ''Glucksburg 1''''' (źródło: David Černý, ''za zgodą'')
+<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3">
+File:Steinberg_(Glucksburg_1_main_mass).jpg|Okaz ''Glucksburg 1''
+File:Steinberg_(Glucksburg_1)-1.jpg|Fragment ''Glucksburg 1'' przed oczyszczeniem pokryty był grubą warstwą zwietrzeliny
+File:Steinberg_(Glucksburg_1)-3.jpg|Fragment został rozbity (rozpadł się?) na dwie niemal równe części i&nbsp;kilka mniejszych kawałków
+File:Steinberg_(Glucksburg_1)-2.jpg|Wewnętrzna budowa; widoczne silne zwietrzenie okazu; faza metaliczna stanowi ok.&nbsp;⅓ objętości
+File:Steinbach_(Glucksburg_1_enstatite).jpg|Żółto-zielone kryształy enstatytu; w&nbsp;fazie metalicznej widać figury Widmanstättena
+</gallery>
+'''Fragment ''Glucksburg 2''''' (źródło: David Černý, ''za zgodą'')
+<gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3">
+File:Steinberg_(Glucksburg_2)-1.jpg|Widać silne zwietrzenie okazu ''Glucksburg&nbsp;2''
 </gallery>
+----
+Fragmenty meteorytu Steinbach w kolekcjach
 <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="3">
-File:Steinbach_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragmenty meteorytów Steinbach i&nbsp;Bitburg{{MBD-record |name=Bitburg}} (oraz Netschaëvo{{MBD-record |name=Netschaëvo}} i&nbsp;Zagora{{MBD-record |name=Zagora}}). Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] we Wrocławiu
+File:Steinbach_(Muz_Min_Wroclaw).jpg|Fragmenty meteorytów Steinbach i&nbsp;Bitburg{{MBD-record|name=Bitburg}} (oraz Netschaëvo{{MBD-record|name=Netschaëvo}} i&nbsp;Zagora{{MBD-record|name=Zagora}}). Zbiory [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego]] we Wrocławiu
-File:Steinbach_(Muz_Min_Wroclaw)_label-Freiberg.jpg|Etykieta [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|muzeum we Wrocłwiu]] dołączona do okazu meteorytu [[Steinbach]]. Fragment z&nbsp;okazu ''Rittersgrün'' pochodzący z&nbsp;kolekcji Bergakademie Freiberg (''K.S. bergacademische Minelaien-Niederlage zu Freiberg'')
+File:MMUWr_I-42-Steinbach-Freiberg.jpg|Etykieta [[Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego im. Kazimierza Maślankiewicza|muzeum we Wrocłwiu]] dołączona do okazu meteorytu [[Steinbach]]. Fragment z&nbsp;okazu ''Rittersgrün'' pochodzący z&nbsp;kolekcji Bergakademie Freiberg (''K.S. bergacademische Minelaien-Niederlage zu Freiberg'')
-File:Steinbach_(University_of_Tartu).jpg|Płytka (fragment) 80,6&nbsp;g meteorytu Steinbach ze zbiorów Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (źródło: Geoscience collections of Estonia)
+File:Steinbach_(University_of_Tartu).jpg|Płytka (fragment) 80,6&nbsp;g meteorytu Steinbach ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu]] (źródło: Geoscience collections of Estonia)
 File:Steinbach_(Woreczko_Meteorites_Collection).jpg|Płytka meteorytu [[Steinbach]] o&nbsp;wadze 2,14&nbsp;g ([http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Steinbach.htm Woreczko Meteorites Collection])
+File:Steinbach_(GSI_Calcutta).jpg|Fragment meteorytu Steinbach (450&nbsp;g, najdłuższy rozmiar 7,9&nbsp;cm) z&nbsp;kolekcji [[Szablon:CalcuttaGSI|Geological Survey of India, Calcutta]]; negatywny przykład niewłaściwego przechowywania meteorytów żelaznych!
 </gallery>
+<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
+File:Clark_1852_(Plate_II).jpg|'''1.'''&nbsp;Cambria, ung.{{MBD-record|name=Cambria}}; '''2.'''&nbsp;[[Braunau]], IIAB; '''3.'''&nbsp;Red River, IIIAB{{MBD-record|name=Red River}}; '''4.'''&nbsp;Steinbach (Saxony), IVA-an (źródło: [[Clark_(1852)|Clark 1852]])
+</gallery>
+<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
+File:Iron_meteorites_classification_(trace_elements_Ga-Ge).jpg|Izolowana grupa meteorytów żelaznych typu IVA (źródło: [[Szablon:Woźniak (2021, ASMP)|Woźniak (2021, ASMP)]])
+</gallery>
 <br clear="all"/>
@@ Linia 303: / Linia 401: @@
 == [[Bibliografia]] ==
-* {{Albinus (1589) |page=135}}
+* {{Albinus (1589)|page=135}}
 * Breithaupt August, (1861), '''''Meteoreisen''''', ''Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft'', 13, 1861, s. 148. Plik {{link-BHL|item=107988}}.
-* Breithaupt August, (1862), '''Das Ergebniss der von Herrn Dr. Rube ausgeführten Analyse des [[Steinbach|Rittersgrüner]] Meteoreisens''', ''Berg- und hüttenmännische Zeitung'' 21(8), 1862, s. 72.<ref>tylko wyniki analizy składu meteorytu wykonanej przez dra Rube</ref> Plik {{Link-HDL |hdl=2027/mdp.39015049806808}}.
+* Breithaupt August, (1862), '''Das Ergebniss der von Herrn Dr. Rube ausgeführten Analyse des [[Steinbach|Rittersgrüner]] Meteoreisens''', ''Berg- und hüttenmännische Zeitung'' 21(8), 1862, s. 72.<ref>tylko wyniki analizy składu meteorytu wykonanej przez dra Rube</ref> Plik {{Link-HDL|hdl=2027/mdp.39015049806808}}.
-* Breithaupt August, (1862), '''Vorläufige Nachricht über den Eisen-Meteorit von [[Steinbach|Rittersgrün]]''', ''Berg- und hüttenmännische Zeitung'' 21(37), 1862, s. 321-322. Plik {{Link-HDL |hdl=2027/mdp.39015049806808}}.
+* Breithaupt August, (1862), '''Vorläufige Nachricht über den Eisen-Meteorit von [[Steinbach|Rittersgrün]]''', ''Berg- und hüttenmännische Zeitung'' 21(37), 1862, s. 321-322. Plik {{Link-HDL|hdl=2027/mdp.39015049806808}}.
-* {{Buchner (1863) |page=124-126}}
+* {{Buchner (1863)|page=124-126}}
-* {{Chladni (1808) |page=379}}
+* {{Chladni (1808)|page=379}}
-* {{Chladni (1819 Wien) |page=92, 212-213, 324, 326, 433}}
+* {{Chladni (1819 Wien)|page=92, 212-213, 324, 326, 433}}
 * {{Clark (1852)}}
 * {{Credner (1886-1914)}}
+* {{Fabricius (1565)}}
+* {{Fabricius (1569)}}
 * {{Grady (2000)}}
@@ Linia 325: / Linia 427: @@
 * {{Greg (1861)}}
-* {{Kesselmeyer (1861) |page=367, 408, 413}}
+* {{Kesselmeyer (1861)|page=367, 408, 413}}
 * {{Koblitz MetBase}}
@@ Linia 331: / Linia 433: @@
 * Lang Victor von, (1870), '''Ueber den Enstatit im Meteoreisen von [[Steinbach|Breitenbach]]''', ''{{!AnP}}'', 139, Bd.&nbsp;215, 1870, s.&nbsp;315-318. Plik {{Djvu|Lang_1870_(AnP_139_215).djvu|DjVu}}.
-* {{Lehmann (1751) |page=79-80}}
+* {{Lehmann (1751)|page=79-80}}
-* {{Levinson-Lessing (1897) |page=3 [309]}}
+* {{Levinson-Lessing (1897)|page=3 [309]}}
-* {{Pötzsch (1804) |page=4-10}}
+* Pauliš Petr, Černý David, Malý Tomáš, Dolníček Zdeněk, Bohatý Martin, Ulmanová Jana, Pour Ondřej, Plášil Jakub, Malina Ondřej, Bohdálek Petr, Sýkora Ivan, Povinec Pavel P., (2020), '''Meteorit Potůčky ([[Steinbach]]): historie a nové nálezy (Česká republika) (''Meteorite Potůčky (Steinbach): history and new finds (Czech Republic)'')''', ''Bulletin Mineralogie Petrologie'', 28(1), 2020, s. 179-202. Plik {{!doi|10.46861/bmp.28.179}}.
+* {{Pötzsch (1804)|page=4-10}}
 * Ruzicka Alex, Hutson Melinda, (2006), '''Differentiation and evolution of the IVA meteorite parent body: Clues from pyroxene geochemistry in the [[Steinbach]] stony-iron meteorite''', ''Meteoritics & Planetary Science'', vol. 41(12), 2006, s. 1959-1987. Plik {{!doi|10.1111/j.1945-5100.2006.tb00463.x}}.
 * Ruzicka Alex, (2014), '''Silicate-bearing iron meteorites and their implications for the evolution of asteroidal parent bodies''', ''Chemie der Erde'', 74(1), 2014, s. 3-48. Plik {{!doi|10.1016/j.chemer.2013.10.001}}.
+* Schreiter Rudolf, (1914), '''Sachsens Meteoriten''', ''Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie'', 1914, s. 118-128.<ref>o meteorytach {{Link-MBD|code=16943|name=Nenntmannsdorf}} i&nbsp;[[Steinbach]]</ref> Plik {{Link-BHL|item=196091|pg=154}}.
 * Story-Maskelyne Nevil, (1871), '''On the mineral constituents of meteorites''', ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A'', 161, 1871, s. 359-367. Plik {{!doi|10.1098/rstl.1871.0015}}.
@@ Linia 345: / Linia 451: @@
 * Stoy Johann Freidrich, (1751), '''Nachricht von gedeigenem Eisen''', ''Hamburgisches Magazin, oder gesammlete Schriften, aus der Naturforschung und den angenehmen Wissenschaften überhaupt'', Bd. 7, 1751, s. 441-445. Plik [http://ds.ub.uni-bielefeld.de/viewer/image/1944444_009/1/ DjVu].
-* Stromeyer Friedrich, (1824), '''De Olivini, Chrysolithi et fossilis, quod cellulas et cavernulas ferri meteorici Pallasii explet, analysi chemica''', ''Göttingische Gelehrte Anzeigen'', ''208. 209. Stück'', 1824, s. 2073-2083, (s. 2082). Plik {{Link-GB |id=6ERKAAAAcAAJ}}; plik {{Link-MDZ|urn=urn:nbn:de:bvb:12-bsb10538699-4}}.
+* Stromeyer Friedrich, (1824), '''De Olivini, Chrysolithi et fossilis, quod cellulas et cavernulas ferri meteorici Pallasii explet, analysi chemica''', ''Göttingische Gelehrte Anzeigen'', ''208. 209. Stück'', 1824, s. 2073-2083, (s. 2082). Plik {{Link-GB|id=6ERKAAAAcAAJ}}; plik {{Link-MDZ|urn=urn:nbn:de:bvb:12-bsb10538699-4}}.
-* {{Tuček (1981) |page=195-195, tab. XXV}}
+* {{Tuček (1981)|page=195-195, tab. XXV}}
 * +Weisbach Albin, (1876), '''Der Eisenmeteorit von [[Steinbach|Rittersgrün]] im sächsischen Erzgebirge''', Verlag der Königlichen Bergakademie, Freiberg 1876, ss. 3. Plik [http://digital.slub-dresden.de/id477901123 DjVu].
@@ Linia 355: / Linia 461: @@
 * +Winkler Clemens, (1879), '''Chemische Untersuchung des Eisenmeteorites von [[Steinbach|Rittersgrün]]''', ''Berg- und hüttenmännische Zeitung'', 38, 1879, s. 125-126.
-* {{Wülfing (1897) |page=343-347}}
+* {{Woźniak (2021, ASMP)}}
+* {{Wülfing (1897)|page=343-347}}
 {{ Koblitz References |1=Large masses of iron were said to have fallen at Whitsuntide, 1164, in the region of Meissen, E.F.F.Chladni, Ann. Phys., 1808, 29, p.379, and between 1540-1550 a large mass of iron is said to have fallen near Grimma, E.F.F.Chladni, Die Feuer-Meteore, Wien, 1819, p.212. A mass of nearly 1kg which has been known since about 1724 in the Naturalien-Cabinett at Gotha, F.Stromeyer, Göttingische Gelehrt. Anzeig., 1824, 3, p.2082, is possibly part of the Grimma mass. A mass of about 86.5kg was found at Rittersgrün in 1833 (or 1847), A.Breithaupt, Z. Deutsch. Geol. Ges., 1861, 13, p.148, and described and analyzed, C.Winkler, Acta Leopold. Akad. Naturf., 1878, 40, 52 pp. In 1861 another mass of about 10.5kg was recovered at Breitenbach, described and analyzed, N.S.Maskelyne, Phil. Trans. Roy. Soc. London, 1871, 161, p.359. Description and analysis of Grimma mass, F.Heide, Centralblatt Min., 1923, p.69. Although the Gotha specimen (which has been shown by Heide to belong with the Steinbach masses) has been attributed to the 1540-1550 Naunhof (= Grimma) fall, there is no clear evidence on this point, nor is there any clear evidence to connect it and the other masses with the Meissen fall of 1164, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.464. New analysis, 9.08% Ni, 2.27 ppm Ga, 0.132 ppm Ge, 0.68 ppm Ir, R.Schaudy et al., Icarus, 1972, 17, p.174. Mineralogy, pyroxene Fs11, G.Dörfler et al., Tschermaks Min. Petr. Mitt., 1965, 10, p.413. Study of bronzite and clinobronzite, A.M.Reid et al., Earth Planet. Sci. Lett., 1974, 22, p.67. Study of tridymite twinning, contains monoclinic tridymite, T.Tagai et al., Mineral. J., 1977, 8, p.382. Mineralogical study of Rittersgrün mass, oxygen isotopic composition, H.J.Rösler et al., Chem. Erde, 1978, 37, p.242. Cosmic ray tracks, N.Bhandari et al., Nucl. Tracks, 1980, 4, p.213. Oxygen isotopic composition, R.N.Clayton et al., LPSC, 1983, 14, p.124 (abs.). Study of pyroxene-tridymite intergrowth, M.Prinz et al., Meteoritics, 1984, 19, p.291 (abs.). Calculation of cooling rate based on Fe-Mg ordering in orthopyroxenes, J.Ganguly et al., LPSC, 1989, 20, p.331 (abs.); see also, LPSC, 1997, 28, p.391 (abs.). Mineralogy, clues to igneous evolution of core and mantle in IVA-group parent body, E.R.D.Scott et al., Meteoritics, 1992, 27, p.287 (abs.); see also, F.Ulff-Möller et al., Meteoritics, 1992, 27, p.301 (abs.). Characteristics of high-temperature phase transition in single tridymite crystals, D.Cellai et al., Amer. Mineralogist, 1994, 79, p.606. Cooling history, H.Haack et al., LPSC, 1995, 26, p.537 (abs.). Calculation of metallographic cooling rates, K.L.Rasmussen et al., GCA, 1995, 59, p.3049. Minor and trace element chemistry of silicate inclusions, F.Ulff-Möller, GCA, 1995, 59, p.4713. Chemical and modal analysis, mineralogy and composition of silicate inclusions, relationship to other IVA silicated irons, E.R.D.Scott et al., GCA, 1996, 60, p.1615. Thermal history, TEM study of clinobronzite microstructure, H.Haack et al., GCA, 1996, 60, p.3103. Re-Os systematics, J.H.Chen et al., LPSC, 1997, 28, p.221 (abs.); see also, GCA, 1998, 62, p.3379. Physical properties, density and porosity data, G.J.Consolmagno and D.T.Britt, MAPS, 1998, 33, p.1231. Chlorine abundance, D.H.Garrison et al., MAPS, 2000, 35, p.419. Determination of cooling rate of orthopyroxene crystals, J.Ganguly and M.Stimpfl, GCA, 2000, 64, p.1291. New analysis, J.T.Wasson and J.W.Richardson, GCA, 2001, 65, p.951. Oxygen isotopic composition of tridymite and bronzite grains, P.-L.Wang et al., MAPS, 2001, 36, p.A218 (abs); see also, GCA, 2004, 68, p.1159.}}
@@ Linia 371: / Linia 479: @@
 * '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=23722 Steinbach]
+* {{LondonNHM}}
 * {{BerlinMNHU}}
 * {{ViennaNHM}}
-* {{TartuUniv}}
+* {{CalcuttaGSI}}
 * Saksońskie Muzeum Kolei Wąskotorowej w Rittersgrün – [http://www.schmalspurmuseum.de/ Sächsisches Schmalspurbahn-Museum Rittersgrün]
+* Meteoryt Steinbach w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mzk-pal.htm#steinbach katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Steinbach.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
 * Portal Apolda – [http://www.jgr-apolda.eu/index.php?topic=2819.0 Besuch in Rittersgrün (Steinbach Meteorit)]
 * Portal Thomas Witzke – [http://tw.strahlen.org/index.html Homepage von Thomas Witzke] {{SeparatorBull}} [http://tw.strahlen.org/fotoatlas1/meteorite_eisen4.html Eisenmeteorite - Fotos und Klassifikation]
-* Meteoryt Steinbach w kolekcjach polskich – [http://www.ptmet.org.pl/old/kat-mzk-pal.htm#steinbach katalog PTMet] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Steinbach.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
 * woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/Glossary.htm Słownik „meteorytowy” (''Glossary'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Minerals.htm Minerały w meteorytach (''Meteorite minerals'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Silicates.htm Krzemiany (''Silicates'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Widmanstatten.htm Figury, struktury Widmanstättena (''Widmanstätten pattern'')]
@@ Linia 386: / Linia 496: @@
 * {{MPOD|name=Steinbach}}
+* Baza hotelowa – [http://cervenaliska.cz Hotel-Červena Liška]
@@ Linia 394: / Linia 506: @@
 [[Category:Poza granicami Polski]]
+[[Category:Czechy]]
 [[Category:Niemcy]]
 [[Category:Bolidy historyczne]]
 [[Category:Warto szukać]]
+[[Category:Meteoryty żelazne]]

Steinbach →
Masa główna meteorytu Steinbach (okaz Rittersgrün) Podpis pod rysunkiem: „Hauptschnitt am Eisen-Meteorit von Rittersgrün (Natüraliche Grösse) Die rechte Hälfte ist nach der Politur, geäzt.” (źródło: Weisbach 1876)
Znalezisko
Lokalizacja	Gotha, Turyngia, Niemcy
Położenie^[1]	50°30'N, 12°30'E
Data	1724 r.
Uwagi	anomalny,^[2] syderofir (ang. siderophyre)^[3], z inkluzjami krzemianowymi
Charakterystyka
Typ	meteoryt żelazny (żelazno-kamienny?!), oktaedryt drobnoziarnisty Of (fine octahedrites) (0,3 mm^[4]), IVA-an
Masa	98 kg (plus ~7,2 kg w dwóch współczesnych znaleziskach)
Liczba okazów	cztery fragmenty (plus dwa współczesne znaleziska; Pauliš et al. 2020)
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
wg NHM Cat: Breitenbach, Eibenstock, Grimma, Johanngeorgenstadt, Rittersgrün; wg MetBase: Gotha; Glücksburg, Glucksburg