PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Gross-Divina

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (→Kolekcje)
 
(Nie pokazano 37 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
-
#REDIRECT[[Category:Meteoryty_imperium_węgierskiego]]
+
__NOTOC__
 +
{{VerifyLevel |level=0i}}
 +
== Król wszystkich europejskich meteorytów ==
 +
{{InfoboxMeteorite
 +
| nazwa = Gross-Divina
 +
| grafika = Gross-Divina_(NHM_Budapest)-2024.jpg
 +
| opis = Masa główna (9,91 kg) meteorytu w zbiorach [[Szablon:BudapestNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie]] (fot. {{Txt2Img|Budapeszt_(Woreczko)-2024.jpg|Woreczko}})
 +
| klasa = Spadek
 +
| mbclass = fall
 +
| metbull = 11207
 +
| lokalizacja = Słowacja
 +
| położenie = 49°16'N, 18°43'E
 +
| uwagi =
 +
| data = 24 lipca 1837 r., 11:30
 +
| typ = chondryt zwyczajny H5
 +
| masa = 10,5 kg (wg Wülfinga (1897) w światowych zbiorach było w sumie 10,715 kg fragmentów)
 +
| liczba = jeden pięknie orientowany okaz
 +
| synonimy = w NHM Cat: '''Budetin''', '''Nagy-Divina''', '''Nagy-Diwina''', '''Nagydévény''', '''Velka-Divina'''; nagy-divinai; po słowacku: Divina
 +
}}
 +
24 lipca 1837 roku w słowackiej wsi Divina spadł piękny orientowany okaz chondrytu zwyczajnego. Spadkowi towarzyszył huk, a podjęty okaz był jeszcze ciepły.
 +
Okoliczności spadku i losy okazu są wyczerpująco opisane na słowackiej Wikipedii (''tłumaczenie [[OpenAI|ChatGPT]] i Google Translator, redakcja [[Redakcja|Redakcji]]''):
 +
:24 lipca 1837 roku niemal w centrum wsi spadł meteoryt, z mineralogicznego punktu widzenia chondryt. O jego upadku zachował się {{Txt2Img|Gross-Divina_(Wikipedia-Divina_Meteorit)-Markus_Lalinek.jpg|zapis w pierwszym tomie księgi parafialnej w Divinie}}:
 +
:'''„''Divina była podekscytowana dziwnym wydarzeniem 24&nbsp;lipca 1837&nbsp;roku. Tego dnia o wpół do dwunastej przed południem słońce zaćmiło się, a&nbsp;w&nbsp;odległości 40&nbsp;sążni'' [~75&nbsp;m] ''od kościoła, pod kątem 50&nbsp;stopni, w&nbsp;kierunku górnej części wsi, spadł z&nbsp;wielkim hukiem meteoryt ważący 19&nbsp;funtów wiedeńskich (1&nbsp;funt wiedeński = 56,006&nbsp;dkg)'' [~10,64&nbsp;kg]''.<ref name="jednostki"></ref> Wymiary tego meteorytu były następujące: długość 24&nbsp;cm, szerokość 23&nbsp;cm, grubość 13&nbsp;cm. Meteor ten zabrała {{Txt2Img|Gross-Divina_(Wikipedia-Csaky_Litho).jpg|wdowa hrabina Ľudmila Csáky z&nbsp;domu Lažanská}} do swojego zamku w&nbsp;Budatínie, jako cenną pamiątkę. W&nbsp;1838 roku przekazała go Muzeum Narodowemu w&nbsp;Budapeszcie, gdzie znajduje się on do dziś.''”'''
 +
 +
:Pod aktem widnieje podpis Štefana Závodníka<ref name="Závodník">'''[https://sk.wikipedia.org/wiki/Štefan_Závodník Štefan Závodník]''' – nietuzinkowa i&nbsp;bardzo zasłużona postać; m.in. pionier pszczelarstwa na Słowacji</ref>, który w&nbsp;chwili upadku meteorytu był kapelanem proboszcza Jána Lottnera. Jednakże Závodník nie był odkrywcą meteorytu. Krótko po upadku znalazł go i&nbsp;przed zniszczeniem uratował Ján Lottner, który przyniósł go, wciąż ciepłego, na plebanię w&nbsp;Divinie, a&nbsp;następnie przekazał hrabinie Csáky. Zapis w&nbsp;księdze parafialnej został wykonany dwukrotnie, na co wskazują zarówno daty (1837 i&nbsp;1838), jak i&nbsp;różnice w&nbsp;charakterze pisma. Pierwszy zapis najprawdopodobniej sporządził tuż po upadku Ján Lottner, drugi natomiast powstał kilka lat później, ponieważ Závodník podpisał się tam jako „''paroch (us) divinensis''” (proboszcz Diviny), którym został dopiero w&nbsp;1841 roku.
 +
 +
:Znany środkowoeuropejski przyrodnik Józef Sadler uznał meteoryt z&nbsp;Diviny za '''króla wszystkich europejskich meteorytów'''<ref>[[Redakcja]] nie zgadza się z opinią Józefa Sadlera, uważamy meteoryt [[Baszkówka]] za ładniejszy!</ref>, podkreślając jego wielkość, doskonały stan i&nbsp;piękny kształt. {{Txt2Img|Gross-Divina_(NHM_Vienna)-TJ21.jpg|Mniejsza część meteorytu}} znajduje się w&nbsp;zbiorach [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (Naturhistorisches Museum Wien). {{Txt2Img|Gross-Divina_(NHM_Budapest)-2024.jpg|Największa część meteorytu}} pozostaje do dziś w&nbsp;[[Szablon:BudapestNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Budapeszcie]].
 +
 +
:Dzięki mineralogowi Danielowi Ozdínowi z Katedry Mineralogii i&nbsp;Petrologii Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Komeńskiego w&nbsp;Bratysławie, na Słowację trafiło pięć wiernych [[Meteoryty (kopie)|kopii meteorytu]] z&nbsp;Diviny. Jedna z&nbsp;nich jest częścią {{Txt2Img|Gross-Divina_(Wikipedia-Pamätník_divinského_meteoritu)-Markus_Lalinek.jpg|Pomnika Meteorytu Divina}} (''Pamätníka divinského meteoritu''), który został uroczyście odsłonięty przez burmistrza Emila Molko podczas obchodów Andrzejków 29&nbsp;listopada 2014 roku. Jest to jedyny w&nbsp;ten sposób przedstawiony geologiczny pomnik na Słowacji. Z&nbsp;tej okazji Słowacka Poczta wydała {{Txt2Img|Slovenské_meteority-príležitostné_pečiatky_(POFIS).jpg|okolicznościowy stempel}} z&nbsp;motywem meteorytu z&nbsp;Diviny. Autorem okolicznościowego stempla i&nbsp;pomnika jest architekt krajobrazu Marek Sobola. Było to drugie w&nbsp;historii słowackiej filatelistyki upamiętnienie meteorytu za pomocą takiego stempla. Pierwszy został wydany w&nbsp;1997 roku i&nbsp;upamiętniał upadek meteorytu w&nbsp;[[Rumanová|Rumanovej]].
 +
 +
=== Wyjątkowej urody meteoryt ===
 +
[[Image:Gross-Divina_(Papp_2014)-fig4.jpg|thumb|left|200px|Od lewej: gipsowy odlew, wydruk&nbsp;3D i&nbsp;oryginał (Popp&nbsp;2014)]]
 +
Ze względu na swoją wyjątkową urodę, '''[[Meteoryty (kopie)|kopie]] okazu meteorytu Gross-Divina''' były wystawiane przez różne muzea i&nbsp;znajdowały się w ofercie znanych handlarzy meteorytami. Kopie miały (mają?) w&nbsp;swoich kolekcjach muzea w&nbsp;[[Szablon:ChicagoFMNH|Chicago]] i&nbsp;[[Szablon:LondonNHM|Londynie]], miał też [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|Julian Siemaszko]]. Handlowali jego kopiami [[Krantz Rheinisches Mineralien-Contor|Krantz]]{{!Krantz Bonn}} i&nbsp;[[Ward's Natural Science|Ward]]{{!Ward Rochester}}.
 +
 +
Okaz meteorytu (masa główna) wystawiany w muzeum w Budapeszcie, jest tak {{Txt2Img|Gross-Divina_(NHM_Budapest)-2024_1.jpg|doskonały w&nbsp;formie i&nbsp;stanie zachowania}}, że wygląda jak kopia.&nbsp;😊
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Spadek ==
 +
 +
Historia spadku i losy okazu według słowackiej Wikipedii:
 +
{{BQuote-begin|max-width=800px}}
 +
'''Meteorit'''
 +
 +
24. júla 1837 dopadol takmer do centra obce meteorit, z mineralogického hľadiska chondrit. O&nbsp;jeho dopade sa zachoval záznam v&nbsp;prvom zväzku divinskej farskej matriky: ''„Divinu vzrušila zvláštna udalosť 24. júla 1837. V&nbsp;tento deň o&nbsp;pol dvanástej hodine pred obedom sa slnko zatmilo a&nbsp;v&nbsp;50-stupňovom uhle v&nbsp;diaľke 40 siah od kostola v&nbsp;smere vyšného konca obce dopadol tu s&nbsp;veľkým rachotom meteor vo váhe 19&nbsp;viedenských funtov'' (1&nbsp;viedenský funt = 56,006&nbsp;dkg)''.<ref name="jednostki">patrz → [[Dawne jednostki miar i wag]]</ref> Rozmery tohto meteora (povetroňa) boli tieto: dĺžka 24&nbsp;cm, šírka 23&nbsp;cm, hrúbka 13&nbsp;cm. Meteor tento si vzala vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lažanská, do svojho hradu v&nbsp;Budatíne, čo vzácnu pamiatku a&nbsp;v&nbsp;roku 1838 ho darovala [[Szablon:BudapestNHM|Národnému múzeu v Budapešti]], kde sa dosiaľ nachádza.“'' Pod záznamom je podpísaný Štefan Závodník, v&nbsp;období pádu meteoritu kaplán u divinského farára Jána Lottnera. Závodník však nebol objaviteľom meteoritu. Krátko po páde ho našiel a&nbsp;pred zničením zachránil Ján Lottner, ktorý ho ešte teplý priniesol na divinskú faru a&nbsp;neskôr odovzdal grófke Čákyovej. Zápis v&nbsp;matrike bol vykonaný na dvakrát, ako o&nbsp;tom svedčia nielen roky (1837 a&nbsp;1838), ale aj odlišný rukopis záznamov. Prvý zápis spravil pravdepodobne tesne po páde Ján Lottner, druhý vznikol zrejme až niekoľko rokov po páde, pretože Závodník je tu podpísaný už ako ''paroch (us) divinensis'', čiže farár Divinský, ktorým sa bol až od roku 1841. Popredný stredoeurópsky prírodovedec Jozef Sadler označil meteorit z&nbsp;Diviny na základe jeho veľkosti, dokonalého stavu a&nbsp;nádherného tvaru za kráľa všetkých európskych meteoritov. Menšiu časť meteoritu má vo svojich zbierkach aj Viedenské prírodovedné múzeum ([[Szablon:ViennaNHM|Naturhistorisches Museum Wien]]).<ref>Török (1882)</ref> Najväčšia časť meteoritu zostala dodnes uložená v&nbsp;Prírodovednom múzeu v&nbsp;Budapešti. Vďaka mineralógovi Mgr. Danielovi Ozdínovi, PhD. z&nbsp;Katedry mineralógie a&nbsp;petrológie Prírodovedeckej fakulty Univerzity Komenského v&nbsp;Bratislave sa dostalo na Slovensko päť verných kópií divnského meteoritu. Jedna je súčasťou Pamätníka divinského meteoritu, ktorý slávnostne odhalil starosta Ing. Emil Molko počas Ondrejovských hodov 29.11.2014. Ide o&nbsp;jediný takto stvárnený geologický pamätník na Slovensku. Pri tejto príležitosti vydala Slovenská pošta príležitostnú pečiatku s&nbsp;motívom divinského meteoritu. Ide o&nbsp;druhé pripomenutie meteoritu vo forme príležitostnej poštovej pečiatky v&nbsp;slovenskej filatelistickej histórii. Ako prvá bola v&nbsp;roku 1997 vydaná pečiatka pripomínajúca pád meteoritu v&nbsp;[[Rumanová|Rumanovej]]. Autorom príležitostnej pečiatky a&nbsp;pamätníka je krajinný architekt Ing.&nbsp;Marek Sobola,&nbsp;PhD.
 +
{{BQuote-end}}
 +
 +
 +
Okoliczności spadku i opis okazu (Török 1882b) (tłumaczenie z węgierskiego dla {{SITENAME}}: Piotr Antypiuk; uwagi tłumacza – zaznaczone w&nbsp;tekście nawiasami kwadratowymi '''[]'''):
 +
 +
{{AQuote-begin|max-width=800px}}
 +
=== XXXIII. Magyar Birodalom meteoritjei ===
 +
 +
Dotychczas [do roku 1882] na Węgrzech obserwowano spadki dziesięciu ''meteorytów zawierających drobinki żelaza''. Niestety nie wszystkie spośród nich trafiły do Węgierskiego Muzeum Narodowego. Przedstawimy je teraz w&nbsp;kolejności chronologicznej.
 +
 +
==== <nowiki>[</nowiki>[[Gross-Divina]], chondryt zwyczajny H5] ====
 +
 +
Pierwszym z nich jest '''''nagy-divinai'''''<ref>meteoryt oznaczony na [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp_start.html mapie] jako [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp/gross-divina.html Gross-Divina]; obecnie to teren [[:Category:Słowacja|Słowacji]]</ref>, który spadł 2.&nbsp;lipca<ref>wg pozostałych źródeł meteoryt spadł 24 lipca</ref> 1837 roku o godzinie 11.30 w&nbsp;komitacie trenczyńskim między pasmami górskimi: Divina i Budatin. Upadek miał miejsce przy nieco zachmurzonym niebie, towarzyszył mu odgłos podobny do grzmotu pioruna, a&nbsp;świadkami wszystkiego byli liczni chłopi pracujący na pobliskim polu. {{sparse-b}}Jan Lottner{{sparse-e}}, diviński duchowny, który prawdopodobnie także obserwował wydarzenie, natychmiast pośpieszył na miejsce upadku, skąd zabrał, jeszcze pół godziny po zajściu pozostający ciepłym, kamień, by podarować go ziemiance, wdowie, {{sparse-b}}hrabinie Ludowice Csákyné z&nbsp;domu Lasanszky{{sparse-e}} [słow. ''vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lašanský'']<ref>hrabina zabrała go do swojego zamku w ''Budatíne''</ref>. Tylko jej patriotycznemu usposobieniu zawdzięczamy to, że ten jakże wartościowy skarb trafił do Muzeum Narodowego. O&nbsp;meteoryt bowiem zabiegało także muzeum wiedeńskie, lecz hrabina udostępniła mu kamień jedynie w&nbsp;celu obejrzenia i&nbsp; sporządzenia opisu. 17. lipca 1838 roku kamień stał się własnością Węgierskiego Muzeum Narodowego. Lottner zaś podarował muzeum wiedeńskiemu ważący 4&nbsp;łuty [~70&nbsp;g]<ref name="łut">1&nbsp; łut ≈ 0,0175&nbsp;kg</ref> fragment, który odkruszył się od kamienia w&nbsp;momencie spadku.
 +
 +
W 1844 roku {{sparse-b}}Józef Sadler{{sparse-e}}<ref name="Sadler">Sadler (1841-1845)</ref> mając na uwadze doskonały stan kamienia, jego wielkość i charakterystyczne właściwości nazwał go królem wszystkich europejskich meteorytów*. W&nbsp;istocie wówczas nim był.
 +
 +
Ze względu na swój kształt meteoryt nagy-divinai podobny jest do huby drzewnej; przez jego zaokrągloną powierzchnię biegnie bruzda dzieląca go na dwie równe części. We wspomnianej zaokrąglonej części można wyszczególnić wiele zagłębień na kształt muszli, fragment dolny zaś wolny jest od jakichkolwiek wyżłobień. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa; miejscami gładka, miejscami chropowata. Część właściwa jest koloru popielatoszarego, jaśniejszego lub ciemniejszego – w&nbsp;zależności od miejsca. Występują na niej także brązowe, rdzawe plamy i&nbsp;ciemnoszare drobne kropki w&nbsp;dużych ilościach. Widoczne są również plamy czystego żelaza i&nbsp;siarczanu żelaza. Waga meteorytu wynosi 19&nbsp;funtów [~10,6&nbsp;kg]<ref name="funt">1 funt ≈ 0,5&nbsp;kg</ref>.
 +
 +
{{Footnote-line}}
 +
: * Rocznik Towarzystwa Nauk Przyrodniczych Królewskich Węgier (''A Királyi Magyar Természettudományi Társulat Évkönyvei'') [pod redakcją Török József], I.&nbsp;tom, 35&nbsp;s.<ref name="Sadler"></ref>
 +
{{AQuote-end}}
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== Kolekcje ==
 +
 +
Masa główna meteorytu znajduje się w zbiorach [[Szablon:BudapestNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie]]. Okaz waży 9,91&nbsp;kg (24×23×13&nbsp;cm) i&nbsp;jest orientowany. Do zbiorów w&nbsp;Budapeszcie przekazała go w&nbsp;1838 roku „''vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lažanská''”.
 +
 +
Fragmenty meteorytu Gross-Divina znajdują się tylko w&nbsp;kilku kolekcjach (suma wag 10,211 kg):
 +
:{| {{Koblitz Repository}}
 +
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi
 +
|-
 +
| [[Budapest, Nat. Mus.]] || 9,91&nbsp;kg || {{Txt2Img|Gross-Divina_(NHM_Budapest)-2024.jpg|[main mass]}}
 +
|-
 +
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 215 g || wg katalogu muzeum dwa fragmenty: 0,828 i&nbsp;213&nbsp;g
 +
|-
 +
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 66,5 g || fragment ze skorupą ({{Txt2Img|Gross-Divina (NHM Vienna)-TJ21.jpg‎|64,46&nbsp;g}})
 +
|-
 +
| Rome, Vatican Observatory Colln. || 9,4 g ||
 +
|-
 +
| [[Chicago, Field Mus. Nat. Hist.]] || 4,6 g || wg katalogu muzeum dwa fragmenty: 0,54 i&nbsp;4,1&nbsp;g
 +
|-
 +
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 3 g ||
 +
|-
 +
| [[Tübingen, Min.-Petrogr. Inst.]] || 1,8 g ||
 +
|-
 +
| [[Calcutta, Mus. Geol. Surv. India]] || 0,7 g ||
 +
|}
 +
Brak fragmentów tego meteorytu w polskich zbiorach.
 +
 +
 +
[[Image:Gross-Divina_(Papp_2014)-fig1.jpg|thumb|right|200px|Schemat pobranych próbek meteorytu; w&nbsp;latach 1864–1868 pobrano ~290&nbsp;g, ~85&nbsp;cm³ (Popp 2014)]]
 +
Według Wülfinga (1897) pod koniec XIX wieku w&nbsp;kolekcjach znajdowało się w&nbsp;sumie '''10715&nbsp;g''' fragmentów meteorytu Gross-Divina (poza kolekcją w&nbsp;Budapeszcie znajdowało się 355&nbsp;g fragmentów):
 +
:{| {{Koblitz Repository}}
 +
! zbiór !! waga&nbsp;fragmentów<br />(Wülfing&nbsp;1897) !! uwagi
 +
|-
 +
| Böhm || 5 g || kolekcjoner z Wiednia
 +
|-
 +
| [[Szablon:BudapestNHM|Budapest]] || 10&thinsp;360&nbsp;g || masa główna
 +
|-
 +
| [[Szablon:CalcuttaGSI|Calcutta]] || 1&nbsp;g ||
 +
|-
 +
| [[Szablon:LondonNHM|London, B.M.]] || 3 g ||
 +
|-
 +
| Neumann || 15&nbsp;g || kolekcjoner Max Neumann z&nbsp;Graz
 +
|-
 +
| [[Szablon:ParisMNHN|Paris, M.]] || 260 g ||
 +
|-
 +
| [[Bibliografia/Siemaszko Julian Iwanowicz|v. Siemaszko]] || 3&nbsp;g || wg katalogu Siemaszko&nbsp;(1891) 2,8&nbsp;g i&nbsp;kopia okazu
 +
|-
 +
| [[Szablon:TübingenMPI|Tübingen]] || 4 g ||
 +
|-
 +
| [[Szablon:ViennaNHM|Wien, H.M.*)]] || 64 g ||
 +
|}
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
=== Źródła ===
 +
 +
* '''''Allgemeine Zeitung'', nr 239, 1837, s. 1911'''
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Gross-Divina_(Allgemeine_Zeitung_1837).jpg|200px|thumb|left|''Allgemeine Zeitung'' (1837)]]
 +
|
 +
|}
 +
 +
* '''Buchner (1861)'''
 +
:{| {{Old sources}}
 +
|{{sparse-b}}Gross-Divina{{sparse-e}}, Ungarn, 1837, Juli 24.<br />
 +
'''A. Allg. Z.''' 1837, Aug. 27.<sup>1)</sup> '''IbM.''' 1840, 89. '''PAErgb. 4''', 356, 429. '''Pa.''' 79. '''Ha.''' 85.
 +
|}
 +
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]
 +
:1) {{Txt2Img|Gross-Divina_(Allgemeine_Zeitung_1837).jpg|''Allgemeine Zeitung'', nr 239, 1837}}; <del>''Allgemeine preußische Staats-Zeitung'', nr 237, 1837; plik {{Link-MDZ |urn=urn:nbn:de:bvb:12-bsb10486443-5 |pg=235}}</del>
 +
 +
== Lokalizacja ==
 +
 +
{{GEFrame-begin}}
 +
{{GEMap
 +
| htmlFileMap = wiki-Gross-Divina.htm
 +
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Slovakia-MM.kml
 +
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Gross-Divina-fit.kml
 +
| lat = 49.270
 +
| lon = 18.695
 +
| zoom = 10
 +
| type = roadmap
 +
}}
 +
{{GEIcon-PointRed}}
 +
(D) Divina
 +
{{GEIcon-PointGreen}}
 +
położenie pamiątkowego pomnika
 +
{{GEIcon-House}}
 +
Kościół św. Andrzeja
 +
{{GEFrame-end}}
 +
 +
W centrum wsi '''Divina''' znajduje się {{Txt2Img|Gross-Divina_(Wikipedia-Pamätník_divinského_meteoritu)-Markus_Lalinek.jpg|pamiątkowy pomnik}} z elementem [[Meteoryty (kopie)|kopii okazu]] poświęcony spadkowi meteorytu.
 +
 +
W okresie spadku meteorytu wieś nazywała się '''''Welká Diwina''''' (''Veľka Divina''). Świadek spadku '''Štefana Závodník'''<ref name="Závodník"></ref> był kapelanem i proboszczem w Kościele św. Andrzeja w Divinie (''Kostol svätého Ondreja (Divina)'').
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
=== Mapy ===
 +
 +
== Galerie ==
 +
 +
Masa główna meteorytu Gross-Divina w zbiorach [[Szablon:BudapestNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie]] (fot. {{Txt2Img|Budapeszt_(Woreczko)-2024.jpg|Woreczko}} i {{Txt2Img|Budapeszt_(Wadi)-2024.jpg|Wadi}})
 +
<gallery caption="" widths="240px" heights="180px" perrow="3">
 +
File:Gross-Divina_(NHM_Budapest)-2024.jpg|Masa główna (9,91 kg) meteorytu [[Gross-Divina]]
 +
File:Gross-Divina_(NHM_Budapest)-2024_1.jpg|Szczegóły powierzchni {{Txt2Img|Gross-Divina_(Haidinger_1860l).jpg|orientowanego}} meteorytu [[Gross-Divina]]; regmaglipty i&nbsp;linie spływu (ang. ''flow lines'')
 +
File:Gross-Divina_Nagy-Borové_(NHM_Budapest)-2024.jpg|Masy główne meteorytów [[Gross-Divina]] i&nbsp;[[Nagy-Borové]]
 +
File:Gross-Divina_main_mass_(NHM_Budapest).jpg|Masa główna chondrytu zwyczajnego H5 [[Gross-Divina]]. Po lewej stronie dwa okazy meteorytu [[Mocs]] (8,465 i&nbsp;2,235&nbsp;kg), w&nbsp;prawym dolnym rogu meteoryt [[Ofehértó]]
 +
File:Gross-Divina_main_mass_(NHM_Budapest)_(Krzysztof_Szopa).jpg|Masa główna meteorytu [[Gross-Divina]] (fot. Krzysztof Szopa)
 +
</gallery>
 +
 +
 +
<gallery caption="" widths="240px" heights="240px" perrow="3">
 +
File:Gross-Divina (NHM Vienna)-TJ21.jpg‎|Fragment meteorytu [[Gross-Divina]] (64,46&nbsp;g) w&nbsp;zbiorach [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. {{Txt2Img|Tomek i Jarkko (NHM Vienna)-TJ21-1.jpg‎|Tomasz Jakubowski}}; stan: ''czerwiec 2021&nbsp;r.'')
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Źródło: Popp&nbsp;(2014)
 +
<gallery caption="" widths="240px" heights="100px" perrow="3">
 +
File:Gross-Divina_(Papp_2014)-fig1.jpg|'''Fig. 1.''' Schemat pobranych próbek meteorytu; w&nbsp;latach 1864–1868 pobrano ~290&nbsp;g, ~85&nbsp;cm³ („''View of the Gross-Divina meteorite ([[Szablon:Haidinger (1860 Leitform)|Haidinger 1860, Plate&nbsp;II, Fig.&nbsp;3]]), based on a&nbsp;drawing made in 1838 (left), the virtual 3D model from the same view, the area of sampling is outlined (~290&nbsp;g, ~85&nbsp;cm³ sample was removed between 1864–1868)''”)
 +
File:Gross-Divina_(Papp_2014)-fig4.jpg|'''Fig. 4.'''Od lewej: gipsowy odlew, wydruk&nbsp;3D i&nbsp;oryginał („''The Gross-Divina meteorite, (from left to right:) plaster cast, 3D-printed replica, original specimen (photo M.&nbsp;Jánosi)''”)
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Źródła: Haidinger (1860, 1869)
 +
<gallery caption="" widths="240px" heights="240px" perrow="3">
 +
File:Gross-Divina_(Haidinger_1860l).jpg|(Haidinger 1860)
 +
File:Gross-Divina_(Haidinger_1869).jpg|(Haidinger 1869)
 +
</gallery>
 +
 +
 +
Historia i współczesność
 +
<gallery caption="" widths="170px" heights="240px" perrow="4">
 +
File:Gross-Divina_(Wikipedia-Divina_Meteorit)-Markus_Lalinek.jpg|Zapis w&nbsp;księdze parafialnej o&nbsp;spadku („''Historický zápis o&nbsp;divinskom meteorite''”)
 +
File:Gross-Divina_(Wikipedia-Csaky_Litho).jpg|Hrabina Ľudmila Čákyová z&nbsp;domu Lažanská z&nbsp;Bukovej (*1800–†1882) z&nbsp;synem Ladislavem Čáky, litografia Jozefa Kriehubera, 1839 („''Grófka Ľudmila Čákyová, rodená Lažanská z&nbsp;Bukovej, (*1800–†1882) so synom Ladislavom Čákym, litografia Jozefa Kriehubera, 1839''”)
 +
File:Gross-Divina_(Wikipedia-Pamätník_divinského_meteoritu)-Markus_Lalinek.jpg|Pomnik meteorytu („''Pamätník divinského meteoritu''”) (patrz → [[Gross-Divina (pomnik)]])
 +
File:Slovenské_meteority-príležitostné_pečiatky_(POFIS).jpg|Okolicznościowe stemple wydane przez słowacką pocztę upamiętniające meteoryty Gross-Divina i&nbsp;[[Rumanová]]
 +
</gallery>
 +
 +
<br clear="all"/>
 +
 +
== [[Bibliografia]] ==
 +
 +
* ''Allgemeine Zeitung'', nr 239, 1837, s. 1911. Plik {{Link-MDZ|urn=urn:nbn:de:bvb:12-bsb10504831-5|pg=851}}.
 +
 +
* {{Buchner (1861)}}
 +
 +
* {{Haidinger (1860 Leitform)}}
 +
 +
* {{Haidinger (1869)}}
 +
 +
* {{Kesselmeyer (1861)|page=informacji o '''[[Gross-Divina]]''', '''[[Milena]]'''}}
 +
 +
* {{Koblitz MetBase}}
 +
 +
* {{Kosiński (1996slow)}}
 +
 +
* {{Kosiński (1997slow)}}
 +
 +
* Papp Gábor, (2014), '''„[[Gross-Divina]], rendelésre” – a nagydivényi meteorit másolatának elkészítése 3D-nyomtatással (a meteorithullás és a példány rövid történetével) (''“Gross-Divina on demand” – making of a meteorite replica by 3D printing (with a brief history of the meteorite fall and the specimen)'')''', ''Annales historico-naturales Musei nationalis hungarici'', 106, 2014, s. 53-70. Plik [http://real.mtak.hu/24190/ PDF].
 +
 +
* {{Ravasz (1969)}}
 +
 +
* {{Sadler (1841-1845)|page=35-37}}
 +
 +
* {{Tokody (1951)}}
 +
 +
* {{Török (1882a)}}
 +
 +
* {{Török (1882b)}}
 +
 +
* {{Wülfing (1897)|page=133}}
 +
 +
{{Koblitz References |1=A stone of about 10.5kg fell, D.Zipser, Neues Jahrb. Min., 1840, p.89, G.von Boguslawski, Ann. Phys., 1854, 4, (suppl.), p.356, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.184. Olivine Fa19, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Noble gas analysis, L.Schultz and H.W.Weber, MAPS, 2003, 38, No. 7 (Suppl.), p.A38 (abs.). Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}
 +
 +
{{Przypisy}}
 +
 +
== Zobacz również ==
 +
 +
* meteoryty: [[Baszkówka]], [[Nagy-Borové]], [[Rumanová]]
 +
* [[Gross-Divina (pomnik)]]
 +
 +
* [[Szablon:BudapestNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie]]
 +
* [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w Wiednniu]]
 +
 +
* [[Dawne jednostki miar i wag]]
 +
 +
== Linki zewnętrzne ==
 +
 +
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=11207  Gross-Divina]
 +
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=11207 Gross-Divina]
 +
 +
* {{BudapestNHM}}
 +
* {{ViennaNHM}}
 +
 +
* Wikipedia (SK) – [https://sk.wikipedia.org/wiki/Divina_(obec) Divina (obec)]
 +
* Wikipedia (SK) – [https://sk.wikipedia.org/wiki/Štefan_Závodník Štefan Závodník]
 +
 +
 +
[[Category:Poza granicami Polski]]
[[Category:Słowacja]]
[[Category:Słowacja]]
 +
[[Category:Meteoryty imperium węgierskiego]]

Aktualna wersja na dzień 22:05, 6 sty 2025

0i

Król wszystkich europejskich meteorytów

Gross-Divina →
Gross-Divina (NHM Budapest)-2024.jpg
Masa główna (9,91 kg) meteorytu w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Woreczko)
Spadek
Lokalizacja Słowacja
Położenie[1] 49°16'N, 18°43'E
Data 24 lipca 1837 r., 11:30
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H5
Masa 10,5 kg (wg Wülfinga (1897) w światowych zbiorach było w sumie 10,715 kg fragmentów)
Liczba okazów jeden pięknie orientowany okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Budetin, Nagy-Divina, Nagy-Diwina, Nagydévény, Velka-Divina; nagy-divinai; po słowacku: Divina

24 lipca 1837 roku w słowackiej wsi Divina spadł piękny orientowany okaz chondrytu zwyczajnego. Spadkowi towarzyszył huk, a podjęty okaz był jeszcze ciepły.

Okoliczności spadku i losy okazu są wyczerpująco opisane na słowackiej Wikipedii (tłumaczenie ChatGPT i Google Translator, redakcja Redakcji):

24 lipca 1837 roku niemal w centrum wsi spadł meteoryt, z mineralogicznego punktu widzenia chondryt. O jego upadku zachował się zapis w pierwszym tomie księgi parafialnej w Divinie:
„Divina była podekscytowana dziwnym wydarzeniem 24 lipca 1837 roku. Tego dnia o wpół do dwunastej przed południem słońce zaćmiło się, a w odległości 40 sążni [~75 m] od kościoła, pod kątem 50 stopni, w kierunku górnej części wsi, spadł z wielkim hukiem meteoryt ważący 19 funtów wiedeńskich (1 funt wiedeński = 56,006 dkg) [~10,64 kg].[2] Wymiary tego meteorytu były następujące: długość 24 cm, szerokość 23 cm, grubość 13 cm. Meteor ten zabrała wdowa hrabina Ľudmila Csáky z domu Lažanská do swojego zamku w Budatínie, jako cenną pamiątkę. W 1838 roku przekazała go Muzeum Narodowemu w Budapeszcie, gdzie znajduje się on do dziś.”
Pod aktem widnieje podpis Štefana Závodníka[3], który w chwili upadku meteorytu był kapelanem proboszcza Jána Lottnera. Jednakże Závodník nie był odkrywcą meteorytu. Krótko po upadku znalazł go i przed zniszczeniem uratował Ján Lottner, który przyniósł go, wciąż ciepłego, na plebanię w Divinie, a następnie przekazał hrabinie Csáky. Zapis w księdze parafialnej został wykonany dwukrotnie, na co wskazują zarówno daty (1837 i 1838), jak i różnice w charakterze pisma. Pierwszy zapis najprawdopodobniej sporządził tuż po upadku Ján Lottner, drugi natomiast powstał kilka lat później, ponieważ Závodník podpisał się tam jako „paroch (us) divinensis” (proboszcz Diviny), którym został dopiero w 1841 roku.
Znany środkowoeuropejski przyrodnik Józef Sadler uznał meteoryt z Diviny za króla wszystkich europejskich meteorytów[4], podkreślając jego wielkość, doskonały stan i piękny kształt. Mniejsza część meteorytu znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Naturhistorisches Museum Wien). Największa część meteorytu pozostaje do dziś w Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie.
Dzięki mineralogowi Danielowi Ozdínowi z Katedry Mineralogii i Petrologii Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie, na Słowację trafiło pięć wiernych kopii meteorytu z Diviny. Jedna z nich jest częścią Pomnika Meteorytu Divina (Pamätníka divinského meteoritu), który został uroczyście odsłonięty przez burmistrza Emila Molko podczas obchodów Andrzejków 29 listopada 2014 roku. Jest to jedyny w ten sposób przedstawiony geologiczny pomnik na Słowacji. Z tej okazji Słowacka Poczta wydała okolicznościowy stempel z motywem meteorytu z Diviny. Autorem okolicznościowego stempla i pomnika jest architekt krajobrazu Marek Sobola. Było to drugie w historii słowackiej filatelistyki upamiętnienie meteorytu za pomocą takiego stempla. Pierwszy został wydany w 1997 roku i upamiętniał upadek meteorytu w Rumanovej.

Wyjątkowej urody meteoryt

Od lewej: gipsowy odlew, wydruk 3D i oryginał (Popp 2014)

Ze względu na swoją wyjątkową urodę, kopie okazu meteorytu Gross-Divina były wystawiane przez różne muzea i znajdowały się w ofercie znanych handlarzy meteorytami. Kopie miały (mają?) w swoich kolekcjach muzea w Chicago i Londynie, miał też Julian Siemaszko. Handlowali jego kopiami Krantz[5] i Ward[6].

Okaz meteorytu (masa główna) wystawiany w muzeum w Budapeszcie, jest tak doskonały w formie i stanie zachowania, że wygląda jak kopia. 😊


Spadek

Historia spadku i losy okazu według słowackiej Wikipedii:

«

Meteorit

24. júla 1837 dopadol takmer do centra obce meteorit, z mineralogického hľadiska chondrit. O jeho dopade sa zachoval záznam v prvom zväzku divinskej farskej matriky: „Divinu vzrušila zvláštna udalosť 24. júla 1837. V tento deň o pol dvanástej hodine pred obedom sa slnko zatmilo a v 50-stupňovom uhle v diaľke 40 siah od kostola v smere vyšného konca obce dopadol tu s veľkým rachotom meteor vo váhe 19 viedenských funtov (1 viedenský funt = 56,006 dkg).[2] Rozmery tohto meteora (povetroňa) boli tieto: dĺžka 24 cm, šírka 23 cm, hrúbka 13 cm. Meteor tento si vzala vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lažanská, do svojho hradu v Budatíne, čo vzácnu pamiatku a v roku 1838 ho darovala Národnému múzeu v Budapešti, kde sa dosiaľ nachádza.“ Pod záznamom je podpísaný Štefan Závodník, v období pádu meteoritu kaplán u divinského farára Jána Lottnera. Závodník však nebol objaviteľom meteoritu. Krátko po páde ho našiel a pred zničením zachránil Ján Lottner, ktorý ho ešte teplý priniesol na divinskú faru a neskôr odovzdal grófke Čákyovej. Zápis v matrike bol vykonaný na dvakrát, ako o tom svedčia nielen roky (1837 a 1838), ale aj odlišný rukopis záznamov. Prvý zápis spravil pravdepodobne tesne po páde Ján Lottner, druhý vznikol zrejme až niekoľko rokov po páde, pretože Závodník je tu podpísaný už ako paroch (us) divinensis, čiže farár Divinský, ktorým sa bol až od roku 1841. Popredný stredoeurópsky prírodovedec Jozef Sadler označil meteorit z Diviny na základe jeho veľkosti, dokonalého stavu a nádherného tvaru za kráľa všetkých európskych meteoritov. Menšiu časť meteoritu má vo svojich zbierkach aj Viedenské prírodovedné múzeum (Naturhistorisches Museum Wien).[7] Najväčšia časť meteoritu zostala dodnes uložená v Prírodovednom múzeu v Budapešti. Vďaka mineralógovi Mgr. Danielovi Ozdínovi, PhD. z Katedry mineralógie a petrológie Prírodovedeckej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave sa dostalo na Slovensko päť verných kópií divnského meteoritu. Jedna je súčasťou Pamätníka divinského meteoritu, ktorý slávnostne odhalil starosta Ing. Emil Molko počas Ondrejovských hodov 29.11.2014. Ide o jediný takto stvárnený geologický pamätník na Slovensku. Pri tejto príležitosti vydala Slovenská pošta príležitostnú pečiatku s motívom divinského meteoritu. Ide o druhé pripomenutie meteoritu vo forme príležitostnej poštovej pečiatky v slovenskej filatelistickej histórii. Ako prvá bola v roku 1997 vydaná pečiatka pripomínajúca pád meteoritu v Rumanovej. Autorom príležitostnej pečiatky a pamätníka je krajinný architekt Ing. Marek Sobola, PhD.

»


Okoliczności spadku i opis okazu (Török 1882b) (tłumaczenie z węgierskiego dla Wiki.Meteoritica.pl: Piotr Antypiuk; uwagi tłumacza – zaznaczone w tekście nawiasami kwadratowymi []):

«

XXXIII. Magyar Birodalom meteoritjei

Dotychczas [do roku 1882] na Węgrzech obserwowano spadki dziesięciu meteorytów zawierających drobinki żelaza. Niestety nie wszystkie spośród nich trafiły do Węgierskiego Muzeum Narodowego. Przedstawimy je teraz w kolejności chronologicznej.

[Gross-Divina, chondryt zwyczajny H5]

Pierwszym z nich jest nagy-divinai[8], który spadł 2. lipca[9] 1837 roku o godzinie 11.30 w komitacie trenczyńskim między pasmami górskimi: Divina i Budatin. Upadek miał miejsce przy nieco zachmurzonym niebie, towarzyszył mu odgłos podobny do grzmotu pioruna, a świadkami wszystkiego byli liczni chłopi pracujący na pobliskim polu. Jan Lottner, diviński duchowny, który prawdopodobnie także obserwował wydarzenie, natychmiast pośpieszył na miejsce upadku, skąd zabrał, jeszcze pół godziny po zajściu pozostający ciepłym, kamień, by podarować go ziemiance, wdowie, hrabinie Ludowice Csákyné z domu Lasanszky [słow. vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lašanský][10]. Tylko jej patriotycznemu usposobieniu zawdzięczamy to, że ten jakże wartościowy skarb trafił do Muzeum Narodowego. O meteoryt bowiem zabiegało także muzeum wiedeńskie, lecz hrabina udostępniła mu kamień jedynie w celu obejrzenia i  sporządzenia opisu. 17. lipca 1838 roku kamień stał się własnością Węgierskiego Muzeum Narodowego. Lottner zaś podarował muzeum wiedeńskiemu ważący 4 łuty [~70 g][11] fragment, który odkruszył się od kamienia w momencie spadku.

W 1844 roku Józef Sadler[12] mając na uwadze doskonały stan kamienia, jego wielkość i charakterystyczne właściwości nazwał go królem wszystkich europejskich meteorytów*. W istocie wówczas nim był.

Ze względu na swój kształt meteoryt nagy-divinai podobny jest do huby drzewnej; przez jego zaokrągloną powierzchnię biegnie bruzda dzieląca go na dwie równe części. We wspomnianej zaokrąglonej części można wyszczególnić wiele zagłębień na kształt muszli, fragment dolny zaś wolny jest od jakichkolwiek wyżłobień. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa; miejscami gładka, miejscami chropowata. Część właściwa jest koloru popielatoszarego, jaśniejszego lub ciemniejszego – w zależności od miejsca. Występują na niej także brązowe, rdzawe plamy i ciemnoszare drobne kropki w dużych ilościach. Widoczne są również plamy czystego żelaza i siarczanu żelaza. Waga meteorytu wynosi 19 funtów [~10,6 kg][13].

__________

* Rocznik Towarzystwa Nauk Przyrodniczych Królewskich Węgier (A Királyi Magyar Természettudományi Társulat Évkönyvei) [pod redakcją Török József], I. tom, 35 s.[12]
»



Kolekcje

Masa główna meteorytu znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie. Okaz waży 9,91 kg (24×23×13 cm) i jest orientowany. Do zbiorów w Budapeszcie przekazała go w 1838 roku „vdova grófka Ľudmila Csáky, rodená Lažanská”.

Fragmenty meteorytu Gross-Divina znajdują się tylko w kilku kolekcjach (suma wag 10,211 kg):

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Budapest, Nat. Mus. 9,91 kg [main mass]
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 215 g wg katalogu muzeum dwa fragmenty: 0,828 i 213 g
Vienna, Naturhist. Mus. 66,5 g fragment ze skorupą (64,46 g)
Rome, Vatican Observatory Colln. 9,4 g
Chicago, Field Mus. Nat. Hist. 4,6 g wg katalogu muzeum dwa fragmenty: 0,54 i 4,1 g
London, Nat. Hist. Mus. 3 g
Tübingen, Min.-Petrogr. Inst. 1,8 g
Calcutta, Mus. Geol. Surv. India 0,7 g

Brak fragmentów tego meteorytu w polskich zbiorach.


Schemat pobranych próbek meteorytu; w latach 1864–1868 pobrano ~290 g, ~85 cm³ (Popp 2014)

Według Wülfinga (1897) pod koniec XIX wieku w kolekcjach znajdowało się w sumie 10715 g fragmentów meteorytu Gross-Divina (poza kolekcją w Budapeszcie znajdowało się 355 g fragmentów):

zbiór waga fragmentów
(Wülfing 1897) 		uwagi
Böhm 5 g kolekcjoner z Wiednia
Budapest 10 360 g masa główna
Calcutta 1 g
London, B.M. 3 g
Neumann 15 g kolekcjoner Max Neumann z Graz
Paris, M. 260 g
v. Siemaszko 3 g wg katalogu Siemaszko (1891) 2,8 g i kopia okazu
Tübingen 4 g
Wien, H.M.*) 64 g


Źródła

  • Allgemeine Zeitung, nr 239, 1837, s. 1911
Allgemeine Zeitung (1837)
  • Buchner (1861)
Gross-Divina, Ungarn, 1837, Juli 24.

A. Allg. Z. 1837, Aug. 27.1) IbM. 1840, 89. PAErgb. 4, 356, 429. Pa. 79. Ha. 85.

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto
1) Allgemeine Zeitung, nr 239, 1837; Allgemeine preußische Staats-Zeitung, nr 237, 1837; plik DjVu

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(D) Divina

położenie pamiątkowego pomnika

Kościół św. Andrzeja

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

W centrum wsi Divina znajduje się pamiątkowy pomnik z elementem kopii okazu poświęcony spadkowi meteorytu.

W okresie spadku meteorytu wieś nazywała się Welká Diwina (Veľka Divina). Świadek spadku Štefana Závodník[3] był kapelanem i proboszczem w Kościele św. Andrzeja w Divinie (Kostol svätého Ondreja (Divina)).


Mapy

Galerie

Masa główna meteorytu Gross-Divina w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Woreczko i Wadi)

Masa główna (9,91 kg) meteorytu Gross-Divina

Szczegóły powierzchni orientowanego meteorytu Gross-Divina; regmaglipty i linie spływu (ang. flow lines)

Masy główne meteorytów Gross-Divina i Nagy-Borové

Masa główna chondrytu zwyczajnego H5 Gross-Divina. Po lewej stronie dwa okazy meteorytu Mocs (8,465 i 2,235 kg), w prawym dolnym rogu meteoryt Ofehértó

Masa główna meteorytu Gross-Divina (fot. Krzysztof Szopa)


Fragment meteorytu Gross-Divina (64,46 g) w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski; stan: czerwiec 2021 r.)


Źródło: Popp (2014)

Fig. 1. Schemat pobranych próbek meteorytu; w latach 1864–1868 pobrano ~290 g, ~85 cm³ („View of the Gross-Divina meteorite (Haidinger 1860, Plate II, Fig. 3), based on a drawing made in 1838 (left), the virtual 3D model from the same view, the area of sampling is outlined (~290 g, ~85 cm³ sample was removed between 1864–1868)”)

Fig. 4.Od lewej: gipsowy odlew, wydruk 3D i oryginał („The Gross-Divina meteorite, (from left to right:) plaster cast, 3D-printed replica, original specimen (photo M. Jánosi)”)


Źródła: Haidinger (1860, 1869)

(Haidinger 1860)

(Haidinger 1869)


Historia i współczesność

Zapis w księdze parafialnej o spadku („Historický zápis o divinskom meteorite”)

Hrabina Ľudmila Čákyová z domu Lažanská z Bukovej (*1800–†1882) z synem Ladislavem Čáky, litografia Jozefa Kriehubera, 1839 („Grófka Ľudmila Čákyová, rodená Lažanská z Bukovej, (*1800–†1882) so synom Ladislavom Čákym, litografia Jozefa Kriehubera, 1839”)

Pomnik meteorytu („Pamätník divinského meteoritu”) (patrz → Gross-Divina (pomnik))

Okolicznościowe stemple wydane przez słowacką pocztę upamiętniające meteoryty Gross-Divina i Rumanová


Bibliografia

  • Allgemeine Zeitung, nr 239, 1837, s. 1911. Plik DjVu.
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1860), Eine Leitform der Meteoriten (Mit 2 Tafeln.), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 40, 1860, s. 525-536.[14] (ilustracje). Plik DjVu.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1869), Der Meteorit von Goalpara in Assam, nebst Bemerkungen über die Rotation der Meteoriten in ihrem Zuge (Mit 2 Tafeln und 2 Holzschnitten.), Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 59, Abt. 2, 1869, s. 665-677 (ilustracje).[15][16] Plik hPDF; plik DjVu; plik DJVU.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. informacji o Gross-Divina, Milena). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Kosiński Janusz W., (1996), Meteoryty Słowacji, Meteoryt, 4, 1996, s. 10–12. Plik PDF.
  • Kosiński Janusz W., (1997), Meteoryty Słowacji – uzupełnienie, Meteoryt, 1, 1997, s. 9. Plik PDF.
  • Papp Gábor, (2014), „Gross-Divina, rendelésre” – a nagydivényi meteorit másolatának elkészítése 3D-nyomtatással (a meteorithullás és a példány rövid történetével) (“Gross-Divina on demand” – making of a meteorite replica by 3D printing (with a brief history of the meteorite fall and the specimen)), Annales historico-naturales Musei nationalis hungarici, 106, 2014, s. 53-70. Plik PDF.
  • Sadler József, (1841-1845), A Horvátországban 1842. April 26-án Délután 3 Órakor Történt Meteorköesésröl, Királyi Magyar Természettudományi Társulat Évkönyvei, (red. Török József), Elsö Kötet, Pesten 1841-1845, s. 33-41, (s. 35-37).[18][19] Plik DjVu.
  • Tokody László, Dudichné Vendl Mária, (1951), Magyarország meteoritgyűjteményei (Meteorite collections in Hungary), Akadémiai Kiadó, Budapest 1951, ss. 102. Plik GIF.
  • Török József, (1882a), A Magyar Birodalom meteoritjei (I. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (159), 1882, s. 433-442. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF.
  • Török József, (1882b), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész), Természettudományi Közlöny, XIV (160), 1882, s. 497-514. Plik PDF.
  • Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897, (s. 133).[20][21][22] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b patrz → Dawne jednostki miar i wag
  3. ^ a b Štefan Závodník – nietuzinkowa i bardzo zasłużona postać; m.in. pionier pszczelarstwa na Słowacji
  4. ^ Redakcja nie zgadza się z opinią Józefa Sadlera, uważamy meteoryt Baszkówka za ładniejszy!
  5. ^ A. i F. Krantz – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami; założył ją we Freibergu August Krantz, później działalność kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Krantz; do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn; pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg; firma istnieje do dziś; patrz → Krantz Rheinisches Mineralien-Contor
  6. ^ Ward Henry Augustus (1834-1906) – amerykański przyrodnik i geolog. Założyciel przedsiębiorstwa Ward's Natural Science zajmującego się pozyskiwaniem i handlem okazami przyrodniczymi (minerały, meteoryty, skamieniałości, okazy flory i fauny)
  7. ^ Török (1882)
  8. ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Gross-Divina; obecnie to teren Słowacji
  9. ^ wg pozostałych źródeł meteoryt spadł 24 lipca
  10. ^ hrabina zabrała go do swojego zamku w Budatíne
  11. ^ 1  łut ≈ 0,0175 kg
  12. ^ a b Sadler (1841-1845)
  13. ^ 1 funt ≈ 0,5 kg
  14. ^ plansze z rysunkami meteorytów Gross-Divina i Stannern
  15. ^ plansze z rysunkami meteorytów orientowanych Goalpara i Gross-Divina
  16. ^ meteoryt kamienny Goalpara, znalezisko z 1868 roku w Indiach; achondryt, ureilit URE, TKW 2,7 kg (okaz orientowany)
  17. ^ katalog zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie; wcześniejsze katalogi: Semsey (1887) i Tokody (1951)
  18. ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Milena; obecnie to teren Chorwacji
  19. ^ również o innych meteorytach m.in.: Lenarto, s. 34-35; Gross-Divina, s. 35-37; wyniki analiz meteorytu Milena dalej w artykule: Nendtvich Károlytól, s. 42-49
  20. ^ katalog Wülfinga jest najbardziej kompletnym katalogiem zbiorów światowych z końca XIX wieku (patrz również → Wülfing (1894)); autor podaje również jaka część wybranych meteorytów (ich main mass) znajduje się w danej kolekcji; z wymienionych u niego kolekcji (s. 408-429) tylko jedna kolekcja – Breslau (Mineralogisches Museum der K. Universität) – znajduje się dziś w Polsce; wymienia on jeszcze wiele kolekcji prywatnych, np. kolekcję Juliana Siemaszko, von Bredow, F. Krantz, H. A. Ward.
    Jest u Wülfinga jeszcze kolekcja – Danzig (Westpreussisches Provinzial-Museum; mitgeteilt durch Herrn Direktor Professor Dr. H. Conwentz) – znajdowały się w niej 3 meteoryty: Pultusk 99 g, Krasnojarsk 287 g oraz 63 g fragment meteorytu Schwetz (Świecie)
  21. ^ meteoryty polskie w kolekcjach wg Wülfinga (1897)
  22. ^ jeszcze wcześniejszy katalog kolekcji meteorytów wydał w 1863 roku Buchner (1863); patrz również → Światowe kolekcje meteorytów

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Gross-Divina”
Osobiste