O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 20:38, 8 wrz 2024

Strona w budowie (Site under construction) Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while)

Hasło powstało dzięki wydatnej pomocy Tomka Jakubowskiego, Jarkko Kettunena oraz Ursuli Müller-Krantz z Bonn.

Krantz Rheinisches Mineralien-Contor (kolekcja: Jarkko Kettunen); meteoryt Pułtusk, pseudometeoryt Konstantynopol^[1] oraz stare etykiety i katalogi

(A. i F. Krantz) Rheinisches Mineralien-Contor – istniejąca od 1833 firma handlująca minerałami i meteorytami. Założył ją we Freibergu Adam August Krantz (1808-1872). W 1836 roku firma przeniosła się do Berlina, a w 1850 do Bonn. A.Krantz prowadził firmę do śmierci. Po jego śmierci, jego zięć Theodor Hoffmann przejął firmę i sprzedał prywatną kolekcję Krantza liczącą 14000 okazów do Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu w Bonn. Hoffmann prowadził firmę do 1888 r. i był wspierany przez mineraloga Carla Hintze.^[2] Później działalność firmy kontynuował jego bratanek Fritz (Friedrich) Ludwig Robert Krantz (1859-1926).

Rath (1875) pisze, że wystawiona przez spadkobierców, po śmierci Augusta Krantza, kolekcja 14000 obiektów oraz zbiór 180 sztuk meteorytów, warta była zakupu. Wyceniono ją na 55000 talarów. Taka okazja sprawiła, że muzeum w Bonn zakupiło ją! Wymienione w katalogu Ratha (1875) meteoryty nie oznaczone gwiazdką (*) przy numerze, pochodzą z zakupionej kolekcji Krantza!

Pod koniec XIX wieku kolekcja Krantza zawierała wg Wülfing (1897) meteoryty z 54 różnych lokalizacji o łącznej wadze 72 kg.

Do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach ma etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn.

Firma istnieje do dziś: Dr. F. Krantz Rheinisches Mineralien-Kontor GmbH & Co. KG.

Biografia i przykładowe etykiety – Meteorite Labels and Biographies Archive (MinRec).

Oferta

Redakcja przygotowuje publikację dotyczącą handlu meteorytem Pułtusk i próbą oszacowania ile spadło okazów tego meteorytu.

Firma Krantz handlowała tylko dwoma polskimi meteorytami: Pultusk (Pułtusk) i Seeläsgen (Przełazy).

Okazy meteorytów (i minerałów) w firmie Krantza kupowało wiele muzeów oraz kolekcjonerów prywatnych, m.in.: muzeum w Bonn, w Londynie, w Paryżu, w Wiedniu, we Wrocławiu oraz kolekcjoner Joseph J. Pohl.

W zachowanej korespondencji z Otto Buchnerem August Krantz pisze, że swoje okazy meteorytów kupował głównie od kolekcjonerów: Herder, Jolin, Schneider, Schwägrichen, Bernhardi.

Ceny

Przykładowe ceny meteorytów z oferty firmy. Ceny za 1 gram okazów ze skorupą i fragmentów, wartość w feningach (pf.) lub markach niemieckich (Mk, ℳ) (patrz → Krantz, manuskrypt):

pro gramm.
Fallout:	Ganzbezindet	Bruckstücke
Pultusk	20 pf.	15 pf.
Mocs	20-25 pf	20 "
l'Aigle[3]	1 Mk	75 "
Bishopville[4]		3 Mk
Knyahinya	75 pf.	50 pf.
Amina, U.S.[5]	1 Mk.
Imilac[6]	50 pf.
Arva	1 Mk
Seeläsgen		2 Mk.
Toluca[7]	20 pf.	15 pf.

Po 1905 roku ceny uległy niewielkim wzrostom. Wybrane przykładowe ceny z oferty (ceny w markach (M.)):

Nr.	Jahr		g	M.
1.	1808.	Stannern (Eu)[8], Iglan, Mähren mit Rinde	161,—	332.—
8.	1803.	L'Aigle[3] (Cib), Normandie, mit Rinde	107,5	80.—
38.	1866.	Knyahinya (Cg), Ungarn, ganzer Stein	156,—	78.—
39.	"	" " " " "	129,50	65.—
40.	"	" " " " "	33,—	16.—
42.	"	" " " mit Rinde	113,7	56.50
46.	1868.	Pultusk (Cgb), Polen, mit Rinde	565,—	113.—
47.	"	" " " " "	492,—	98.—
48.	"	" " " " "	382,—	76.—
49.	"	" " " zahlreiche kleinere Stücke, unter 100 g, die zum grössten Teile schön berindet sind und sich durch eigenartige Form auszeichnen à gr 0.25 M.
60.	1877.	Soko Banja (Cc), Serbien	12,6	20.—
64.	1877.	Soko Banja (Cc), Serbien, Fragmente und Pulver	27,2	27.—

Fragment katalogu z 1908 roku z ofertą na meteoryt Pułtusk	Fragment katalogu z 1908 roku z ofertą na meteoryt Seeläsgen (Przełazy)	Fragment katalogu z 1925 roku z ofertą na meteoryt Pułtusk (źródło: Ursula Müller-Krantz, za zgodą)
Meteoryty opisane na Wiki.Meteoritica.pl (Krantz 1925; źródło: Ursula Müller-Krantz, za zgodą)

Kopie meteorytów

Firma miała w swojej ofercie (Krantz 1908) również kopie (modele) meteorytów. Były to gipsowe modele (Gypsmodelle) wielu znanych meteorytów, w większości okazy orientowane o bardzo oryginalnym kształcie lub niedostępne z uwagi na ich pochodzenie. Ich ceny kształtowały się na poziome od 3,50 do 30 M (marek niemieckich); komplet 20 szt. można było kupić za 180 M!

W katalogu (Krantz 1908) wymieniono 20 kopii różnych meteorytów:

• kamienne (Meteorsteine): Karakol^[9], Monte Milone^[10], Gross-Divina, Ski^[11], Butsura^[12], Gopalpur^[13], Goalpara^[14], Krähenberg^[15], Pennymann's^[16], Mocs;
• żelazne (Meteoreisen): Braunau (oba okazy!), Sarepta^[17], Werchne Udinsk^[10], Cachinyal^[18], Hex-River Mount^[19], Glorieta^[20], Joe Wright^[10], Cabin Creek^[21], Kokstad^[10], Wolfseegg (pseudometeoryt!)^[22].

Fragment katalogu z 1908 roku z ofertą kopii meteorytów (Gypsmodelle)

Etykiety

Do dziś wiele okazów meteorytów w różnych kolekcjach zakupionych w firmie Krantz ma zachowane etykiety podpisane, np. Dr. F. Krantz, Rheinisches Mineralien-Contor Bonn lub A. Krantz, Bonn:

• etykiety z opisem „Freiberg” pochodzą z okresu 1833-1837;
• z opisem „Berlin” – z okresu 1837-1850;
• po 1850 roku po przeprowadzce do Bonn, etykiety mają w opisie „Bonn”;
• na etykietach po 1888 roku jest „F.Krantz”, wcześniej było „A.Krantz”.

Przykładowe etykiety za zbiorów Krantza (kolekcja i fot. Tomasz Jakubowski)

Okaz (~30 g) meteorytu Pułtusk z kolekcji „Dr. A. Krantz in Bonn”	Okaz meteorytu Pułtusk z kolekcji „Dr. F. Krantz Rheinische Mineralien-Contor Bonn”	Okaz (~10 g) meteorytu Pułtusk z kolekcji „Dr. F. Krantz Rheinische Mineralien-Contor Bonn”/„Geol. úst. Mas. univ. v Brně”
Okaz (~10 g) meteorytu Pułtusk (kolekcja, fot. Jarkko Kettunen)	Kompletny okaz (22,9 g) początkowo w kolekcji „Dr. F. Krantz Rheinische Mineralien-Contor Bonn” (oferowany za 7 marek, ℳ), a później w kolekcji „Ward's Natural Science Establishment, Rochester, N.Y.”[23] (Ward 1904) (oferowany za $2.30)	Niemal kompletny okaz (~0,82 g) z kolekcji „Dr. F. Krantz Rheinische Mineralien-Contor Bonn” (fot. Alan Mazur)

Stare etykiety za zbiorów Krantza (kolekcja Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego)

Alfianello[24]	Chantonnay[25]	Château-Renard[26]	Cosby's Creek[27]
Cosby's Creek	Imilac[6]	Imilac	Toluca[7]

Etykiety z kolekcji Dr. F. Krantz Rheinisches Mineralien-Kontor GmbH & Co. KG (źródło: Ursula Müller-Krantz, za zgodą)

Meteoryt Bielokrynitschie

Meteoryt Netschaëvo[28]

Manuskrypty

Niedatowany list Augusta Krantza. Spis kolekcji meteorytów, adresowany prawdopodobnie do Ottona Buchnera, zbierającego informacje do swojego spisu kolekcji „Die Meteoriten in Sammlungen(…)” wydanego w 1863 roku. W związku ze sprzedażą kolekcji do MHN w Londynie, Buchner nie opublikował tej listy w swojej książce. W tamtym czasie kuratorem kolekcji minerałów w Londynie był Nevil Story Maskelyne, na którego cześć nazwano szkliwo odkryte w meteorycie Shergotty[29] – maskelynit.[30] Na liście znajdujemy m.in. meteoryty: Braunau, Elbogen, Hraschina (Agram), Krasnojarsk[31], Lenarto, Magura (Arva), Seeläsgen, Steinbach, Toluca[7]. Wagi okazów/fragmentów podane są w uncjach (unze, ℥).

Niedatowane notatki Augusta Krantza. Przykładowe ceny meteorytów z oferty firmy. Ceny za 1 gram okazów ze skorupą („Ganzbezindet”) i fragmentów („Bruckstücke”), wartość w feningach (pf.) lub markach niemieckich (Mk, ℳ) (patrz → Dawne jednostki miar i wag). Na liście znajdujemy m.in. meteoryty: Knyahinya, Magura (Arva), Mocs, Pułtusk, Seeläsgen, Steinbach, Toluca.

Nabywcy

Przeglądamy katalogi muzeów i prywatnych kolekcjonerów w poszukiwaniu okazów polskich meteorytów kupionych w firmie Krantz.

Pohl Joseph J.

Pohl Joseph Johann – kolekcjoner z Wiednia. W swoim katalogu z 1876 roku (Pohl 1876) wymienia on 46 sztuk meteorytów żelaznych z 32 różnych lokalizacji o sumarycznej wadze 8,2972 kg i 61 sztuk meteorytów kamiennych z 34 różnych lokalizacji o wadze 9,8482 kg. Cała kolekcja ważyła 18,1454 kg! Później według katalogu Wülfinga (1897) Pohl miał w kolekcji 127 różnych meteorytów o wadze 35 kg.

Kupił on od firmy Krantz (Pohl 1876):

• w 1871 roku okaz (163,7 g. Ganzer platter Stein, fast völlig umrindet.) meteorytu Pułtusk
• oraz w 1872 roku fragment (164,2 g, Der Länge nach angeschnittenes Stück, an der Schnittfläche geätzt, an einer darauf senkrechten Seite partiell angeschnitten und geätzt. Diese Seite zeigt einen grossen Graphit-Einschluss. Sonst mit natürlicher Oberfläche.) meteorytu Seeläsgen (Przełazy).

W kolekcji Pohl miał jeszcze (1876) inne okazy/fragmenty meteorytu Pułtusk: 650,8, 390,4, 99,7, 44,1, 36,9, 25,8, 12,6, 12,3, 9,3, 9,1 g o łącznej wadze 1454,7 g. Ale większość tych okazów Pułtuska kupił w latach 1872-73 od handlarza Leopolda Egera.^[32]

Większość okazów z jego kolekcji pochodziła od Egera, ale oprócz Krantza, kupował też od Eduarda Dölla (który sprzedawał okazy z kolekcji Wilhelma Ritter von Haidingera!). Wśród sprzedawców znajduje się Samuel Egger z Budapesztu, George André Lenoir z Wiednia, Josef Erber z Wiednia, Benno Wappler z Freiburga oraz niezidentyfikowani Herrn Prof. R. Niemzik i Baron J. Schröckinger z Pragi. Pohl w kolekcji miał jeszcze m.in.: L'Aigle, Blansko, Brahin, Braunau, Elbogen, Imilac, Knyahinya, Lenarto, Lissa, Lixna, Magura, Mezö-Madaras, Steinbach (Rittersgrün), Stannern, Tabor, pseudometeoryt Choceň.

Pohl otrzymał ponad 2 kg fragmentów meteorytu Iwan od barona Karla Reichenbacha, który częściowo sam go zbierał oraz dostał za pośrednictwem handlarza minerałami dr. Baader seniora z Wiednia.

Bibliografia

• Buchner Otto, (1869), Die Meteoriten in Sammlungen (Vierter Nachtrag), Annalen der Physik, 136, Bd. 212, 1869, s. 437-460, 589-611. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Laspeyres Hugo, (1894, 1895), Die Meteoriten-Sammlung der Universität Bonn, Mittheilung aus dem Mineralogischen Institut der Universität Bonn, (Teil 8 i 9):^[33]
  • 1. Abschnitt: Meteorsteine, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 51(2), 1894, s. 83-156. Plik PDF.
  • 2. Abschnitt: Meteoreisen, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 52(1), 1895, s. 141-220. Plik PDF.

• Pohl Joseph Johann, (1876), Die Meteoriten-Sammlung des Dr. J.J. Pohl in Wien am 1. Jänner 1875, Wien 1876. Plik PDF.

• Rath Gerhard vom, (1868), Über die Meteoriten von Pultusk im Königreich Polen, gefallen am 30. Januar 1868 (Herzu 1 Tafel.), Bonn 1868, ss. 27.^[34] Plik DjVu; plik PDF.

• Rath Gerhard vom, (1875), Die Meteoriten des naturhistorischen Museums der Universität Bonn, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 32, 1875, s. 353-376.^[35] Plik hPDF.

• Spencer Leonard James, (1937), Meteorites: the Number of Pultusk Stones and the Spelling of “Widmanstätten Figures”, Nature, 140(3544), 1937, s. 589.^[36] Plik doi; plik PDF; plik PDF.

• Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.^[37][38][39] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.

Bibliografia: Krantz A., Krantz F.

• Krantz, Meteoriten-Verzeichnis:
  • Krantz, (~1897), DR F. Krantz Rheinisches Mineralien-Contor Verlag mineralogischer und geologischer Lehrmittel in BONN A. Rh. Katalog Nr 1ª (Siebente Auflage), Bonn ~1897, s. 60-67. [JK]^[40]
  • Krantz, (1908, Sept.), Rheinisches Mineralien-Kontor, Meteoriten-Verzeichnis Nr. 3, Bonn 1908, s. 2-6, 101.^[41] [JK]
  • Krantz, (po 1919), Rheinisches Mineralien-Kontor Dr. F. Krantz :: Bonn, Meteoriten-Verzeichnis, Bonn po 1919, s. 1-8. [TJ]
  • Krantz, (1925, Apr.), Meteoritenverzeichnis, maszynopis, s. 1-6. [UM-K]
  • Krantz, Aufzeichnung, manuskrypty/rękopisy (Handschriften), maszynopisy (Schreibmaschinenschriften). [UM-K]
  • (…).

• Krantz August, (1854), Meteorstein-Niederfall unweit Mezö-Madaras in Siebenbürgen am 4. September 1852, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 11, 1854, s. XVIII-XIX. Plik hPDF.

• Krantz August, (1855), Mexikanisches Meteoreisen, Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde, 1855, s. 446.^[7] Plik DjVu.

• Krantz August, (1856), Zwei ganze Meteorsteine von dem am 18. Mai d. J. bei Quarrenburg, Amt Bremervörde in Hannover beobachteten Falle herrührend, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 13, 1856, s. XII-XIII, XL-XLVIII.^[42] Plik hPDF.

• Krantz August^[43], (1857), Ueber Meteoreisen vom Toluccathal in Mexico, Annalen der Physik, 101, Bd. 177, 1857, s. 152-153.^[7] Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  .

• Krantz August, (1865), Meteoreisen von Werchneudinsk, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 22, 1865, s. 19-20.^[10] Plik hPDF.

• Krantz August, (1869), Über den Meteorstein von Krähenberg, Verhandlungen des naturhistorischen Vereins der preussischen Rheinlande und Westphalens (Decheniana), 26, 1869, s. 40-41.^[15] Plik hPDF.

Przypisy

Zobacz również

• meteoryty: Pultusk (Pułtusk), Seeläsgen (Przełazy)
• Meteoryty (kopie)

• Siemaszko Julian Iwanowicz
• Ward's Natural Science

• kategoria: kolekcja starych etykiet

Linki zewnętrzne

• Krantz Rheinisches Mineralien-Contor – Dr. F. Krantz Rheinisches Mineralien-Kontor GmbH & Co. KG, Fraunhoferstraße 7, 53121 Bonn.

• Wikipedia (DE) – Adam August Krantz

• Biografia i przykładowe etykiety – Meteorite Labels and Biographies Archive (MinRec)

• YouTube – Meteoryty historyczne - opowiada dr Tomasz Jakubowski