(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Grüneberg (Wilkanówko)
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Bibliografia) |
(→Bibliografia) |
||
Linia 236: | Linia 236: | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
- | * | + | * ''AnP'', (1841a), '''Meteorsteinfall bei [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] in Schlesien.''' ''Annalen der Physik'', 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik {{Djvu|AnP_1841a_(AnP_52_128).djvu|DjVu}}. Plik [http://zs.thulb.uni-jena.de/servlets/MCRFileNodeServlet/jportal_derivate_00138223/18411280313_ftp.pdf PDF].<ref>tam powołanie na [[:Image:Grüneberg_(Breslauer_Zeitung_174_1841).jpg|''Breslauer Zeitung'', 174, 1841]]</ref> |
- | * | + | * ''AnP'', (1841), '''Nachtrag zum [[Grüneberg (Wilkanówko)|Grüneberg]] Meteorsteinfall.''' ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik {{Djvu|AnP_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}. |
* {{Berwerth (1903)}} | * {{Berwerth (1903)}} | ||
Linia 244: | Linia 244: | ||
* {{Boguslawski (1854a) | page=361}} | * {{Boguslawski (1854a) | page=361}} | ||
- | * | + | * '''''Breslauer Zeitung''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]] |
* {{Brezina (1896)}} | * {{Brezina (1896)}} | ||
Linia 268: | Linia 268: | ||
* {{Prior (1953)}} | * {{Prior (1953)}} | ||
- | * | + | * {{Reichenbach (1859a)}} |
- | * | + | * '''''Schlesische Provinzialblätter''''' → patrz [[Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma]] |
- | * Weimann C.G., (1841), '''Niederfall eines Meteorites.''' '' Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}. | + | * Weimann C.G., (1841), '''Niederfall eines Meteorites.''' ''Annalen der Physik'', 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik {{Djvu|Weimann_1841_(AnP_53_129).djvu|DjVu}}. |
* {{Wülfing (1897)}} | * {{Wülfing (1897)}} |
Wersja z 22:28, 21 sie 2013
Zamiast meteorytu głaz narzutowy
Grüneberg (Wilkanówko) → | |
Masa główna meteorytu Wilkanówko w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie (fot. Wadi & Woreczko)
| |
Spadek | |
Lokalizacja | Wilkanowo w pobliżu Zielonej Góry, Polska |
Położenie[1] | 51°56'N, 15°30'E |
Data | 22 marca 1841, 15:30 |
Charakterystyka | |
Typ | H4 |
Masa | ~1000 g (zapewne było to ok. 1110 g) |
Liczba okazów | dwa okazy |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
wg NHM Cat: Grünberg, Heinrichau, Schloin, Seifersdorf, Seifersholz, Wilkanowko, Zielena Gora, Zielona Gora; wg Pokrzywnickiego: Wilkanówko |
Pogodne popołudnie - godzina 15:30 22 marca 1841 roku - w okolicy miejscowości Wilkanówko w pobliżu Zielonej Góry, rolnicy pracujący w polu usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Bezpośrednio po tym dał się słyszeć głośny, narastający od zachodu gwizd i coś ciężkiego spadło w pobliżu. W małym zagłębieniu znaleźli świadkowie spadku 30 uncjowy kamień (około 900 g[2]; patrz → waga okazów). Drugi okaz znaleziono później. Dźwięki towarzyszące upadkowi meteorytu było słychać również w okolicznych miejscowościach - Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli[3].
Wilkanówko to meteoryt kamienny, chondryt zwyczajny typu H4. Największy jego fragment o wadze 757,5 g[4] (masa główna) znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie. W Polsce jest jedynie 46,4 g w zbiorach Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego[5], a małe jego fragmenty w kolekcjach prywatnych.
Obecnie wieś nazywa się Wilkanowo (!). 22 marca 2002 roku z inicjatywy Klubu Pod Wieżą w Wilkanowie postawiono głaz narzutowy, na którym odsłonięto tablicę upamiętniającą spadek meteorytu Wilkanówko[6]. Podobna inicjatywa, ufundowanie tablicy upamiętniającej meteoryt, miała miejsce w 2010 roku w Świeciu i odbyła się na cześć meteorytu Schwetz.
Spis treści |
Opis wg Pokrzywnickiego (1964)
(zgodnie z oryginałem)
Pokrzywnicki (1964)
17. METEORYT WILKANÓWKO Synonimy: Grüneberg, Grünberg, Seifersholz, Heinrichau, Schloin1. W.m.s.: φ = 51°56'N – λ = 15°22'E2 Meteoryt ten spadł 22 marca 1841 r. o godz. 15.30 koło Heinrichau w dobrach Seifersholz[7], pow. Grüneberg, czyli w okolicy Wilkanówka, pow. Zielona Góra, w b. ks. Legnickim. Spadły dwa odłamy, łącznie około 1 kg. Wspomnianego dnia i godziny mieszkańcy Wilkanówka, którzy pracowali na polach usłyszeli trzy silne grzmoty podobne do wystrzałów armatnich. Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w zenicie. Bezpośrednio potem dał się słyszeć w powietrzu głośny gwizd, który zdawał się iść z zachodu i im bardziej się "zbliżał", tym stawał się silniejszy i wreszcie przypominał jak gdyby dźwięki organów, których tony były raz wysokie, raz niskie, co miało trwać około 5 min. Dźwięki te im bardziej "zbliżały się do ziemi" tym bardziej stawały się podobne do gwizdu i wreszcie usłyszano jakby jakieś ciężkie ciało spadło na ziemię. Robotnicy idący w kierunku źródła dźwięków zbliżyli się do miejsca spadku i w odległości około 100-150 kroków znaleźli na głębokości pół stopy w ziemi "kamień". Otwór wskazywał pionowy kierunek spadku. Robotnicy bali się dotknąć kamienia, myśląc że jest gorący, jednak okazał się zupełnie zimny. Eksplozję słychać było m.in. w Żaganiu, Sulechowie, Nowej Soli i wielu wioskach okręgu Zielonej Góry. Słyszeli ją nie tylko ludzie będący na zewnątrz, ale także i będący wewnątrz budynków. Według literatury waga odłamków była następująca: 1 - 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły i 2 - 6 uncji, 1½ drachmy3. Nieco później udało się aptekarzowi Weimannowi z Zielonej Góry uzyskać jeszcze jeden odłamek wagi 169,05 g, który po długich poszukiwaniach znalazł pewien robotnik na ugorze, prawie pośrodku między wsiami Heinrichau a Schloin4. Czy jednak odłam ten nie jest identyczny z odłamem nr 2 wymienionym wyżej? Waga 6 uncji, 1½ drachmy równa się bowiem 172 g. Znalezione odłamki zdawały się fragmentami prawdopodobnie jakiejś większej masy, która rozpadła się w powietrzu i mogła pierwotnie ważyć 2 funty 9 łutów, posiadając kształt prawie czworobocznej piramidy5. Meteoryt nasz został sklasyfikowany jako szary żyłkowaty chondryt (Cga)6[8]. Analizowany był przez Glockera oraz Duflosa. C. wł. dużego odłamu wynosił 3,1-3,2 (?), a według innych danych7 - 3,72, co wydaje się bardziej prawdopodobne8. Meteoryt znajduje się lub znajdował się w następujących zbiorach:
|
Waga okazów
Wagi okazów w źródłach zostały podane w starych jednostkach.
Pokrzywnicki (1964) za Weimannem (1841) podaje:
- okaz 1 - 30 uncji, 2 drachmy, 2 skrupuły; okaz 2 - 6 uncji, 1½ drachmy; (wg Pokrzywnickiego 1 uncja = 16 drachm = 28,34953 g, skrupuł = 1/3 drachmy)
- (Wikipedia) 1 uncja = 8 drachm, 1 drachma = 3 skrupuły.
- Czyli okaz pierwszy ważył ~248,66 drachmy, drugi ~49,5 drachmy.
W tamtym okresie (za Wikipedią) 1 drachma aptekarska (można założyć, że aptekarz Weimann takimi jednostkami się posługiwał) miała wartość 3,7345 g, co daje: okaz 1 - 928,6 g, okaz 2 - ~184,8 g (w sumie ok. 1110 g).
Kesselmeyer (1861):
- okaz 1 - 2 ℔ 9 Loth; okaz 2 - 11½ Loth
- (Wikipedia) ℔ = lb = pfund = funt wagi; Loth = Lot = łut; 1 funt = 32 łuty.
- Czyli okaz pierwszy ważył ~2,2813 funta (64,2813 łuta), drugi natomiast ~0,3594 (11,5 łuta).
W tamtym okresie (za Wikipedią) 1 łut równał się 14,606 g, co daje: okaz 1 - 938,9 g, okaz 2 - ~168 g (=169,05 g, za Breslauer Zeitung nr 174)[19] (w sumie ok. 1107 g).
Pokrzywnicki (1964) w swym artykule stosuje różne przeliczniki oraz nie zawsze jest konsekwentny. Błędnie przelicza uncje na drachmy czy też stosuje różne wartości drachmy w gramach w swych obliczeniach. Ale można na podstawie źródeł przyjąć, że sumaryczna waga dwóch znalezionych okazów wynosiła ok. 1110 g (zaś sumaryczna waga wszystkich fragmentów znajdujących się w zbiorach wg Pokrzywnickiego (1964) wynosiła ok. 1029 g).
Źródła
Breslauer Zeitung, 174, 1841
AnP (1841a) (s. 495-496)
Tu powołanie na Breslauer Zeitung.
AnP (1841) (s. 416)
Tu powołanie na Breslauer Zeitung i opis okazu znalezionego przez aptekarza Weimanna, o którym wspomina Pokrzywnicki.
Weimann (1841) (s. 172-179)
Boguslawski (1854a) (s. 361-362)
Tu powołania na: AnP (1841a), Breslauer Zeitung, Schlesische Provinzialblätter, Weimann (1841)
Kesselmeyer (1861) (s. 367, 434)
27. 1841 22. März Seifersholz und Heinrichsau, beide W. von Grüneberg in Schlesien – Sp.-Gew.: 3,69-3,73.[20] Preussen 51º56'N.
51º54'N.15º22'O.
15º25'O.P.52.1841.495.[21] W. 1860. S. 1860.
564. 27 1841. 22. März Seifersholz und Heinrichsau, beide W. von Grüneberg; Schlesien Deutschland 51º56'N. 15º22'O.
und
51º54'N. 15º25'O.P. IV. 1854. 361.[22] Aus einer Feuerkugel unter heftiger Explosion zwei schon kalte Steinbruchstücke von 2 ℔ 9 Loth und von 11½ Loth[23].
Buchner (1861)
Grünberg (Heinrichsau, Seifersholz), Schlesien, 1841, März 22.
Glocker Schles. Prov. Blttr. 1841, April. Brsl. Ztg. 1841, Nr. 174. IB. Schles. G. 1841, 52. PA 52, 495. Weimann edb. 53, 172. PAErgb. 4, 361, 421. BrzIB. 22, 216. 24, 329. Pa. 68. Br. 93.
- rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto
Greg (1861)
Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c. 1841.* Mar. 22 Grüneberg, Silesia 2½ lbs. … 3½ P.M. Stone-fall; sp. gr. 3·72.
Berwerth (1903)[24]
Grüneberg [Cg (3½ p. 22 März 1841)
51°56'N, 15°22'O], Seifersholz (oL) und
Heinrichsau (51°54'N, 15°25'O), Preußisch-Schlesien, Deutschland.
Klein (1904)
1841 März 22 3h 50m nachm. Seiferholz und Heinrichsau bei Grünberg, Schlesien
Lokalizacja
(H) Heinrichau, (R) Radomia, (S) Słone, (W) Wilkanowo, (*) Strumiany, Strumianki
położenie głazu narzutowego, pomnika upamiętniającego spadek meteorytu
współrzędne wg różnych autorów
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Obecnie wieś nazywa się Wilkanowo, dawna nazwa niem. Wittgenau. Radomia (niem. Seifersholz; Wikipedia - Meteoryt Seifersholz (Radomia)), Słone (niem. Schloin, Schlain), Zielona Góra (niem. Grünberg).
Heinrichau na mapie Messtischblatt z 1952 roku to nazwa zachodniej części (kolonii, dzielnicy?) Wilkanowa (Wittgenau). Współrzędne podane przez Kesselmeyera (1861) wydają się bliższe rzeczywistemu miejscu spadku meteorytów.
Niebo było zupełnie pogodne, z wyjątkiem jednego małego obłoczka w zenicie. Hałas towarzyszący spadkowi narastał z zachodu. Słyszano trzy grzmoty, a znaleziono tylko dwa okazy[4]. Mniejszy okaz znaleziono niemal pośrodku między wsiami Heinrichau a Schloin.
Synonimy?!
Pokrzywnicki interpretuje synonimy Schloin i Heinrichau jako nazwy miejscowości. Ale być może chodzi o folwark Strumianki (niem. nazwa Heinrichsau) należący do rodu Schloin z Heinrichau (genealogia)?! Więcej: Heinrichsau - folwark Strumianki • folwark Strumianki • folwark przy Konotopie; (współrzędne 51.93N, 15.88E). Ale to fałszywy trop (Wiki woreczko) → patrz mapa Reymanns Karte 112
Mieszkańcy tamtych okolic nazywają meteoryt Wilkanówko również "Henrykowski meteoryt". Folwark Strumianki - nazwa Heinrichsau zmieniała się z czasem: Heinrichsau (1915) - Henrykowo (1945) - Henryków (1982).
Mapy
Na mapie Reymann'a (arkusz 112) widnieją wszystkie interesujące miejscowości: Wilkanowo (Wittgenau), Radomia (Seifersholz) i co może najważniejsze, na północ od Wilkanowa jest na mapie Col. Heinrichau, a obok Schlain (Schloin?) dzisiejsza wieś Słone. Natomiast na mapie Messtischblatt z 1952 roku Heinrichau to dzielnica Wilkanowa - może to jest miejsce spadku?!
Galerie
Meteoryt Wilkanówko (Grüneberg) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr (dla Wiki.Meteoritica.pl fot. Antoni Stryjewski)
Głaz narzutowy w miejscowości Wilkanowo
Bibliografia
- AnP, (1841a), Meteorsteinfall bei Grüneberg in Schlesien. Annalen der Physik, 52, Bd. 128, 1841, s. 495-496. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl. Plik PDF.[25]
- AnP, (1841), Nachtrag zum Grüneberg Meteorsteinfall. Annalen der Physik, 53, Bd. 129, 1841, s. 416. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Ende Oktober 1902, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. XVIII, Wien 1903, s. 1-90 (str. tytułowa).[26] Plik DjVu; plik PDF.
- Boguslawski Georg von, (1854a), Zehnter Nachtrag zu Chladni's Verzeichnisse der Feuermeteore und herabgefallenen Massen (Wien 1819) (Schluss von S. 155.), Annalen der Physik, IV, 90 uzupeł. (ergänzungsband), 1854, s. 353-456, (s. 361). Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Breslauer Zeitung → patrz Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma
- Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896.[27][28] Plik PDF.
- Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
- +von Glocker Ernst Friedrich, (1941), Meteorsteinfall in Schlesien (bei Seifersholz im Grünberger Kreise in Niederschlesien am 22. März 1841).[29] Schlesische Provinzialblätter, April 1841, s. 350-354. → patrz Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma
- +Göppert H.R., (1841), Über den Meteorstein, welcher zu Schloin in Schlesien am 22. März 1841 gefallen ist. Ref. N. Jb. f. Min. etc., 1841, s. 609-610 (później: Zur Geschichte des Meteorsteinfalles vom 22. März dieses Jahres. Breslauer Zeitg., nr 174, 29 Juni 1841, s. 1263 → patrz Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma).
- +Göppert H.R.[30], (1842), Meteorsteinfall. Übersicht der Arbeiten und Veränderungen. [Jahresbericht] der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur, {Kropek}}im Jahre 1841, Breslau 1842, s. 52-58. Plik DjVu.
- Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 367, 434). Plik PDF; plik DjVu.
- Klein Hermann Joseph, (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde, XIV. Jahrgang 1903, Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904. Plik DjVu (str. tytułowa).
- Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich. Urania, 6, 1955, s. 165-172.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises. Acta Geophys. Polon., vol. IV, nr 1, 1956, s. 21-32. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich, Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, (s. 115-117).[31][32] Plik PDF.
- Prior George T., Hey Max H., (1953), Catalogue of Meteorites. With special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History), Printed British Museum, 1953, (zbiory własne W&W) (wydanie z 1923 roku – plik iDjVu).
- Reichenbach Karl Freiherr von, (1859a), Anordnung und Eintheilung der Meteoriten, Annalen der Physik, 107, Bd. 183, 1859, s. 155-182. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Schlesische Provinzialblätter → patrz Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma
- Weimann C.G., (1841), Niederfall eines Meteorites. Annalen der Physik, 53, Bd. 129, 1841, s. 172-179. Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Wülfing Ernst Anton von, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites), Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, Tübingen 1897.[33][34][35] Plik GIF; plik Internet Archive; plik GoogleBooks.
Przypisy
Zobacz również
- doniesienia prasowe w ówczesnej prasie → patrz Grüneberg (Wilkanówko)/Czasopisma
- w pracy Göppert (1842) jest również informacja o spadku w Sagan (Dąbrowa Łużycka)
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Grüneberg
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Grüneberg
- Meteoryt Wilkanówko w kolekcjach polskich - katalog PTMet • Wadi & Jan Woreczko Collection
- Polskie Serwis Meteorytów - meteoryt Wilkanówko
- Muzeum Mineralogiczne Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu • Sala Meteorytowa
- Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie - Museum für Naturkunde
- Wikipedia - Radomia • Słone (województwo lubuskie) • Wilkanówko (meteoryt) • wieś Wilkanowo (województwo lubuskie) • Wieża Braniborska
- Wikipedia - Niemieckie nazwy polskich miejscowości
- Wikipedia - Miary nowopolskie
- Wikipedia (DE) - Lot (Einheit) • Pfund
- Simkoz - Braniborg Tower • Natural History Museum in Berlin
Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …) |
- Buchner
- "rzeczywista" waga okazów? - łut, drachma, uncja...