PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Tieschitz

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Przekierowano z Tištín)

Spadł duży, pojedynczy okaz rzadkiego typu meteorytu

1i
Tieschitz →
Tieschitz (Makowsky 1879) Taf-II.jpg
Meteoryt Tieschitz (źródło: Makowsky 1879)
Spadek
Lokalizacja Czechy
Położenie[2] 49°36'N, 17°07'E[1]
Data 15 lipca 1878 roku, 13:45[3] (poniedziałek)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H/L3.6
Masa 28 kg
Liczba okazów jeden duży okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Tesic, Tesice, Tischtin, Tistin; po czesku: Těšice

Spadek meteorytu 15 lipca 1878 roku (poniedziałek) o godzinie 13:45[3] w okolicy miejscowości Tieschitz (cz. Těšice)[1] w Czechach.

Spadł pojedynczy, duży okaz bardzo rzadkiego typu meteorytu H/L3.6. W Meteoritical Bulletin Database zarejestrowany jest tylko jeden meteoryt tego typu, z tego też względu meteoryt Tieschitz ma bardzo bogatą bibliografię (Koblitz MetBase).

Okoliczności spadku wg Tschermak (1878, 1879)

Meteoryt spadł we wsi Tieschitz (cz. Těšice) 5½ mili na północny-wschód od miasta Brno. Około godz. 13:45[3] małe dziecko wskazało chłopom pracującym na polach lśniącą, ruchomą chmurę na niebie. Następnie zabrzmiał mocny grzmot, a potem huk.[4] Świadkowie widzieli czarną bryłę, która przy upadku wznieciła pył w powietrze. Początkowo bali się do niej podejść (pierwsza odważyła się kobieta ze wsi), później opowiadali, że gdy bryłę odkopywali była jeszcze ciepła.[5] Kamień spadł na świeżo zaorane pole i wybił dziurę głęboką na pół metra. Miejsce, gdzie upadł znajdowało się około 500 kroków (Schritte)[6] od wsi na południe. Przeniesiono ją do miejscowej gospody (tawerny), gdzie wieśniacy odłupali kilka fragmentów od okazu i zabrali ze sobą. Część fragmentów odzyskał później dr Brezina z Muzeum w Wiedniu. Według relacji świadków okaz ważył 28 kg, miał kształt pochylonej piramidy czworobocznej wysokiej na 30 cm i szerokiej na 26 cm. Podobny był do meteorytu Ohaba i największego kamienia z Tabor. Kamień został później zabrany przez pastora Hess z Nezamislitz i był prezentowany w kościele. Ostatecznie przekazano go prof. Makowsky do Muzeum Uniwersytetu Technicznego w Brnie (Tschermak 1878; Brezina 1885).

Według Šreinová et al. (2012) duży okaz ważył pierwotnie 28,5 kg (udało się odzyskać około 635 g fragmentów), natomiast znaleziony później drugi fragment miał ok. 0,64 kg.


Trochę inne okoliczności spadku podaje tygodnik Gwiazdka Cieszyńska nr 31 z 3 sierpnia 1878 roku (pisownia oryginalna):

«

– Meteoryt. W Tieszycach na Morawie spadł 15 zm. meteoryt, ważący 49½ funtów, w formie nieregularnéj czworograniastéj piramidy. Powierzchnia jego jest czarna, gładka, lecz nierówna; pośrodek podobny do granitu. Na uderzenie weń młotkiem wydaje czysty dźwięk. Ludzie pracujący w polu widzieli, jak meteoryt ten leciał od północnego zachodu ku południowemu wschodu i spadł na rolę zoraną, w któréj zarył się na 2 stopy głębokości. Pewien krawiec z Tieszyc, właśnie wyszedł na pole okopywać swe ziemniaki, gdy naraz spostrzega przed sobą jasność i słyszy grzmot, i zdawało się mu, jakby czarna chmura chciała weń uderzyć. Z strachu potoczył się o kilka kroków w tył, ziemia około niego zadudniała i mnóstwo brył wyleciało w górę o 20 kroków przed nim. Ochłonąwszy z przestrachu, zbliżył się i znalazł w ziemi meteoryt zupełnie gorący. Przywołał innych mieszkańców ze wsi, którzy chwilę jeszcze dotykać się spadłego kamienia nie śmieli, aby się nie sparzyć. Potém kobieta zaniosła go do wsi, gdzie mieszkańcy odłamali kawał od niego, mniemając że w pośrodku będzie srebro, ponieważ piękny dźwięk wydawał. Meteoryt ten będzie oddany do muzeum w Bernie. –

»


Bardzo intrygująco brzmi zdanie: „Pewien krawiec z Tieszyc, właśnie wyszedł na pole okopywać swe ziemniaki …”. W języku niemieckim wiele nazwisk pochodzi od nazw zawodów, np.: Schumacher to szewc, Müller – młynarz, Schmidt – kowal, Fischer – rybak, Zimmermann – cieśla. Jeśli zajrzymy do publikacji Makowsky et al. (1879), to pośród wymienionych tam świadków przelotu bolidu znajdziemy mieszkańca wsi Ptin niejakiego Cyrila Schneidera (Häusler Cyril Schneider[7]). Niemiecki Schneider to polski krawiec! Opis spadku zamieszczony w Gwiazdce Cieszyńskiej powstał zapewne z kompilacji informacji zawartych w wielu różnych niemieckojęzycznych źródłach? Być może stąd ten „krawiec” okopujący ziemniaki?


Dokładny opis okoliczności spadku znajduje się w publikacjach Makowsky, Tschermak (1879) i Tschermak (1878, 1879).


Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – Těšice — meteorit.

Kolekcje

Masa główna meteorytu Tieschitz znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fotografia okazu Koblitz MetBase i na portalu Encyclopedia of Meteorites).

Fragmenty meteorytu Tieschitz w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 27,27 kg[8] masa główna; fotografia w Koblitz MetBase
London, Nat. Hist. Mus. 78 g
Brno, Min. Mus. Moravia 50 g
Prague, Nat. Mus. 46 g 3 fragmenty: 41 g, 4,3 g, 1,4 g[4] (Tuček 1968)
Bonn, Min. Mus. Univ. 41,8 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 36 g
Gifhorn, Bartoschewitz Colln. 35,9 g
Moscow, Acad. Sci. 33,3 g
(…)

W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się tylko małe fragmenty tego meteorytu.

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego rzadkiego meteorytu.


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(T) Těšice, (*) Tištín

miejsce znalezienia okazu

współrzędne wg innych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

W oficjalnych katalogach meteorytów podawane są „błędne” współrzędne miejsce spadku! Meteoryt spadł między wsiami Tištín i Těšice (dawn. Tischtin i Tieschitz), a nie w okolicy miejscowości Těšetice.[1] Tuček (1968) podaje jeszcze inne współrzędne miejsca spadku – oddalone o 18 km na południe!


W 1833 roku w odległości ok. 40 km na zachód od miejsca spadku meteorytu Tieschitz spadł deszcz meteorytów Blansko.


Mapa okolic spadku meteorytu; Fallkarte Tieschitz 1:25.000 Seite 189 (Brezina 1885)

Mapa okolic wsi Tischtin i Tieschitz z zaznaczonymi miejscami znalezienia meteorytu (mapa Aufnahmskarte der österreichischen Monarchie w skali 1:25000; Brezina 1885).

Komentarz do mapy (Brezina 1885, s. 189-190):

«

(…) Trotzdem ich diesen Sachverhalt für äusserst wahrscheinlich halte, will ich doch einen der photographischen Copie der Aufnahmskarte der österreichischen Monarchie 1:25.000 entnommenen Situationsplan geben (Fig. 9, Tafel 4), worin von Herrn Assistenten Szombathy der Fallpunkt des Hauptsteines in Tieschitz und der angebliche Fundpunkt der Fragmente auf dem Felde des Zapletal in Tischtin durch Anvisiren der Kirchthürme von Tieschitz und Tischtin bestimmt wurden; zwei mit Pfeilen versehene Linien bedeuten die angenommene Flugrichtung des Meteors, und zwar die obere nach den Bestimmungen von Niessl[9] (in der Arbeit von Makowsky und Tschermak), die untere nach Angaben, welche die Augenzeugen Herrn Szombathy gemacht haben und welche letzterer zu einer trigonometrischen Bestimmung verwenden konnte.

»

Punkt oznaczony na mapie 1. wskazuje miejsce znalezienia masy głównej meteorytu podany przez pana Szombathy. Punkt 2. to miejsce znalezienia dodatkowych fragmentów?! Strzałki na mapie określają kierunek lotu meteorytu. Górna strzałka to kierunek wskazany przez pana Niessl, dolna wg relacji pana Szombathy (Tschermak 1878). Bolid nadleciał z kierunku NWW (hipotetyczna trajektoria znajduje się w pracy Makowsky (1879)).


Według relacji w Gwiazdce Cieszyńskiej (1878) „meteoryt ten leciał od północnego zachodu ku południowemu wschodu”.


Mapy

Wsie Tischtin i Tieschitz. Mapa II. vojenské mapování - Františkovo (1836-1852; skala 1:28800) (źródło: Mapire)

Wsie Tištín (Tischtin) i Tieschitz (Těšice). III. vojenské mapování - Františko-josefské, fragment arkusza 4258_4 (skala 1:25 000) (źródło: oldmaps.geolab.cz)

Wsie Tischtin i Tieschitz; układ współrzędnych Ferro[10] (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Tieschitz/Galerie

Fragment meteorytu o wadze 41 g ze zbiorów muzeum w Pradze (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment meteorytu o wadze 41 g ze zbiorów muzeum w Pradze (Tuček 1968, 1981)

Fragment meteorytu o wadze 41 g ze zbiorów muzeum w Pradze (Šreinová et al. 2012)

Masa główna meteorytu Tieschitz (27,5 kg) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment meteorytu Tieschitz (792,0 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Płytka meteorytu Tieschitz (671,2 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Fragment meteorytu Tieschitz i oryginalna etykietka kolekcji Geologický Ústav Masarykovy University v Brně (Brono, Czechy) (kolekcja Tomasza Jakubowskiego)

Zbiór meteorytów ze starych kolekcji: Gibeon (syn. Goamus)[11], Vaca Muerta[12], Bohumilitz, Tieschitz, Magura, Stannern, Pułtusk, Kuleschovka (kolekcja Tomasza Jakubowskiego)


Meteoryt Tieschitz (Makowsky, Tschermak 1879; źródło: Biodiversity Heritage Library)

Wygląd okazu (skala wielkości na rysunku)

Regmaglipty i linie spływu

Szczegóły budowy wewnętrznej


Redakcja portalu z wizytą w rejonie spadku (stan: luty 2016 r.)

Wieś Těšice

Miejsce spadku meteorytu

Na pole widoczne za Wadi spadł meteoryt

Tieschitz (Woreczko).jpg


Więcej → Tieschitz/Galerie.


Bibliografia

  • Brezina Aristides, (1885), Die Meteoritensammlung des k. k. mineralogischen Hofkabinetes in Wien am 1. Mai 1885 (Mit vier Tafeln (Nr. II-V).), Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt, 35, 1885, s. 151-276 (ilustracje).[13][14] Plik DjVu.
  • Gwiazdka Cieszyńska, (1878), Meteoryt, nr 31 (3 sierpnia 1878), s. 269. Plik sLib.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Makowsky Alexander, Tschermak Gustav, (1879), Bericht über den Meteoritenfall bei Tieschitz in Mähren (Mit 5 Tafeln und 2 Holzschnitten), Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 39, Abt. 2, 1879, s. 187-202 (ilustracje).[15] Plik DjVu.
  • Melion Josef Vincenc, (1886), Die Meteorsteinfälle in Mähren, Notizen-Blatt der historisch-statistischen Section der k.k. mährisch-schlesischen Gesellschaft zur Beförderung des Ackerbaues, der Natur- und Landeskunde, nr 5, Brünn 1886, s. 34-40.[16][17][18] Plik PDF.
  • Melion Josef Vincenc, (1887), Beiträge zur Meteoritenkunde Mährens, Brünn 1887, ss. 16.[19][20] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Niessl Gustav von, (1878), Bahnbestimmung des Meteoriten von Tieschitz in Mähren, Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe, 15, nr XXV, 1878, s. 215.[21] Plik DjVu.
  • Šreinová Blanka, Bukovanská Marcela, (2012), Meteority v České republice, Člověk ve svém pozemském a kosmickém prostředí, Bulletin referátů z konference, Úpice 2012, (s. 19-20).[22] Plik PDF.
  • Tschermak Gustav, (1878), Vorläufiger Bericht über den Meteoritenfall bei Tieschitz in Mähren, welcher am 15. Juli 1878 um 2 Uhr Nachmittags stattgefunden hat, Anzeiger der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe, 15, nr XX, 1878, s. 180-181.[23] Plik DjVu.
  • Tschermak Gustav, (1878), Der Meteorit von Tieschitz, Tschermaks Mineralogische und Petrographische Mitteilungen, 1, 1878, s. 289. Plik iDjVu.
  • Tschermak Gustav, (1879), Der Meteoritenfall bei Tieschitz in Mähren, Sitzungsberichte der mathematisch-naturwissenschaftliche Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 78, Abt. 1, 1879, s. 440-443, 580-582. Plik DjVu.
  • Tuček Karel, (1968), Catalogue of the Collection of meteorites of the National Museum in Prague (Katalog sbírky meteoritů Národního muzea v Praze), National Museum, Prague, 1968, ss. 103.
  • Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269, (s. 197-199). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
     (tablice
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ).


Przypisy

  1. ^ a b c rzeczywiste miejsce spadku meteorytu leżu około 32 km na południe od oficjalnie podawanych współrzędnych
  2. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  3. ^ a b c czas spadku określono na podstawie rozkładu jazdy pociągów; wg Tschermak (1878) było to o godz. 14:45
  4. ^ a b wg portalu Národí Muzeum Praha – Muzeum 3000; w zbiorach w Pradze są fragmenty z późniejszych znalezisk
  5. ^ patrz → meteoryt Braunau; Czy meteoryty po spadku są jeszcze ciepłe?
  6. ^ krok (niem. Schritt) to ok. 1,48 metra; patrz → Dawne jednostki miar i wag
  7. ^ niemieckie słowo Häusler oznaczało wieśniaka, który posiadał mały dom lub tylko go wynajmował i miał niewiele lub wcale prywatnych gruntów; Wikipedia (DE) – Häusler
  8. ^ wg Šreinová et al. (2012) fragment ten waży 27,47 kg
  9. ^ Niessl (1878); krótka informacja
  10. ^ O.L.v.F., Ferro Meridian (östliche Länge v. Ferro) – historyczny układ współrzędnych geograficznych, w którym południk zero było liczony od najdalej wysuniętego punktu (najdalszy punkt znanego świata) na wyspie El Hierro (Ferro) w archipelagu Wysp Kanaryjskich. Aby otrzymać współrzędne we współczesnym układzie należy od wartości długości geograficznej odjąć wartość 17°40', szerokość geograficzna pozostaje bez zmian. Wikipedia (EN) – Ferro Meridian
  11. ^ meteoryt żelazny Gibeon, znalezisko z 1836 roku w Namibii; typ IVA, TKW 26 ton; patrz → Rinne (1910)
  12. ^ meteoryt żelazno-kamienny Vaca Muerta (po hiszp. martwa krowa) (syn. Taltal) znalezisko z 1861 roku w Chile; mezosyderyt MES-A1, TKW 3,83 tony
  13. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na 1 maja 1885 roku); w kolekcji 1197 sztuk (okazów/fragmentów; kamiennych 889, żelaznych 308) z 358 różnych lokalizacji (odpowiednio: 241 i 117), o łącznej wadze 1134,836 kg (odpowiednio: 548,496 i 586,417 kg); obecnie (1999, Koblitz MetBase) kolekcja zawiera 2316 różnych meteorytów (patrz → Meteoryty/Kolekcje)
  14. ^ plansze z obrazami budowy meteorytów i mapy rejonów spadku meteorytów: Tieschitz i Soko-Banja; tu również po raz pierwszy w literaturze pojawia się określenie „linie Neumanna”, dokładnie jako „Neumann'schen Figuren” (s. 199; Spencer 1930, Mineralogical Magazine)
  15. ^ zawiera 2 rysunki i 5 plansz meteorytu Tieschitz
  16. ^ za Tuček (1981) (nie znaleziono dalszego ciągu artykułu); meteoryty: Blansko, Stannern, Tieschitz, Wessely
  17. ^ wydane również w formie samodzielnej publikacji: Brünn 1886, ss. 11; plik PDF
  18. ^ również w Notizen-Blatt…: Melion Josef Vincenc, (1895), Nachrichten zur Meteoritenkunde in Mähren, nr 8, 1895, s. 60-62; plik PDF
  19. ^ meteoryty: Blansko, Stannern, Tieschitz, Wessely
  20. ^ skan publikacji zakupiony w Vědecká knihovna v Olomouci (Res­earch Library in Olomouc)
  21. ^ krótka informacja
  22. ^ najnowsze krótkie opracowanie na temat wszystkich czeskich meteorytów oraz starszych doniesień (np. Odranec)
  23. ^ krótka informacja

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Portal Meteorite Picture of the Day – Tieschitz


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • spadło/znaleziono jeszcze drugi fragment?
  • okoliczności spadku
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Tieschitz”
Osobiste