O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 17:40, 3 lip 2011

Meteoryt i jego kratery

Morasko →
Znaleziony w 1914 roku przez dr Coblinera pierwszy okaz meteorytu Morasko
Znalezisko
Lokalizacja	wieś Morasko na północ od Poznania, Polska
Położenie[1]	52°28'N, 16°54'E
Data	pierwszy okaz znaleziono w 1914
Uwagi	meteoryty znajdowane są w okolicach kraterów Morasko
Charakterystyka
Typ	żelazny, oktaedryt gruboziarnisty Og, IAB-MG
Masa	>290 kg
Liczba okazów	setki (tysiące ?) okazów; największy ~160 kg[2]
Meteoritical Bulletin Database

Meteoryt żelazny, powiązany z kraterami Morasko

W dniu 12 października 1914 roku, wkrótce po rozpoczęciu I wojny światowej, podczas prac ziemnych w Morasku sierżant Cobliner dokonał ciekawego odkrycia.

Z listu dr. Coblinera z 12 listopada (październiku?!) 1914 r.

Bei Schanzarbeiten fand ich heute im gewachsenen Boden (Kies) ungefär einen halben Meter unter der Erdoberfläche einen Metallklumpen von 77,5 Kg. Gewicht.

(tłum.: Podczas prac przy szańcach znalazłem dziś w naturalnej glebie (żwirze) około pół metra pod powierzchnią bryłę metalu o wadze 77,5 kg)

Jest to informacja o pierwszym znalezionym okazie meteorytu Morasko. Obecnie okaz jest w zbiorach Muzeum Geologicznego Instytutu Nauk Geologicznych PAN w Krakowie.

W latach pięćdziesiątych XX w. Moraska szukał Jerzy Pokrzywnicki. Zaprosił nawet do współpracy saperów z wykrywaczami min, ale bez powodzenia. Znalazł natomiast meteoryty u gospodarzy, którzy wcześniej wyorali je na polach. Uczony wysunął przypuszczenie, że pochodzą z zagłębień terenu widocznych w okolicy – kraterów meteorytowych. We wrześniu 2006 r. Krzysztof Socha^[3] odnalazł Morasko ważące 178 kg (po oczyszczeniu 164 kg)!

Meteorytów żelaznych spada tylko 4%, ale są względnie „łatwe” do znalezienia. Bardzo ciężki, rdzawy kamień zwraca na siebie uwagę. W trakcie prac polowych czy na budowach wielokrotnie znajdowano bryły żelaza. Wielokrotnie okazywały się one meteorytami. Tak też było w przypadku większości polskich meteorytów żelaznych. Morasko znaleziono podczas budowy umocnień wojskowych, na Przełazy natknął się rolnik kopiący rów melioracyjny, Świecie ujrzało światło dzienne podczas niwelacji terenu przy budowie kolei.

wg PSM

MORASKO - w roku 1914 podczas budowy umocnień wojskowych w Morasku pod Poznaniem wydobyto z ziemi kawał żelaza - meteoryt o masie 77,5 kg. Jego powierzchnię pokrywała rdza, ale widoczne były na niej charakterystyczne dla meteorytów zagłębienia zwane regmagliptami. Kolejne okazy pochodzą z lat 1936, 1956, 1992, 1995 oraz 1999. Oznacza to, że w okolicach Moraska spadł deszcz meteorytów, ale data tego spadku nie jest znana. Po przebadaniu okazało się, że jest to meteoryt żelazny tzw.oktaedryt gruboziarnisty. Składa się z kryształów żelaza z domieszką niespełna 7% niklu. Naukowcy są zdania, że meteoryty tego typu pochodzą z planetek, które nie stopiły się całkowicie, lecz tylko w niektórych miejscach i na krótko. Ich metal jest więc zanieczyszczony różnymi dodatkami : siarczkiem żelaza, fosforkiem żelaza i niklu oraz czystym węglem w postaci grafitu. - "Wiedza i Życie" 4/95

wg Pokrzywnickiego

Plik DjVu

Morasko (Pokrzywnicki 1964)

... historia znalezienia

... hipoteza o kraterach meteorytowych

... współczesne znaleziska

Fragment zwęglonego drewna w zwietrzelinie meteorytu (fot. Łukasz Karwowski)

Profesor Łukasz Karwowski znajdował wielokrotnie podczas badań okazów meteorytu Morasko zwęglone fragmenty drewna głęboko osadzony w zwietrzelinie. Ich ułożenie wskazywało, że zostały one 'spalone' w pożarze wywołanym spadkiem meteorytu(?). Badanie wieku zwęglonych fragmentów metodą ¹⁴C dało średni ich wiek około 700 lat! Czy zatem meteoryt Morasko spadł około 1300 roku? Patrz hipoteza Bolidu wielkopolskiego.

Lokalizacja

Rezerwat "Meteoryt Morasko" i rozmieszczenie kraterów

Galeria

Meteoryt Morasko

Morasko z dwiema dziurami.jpg 10 kg okaz meteorytu Morasko z ładnymi regmagliptami i dwoma naturalnymi otworami (kolekcja: Jakub Radwan)	Morasko przekrój.jpg Przekrój z widocznymi figurami Widmanstättena[4] (kolekcja: Łukasz Smuła)	Przekrój meteorytu. Na wytrawionej powierzchni widać figury Widmanstättena[4] i owalne nodule (inkluzje) troilitu. Nodula z prawej posiada grafitową otoczkę (fot. Andrzej S. Pilski)
Wewnętrzna budowa meteorytu. Widoczne paski kamacytu z liniami Neumanna, pola plessytu oraz inkluzje cohenitu (szare, spękane) i schreibersytu ('ziarniste' fragmenty w ziarnach cohenitu) (fot. Jan Woreczko)	Wewnętrzna budowa największego znalezionego okazu meteorytu Morasko. Na przekroju widać dużo charakterystycznych dla tego meteorytu owalnych nodul troilitowo-grafitowych (fot. Krzysztof Socha)

Okaz meteorytu Morasko znaleziony przez Krzysztofa Sochę; kolekcja Muzeum Wydziału Geologii UW (fot. Jan Woreczko)

Okaz znaleziony w położeniu wskazującym na to, że w momencie spadku uderzył on w leżący głaz. W tle fotografia meteorytu in situ. Okaz waży 4,6 kg

Wzajemna konfiguracja meteorytu i głazu zaprzecza pośrednio teorii, że meteoryty Morasko spadły na lodowiec i następnie zostały przetransportowane w rejonu Moraska

Odtworzona w muzeum wzajemna konfiguracja meteorytu i głazu. Dodatkowe informacje na stronie muzeum

Bibliografia

• Borowiak T., Hurnik Bogusława, (1976), Chemical and crystallographic investigations on the meteorite „Morasko”. w: Meteorite Morasko and the region of its fall, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Astronomia nr 2, 1976, s. 39-44.

• Chróst Leszek, Ciesielski Mirosław, Miazga Lucjan, (1993), Nowe znalezisko meteorytu Morasko. Meteoryt, 3, 1993, s. 11-13. Tam opis i lokalizacja nowych znalezisk meteorytów w 1992 roku.

• Czajka Wiesław, (2004), Analiza geomorfologiczna okolic rezerwatu "Meteoryt Morasko" w oparciu o model powierzchni terenu. Materiały, III Konferencja Meteorytowa, Poznań 25-26 kwietnia 2004, s. 9-14. Plik PDF

• Czajka Wiesław, (), Obraz hipotetycznej trajektorii Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne na geodezyjnej powierzchni odniesienia (The picture of the hypothetic trajectory Tabarz-Przełazy-Morasko-Jankowo Dolne on the Earth's ellipsoid). astroblemy.pl. Plik PDF

• Dominik Bogna, (1972), Wstępne wyniki mineralogicznych badań meteorytu Morasko. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN Oddział Kraków, 16/1, 1972, s. 244-246.

• Dominik Bogna, (1973), Polimineralne nodule w meteorycie Morasko. Komitet Nauk Mineralogicznych PAN, XVII/1, 1973, s. 251-253.

• Dominik Bogna, Manecki Andrzej, Pawłowski Krzysztof P., (1974), Microscopic and X-ray investigations of 2H- and 3R-graphite from the Morasko iron meteorite. Mineralogia Polonica, vol. 5, 1974, s. 79–88.

• Dominik Bogna, (1974), Mineralogical and chemical study of coarse octahedrite Morasko. Ph.D. thesis (dysertacja), Faculté de Géologie, Académie des Mines et Métallurgie, Cracovie, Pologne, 1974, ss. 166. i Dominik B., (1976), Mineralogical and chemical study of the coarse octahedrite Morasko. Prace Minerlogiczne, nr 47, Komisja Nauk Mineralogicznych PAN, Kraków 1976, ss. 65.

• Dziurdzi Agnieszka, (2008), Mineralogiczne badania osadów wokół meteorytów na terenie rezerwatu „Meteoryt Morasko”. Praca magisterska, Instytut Geol. UAM 2008.

• Gurdziel Agnieszka, (2003), Wtórne fazy mineralne powstałe w wyniku wietrzenia meteorytów. Praca magisterska, wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Łukasza Karwowskiego na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Sosnowiec 2003. Plik praca magisterska

• Gurdziel Agnieszka, Karwowski Łukasz, (2011), Wtórne zmiany w obrębie fosforków i węglików w meteorycie Morasko. Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 25-33. Plik PDF

• Idzikowski B., Kováč J., Diko P., Stankowski Wojciech, Muszyński Andrzej, (2010), Crystalline Structure, Stoichiometry and Magnetic Properties of the Morasko Meteorite. Acta Physica Polonica A, 118(5), 2010, s. 1071-1073. Plik PDF

• Jastrzębska A., (2006), Zmiany szokowe w meteorytach żelaznych na przykładzie meteorytów Morasko i Jankowo Dolne. Materiały IV Konferencji Meteorytowej Warszawa-Wyszków 2006, s. 31-38.

• Jastrzębska A., (2009), Zmiany szokowe w meteorytach żelaznych na przykładzie meteorytów Morasko i Jankowo Dolne. Acta Soc. Metheor. Polon., 1, 2009, s. 38-43.

• Karwowski Łukasz, Jachymek Stanisław, Ludwig A., Gurdziel Agnieszka, (2003), Skorupa wietrzeniowa i obtopieniowa meteorytów w warunkach klimatu umiarkowanego na przykładzie Zakłodzia i Moraska–Przełazów. Materiały II Seminarium Meteorytowego Olsztyn 2003, 2003, s. 48-54.

• Karwowski Łukasz, (2006), Tajemnicze inkluzje w meteorytach Morasko. Meteoryt, 4, 2006, s. 19–22.

• Korpikiewicz Honorata, (1978), Meteoritic shower Morasko. Meteoritics, v. 13, 1978, s. 311-326.

• Luecke Werner, Muszyński Andrzej, Berner Z., (2006), Trace element partitioning in the Morasko meteorite from Poznań, Poland. Chemie der Erde. Geochemistry, 66, 2006, s. 315-318.

• Łaszkiewicz Antoni, (1936), O meteorytach Morasko i Grzempach. rozdz. w: Mineralogia, Bibl. Wiad. Farmaceut. Warszawa 1936, s. 194-195.

• Muszyński Andrzej, Pilski Andrzej S., Socha Krzysztof, (2006), Dwa lata w Rezerwacie MORASKO. Meteoryt, 4, 2006, s. 16–18.

• Pilski Andrzej S., (1999), Morasko - the largest European iron meteorite shower. Meteorite!, vol. 5 (4), 1999, s. 27-28.

• Pilski Andrzej S., (2003), Gdzie i kiedy spadł meteoryt Morasko? Meteoryt, 4, 2003, s. 3.

• Pilski Andrzej S., (2011), The Morasko iron shower – a few scientific and ethical questions.. Portal IMCA Insights, luty 2011.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1957), Nowe okazy meteorytu Morasko. Urania, 8, 1957, s. 232-235.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1958), Meteorit Morasko. Meteoritika, vol. XVI, 1958, s. 123-125.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich. Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 49-70.

• Pokrzywnicki Jerzy, (1966), Nowy odłam meteorytu Morasko. Urania, 3, 1966, s. 85-86.

• Popławski Mikołaj, Jóźwiak Karol, Kachlicki Tomasz, (2011), Badania metalograficzne i mikroanalityczne meteorytu Morasko. Acta Soc. Metheor. Polon., vol. 2, 2011. Plik PDF

• Socha Krzysztof, (2004), Morasko - inne spojrzenie. Meteoryt, 1, 2004, s. 16-18.

• Socha Krzysztof, (2011), Pożegnanie kraterów Morasko. Acta Soc. Metheor. Polon., 2, 2011, s. 127-137. Plik PDF

Patrz również literatura poświęcona kraterom Morasko

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ podobno kilka lat temu, niemiecka ekipa poszukiwaczy znalazła okaz 204 kg, który obecnie znajduje się w jednej z prywatnych kolekcji w Niemczech
3. ^ Muszyński et al. 2006
4. ^ ^{a b} wiecej o figurach Widmanstättena

Zobacz również

• kratery Morasko

• meteoryty: Tabarz, Przełazy i Jankowo Dolne

• Bolid wielkopolski

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Morasko
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Morasko

• meteoryt Morasko w kolekcjach polskich - katalog PTMet
• Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Morasko
• Wikipedia - meteoryt Morasko • Rezerwat przyrody Meteoryt Morasko
• Meteoryt Morasko strona autorstwa Krzysztofa Kamińskiego
• Strona Woreczko o meteorycie Morasko

Co jeszcze na stronie?

• dużo...
• plik DjVu z Pokrzywnickiego