PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Krzadka (Krządka)

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
(→Linki zewnętrzne)
m (→Linki zewnętrzne)
 
(Nie pokazano 113 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
-
__NOTOC__
+
== Szukając skamieniałości ==
 +
{{VerifyLevel |level=1in}}
 +
{{InfoboxMeteorite
 +
| nazwa = Krzadka
 +
| klasa = Znalezisko (zaginiony)
 +
| mbclass = find
 +
| metbull = 12365
 +
| lokalizacja = wieś Krzątka pod Majdanem Królewskim, woj. podkarpackie, Polska
 +
| położenie = 50°22,5'N, 21°44,0'E
 +
| data = 1929
 +
| typ = meteoryt żelazny (prawdopodobnie oktaedryt bardzo gruboziarnisty, ''coarsest octahedrites'', Ogg)<ref name="octahedrites">na zdjęciach wygląda na oktaedryt drobnoziarnisty (''coarse octahedrites'',&nbsp;Og)</ref>
 +
| masa = ~2-3 kg
 +
| liczba = jeden okaz
 +
| synonimy = polska nazwa meteorytu: '''Krządka'''
 +
}}
 +
Pracownik naukowy Uniwersytetu Poznańskiego, geolog Józef Gołąb<ref name="Gołąb">'''Józef Gołąb''' (1904-1968) – polski geolog i&nbsp;hydrogeolog; obronił doktorat w&nbsp;Poznaniu w&nbsp;1930 roku, promotorem był prof. Kazimierz Wójcik, temat „''Przyczynki do znajomości wapienia tortońskiego w&nbsp;Niechobrzu''” (''inf.'' Aleksandra Wysokińska, Archiwum UAM)</ref> przebywał w&nbsp;1929 roku na ćwiczeniach wojskowych na poligonie w&nbsp;Krządce. Na stosie kamieni, zebranych przez żołnierzy, którzy ćwiczyli rzucanie sfingowanymi granatami, zobaczył kawałek skamieniałego drewna. Zachęcony znaleziskiem wykonał kilka odkrywek w&nbsp;pobliskich żwirowiskach. Na głębokości 2–2,5&nbsp;m znalazł okrągłą bryłę żelaza. Miała ona ślady skorupy obtopieniowej, była czarna, chropowata i&nbsp;ważyła 2–3&nbsp;kg. Okaz przewieziono do Poznania i&nbsp;zbadano. Meteoryt przechowywano na Uniwersytecie Poznańskim. Niestety, w&nbsp;wyniku alianckich bombardowań w&nbsp;1944&nbsp;r. budynek uniwersytetu został zburzony, a&nbsp;kamień zaginął (mamy informację, że {{Txt2Img|Krzadka_(Anne_Black).jpg|mały fragment}} tego meteorytu został sprzedany w&nbsp;2012 roku przez Anne Black; patrz → [[#Przerwany trop|Przerwany trop]]). Krządka to meteoryt żelazny, prawdopodobnie oktaedryt gruboziarnisty.
-
=== Synonimy ===
+
{{!Iron Iron}}
 +
Dzisiaj wieś nazywa się '''Krzątka'''.
-
Krządka
+
Przeglądając dostępne zdjęcia (sic!) płytek meteorytu Krzadka, widać na nich drobne figury Widmanstättena. Ich średnia grubość wynosi <2&nbsp;mm, więc jest to raczej oktaedryt drobnoziarnisty (''coarse octahedrites'', Og) czyli, tak jak dla meteorytu [[Morasko]]!
-
== Opis ==
 
-
<div style="float: left; margin-right: 12px; border: 1px solid black">
+
__TOC__
-
<googlemap lat="50.375000" lon="21.733330" zoom="11" width="400" height="300" type="map" controls="medium" scale="yes" units="meters" selector="yes">
+
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
+
-
http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Krzadka.kml
+
-
(K) 50.399533, 21.834623, wieś Krzątka (w XIX wieku miejscowość nosiła nazwę Krządka)
+
-
</googlemap>
+
-
</div>
+
-
;wg PSM
+
=== Opis wg Pokrzywnickiego (1964) ===
-
:KRZĄDKA - meteoryt został odnaleziony w 1929r. na poligonie wojskowym, na którym żołnierze zbierali kamienie mogące symulować granaty i ustawiali je w stosy. Przebywający na ćwiczeniach pracownik naukowy Uniwersytetu Poznańskiego znalazł na jednym z tych stosów kawałek skamieniałego drzewa. Zachęcony tym znaleziskiem wykonał parę odkrywek w istniejących żwirowiskach i w ten sposób na głębokości 2-2,5 m znalazł okrągłą bryłę żelaza. Bryła nosiła ślady obtopienia, powierzchnia, była czarna i chropowata. Okaz został przewieziony do Poznania i tam zbadany. Meteoryt Krządka był przechowywany do wybuchu II wojny światowej w zbiorach Zakładu Geologii i Paleontologii Uniwersytetu Poznańskiego, który został zniszczony przez lotnictwo angielskie w 1944r. Od tego czasu meteoryt ten należy uznać za zaginiony. Krządka to meteoryt żelazny, prawdopodobnie oktaedryt gruboziarnisty. - "Meteoryty Polski" J.Pokrzywnicki.
+
(''zgodnie z oryginałem'', z {{Txt2Img|Krzadka.jpg|ilustracją}})
-
;wg WYSTAWY
+
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}
-
:Geolog Józef Gołąb przebywał na ćwiczeniach wojskowych w Krządce. Na stosie kamieni (zebranych przez żołnierzy, którzy ćwiczyli rzucanie sfingowanymi granatami) zobaczył kawałek skamieniałego drewna. Zachęcony znaleziskiem wykonał kilka odkrywek w pobliskich żwirowiskach. Na głębokości 2–2,5 m znalazł okrągłą bryłę żelaza. Miała ona ślady skorupy obtopieniowej, była czarna, chropowata i ważyła 2–3 kg. Okaz przewieziono do Poznania i zbadano. Meteoryt przechowywano na Uniwersytecie Poznańskim. Niestety, w 1944 r. budy- nek został zbombardowany, a kamień zaginął. Krządka to meteoryt żelazny, prawdopodobnie oktaedryt gruboziarnisty.
+
3. METEORYT KRZĄDKA
-
Dzisiaj wieś nazywa się Krzątka.
+
W lipcu 1929 r. przebywał na ćwiczeniach wojskowych w&nbsp;okolicy wsi Krządka pod Majdanem ówczesny asystent Katedry Geologii Uniwersytetu Poznańskiego Józef Gołąb<ref name="Gołąb"></ref>, obecny profesor i&nbsp;kierownik Katedry Hydrogeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Żołnierze w&nbsp;celu ćwiczenia się w&nbsp;rzucaniu granatami zbierali rozsiane po polach kamienie i&nbsp;ustawiali je w&nbsp;stosy, aby później rzucając nimi markować rzuty granatów. Przeglądając jeden z&nbsp;takich stosów J.&nbsp;Gołąb znalazł kawałek skamieniałego drzewa. Zachęcony tym znaleziskiem wykonał parę odkrywek w&nbsp;istniejących żwirowiskach celem ewentualnego znalezienia i&nbsp;zebrania większej liczby skamieniałych okazów. Gdy znajdował się w&nbsp;jednym z&nbsp;wykopów, na głębokości 2-2,5&nbsp;m od powierzchni ziemi, zauważył w ścianie odkrywki pośród otoczaków jakąś ciemnomatową, okrągławą bryłę żelazną. Po wydobyciu jej stwierdził, że miała kształt krótkiego stożka, ze wszystkich stron gładko obtopionego oprócz podstawy, która była jakby chropowata. Okaz pokrywała czarna, w&nbsp;niektórych miejscach lśniąca otoczka.
 +
Meteoryt tkwił w osadzie żwirowym swym ostrym końcem przypuszczalnie w&nbsp;kierunku zachodnim. Wymiary jego wynosiły nie mniej niż 8&nbsp;×&nbsp;7&nbsp;cm, zaś waga 2-3&nbsp;kg. Pokłady, w&nbsp;których został znaleziony, były to żwiry mieszane z&nbsp;okresu zlodowacenia prawdopodobnie krakowskiego. Miejsce znalezienia znajdowało się około 1,5&nbsp;km na południe od wsi Krządka, leżącej o&nbsp;7,5&nbsp;km na NW od miejscowości Majdan, a&nbsp;około 18&nbsp;km od miejscowości Kolbuszowa w&nbsp;dzisiejszy województwie rzeszowskim. Przybliżone współrzędne miejsca znalezienia wynosiły: φ&nbsp;=&nbsp;50°22' – λ&nbsp;=&nbsp;21°44'. Meteoryt spadł przypuszczalnie podczas wspomnianego zlodowacenia, transfer był bowiem niedaleki.
 +
 +
[[Image:Krzadka.jpg|200px|thumb|right|'''Fig.&nbsp;1''' Meteoryt Krządka (według rysunku prof. J.&nbsp;Gołąba). ×0,5 (''Krządka Meteorite (after design by Prof. J.&nbsp;Gołąb). ×0.5'')]]
 +
Okaz został przywieziony do Poznania i tam zbadany. Jako cechę szczególną wykazywał na jednym z&nbsp;boków dwie równoległe, niegłębokie, parucentymetrowe rysy. Po oszlifowaniu około 2,5&nbsp;cm<sup>2</sup> odcinka, na tarczy metalowej przy użyciu karborundu, wykazywał nawet bez trawienia i&nbsp;bez użycia mikroskopu grubą strukturę bryłowatą. Prof. J.&nbsp;Gołąb, którego uprzejmości zawdzięczam podane informacje, skłonny jest uważać, że była to struktura Widmanstättena<ref>na wypolerowanych i&nbsp;wytrawionych słabym kwasem (najczęściej roztworem kwasu azotowego w&nbsp;alkoholu) powierzchniach przecięcia meteorytów żelaznych i&nbsp;żelazno-kamiennych, widać charakterystyczny wzór równoległych belek (lamelek) kamacytu i&nbsp;taenitu zwany '''figury Widmanstättena'''; więcej → [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Widmanstatten.htm Figury, struktury Widmanstättena]</ref> o&nbsp;szerokości belek kamacytu mniej więcej 2,5-3&nbsp;mm. Byłby to w&nbsp;takim razie bardzo grubostrukturalny oktaedryt typu (Ogg)<ref name="octahedrites"></ref>, wypadki bowiem ujawnienia się struktury Widmanstättena nawet bez trawienia – znane są w&nbsp;literaturze (Krinov 1955)<ref>{{Krinov (1955 ru)}} (nie było polskiego wydania)</ref>.
 +
 +
Okaz meteorytu Krządka przechowywany był do wybuchu II&nbsp;wojny światowej w&nbsp;zbiorach Zakładu Geologii i&nbsp;Paleontologii Uniwersytetu Poznańskiego na ul.&nbsp;Grunwaldzkiej, zniszczonego przez bomby lotnictwa angielskiego w&nbsp;1944&nbsp;r. Oglądali go nieżyjący już prof. geologii [[Indeks nazwisk#W|K.&nbsp;Wójcik]], następnie dzisiejszy profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego dr Antoni Gaweł{{Gaweł A-biogram}} i&nbsp;ówczesny student, a&nbsp;dzisiejszy dyrektor Instytutu Zoologicznego PAN, Oddział w&nbsp;Poznaniu, docent dr&nbsp;[[Indeks nazwisk#W|Aleksander Wróblewski]], którego opis okazu zgadza się z&nbsp;opisem prof.&nbsp;J.&nbsp;Gołąba.
 +
 +
Niemcy, wkrótce po zawaleniu się budynku Zakładu Geologii rozkopali gruzowisko. Czy wśród wydobytych przedmiotów znajdował się okaz z&nbsp;Krządki, stwierdzić się nie udało. Nie znaleziono go również w&nbsp;żadnym ze zbiorów w&nbsp;Polsce. Jeśli nie został on zabrany przez Niemców należy go uznać za stracony.
 +
 +
Być może, że w&nbsp;okolicy miejsca znalezienia meteorytu można by znaleźć jeszcze inne odłamy meteorytu. O&nbsp;spadku jeszcze co najmniej jednej bryły mogą świadczyć zaobserwowane na jednej z&nbsp;powierzchni meteorytu rysy ({{Txt2Img|Krzadka.jpg|fig.&nbsp;1}}), które mogły powstać przy otarciu się naszego okazu o&nbsp;przelatujący obok jakiś inny odłam (por. Pokrzywnicki – Urania, nr&nbsp;1, 1957. s.&nbsp;16-17<ref>Pokrzywnicki (1957)</ref>; Acta Geoph. Polon., Vol.&nbsp;VI, No.&nbsp;1, 1958, s.&nbsp;84-85<ref>Pokrzywnicki (1958)</ref>).
 +
{{PJQuote-end}}
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Przerwany trop ==
 +
 +
Meteoryt zgłosił do {{!MB}} Pokrzywnicki i&nbsp;jedyne informacje o&nbsp;tym meteorycie pochodzą od niego. Meteoryt Krzadka uważa się za zaginiony. Jak pisze Pokrzywnicki (1964):
 +
{{PJQuote-begin |align=left |max-width=1000px |source=Pokrzywnicki (1964)}}
 +
{{Wielokropek}} Okaz meteorytu Krządka przechowywany był do wybuchu II&nbsp;wojny światowej w&nbsp;zbiorach Zakładu Geologii i&nbsp;Paleontologii Uniwersytetu Poznańskiego na ul.&nbsp;Grunwaldzkiej, zniszczonego przez bomby lotnictwa angielskiego w&nbsp;1944&nbsp;r. {{Wielokropek}}
 +
 +
Niemcy, wkrótce po zawaleniu się budynku Zakładu Geologii rozkopali gruzowisko. Czy wśród wydobytych przedmiotów znajdował się okaz z&nbsp;Krządki, stwierdzić się nie udało. Nie znaleziono go również w&nbsp;żadnym ze zbiorów w&nbsp;Polsce. Jeśli nie został on zabrany przez Niemców należy go uznać za stracony.
 +
{{PJQuote-end}}
 +
 +
Nie udało się również ustalić, czy po wojnie prowadzono w okolicach Krzątki poszukiwania innych odłamów tego meteorytu, ani tym bardziej czy cokolwiek znaleziono?
 +
 +
[[Image:Krzadka_(Anne_Black).jpg|200px|thumb|Fragment meteorytu Krzadka o&nbsp;wadze 0,289&nbsp;g (fot.&nbsp;Anne&nbsp;Black)]]
 +
'''Meteoryt zaginął!''' Taka wersja obowiązywała dotychczas. Do dnia, gdy na stronach Anne Black<ref>Anne Black jest członkiem władz międzynarodowego stowarzyszenia kolekcjonerów meteorytów IMCA ([http://imca.cc/ International Meteorite Collectors Association])</ref> (portal [http://www.impactika.com/ Impactika.com]) na początku grudnia 2012 roku pojawiła się oferta sprzedaży okazów ze starej kolekcji. Anne Black często pośredniczy w sprzedaży meteorytów, tym razem oferowała wiele okazów rzadkich, starych i&nbsp;„z&nbsp;historią” (''wyróżnienia w&nbsp;tekście pochodzą od Redakcji''):
 +
{{BQuote-begin |max-width=480px}}
 +
''I am delighted to have acquired this collection from a&nbsp;person who has been collecting for over 20 years, who built up connections and relationships in the Meteorite World over the years and was able to acquire some extremely rare pieces, and they are even more rare now; ever heard of Bald Eagle, [[Bohumilitz]], El&nbsp;Qoseir or <u>'''Krzadka'''</u>. And this is just to name a&nbsp;few.''<ref>Impactika.com – [http://www.impactika.com/newpage.htm Old, Historical, Named Meteorites, Meteorites with a&nbsp;History!]; (''styczeń 2014'') strona uległa zmianie od czasu zredagowania hasła</ref>
 +
{{BQuote-end}}
 +
 +
Oferta rzeczywiście atrakcyjna dla kolekcjonera. Ale co zwróciło naszą uwagę? Wśród wymienionych meteorytów pojawiła się nazwa '''Krzadka'''! Zapachniało sensacją. Czy oferowany fragment pochodził z&nbsp;zaginionego okazu? Czy może z&nbsp;okazu znalezionego później? Może jednak w&nbsp;zbiorach niemieckich zachował się zaginiony okaz z&nbsp;Poznania?
 +
 +
Zapytaliśmy kustosza kolekcji berlińskiej Ansgara Greshake, czy w&nbsp;zbiorach [[:Szablon:BerlinMNHU|Museum für Naturkunde w&nbsp;Berlinie]] znajduje się meteoryt Krzadka? W&nbsp;odpowiedzi otrzymaliśmy informację, „''że nie, że meteoryt zaginął podczas wojny''” – czyli to co ustalił Pokrzywnicki. Napisaliśmy również do Anne Black. Niestety okazało się, że fragment meteorytu o&nbsp;nazwie Krzadka został już sprzedany. Nie udało nam się niestety uzyskać informacji kto był pierwotnym właścicielem sprzedawanej kolekcji, ani kto nabył ten wyjątkowo „cenny” fragment. Nie można zatem ustalić, skąd do oferowanej przez Anne Black kolekcji trafił fragment? Jakie było jego pochodzenie? Ślad się urwał.
 +
 +
Szkoda. Czy tajemnica handlowa wzięła górę, czy też pochodzenie tego fragmentu nie było do końca dobrze udokumentowane? Nie wiemy.<br />
 +
'''Meteoryt Krzadka zaginął po raz drugi.'''
 +
 +
''{{Kropek}}ale historia płata figle i toczy się dalej – dalsze szczegóły wkrótce{{Kropek}}''
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Lokalizacja ==
 +
 +
{{GEFrame-begin}}
 +
{{GEMap
 +
| htmlFileMap = wiki-Krzadka.htm
 +
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
 +
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Krzadka.kml
 +
| lat = 50.385
 +
| lon = 21.78
 +
| zoom = 11
 +
| type = roadmap
 +
}}
 +
{{GEIcon-PointRed}}
 +
wsie (K) Krzątka, (P) Pietropole
 +
{{GEIcon-PointGreen}}
 +
stara nieczynna żwirownia
 +
{{GEIcon-Coord}}
 +
współrzędne wg innych autorów
 +
{{GEFrame-end}}
 +
 +
Obecnie wieś nazywa się '''Krzątka'''. Miejsce znalezienia znajdowało się około 1,5&nbsp;km na południe od wsi Krzątka.<ref>Pokrzywnicki (1964)</ref>
 +
 +
Według portalu '''infonowadeba.pl''': „''Rozmawiając ze starszymi ludźmi na ten temat, w&nbsp;relacjach występuje trop, że: «kiedyś coś tam znaleźli w&nbsp;żwirowni między Krzątką a&nbsp;Pietropolami». Mogłoby to być prawdopodobne, gdyż za stadionem w&nbsp;Krzątce przy drodze na Pietropole znajduje się nieczynna żwirownia w&nbsp;odległości ok&nbsp;1,5&nbsp;km od centrum wsi.''”
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
=== Mapy ===
 +
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="4">
 +
File:Krzadka_(Reymanns_Special-Karte_173C_Rzeszow).jpg|'''Krządka'''. Fragment arkusza 173C ''Rzeszow'' mapy Reymanna (źródło:&nbsp;Archiwum Map&nbsp;WIG)
 +
File:Krzadka_(P47_S34_RUDNIK).jpg|'''Krzątka'''. Fragment arkusza P47 S34 mapy z&nbsp;1938&nbsp;r. (źródło:&nbsp;Archiwum Map&nbsp;WIG)
 +
File:Krzadka_(P47-S33_F-S34_D_1938-44).jpg|'''Krzątka'''. Fragment arkuszy P47&nbsp;S33F/S34D map z&nbsp;1938-44&nbsp;r. (źródło:&nbsp;Archiwum Map&nbsp;WIG)
 +
</gallery>
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 28: Linia 112:
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
-
* Pokrzywnicki Jerzy, (1958), '''The Krządka meteorite.''' ''Acta Geophys. Pol.'', vol. 6 (1), 1958, s. 84-85.
+
* {{Koblitz MetBase}}
-
* Pokrzywnicki Jerzy, (1964), '''I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich.''' ''Studia Geologica Polonica'', vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 19-20.
+
* {{Krinov (1955 ru)}}
-
== Przypisy ==
+
* Pokrzywnicki Jerzy, (1957), '''Meteoryt z [[Krzadka (Krządka)|Krządki]]''', ''Urania'', 1, 1957, s. 16-17. Plik {{Link-Urania|r=1957|n=1}}.
-
<references />
+
* Pokrzywnicki Jerzy, (1958), '''The [[Krzadka (Krządka)|Krządka]] meteorite''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. VI, nr 1, 1958, s. 84-85. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_VI_1_1958).djvu|DjVu}}.
 +
 
 +
* {{Pokrzywnicki (1964)|page=19-20}}
 +
 
 +
* Woreczko Jan, (2013), '''Doniesienia z Wiki. Szukając skamieniałości''', ''Meteoryt'', 1, 2013, s. 18. Plik {{Link-Meteoryt|r=13|n=1}}; plik {{Djvu|Krzadka_(Meteoryt_1_2013).djvu|DjVu}}.
 +
 
 +
* {{Woźniak (2021, ASMP)}}
 +
 
 +
{{Koblitz References|1=A mass of between 2 and 3kg was found in glacial gravel, and was kept in Poznan Univ. until 1944 but is now lost, J.Pokrzywnicki, Acta Geophys. Polon., 1958, 6, p.84; Urania, 1957, (1), p.16, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.251.}}
 +
{{Przypisy}}
 +
 
 +
== Zobacz również ==
 +
 
 +
* meteoryt [[Oborniki]]
 +
 
 +
* [[Indeks nazwisk]]
== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
-
* Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD]) - meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12365 Krzadka]
+
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12365 Krzadka]
-
* Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM]) - meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=12365 Krzadka]
+
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=12365 Krzadka]
-
* PSM - meteoryt [http://republika.pl/jba1/defkrz.htm Krządka]
+
 
-
* Wikipedia - [http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzątka wieś Krzątka]
+
* {{BerlinMNHU}}
 +
* Impactika.com – [http://www.impactika.com/newpage.htm Old, Historical, Named Meteorites, Meteorites with a History!]
 +
* Polski Serwis Meteorytów – meteoryt [http://www.ptmet.org.pl/old/psm/defkrz.htm Krządka]
 +
 
 +
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Widmanstatten.htm Figury, struktury Widmanstättena (''Widmanstätten pattern'')]
 +
 
 +
* Wikipedia – wieś [http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzątka Krzątka]
 +
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Gołąb Józef Gołąb]
 +
 
 +
* Portal '''infonowadeba.pl''' – [http://infonowadeba.pl/historia/meteoryt-krzadka Meteoryt Krządka]
 +
[[Category:MetBullDatabase]]
[[Category:Meteoryty polskie]]
[[Category:Meteoryty polskie]]
[[Category:Znaleziska]]
[[Category:Znaleziska]]
[[Category:Zaginione]]
[[Category:Zaginione]]
 +
[[Category:Meteoryty żelazne]]

Aktualna wersja na dzień 21:32, 16 cze 2022

Szukając skamieniałości

1in
Krzadka →
Znalezisko (zaginiony)
Lokalizacja wieś Krzątka pod Majdanem Królewskim, woj. podkarpackie, Polska
Położenie[1] 50°22,5'N, 21°44,0'E
Data 1929
Charakterystyka
Typ meteoryt żelazny (prawdopodobnie oktaedryt bardzo gruboziarnisty, coarsest octahedrites, Ogg)[2]
Masa ~2-3 kg
Liczba okazów jeden okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
polska nazwa meteorytu: Krządka

Pracownik naukowy Uniwersytetu Poznańskiego, geolog Józef Gołąb[3] przebywał w 1929 roku na ćwiczeniach wojskowych na poligonie w Krządce. Na stosie kamieni, zebranych przez żołnierzy, którzy ćwiczyli rzucanie sfingowanymi granatami, zobaczył kawałek skamieniałego drewna. Zachęcony znaleziskiem wykonał kilka odkrywek w pobliskich żwirowiskach. Na głębokości 2–2,5 m znalazł okrągłą bryłę żelaza. Miała ona ślady skorupy obtopieniowej, była czarna, chropowata i ważyła 2–3 kg. Okaz przewieziono do Poznania i zbadano. Meteoryt przechowywano na Uniwersytecie Poznańskim. Niestety, w wyniku alianckich bombardowań w 1944 r. budynek uniwersytetu został zburzony, a kamień zaginął (mamy informację, że mały fragment tego meteorytu został sprzedany w 2012 roku przez Anne Black; patrz → Przerwany trop). Krządka to meteoryt żelazny, prawdopodobnie oktaedryt gruboziarnisty.


Meteoryty żelazne typu Iron

O meteorytach żelaznych typu Iron (Woźniak 2021):

«

Grupa Iron

W Meteoritical Bulletin Database wydzielono jeszcze grupę Iron. Znajdują się w niej tak egzotyczne meteoryt, jak te znalezione na Marsie (Aeolis Mons #, Aeolis Palus #, Gusev Crater #, Meridiani Planum #).[4] Do tej grupy zaliczono również polskie artefakty z żelaza meteorytowego Wietrzno-Bobrka i Czestochowa Rakow I i II oraz zaginiony meteoryt Krzadka.

»



Dzisiaj wieś nazywa się Krzątka.

Przeglądając dostępne zdjęcia (sic!) płytek meteorytu Krzadka, widać na nich drobne figury Widmanstättena. Ich średnia grubość wynosi <2 mm, więc jest to raczej oktaedryt drobnoziarnisty (coarse octahedrites, Og) czyli, tak jak dla meteorytu Morasko!


Spis treści


Opis wg Pokrzywnickiego (1964)

(zgodnie z oryginałem, z ilustracją)

«
Pokrzywnicki (1964)

3. METEORYT KRZĄDKA

W lipcu 1929 r. przebywał na ćwiczeniach wojskowych w okolicy wsi Krządka pod Majdanem ówczesny asystent Katedry Geologii Uniwersytetu Poznańskiego Józef Gołąb[3], obecny profesor i kierownik Katedry Hydrogeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Żołnierze w celu ćwiczenia się w rzucaniu granatami zbierali rozsiane po polach kamienie i ustawiali je w stosy, aby później rzucając nimi markować rzuty granatów. Przeglądając jeden z takich stosów J. Gołąb znalazł kawałek skamieniałego drzewa. Zachęcony tym znaleziskiem wykonał parę odkrywek w istniejących żwirowiskach celem ewentualnego znalezienia i zebrania większej liczby skamieniałych okazów. Gdy znajdował się w jednym z wykopów, na głębokości 2-2,5 m od powierzchni ziemi, zauważył w ścianie odkrywki pośród otoczaków jakąś ciemnomatową, okrągławą bryłę żelazną. Po wydobyciu jej stwierdził, że miała kształt krótkiego stożka, ze wszystkich stron gładko obtopionego oprócz podstawy, która była jakby chropowata. Okaz pokrywała czarna, w niektórych miejscach lśniąca otoczka.

Meteoryt tkwił w osadzie żwirowym swym ostrym końcem przypuszczalnie w kierunku zachodnim. Wymiary jego wynosiły nie mniej niż 8 × 7 cm, zaś waga 2-3 kg. Pokłady, w których został znaleziony, były to żwiry mieszane z okresu zlodowacenia prawdopodobnie krakowskiego. Miejsce znalezienia znajdowało się około 1,5 km na południe od wsi Krządka, leżącej o 7,5 km na NW od miejscowości Majdan, a około 18 km od miejscowości Kolbuszowa w dzisiejszy województwie rzeszowskim. Przybliżone współrzędne miejsca znalezienia wynosiły: φ = 50°22' – λ = 21°44'. Meteoryt spadł przypuszczalnie podczas wspomnianego zlodowacenia, transfer był bowiem niedaleki.

Fig. 1 Meteoryt Krządka (według rysunku prof. J. Gołąba). ×0,5 (Krządka Meteorite (after design by Prof. J. Gołąb). ×0.5)

Okaz został przywieziony do Poznania i tam zbadany. Jako cechę szczególną wykazywał na jednym z boków dwie równoległe, niegłębokie, parucentymetrowe rysy. Po oszlifowaniu około 2,5 cm2 odcinka, na tarczy metalowej przy użyciu karborundu, wykazywał nawet bez trawienia i bez użycia mikroskopu grubą strukturę bryłowatą. Prof. J. Gołąb, którego uprzejmości zawdzięczam podane informacje, skłonny jest uważać, że była to struktura Widmanstättena[5] o szerokości belek kamacytu mniej więcej 2,5-3 mm. Byłby to w takim razie bardzo grubostrukturalny oktaedryt typu (Ogg)[2], wypadki bowiem ujawnienia się struktury Widmanstättena nawet bez trawienia – znane są w literaturze (Krinov 1955)[6].

Okaz meteorytu Krządka przechowywany był do wybuchu II wojny światowej w zbiorach Zakładu Geologii i Paleontologii Uniwersytetu Poznańskiego na ul. Grunwaldzkiej, zniszczonego przez bomby lotnictwa angielskiego w 1944 r. Oglądali go nieżyjący już prof. geologii K. Wójcik, następnie dzisiejszy profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego dr Antoni Gaweł[7] i ówczesny student, a dzisiejszy dyrektor Instytutu Zoologicznego PAN, Oddział w Poznaniu, docent dr Aleksander Wróblewski, którego opis okazu zgadza się z opisem prof. J. Gołąba.

Niemcy, wkrótce po zawaleniu się budynku Zakładu Geologii rozkopali gruzowisko. Czy wśród wydobytych przedmiotów znajdował się okaz z Krządki, stwierdzić się nie udało. Nie znaleziono go również w żadnym ze zbiorów w Polsce. Jeśli nie został on zabrany przez Niemców należy go uznać za stracony.

Być może, że w okolicy miejsca znalezienia meteorytu można by znaleźć jeszcze inne odłamy meteorytu. O spadku jeszcze co najmniej jednej bryły mogą świadczyć zaobserwowane na jednej z powierzchni meteorytu rysy (fig. 1), które mogły powstać przy otarciu się naszego okazu o przelatujący obok jakiś inny odłam (por. Pokrzywnicki – Urania, nr 1, 1957. s. 16-17[8]; Acta Geoph. Polon., Vol. VI, No. 1, 1958, s. 84-85[9]).

»



Przerwany trop

Meteoryt zgłosił do Meteoritical Bulletin Pokrzywnicki i jedyne informacje o tym meteorycie pochodzą od niego. Meteoryt Krzadka uważa się za zaginiony. Jak pisze Pokrzywnicki (1964):

«
Pokrzywnicki (1964)

(…) Okaz meteorytu Krządka przechowywany był do wybuchu II wojny światowej w zbiorach Zakładu Geologii i Paleontologii Uniwersytetu Poznańskiego na ul. Grunwaldzkiej, zniszczonego przez bomby lotnictwa angielskiego w 1944 r. (…)

Niemcy, wkrótce po zawaleniu się budynku Zakładu Geologii rozkopali gruzowisko. Czy wśród wydobytych przedmiotów znajdował się okaz z Krządki, stwierdzić się nie udało. Nie znaleziono go również w żadnym ze zbiorów w Polsce. Jeśli nie został on zabrany przez Niemców należy go uznać za stracony.

»


Nie udało się również ustalić, czy po wojnie prowadzono w okolicach Krzątki poszukiwania innych odłamów tego meteorytu, ani tym bardziej czy cokolwiek znaleziono?

Fragment meteorytu Krzadka o wadze 0,289 g (fot. Anne Black)

Meteoryt zaginął! Taka wersja obowiązywała dotychczas. Do dnia, gdy na stronach Anne Black[10] (portal Impactika.com) na początku grudnia 2012 roku pojawiła się oferta sprzedaży okazów ze starej kolekcji. Anne Black często pośredniczy w sprzedaży meteorytów, tym razem oferowała wiele okazów rzadkich, starych i „z historią” (wyróżnienia w tekście pochodzą od Redakcji):

«

I am delighted to have acquired this collection from a person who has been collecting for over 20 years, who built up connections and relationships in the Meteorite World over the years and was able to acquire some extremely rare pieces, and they are even more rare now; ever heard of Bald Eagle, Bohumilitz, El Qoseir or Krzadka. And this is just to name a few.[11]

»


Oferta rzeczywiście atrakcyjna dla kolekcjonera. Ale co zwróciło naszą uwagę? Wśród wymienionych meteorytów pojawiła się nazwa Krzadka! Zapachniało sensacją. Czy oferowany fragment pochodził z zaginionego okazu? Czy może z okazu znalezionego później? Może jednak w zbiorach niemieckich zachował się zaginiony okaz z Poznania?

Zapytaliśmy kustosza kolekcji berlińskiej Ansgara Greshake, czy w zbiorach Museum für Naturkunde w Berlinie znajduje się meteoryt Krzadka? W odpowiedzi otrzymaliśmy informację, „że nie, że meteoryt zaginął podczas wojny” – czyli to co ustalił Pokrzywnicki. Napisaliśmy również do Anne Black. Niestety okazało się, że fragment meteorytu o nazwie Krzadka został już sprzedany. Nie udało nam się niestety uzyskać informacji kto był pierwotnym właścicielem sprzedawanej kolekcji, ani kto nabył ten wyjątkowo „cenny” fragment. Nie można zatem ustalić, skąd do oferowanej przez Anne Black kolekcji trafił fragment? Jakie było jego pochodzenie? Ślad się urwał.

Szkoda. Czy tajemnica handlowa wzięła górę, czy też pochodzenie tego fragmentu nie było do końca dobrze udokumentowane? Nie wiemy.
Meteoryt Krzadka zaginął po raz drugi.

…ale historia płata figle i toczy się dalej – dalsze szczegóły wkrótce…


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

wsie (K) Krzątka, (P) Pietropole

stara nieczynna żwirownia

współrzędne wg innych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Obecnie wieś nazywa się Krzątka. Miejsce znalezienia znajdowało się około 1,5 km na południe od wsi Krzątka.[12]

Według portalu infonowadeba.pl: „Rozmawiając ze starszymi ludźmi na ten temat, w relacjach występuje trop, że: «kiedyś coś tam znaleźli w żwirowni między Krzątką a Pietropolami». Mogłoby to być prawdopodobne, gdyż za stadionem w Krzątce przy drodze na Pietropole znajduje się nieczynna żwirownia w odległości ok 1,5 km od centrum wsi.”


Mapy

Krządka. Fragment arkusza 173C Rzeszow mapy Reymanna (źródło: Archiwum Map WIG)

Krzątka. Fragment arkusza P47 S34 mapy z 1938 r. (źródło: Archiwum Map WIG)

Krzątka. Fragment arkuszy P47 S33F/S34D map z 1938-44 r. (źródło: Archiwum Map WIG)


Bibliografia

  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Кринов Евгений Л. (Krinov Yevgeny L.), (1955), Основы метеоритики, Гостехиздат, 1955, ss. 391.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1957), Meteoryt z Krządki, Urania, 1, 1957, s. 16-17. Plik DjvU.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1958), The Krządka meteorite, Acta Geophys. Polon., vol. VI, nr 1, 1958, s. 84-85. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Woreczko Jan, (2013), Doniesienia z Wiki. Szukając skamieniałości, Meteoryt, 1, 2013, s. 18. Plik PDF; plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Woźniak Marek, (2021), Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures), Acta Soc. Metheor. Polon., 12, 2021, s. 149-216 (abstrakt).[15] Plik ASMP; Książka abstraktów.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b na zdjęciach wygląda na oktaedryt drobnoziarnisty (coarse octahedrites, Og)
  3. ^ a b Józef Gołąb (1904-1968) – polski geolog i hydrogeolog; obronił doktorat w Poznaniu w 1930 roku, promotorem był prof. Kazimierz Wójcik, temat „Przyczynki do znajomości wapienia tortońskiego w Niechobrzu” (inf. Aleksandra Wysokińska, Archiwum UAM)
  4. ^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty na Marsie, NIE z Marsa! (Meteorites on Mars, NO martian meteorites!)
  5. ^ na wypolerowanych i wytrawionych słabym kwasem (najczęściej roztworem kwasu azotowego w alkoholu) powierzchniach przecięcia meteorytów żelaznych i żelazno-kamiennych, widać charakterystyczny wzór równoległych belek (lamelek) kamacytu i taenitu zwany figury Widmanstättena; więcej → Figury, struktury Widmanstättena
  6. ^ Кринов Евгений Л. (Krinov Yevgeny L.), (1955), Основы метеоритики, Гостехиздат, 1955, ss. 391. (nie było polskiego wydania)
  7. ^ Antoni Gaweł (1901-1989) – geolog, mineralog i petrograf; w okresie przedwojennym pracownik naukowy w Zakładzie Mineralogicznym UJ. Wikipedia – Antoni Gaweł
  8. ^ Pokrzywnicki (1957)
  9. ^ Pokrzywnicki (1958)
  10. ^ Anne Black jest członkiem władz międzynarodowego stowarzyszenia kolekcjonerów meteorytów IMCA (International Meteorite Collectors Association)
  11. ^ Impactika.com – Old, Historical, Named Meteorites, Meteorites with a History!; (styczeń 2014) strona uległa zmianie od czasu zredagowania hasła
  12. ^ Pokrzywnicki (1964)
  13. ^ pierwsze i jak na razie jedyne, tak kompleksowe opracowanie na temat polskich meteorytów; warto jednak zaznaczyć, że Jerzy Pokrzywnicki niewątpliwie obficie korzystał z wcześniejszego bibliograficznego opracowania autorstwa Zofii Gąsiorowskiej (1966, maszynopis jej pracy powstał przed 1964 rokiem), ale nigdzie w jego publikacjach nie pojawia się jej nazwisko!? (Kosiński 2014)
  14. ^ patrz → Pokrzywnicki (1964)/Kolekcje
  15. ^ więcej → woreczko.pl – Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Krzadka
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Krzadka
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Krzadka_(Krz%C4%85dka)”
Osobiste