PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)


Zaborzika

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
Linia 14: Linia 14:
  | synonimy = w NHM Cat: '''Czartorya''', '''Saboriza''', '''Saboryzy''', '''Zaborica''', '''Zaboritsa''', '''Zaboritza''', '''Zaborzyca'''; po rosyjsku: Заборица; inne: Czastorya (Brezina 1896), Zaborczyka (Buchner 1861), Zjaborzyka (Kesselmeyer 1861)
  | synonimy = w NHM Cat: '''Czartorya''', '''Saboriza''', '''Saboryzy''', '''Zaborica''', '''Zaboritsa''', '''Zaboritza''', '''Zaborzyca'''; po rosyjsku: Заборица; inne: Czastorya (Brezina 1896), Zaborczyka (Buchner 1861), Zjaborzyka (Kesselmeyer 1861)
}}
}}
-
Spadek 10 kwietnia 1818 roku<ref name="data spadku"></ref> (piątek) na [[Ukraina|Ukrainie]] (chondryt zwyczajny L6).
+
Spadek 10 kwietnia 1818 roku<ref name="data spadku"></ref> (piątek) na [[Ukraina|Ukrainie]] (chondryt zwyczajny, L6).
{{Pokrzywnicki (Kosmolityka) |name=Zaborzika}}
{{Pokrzywnicki (Kosmolityka) |name=Zaborzika}}
Linia 29: Linia 29:
:S.m.s.&nbsp;&nbsp; φ=50°17';&nbsp;&nbsp; λ=27°41'<sup>2</sup>.
:S.m.s.&nbsp;&nbsp; φ=50°17';&nbsp;&nbsp; λ=27°41'<sup>2</sup>.
-
Najstarszym źródłem wiadomości o tym meteorycie jest praca Feliksa {{sparse-b}}Drzewińskiego{{sparse-e}}, prof. Fizyki Uniwersytetu Wileńskiego, [3]<ref>Drzewiński (1819)</ref> z 1819&nbsp;r. Wydrukowano ją podobnie jak i inną pracę tego autora, [4]<ref>Drzewiński (1825)</ref> z 1825&nbsp;roku, w trudno dostępnym obecnie ''Dzienniku Wileńskim''<ref>oryginalne brzmienie cytowanych przez Pokrzywnickiego fragmentów w: ''Dziennik Wileński'', '''[http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=22993 O&nbsp;kamieniu meteorycznym, spadłym na Wołyniu, nad brzegami słuczy]'''</ref> i,&nbsp;jak się zdaje, jest ona zupełnie nieznana za granicą, dlatego przytaczam ją ''in&nbsp;extenso''.
+
Najstarszym źródłem wiadomości o tym meteorycie jest praca Feliksa {{sparse-b}}Drzewińskiego{{sparse-e}}, prof. Fizyki Uniwersytetu Wileńskiego, [3]<ref>Drzewiński (1819)</ref> z 1819&nbsp;r. Wydrukowano ją podobnie jak i&nbsp;inną pracę tego autora, [4]<ref>Drzewiński (1825)</ref> z 1825&nbsp;roku, w trudno dostępnym obecnie ''Dzienniku Wileńskim''<ref>oryginalne brzmienie cytowanych przez Pokrzywnickiego fragmentów w:&nbsp;''Dziennik Wileński'', '''[http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=22993 O&nbsp;kamieniu meteorycznym, spadłym na Wołyniu, nad brzegami słuczy]'''</ref> i,&nbsp;jak się zdaje, jest ona zupełnie nieznana za granicą, dlatego przytaczam ją ''in&nbsp;extenso''.
-
''Wiadomość o kamieniu meteorycznym, którą ogłaszamy, należy się obywatelskiej gorliwości J.&nbsp;W.&nbsp;Wyleżyńskiego wizytatora szkół w gubernii wołyńskiej i&nbsp;podolskiej, cesarskiego uniwersytetu wileńskiego i&nbsp;wielu Towarzystw uczonych członka, który postarawszy się wywiedzieć o szczegółach do spadnienia tego kamienia należących, przesłał je do rządu uniwersytetu z częścią samego kamienia.''
+
''Wiadomość o kamieniu meteorycznym, którą ogłaszamy, należy się obywatelskiej gorliwości J.&nbsp;W.&nbsp;Wyleżyńskiego wizytatora szkół w&nbsp;gubernii wołyńskiej i&nbsp;podolskiej, cesarskiego uniwersytetu wileńskiego i&nbsp;wielu Towarzystw uczonych członka, który postarawszy się wywiedzieć o&nbsp;szczegółach do spadnienia tego kamienia należących, przesłał je do rządu uniwersytetu z&nbsp;częścią samego kamienia.''
-
''Po otrzymaniu takowej wiadomości wespół z częścią kamienia, poruczono adjunktowi uniwersytetu radcy nadwornemu P.&nbsp;Horodeckiemu, dającemu kurs mineralogii, uczynić potrzebne doświadczenia dla zapewnienia się: czy kamień ten rzeczywiście do meteorycznych należy. Czego pomieniony adjunkt dopełnił i&nbsp;zdanie swoje w raporcie, do rządu uniwersytetu podał.''
+
''Po otrzymaniu takowej wiadomości wespół z częścią kamienia, poruczono adjunktowi uniwersytetu radcy nadwornemu P.&nbsp;Horodeckiemu, dającemu kurs mineralogii, uczynić potrzebne doświadczenia dla zapewnienia się: czy kamień ten rzeczywiście do meteorycznych należy. Czego pomieniony adjunkt dopełnił i&nbsp;zdanie swoje w&nbsp;raporcie, do rządu uniwersytetu podał.''
''Z pomienionych dwóch urzędowych papierów, składa się następujące opisanie pomienionego kamienia.''
''Z pomienionych dwóch urzędowych papierów, składa się następujące opisanie pomienionego kamienia.''
-
''W gubernii wołyńskiej (słowa są pisma J. W. Wyleżyńskiego<sup>3</sup>), w&nbsp;powiecie Nowogród-Wołyńskim, nad brzegami Słuczy we wsi Zaborzycy, obok miasteczka Baranówki r., b.&nbsp;dnia 30&nbsp;marca<ref name="kalendarz">daty według kalendarza juliańskiego</ref>, o&nbsp;godzinie 6&nbsp;tey w&nbsp;wieczór, w&nbsp;dzień pogodny i&nbsp;bezchmurny, przy potrójney mocnej detonacji, upadł na dziedzińcu Mielnika aerolit, który zważony dwie godziny potem, ważył funtów&nbsp;47¾. Forma jego była szęściogranu, podługowata, prawie równa, jednym tylko końcem, w&nbsp;którym upadł w ziemię cokolwiek zaostrzona. Wszystkim którzy na to patrzyli, zdawało się widzieć trzy spadające kamienie, lecz jeden tylko znaleziono, a&nbsp;dwa drugie w&nbsp;rzekę lub lasy otaczające, upaść musiały. Dziedzic ze wsi Zaborzycy, JW.&nbsp;Pruszyński kamień ten znaleziony w&nbsp;różne porąbał sztuki, rozmaitym rozdając osobom, ja tylko przy ninieyszym rapporcie ułomek mały posyłam. Przytomny temu upadnieniu possesor miasteczka Baranówki, człowiek uważny i dosyć światły, naoczny widz, następne mi o&nbsp;tym wypadku dołączył spostrzeżenia: 1)&nbsp;ze kamień ten nie spadał pionowo, ale wirowo; 2)&nbsp;że po spadnieniu był nieco ciepłym; 3)&nbsp;że po spadnieniu wielki zapach siarki był słyszany; 4)&nbsp;że ten kamień spadając, cztery cale wpędził się w&nbsp;ziemię; po tem się z&nbsp;niey wydobył, podskoczył na półtora łokcia i&nbsp;znowu upadł; 5)&nbsp;ze waga jego na ziemi pomnażać się zdawała: gdyż w&nbsp;godzinę ważony ważył funtów&nbsp;46, a&nbsp;we dwie potem godziny, na teyże wadze przezważony miał funtów 47¾''<sup>4</sup>.
+
''W gubernii wołyńskiej (słowa są pisma J.&nbsp;W. Wyleżyńskiego<sup>3</sup>), w&nbsp;powiecie Nowogród-Wołyńskim, nad brzegami Słuczy we wsi Zaborzycy, obok miasteczka Baranówki r., b.&nbsp;dnia 30&nbsp;marca<ref name="kalendarz">daty według kalendarza juliańskiego</ref>, o&nbsp;godzinie 6&nbsp;tey w&nbsp;wieczór, w&nbsp;dzień pogodny i&nbsp;bezchmurny, przy potrójney mocnej detonacji, upadł na dziedzińcu Mielnika aerolit, który zważony dwie godziny potem, ważył funtów&nbsp;47¾. Forma jego była szęściogranu, podługowata, prawie równa, jednym tylko końcem, w&nbsp;którym upadł w ziemię cokolwiek zaostrzona. Wszystkim którzy na to patrzyli, zdawało się widzieć trzy spadające kamienie, lecz jeden tylko znaleziono, a&nbsp;dwa drugie w&nbsp;rzekę lub lasy otaczające, upaść musiały. Dziedzic ze wsi Zaborzycy, JW.&nbsp;Pruszyński kamień ten znaleziony w&nbsp;różne porąbał sztuki, rozmaitym rozdając osobom, ja tylko przy ninieyszym rapporcie ułomek mały posyłam. Przytomny temu upadnieniu possesor miasteczka Baranówki, człowiek uważny i dosyć światły, naoczny widz, następne mi o&nbsp;tym wypadku dołączył spostrzeżenia: 1)&nbsp;ze kamień ten nie spadał pionowo, ale wirowo; 2)&nbsp;że po spadnieniu był nieco ciepłym; 3)&nbsp;że po spadnieniu wielki zapach siarki był słyszany; 4)&nbsp;że ten kamień spadając, cztery cale wpędził się w&nbsp;ziemię; po tem się z&nbsp;niey wydobył, podskoczył na półtora łokcia i&nbsp;znowu upadł; 5)&nbsp;ze waga jego na ziemi pomnażać się zdawała: gdyż w&nbsp;godzinę ważony ważył funtów&nbsp;46, a&nbsp;we dwie potem godziny, na teyże wadze przezważony miał funtów 47¾''<sup>4</sup>.
Linia 45: Linia 45:
''Kamienie takie, podług panującego dzisiay mniemania uczonych, zdają się mieć w&nbsp;atmosferze swoje źródło spólne z meteorycznych żelazem<ref>hipoteza [[Bibliografia/Chladni Ernst F.F.|Chladniego]] i&nbsp;wnioski uczonych po spadku meteorytu L'Aigle, że meteoryty pochodzą z&nbsp;kosmosu, widać jeszcze nie dotarły do Horodeckiego</ref>, które dość znaczney wielkości massę, znalezioną w&nbsp;[[Brahin|hrabstwie brahińskim]], w&nbsp;gubernii mińskiej<ref>chodzi o&nbsp;pallasyt [[Brahin]]</ref>, oddano dziedzicowi JW.&nbsp;Rokickiemu. Tego żelaza dostawszy mały ułomek przesłałem w&nbsp;roku 1818<ref name="data spadku"></ref> do Paryża<sup>6</sup>, spólnie z&nbsp;innemi minerałami, podług zalecenia Rządu uniwersytetu, lecz jeszcze teraz zaledwo odebrałem na móy list odpowiedź od JW. Brongniarta, który pomiędzy innemi mineralogicznymi wiadomosciami, donosi mi, że to żelazo bez podeyrzenia jest nowe i&nbsp;różni się od sybirskiego<ref>chodzi o&nbsp;pallasyt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12356 Krasnojarsk] (''Pallas Iron'', ''Палласово Лелезо''), bryłę meteorytu żelazno-kamiennego znalezioną w&nbsp;1749&nbsp;roku na Syberii przez P.&nbsp;Pallasa</ref>; ponieważ według rozbioru P.&nbsp;Laugier<ref name="Laugier">Laugier (1823, 1824)</ref>, na stu częściach, ma blizko 98&nbsp;żelaza i&nbsp;2&nbsp;niklu połączonego z&nbsp;kobaltem, a&nbsp;nie ma w&nbsp;sobie innych pierwiastków, znaydujących się w&nbsp;żelazie sybirskim. Taka rzecz w&nbsp;świacie uczonym, należy do ważnych nowin, równie, jak teraźnieysza wiadomość o&nbsp;wołyńskim meteorycznym kamieniu.''&nbsp;{{Wielokropek}}
''Kamienie takie, podług panującego dzisiay mniemania uczonych, zdają się mieć w&nbsp;atmosferze swoje źródło spólne z meteorycznych żelazem<ref>hipoteza [[Bibliografia/Chladni Ernst F.F.|Chladniego]] i&nbsp;wnioski uczonych po spadku meteorytu L'Aigle, że meteoryty pochodzą z&nbsp;kosmosu, widać jeszcze nie dotarły do Horodeckiego</ref>, które dość znaczney wielkości massę, znalezioną w&nbsp;[[Brahin|hrabstwie brahińskim]], w&nbsp;gubernii mińskiej<ref>chodzi o&nbsp;pallasyt [[Brahin]]</ref>, oddano dziedzicowi JW.&nbsp;Rokickiemu. Tego żelaza dostawszy mały ułomek przesłałem w&nbsp;roku 1818<ref name="data spadku"></ref> do Paryża<sup>6</sup>, spólnie z&nbsp;innemi minerałami, podług zalecenia Rządu uniwersytetu, lecz jeszcze teraz zaledwo odebrałem na móy list odpowiedź od JW. Brongniarta, który pomiędzy innemi mineralogicznymi wiadomosciami, donosi mi, że to żelazo bez podeyrzenia jest nowe i&nbsp;różni się od sybirskiego<ref>chodzi o&nbsp;pallasyt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12356 Krasnojarsk] (''Pallas Iron'', ''Палласово Лелезо''), bryłę meteorytu żelazno-kamiennego znalezioną w&nbsp;1749&nbsp;roku na Syberii przez P.&nbsp;Pallasa</ref>; ponieważ według rozbioru P.&nbsp;Laugier<ref name="Laugier">Laugier (1823, 1824)</ref>, na stu częściach, ma blizko 98&nbsp;żelaza i&nbsp;2&nbsp;niklu połączonego z&nbsp;kobaltem, a&nbsp;nie ma w&nbsp;sobie innych pierwiastków, znaydujących się w&nbsp;żelazie sybirskim. Taka rzecz w&nbsp;świacie uczonym, należy do ważnych nowin, równie, jak teraźnieysza wiadomość o&nbsp;wołyńskim meteorycznym kamieniu.''&nbsp;{{Wielokropek}}
-
:<nowiki>*</nowiki> Referat na temat meteorytu Zaborzyca wygłosił autor niniejszej pracy na VIII Konferencji Meteorytowej w&nbsp;Moskwie, odbytej w dniach 3-5&nbsp;czerwca 1958&nbsp;r.
+
:<nowiki>*</nowiki> Referat na temat meteorytu Zaborzyca wygłosił autor niniejszej pracy na VIII Konferencji Meteorytowej w&nbsp;Moskwie, odbytej w&nbsp;dniach 3-5&nbsp;czerwca 1958&nbsp;r.
:<sup>1</sup> {{sparse-b}}Śniadecki{{sparse-e}} [12] oraz {{sparse-b}}Horodecki{{sparse-e}} nazywają go po prostu "kamieniem wołyńskim".
:<sup>1</sup> {{sparse-b}}Śniadecki{{sparse-e}} [12] oraz {{sparse-b}}Horodecki{{sparse-e}} nazywają go po prostu "kamieniem wołyńskim".
:<sup>2</sup> Według [7] i [1], a&nbsp;0277,503 według [14].
:<sup>2</sup> Według [7] i [1], a&nbsp;0277,503 według [14].
-
:<sup>3</sup> Pismo JW. Wyleżyńskiego do rządu uniwersytetu jest datowane z Krzemieńca, dnia 4&nbsp;września 1819&nbsp;roku za&nbsp;N. 2099; raport P.&nbsp;Horodeckiego jest z&nbsp;dnia 10&nbsp;września tegoż roku.
+
:<sup>3</sup> Pismo JW. Wyleżyńskiego do rządu uniwersytetu jest datowane z&nbsp;Krzemieńca, dnia 4&nbsp;września 1819&nbsp;roku za&nbsp;N. 2099; raport P.&nbsp;Horodeckiego jest z&nbsp;dnia 10&nbsp;września tegoż roku.
:<sup>4</sup> Spostrzeżenie to należy przypisać niedokładnościom ważenia lub wagi.
:<sup>4</sup> Spostrzeżenie to należy przypisać niedokładnościom ważenia lub wagi.
:<sup>5</sup> JW. Wyleżyński przysłał do Uniwersytetu część kamienia ważącą do 10&nbsp;funtów.<ref>wg Bielińskiego (1899-1900, t.&nbsp;1, s.&nbsp;155) w&nbsp;zbiorach Uniwersytetu Wileńskiego znajdował się okaz meteorytu Zaborzika o&nbsp;wadze 6&nbsp;funtów</ref>
:<sup>5</sup> JW. Wyleżyński przysłał do Uniwersytetu część kamienia ważącą do 10&nbsp;funtów.<ref>wg Bielińskiego (1899-1900, t.&nbsp;1, s.&nbsp;155) w&nbsp;zbiorach Uniwersytetu Wileńskiego znajdował się okaz meteorytu Zaborzika o&nbsp;wadze 6&nbsp;funtów</ref>
-
:<sup>6</sup> Horodecki przesłał również w późniejszym czasie odłamki meteorytów [[Lixna]] i Zaborzyca do Paryża Laugierowi.<ref>artykuł Laugiera w&nbsp;''Annalen der Physik'' (1823); o&nbsp;analizach Laugier'a również w&nbsp;artykule Kumelskiego (1826)</ref>
+
:<sup>6</sup> Horodecki przesłał również w późniejszym czasie odłamki meteorytów [[Lixna]] i&nbsp;Zaborzyca do Paryża Laugierowi.<ref>artykuł Laugiera w&nbsp;''Annalen der Physik'' (1823); o&nbsp;analizach Laugier'a również w&nbsp;artykule Kumelskiego (1826)</ref>
{{PJQuote-end}}
{{PJQuote-end}}
Więcej szczegółów w publikacji {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_VII_2_1959).djvu|Pokrzywnicki (1959)}}
Więcej szczegółów w publikacji {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_VII_2_1959).djvu|Pokrzywnicki (1959)}}
Linia 67: Linia 67:
'''Kesslemeyer (1861)''' (s. 373, 428)
'''Kesslemeyer (1861)''' (s. 373, 428)
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
-
| 11. || 1818<ref name="data spadku"></ref> || 10.<br />(11.) || April || {{sparse-b}}Zjaborzyka{{sparse-e}} (Saborytz oder Zabortch) am Slucz (Slutsch), S.&nbsp;von Nowgrad-Volhynsk (Nowgrod-Vollhynskoi oder Nowgrad-Wolinsk), W.&nbsp;von Shitomir (Zytomir) und NNO. von Staro-Konstantino. -<br />''Sp.-Gew.'': 3,40.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Gouv.&nbsp;Volhynien || 50°15'N. || 27°30'O.<br />(27°44') || G.75.1823.230.<ref>powołanie na Chladni (1823) (wg klucza: '''G'''ilbert, Bd.&nbsp;'''75''', rok '''1823''', s.&nbsp;'''230''')</ref> W.&nbsp;1860.<ref>Haidinger (1860)</ref> S.&nbsp;1860.
+
| 11. || 1818<ref name="data spadku"></ref> || 10.<br />(11.) || April || {{sparse-b}}Zjaborzyka{{sparse-e}} (Saborytz oder Zabortch) am Slucz (Slutsch), S.&nbsp;von Nowgrad-Volhynsk (Nowgrod-Vollhynskoi oder Nowgrad-Wolinsk), W.&nbsp;von Shitomir (Zytomir) und NNO. von Staro-Konstantino. <br />''Sp.-Gew.'': 3,40.<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Gouv.&nbsp;Volhynien || 50°15'N. || 27°30'O.<br />(27°44') || G.75.1823.230.<ref>powołanie na Chladni (1823) (wg klucza: '''G'''ilbert, Bd.&nbsp;'''75''', rok '''1823''', s.&nbsp;'''230''')</ref> W.&nbsp;1860.<ref>Haidinger (1860)</ref> S.&nbsp;1860.
|}
|}
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
Linia 86: Linia 86:
{{GEFrame-begin}}
{{GEFrame-begin}}
{{GEMap
{{GEMap
-
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
+
| kml--1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Ukraine-MM.kml
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Ukraine-MM.kml
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Zaborzika-fit.kml
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Zaborzika-fit.kml
Linia 172: Linia 172:
== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
-
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' - meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=30379 Zaborzika]
+
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=30379 Zaborzika]
-
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' - meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=30379 Zaborzika]
+
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=30379 Zaborzika]
-
* Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry - [http://geo.web.ru/db/meteorites/card.html?id=11084 Заборица]
+
* Vernadsky Institute of Geochemistry and Analytical Chemistry [http://geo.web.ru/db/meteorites/card.html?id=11084 Заборица]
-
* meteorite.narodu.ru - [http://www.meteorite.narod.ru/proba/katalogi/katalog1.htm Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР]
+
* meteorite.narodu.ru [http://www.meteorite.narod.ru/proba/katalogi/katalog1.htm Каталог метеоритов России и стран бывшего СССР]
-
* Fersman Mineralogical Museum, Russian Academy of Sciences, Moscow - [http://www.fmm.ru/index.htm Минералогический Музей им. А.Е. Ферсмана Российской Академии Наук]
+
* Fersman Mineralogical Museum, Russian Academy of Sciences, Moscow [http://www.fmm.ru/index.htm Минералогический Музей им. А.Е. Ферсмана Российской Академии Наук]

Wersja z 00:59, 7 gru 2013

Zaborzika
Zaborzika.jpg
Meteoryt Zaborzika (repr. z Заварицний 1952)
Spadek
Lokalizacja Ukraina
Położenie[1] 50°17'N, 27°41'E
Data 10 kwietnia 1818 r.[2] (piątek)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny, L6
Masa 3867 g (waga zachowanych fragmentów)
Liczba okazów jeden okaz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy
w NHM Cat: Czartorya, Saboriza, Saboryzy, Zaborica, Zaboritsa, Zaboritza, Zaborzyca; po rosyjsku: Заборица; inne: Czastorya (Brezina 1896), Zaborczyka (Buchner 1861), Zjaborzyka (Kesselmeyer 1861)

Spadek 10 kwietnia 1818 roku[2] (piątek) na Ukrainie (chondryt zwyczajny, L6).

Meteoryt ten znalazł się w przygotowywanej przez Jerzego Pokrzywnickiego monografii polskich meteorytów o roboczym tytule Kosmolityka (Kosiński 2012).


Okoliczności spadku i losy okazów według materiałów odnalezionych przez Jerzego Pokrzywnickiego (fragmenty; Pokrzywnicki 1959):


«

O METEORYCIE ZABORZYCA*

Synonimy: Zabokrzyki, Zaborszczyki, Zaborschiza, Zaborzika, Zaboritza, Zabortch, Saborytz, Saboryzy, Saboriza, Zjabokrzyka, Czartorya, Baranówka1.

S.m.s.   φ=50°17';   λ=27°41'2.

Najstarszym źródłem wiadomości o tym meteorycie jest praca Feliksa Drzewińskiego, prof. Fizyki Uniwersytetu Wileńskiego, [3][3] z 1819 r. Wydrukowano ją podobnie jak i inną pracę tego autora, [4][4] z 1825 roku, w trudno dostępnym obecnie Dzienniku Wileńskim[5] i, jak się zdaje, jest ona zupełnie nieznana za granicą, dlatego przytaczam ją in extenso.


Wiadomość o kamieniu meteorycznym, którą ogłaszamy, należy się obywatelskiej gorliwości J. W. Wyleżyńskiego wizytatora szkół w gubernii wołyńskiej i podolskiej, cesarskiego uniwersytetu wileńskiego i wielu Towarzystw uczonych członka, który postarawszy się wywiedzieć o szczegółach do spadnienia tego kamienia należących, przesłał je do rządu uniwersytetu z częścią samego kamienia.

Po otrzymaniu takowej wiadomości wespół z częścią kamienia, poruczono adjunktowi uniwersytetu radcy nadwornemu P. Horodeckiemu, dającemu kurs mineralogii, uczynić potrzebne doświadczenia dla zapewnienia się: czy kamień ten rzeczywiście do meteorycznych należy. Czego pomieniony adjunkt dopełnił i zdanie swoje w raporcie, do rządu uniwersytetu podał.

Z pomienionych dwóch urzędowych papierów, składa się następujące opisanie pomienionego kamienia.

W gubernii wołyńskiej (słowa są pisma J. W. Wyleżyńskiego3), w powiecie Nowogród-Wołyńskim, nad brzegami Słuczy we wsi Zaborzycy, obok miasteczka Baranówki r., b. dnia 30 marca[6], o godzinie 6 tey w wieczór, w dzień pogodny i bezchmurny, przy potrójney mocnej detonacji, upadł na dziedzińcu Mielnika aerolit, który zważony dwie godziny potem, ważył funtów 47¾. Forma jego była szęściogranu, podługowata, prawie równa, jednym tylko końcem, w którym upadł w ziemię cokolwiek zaostrzona. Wszystkim którzy na to patrzyli, zdawało się widzieć trzy spadające kamienie, lecz jeden tylko znaleziono, a dwa drugie w rzekę lub lasy otaczające, upaść musiały. Dziedzic ze wsi Zaborzycy, JW. Pruszyński kamień ten znaleziony w różne porąbał sztuki, rozmaitym rozdając osobom, ja tylko przy ninieyszym rapporcie ułomek mały posyłam. Przytomny temu upadnieniu possesor miasteczka Baranówki, człowiek uważny i dosyć światły, naoczny widz, następne mi o tym wypadku dołączył spostrzeżenia: 1) ze kamień ten nie spadał pionowo, ale wirowo; 2) że po spadnieniu był nieco ciepłym; 3) że po spadnieniu wielki zapach siarki był słyszany; 4) że ten kamień spadając, cztery cale wpędził się w ziemię; po tem się z niey wydobył, podskoczył na półtora łokcia i znowu upadł; 5) ze waga jego na ziemi pomnażać się zdawała: gdyż w godzinę ważony ważył funtów 46, a we dwie potem godziny, na teyże wadze przezważony miał funtów 47¾4.


Raport P. Horodeckiego brzmi jak następuje: Na zalecenie Rządu Imperatorskiego Wileńskiego Uniwersytetu, pod dniem 10 tym września roku 1819, abym dał moje zdanie o ułomku odbitym od kamienia ważącego przeszło funtów 47, jaki r. 1819 marca 30[6], o godzinie 6 tey wieczorney w przytomności wielu osób spadł z atmosfery, ze światłem, hukiem i zapachem siarki, w czasie najpogodnieyszym, blizko brzegów rzeki Słuczy, w gubernii wołyńskiej, dziedzictwie JW. Pruszyńskiego, gdzie wydobyty z ziemi, jeszcze gorący oddany został dziedzicowi, który doświadczywszy powiększonego w nim ciężaru przez ostudzenie, kazał go potłuc na kawałki; mam honor odpowiedzieć, że nie tylko okoliczności zwyczayne przy spadaniu meteorycznych kamieni, opisane przez JW. Wyleżyńskiego, w rapporcie przysłanym do Rządu Uniwersytetu, razem z tym ułomkiem5, świadczą, że jest on odbity od prawdziwego meteorycznego kamienia, ale też dowodzą tego w nim charaktery kamieniom meteorycznym właściwe, jakiemi są: kolor zewnętrzny czerniawy, a wewnętrzny szaro popielaty, postać okrągławo-kątowata, odłam zbity nierówno-ziarnisty, pokazujący dość gęste i od masy kamienia drobnieysze odosobnione ziarna, z odblaskiem metalicznym, jak się zdaje, rodzimego żelaza i pirytu; wreszcie ułomek ten działa wyraźnie na igłę magnesową i dotknięty kwasem, wydaje zapach gazu hepatycznego, podobnie jak inne meteoryczne kamienie, kolor jego zewnętrzny zdaje się bydź nieco świetleyszy od koloru podobnego kamienia, jaki spadł z atmosfery w Alzacji, blizko Ensisheim[7], ważący przeszło funtów 260, a więcej zbliża się do tych, jakich kilkanaście razem spadło we Francji, blizko Aigle[8], z których największy ważył przeszło 17 funtów; ten prawie cały równie jak pierwszy ułomek, widziałem w zbiorze JW. Kossakowskiego w Wilnie.

Kamienie takie, podług panującego dzisiay mniemania uczonych, zdają się mieć w atmosferze swoje źródło spólne z meteorycznych żelazem[9], które dość znaczney wielkości massę, znalezioną w hrabstwie brahińskim, w gubernii mińskiej[10], oddano dziedzicowi JW. Rokickiemu. Tego żelaza dostawszy mały ułomek przesłałem w roku 1818[2] do Paryża6, spólnie z innemi minerałami, podług zalecenia Rządu uniwersytetu, lecz jeszcze teraz zaledwo odebrałem na móy list odpowiedź od JW. Brongniarta, który pomiędzy innemi mineralogicznymi wiadomosciami, donosi mi, że to żelazo bez podeyrzenia jest nowe i różni się od sybirskiego[11]; ponieważ według rozbioru P. Laugier[12], na stu częściach, ma blizko 98 żelaza i 2 niklu połączonego z kobaltem, a nie ma w sobie innych pierwiastków, znaydujących się w żelazie sybirskim. Taka rzecz w świacie uczonym, należy do ważnych nowin, równie, jak teraźnieysza wiadomość o wołyńskim meteorycznym kamieniu. (…)

* Referat na temat meteorytu Zaborzyca wygłosił autor niniejszej pracy na VIII Konferencji Meteorytowej w Moskwie, odbytej w dniach 3-5 czerwca 1958 r.
1 Śniadecki [12] oraz Horodecki nazywają go po prostu "kamieniem wołyńskim".
2 Według [7] i [1], a 0277,503 według [14].
3 Pismo JW. Wyleżyńskiego do rządu uniwersytetu jest datowane z Krzemieńca, dnia 4 września 1819 roku za N. 2099; raport P. Horodeckiego jest z dnia 10 września tegoż roku.
4 Spostrzeżenie to należy przypisać niedokładnościom ważenia lub wagi.
5 JW. Wyleżyński przysłał do Uniwersytetu część kamienia ważącą do 10 funtów.[13]
6 Horodecki przesłał również w późniejszym czasie odłamki meteorytów Lixna i Zaborzyca do Paryża Laugierowi.[14]

»
Więcej szczegółów w publikacji Pokrzywnicki (1959)
Źródło: Wiki.Meteoritica.pl


Źródła

Chladni (1824) (s. 153)

Chladni (1824), s. 153


Kesslemeyer (1861) (s. 373, 428)

11. 1818[2] 10.
(11.)
April Zjaborzyka (Saborytz oder Zabortch) am Slucz (Slutsch), S. von Nowgrad-Volhynsk (Nowgrod-Vollhynskoi oder Nowgrad-Wolinsk), W. von Shitomir (Zytomir) und NNO. von Staro-Konstantino. –
Sp.-Gew.: 3,40.[15]
Gouv. Volhynien 50°15'N. 27°30'O.
(27°44')
G.75.1823.230.[16] W. 1860.[17] S. 1860.
476. 11 1818. 10. April
(11.)
Zjaborzyka, (Saborytz ider Zabortsch), am Slucz (Slutsch); Gouv. Volhynien. Russland 50°15'N
27°30'O.
(44')
P. 2. 1824. 153.[18] Meteorsteinfall; der Stein ward von Laugier analysirt.[12]


Buchner (1861)

Zaborczyka, Volhynien 1818[2], Mai 30 a. St.

Laugier AdChim. 9. SchwJ. 43, 26. GA. 75, 230, 263. PA. 2, 153. 111, 372 (Abb.) Pa. 53.

rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


Lokalizacja

współrzędne wg różnych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki


Mapy


Galeria

Meteoryt Zaborzika w zbiorach Muzeum Fersmana w Moskwie (fot. Wadi & Woreczko)


Bibliografia

Pokrzywnicki (1959)
  • +Bieliński Józef, (1899-1900), Uniwersytet Wileński (1579-1831), tomy 1 i 2, Kraków 1899-1900.[19] Plik dLib (tom 1), dLib (tom 2).
  • Brezina Aristides, (1896), Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895, Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum. (Separatabdruck aus Band X, Heft 3 und 4.), Wien 1896, (s. 330).[20][21] Plik PDF.
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482. Plik PDF; plik DjVu.
  • Chladni Ernst F.F., (1823), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Dritte Lieferung), Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 229-257. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    . (s. 230)
  • Chladni Ernst F.F., (1824), Neue Beiträge zur Kenntniss der Feuermeteore und der herabgefallenen Massen. (Vierte Lieferung), Annalen der Physik, 2, Bd. 78, 1824, s. 151-168. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    . (s. 153)
  • Chrzanowski Wojciech, (1859), Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300000, Paryż 1859. Plik dLib; plik eUWr.
  • Drzewiński Feliks, (1819), O kamieniu meteorycznym, spadłym na Wołyniu, nad brzegami słuczy, Dziennik Wileński, t. II, nr 12, 1819, s. 592-597. Plik DjVu.
  • Drzewiński Feliks, (1825), O kamieniach meteorycznych, i przyczynach mogących je tworzyć. Rozprawa czytana na posiedzeniu publiczném w Cesarskim Uniwersytecie wileńskim, dnia 15 września 1825 roku, przez Felixa Drzewińskiego professora Fizyki tegoż Uniwersytetu, Dziennik Wileński, t. III, nr 9, 1825, s. 47-73, (s. 61). Plik eLib.
  • Haidinger Wilhelm Ritter von, (1860), Die Meteoriten des k.k. Hof-Naturalien-Cabinets am 30. Mai 1860, Wien 1860.
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 373, 428). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • +Kumelski Norbert Alfons, (1826), Opisanie nowo-odkrytych lub mniey znajomych minerałów, Rozbiór dwóch rossyyskich aerolitów, Dziennik Wileński, seria Umiejętności i Sztuka, t. I, wrzesień 1826, s. 269-272.[22] Plik eLib.
  • Laugier André, (1823), Vorläufige Nachricht von der chemischen Analyse zweier in Polen gefundenen Aerolithen und zweier Meteor-Eisen, Annalen der Physik, 15, Bd. 75, 1823, s. 264-268. Tam analizy meteorytów Lipno i Zaborzika. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Laugier André, (1824), Analyse de deux Météorites, Annales de chimie et de physique, 25, ser. 2, Paris 1824, s. 219-221.[23] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik hPDF.
  • Nöggerath J., Bischof Gust., (1825), Ueber die grösste europäische Gediegen-Eisenmasse, meteorischen Ursprungs, Schweigger's Journal für Chemie und Physik, Bd. 43, 1825, s. 1-27.[24] Plik hPDF.
  • +Pisulewski S., (1856), Wiadomości o aerolitach czyli kamieniach spadających z powietrza, w: Ungier J., Kalendarz Warszawski popularno-naukowy na rok zwyczajny 1857 który ma dni 365, 1857, s. 60-64. Tam o meteorytach Lipno i Zaborzika.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1959), Meteoryt Zaborzyca, Acta Geophys. Polon., vol. VII, nr 2, 1959, s. 182-188. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1960), Meteorit Zaborica (Метеорит Заборица), Meteoritika (Метеоритика), vol. XVIII, 1960, s. 106-109.


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b c d e wg Drzewińskiego (1825) spadek miał miejsce 30 marca (starego stylu) w 1819 roku(?!)
  3. ^ Drzewiński (1819)
  4. ^ Drzewiński (1825)
  5. ^ oryginalne brzmienie cytowanych przez Pokrzywnickiego fragmentów w: Dziennik Wileński, O kamieniu meteorycznym, spadłym na Wołyniu, nad brzegami słuczy
  6. ^ a b daty według kalendarza juliańskiego
  7. ^ chodzi o spadek meteorytu Ensisheim we Francji w 1492 roku
  8. ^ chodzi o spadek meteorytu L'Aigle we Francji w 1803 roku
  9. ^ hipoteza Chladniego i wnioski uczonych po spadku meteorytu L'Aigle, że meteoryty pochodzą z kosmosu, widać jeszcze nie dotarły do Horodeckiego
  10. ^ chodzi o pallasyt Brahin
  11. ^ chodzi o pallasyt Krasnojarsk (Pallas Iron, Палласово Лелезо), bryłę meteorytu żelazno-kamiennego znalezioną w 1749 roku na Syberii przez P. Pallasa
  12. ^ a b Laugier (1823, 1824)
  13. ^ wg Bielińskiego (1899-1900, t. 1, s. 155) w zbiorach Uniwersytetu Wileńskiego znajdował się okaz meteorytu Zaborzika o wadze 6 funtów
  14. ^ artykuł Laugiera w Annalen der Physik (1823); o analizach Laugier'a również w artykule Kumelskiego (1826)
  15. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  16. ^ powołanie na Chladni (1823) (wg klucza: Gilbert, Bd. 75, rok 1823, s. 230)
  17. ^ Haidinger (1860)
  18. ^ powołanie na Chladni (1824) (wg klucza: Poggendorff, Bd. 2, rok 1824, s. 153)
  19. ^ w zbiorach gabinetu wileńskiego znajdowały się m.in. okazy meteorytów: Bjelaja Zerkov, Brahin, LixnaZaborzika (okaz 6 funtów!) (oraz nie wymieniony w tym spisie fragment meteorytu Bialystok (Białystok)).
    (…) Celniejsze z aerolitów: jeden z Białejcerkwi, w okolicach której spadł w r. 1796, drugi z Dynaburga spadły w r. 1820; trzeci znaleziony w pobliżu wioski Zaborycy przy rzece Słuczy, spadł w r. 1818. Ten ostatni ważył 6 funtów. (…)Żelazo meteoryczne, ważące przeszło 193 funty, znalezione w Brahinie, majętności hr. Rokickiego. Z daru jenerała Korsakowa część kamienia meteorycznego, spadłego w Normandyi, ważąca przeszło 66 funtów. (…)
  20. ^ katalog kolekcji meteorytów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (stan na 1 maja 1895 roku); w kolekcji meteoryty z 497 różnych lokalizacji (kamiennych 316, żelaznych 181), o łącznej wadze 2184,432 kg (odpowiednio: 697,854 i 1486,578 kg); w tamtym okresie kolekcje w LondynieParyżu miały meteoryty z odpowiednio 449 i 380 różnych lokalizacji (Brezina 1896); patrz również → Brezina (1885); obecnie (1999, Koblitz MetBase) kolekcja zawiera 2316 różnych meteorytów (patrz → Meteoryty/Kolekcje)
  21. ^ pełen tytuł: „Die Meteoritensammlung des k. k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895. Mit zwei Anhängen: 1. Berichte des Directors der Sternwarte Zacatecas, Prof. José A. y Bonilla, über den Meteoreisenfall von Mazapil. 2. Die Meteoritensammlung der Universität Tübingen”; publikacja ta ukazała się wcześniej jako artykuł Brezina (1895) w Annalen des K.K. Naturhistorischen Hofmuseum, Bd. X, 1895, s. 231-370, plik DjVu; bogato ilustrowana, zawiera m.in. 2 plansze z figurami Widmanstättena kilkunastu różnych meteorytów żelaznych
  22. ^ wyniki analiz meteorytów Brahin, LixnaZaborzika
  23. ^ wyniki analiz meteorytów: Brahin, Lixna (Lipno) i Zaborzika; wyniki te opublikowano również w: Laugier André, (1824), Mémoires Sur l'Analyse de Pierres et de Fers météoriques trouvés en Pologne, Mémoires du Muséum d'histoire naturelle, 11, 1824, s. 89-96. Plik DjVu
  24. ^ część: Nöggerath J., Anhang. Laugier's neueste Analysen von Meteoreisen und Meteorsteinen aus Polen, s. 25-27; tam wyniki analiz Laugier'a meteorytów: Brahin, LixnaZaborzika

Zobacz również

Linki zewnętrzne


  • Buchner (1861)
Osobiste