PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Tabor

Z Wiki.Meteoritica.pl

Czy zebrano wszystko?

Tabor →
Tabor (catalog Tucek 1968).jpg
Okazy meteorytu Tabor ze zbiorów Muzeum Narodowego w Pradze (źródło: Tuček 1968)
Spadek
Lokalizacja Czechy
Położenie[1] 49°24'N, 14°39'E
Data 3 lipca 1753, 20:00 local (wtorek)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H5
Masa 7,54 kg
Liczba okazów deszcz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Kravin, Krawin, Strkov, Strkow; po czesku: Tábor, Kravín

Deszcz meteorytów 3 lipca 1753 roku (wtorek) na terenie dzisiejszych Czech (chondryt zwyczajny H5, TKW 7,54 kg).

Historię spadku opisał astronom, fizyk i matematyk oraz kierownik katedry na Uniwersytecie Praskim Joseph Stepling w książce wydanej w Pradze w 1754 roku pod tytułem De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio (O deszczu kamieni w roku 1753 koło Strkowa i rozważania o jego przyczynie)[2].

Na portalu Meteorite Manuscripts w artykule Marka Grossmana Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered (Grossman 2011) znajdują się fragmenty listu Josepha Steplinga do członka towarzystwa Royal Society w Londynie, Jamesa Shorta.[3] W liście pisanym po łacinie Stepling zdaje relację m.in. o spadku kamieni z nieba 3 lipca 1753 roku w okolicach Strkowa na południe od miejscowości Tabor. W przetłumaczonym na potrzeby posiedzenia Royal Society liście znajdujemy wiele ważnych informacji oraz opisane są tam m.in. dwa przypadki relacji świadków owego spadku.

Około ósmej wieczorem przy niemal bezchmurnym niebie zaobserwowano ciągłą błyskawicę trwającą dłużej niż zwykle, której towarzyszyły trzy potężne grzmoty. Po czym spadł deszcz kamieni mających czarniawy kolor zewnętrznej powierzchni i popielaty kolor wewnątrz. Jeden ze świadków pasterz owiec widząc cztery kamienie spadające z powietrza podbiegł do nich, bo były nie dalej niż trzydzieści kroków od niego, i wziął jeden z nich i zatrzymał go. To, jak rozumiem, zdarzyło się poza [Piscinam?][4] koło wsi Strkow około mili czeskiej od Taborium. Drugi opisany przez Steplinga świadek wieśniak we wsi Plan[5], w jurysdykcji Strkow, przypomniał sobie, że widział, jak na polach kamienie spadają z powietrza około 50 kroków od niego; że obserwował dwa z nich i zauważył, jak wzbiły pył i wywołały wstrząs gruntu przy spadku, i że stwierdził, że jeden z nich był dość gorący, gdy wziął go do ręki.[6]

Co jest istotnego i znamiennego w tej relacji? Otóż, jak opisują świadkowie, w polu ich widzenia w odległościach kilkudziesięciu kroków od nich, spadło po kilka kamieni, można stąd wnioskować, że spadek meteorytu Tabor był obfitym deszczem meteorytów (?!). Być może równie dużym jak deszcz meteorytu Pułtusk?

Więcej szczegółów na stronie Marka Grossmana i w artykule w Meteorycie 2/2011.


Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – Tábor — meteorit.

Zachowane okazy

W zbiorach muzealnych zachowało się niewiele okazów, a w katalogach podaje się TKW tylko 7,54 kg![7]. W zbiorach NHM w Wiedniu znajduje się m.in. kompletny okaz 2,789 kg (całkowita waga wszystkich okazów 4,063 kg) (katalogi Berwerth 1903 i Grady 2000). Jest to chyba masa główna?[7] W zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze są tylko 3 fragmenty, największy z nich (po lewej na zdjęciu), okaz całkowity ma wagę 475,7 g (w sumie w zbiorach muzeum jest 766,4 g) (Tuček 1968).

Również większe ilości znajdują się w: Budapeszcie – okaz całkowity 709,2 g i płytka 28,6 g (Ravasz 1969), katalog Grady (2000) wymienia jeszcze dwa okazy w zbiorach węgierskich – 1,5 kg i 762 g; MHN Paryż – 160 g; FMHN Chicago – 111 g; NHM Londyn – 150, 7, ~3,7 i 13,7 g (Grady 2000). W pozostałych kolekcjach jest jeszcze w sumie mniej niż 100 gram fragmentów. Ogólna waga zachowanych fragmentów przekracza znacznie TKW podawane w katalogach?!

Fragmenty meteorytu Tabor w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 4019 g fotografia w Koblitz MetBase
Prague, Nat. Mus. 831 g
Budapest, Eötvös Lorand Univ. 742 g
Budapest, Nat. Mus. 738 g
London, Nat. Hist. Mus. 175 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 160 g
(…)

W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się małe fragmenty tego meteorytu.


Meteoryty z tego spadku są znajdowane do dziś! Informacja zamieszczona na Meteoritical Bulletin:

Meteoritical Bulletin, 33
Dr. Gustav Skrov (Czeske-Budeevice, Czechoslovakia) in a letter, X.14 1964 reported about discovery by him together with Dr. B. Polesny and Dr. J. Ihm a frag­ment of the stony (chondrite) meteorite of Strkov (Tabor) weighing 67.5 gr in Tre­bone in 1962. The meteorite was turned over to the Popular Observatory of Ceske Budejovice.

O tym znalezisku wspomina również Pokrzywnicki (1970).


Źródła

Stepling (1754) (plik PDF)

Stepling (1754)
 Opis spadku i hipoteza pochodzenia spadłych kamieni.


Mayer (1805a) (s. 220-234)

Mayer (1805a)


Chladni (1815a) (s. 248)

Chladni (1815a), s. 248


Chladni (1819) (s. 246-248)

Chladni (1819), s. 246-248
Powołania na: Stepling (1754), Born (1772, s. 125), Mayer (1805, 1805a), czasopisma(?).


Kesslemeyer (1861) (s. 368, 420)

45. 1753 3. Juli Plan und Strkow, beide SO. von Tabor, ehemaliger Kreis Bechin. Sp.-Gew.: 3,65-4,28[8] Böhmen 49°21'N.
49°21'N. 		14°43'O.
14°43'O. 		G.50.1815.248.[9] W. 1860. S. 1860.
383. 45 1753. 3. Juli Plan und Strkow, beide SO. von Tabor; Kreis Bechin Böhmen 49°21'N. 14°43'O.
und
49°21'N. 14°44'O. 		C. 246.[10] Unter kanonenähnlichem Getöse viele eisenhaltige Steine, daren grösster von 13 ℔.


Buchner (1861)

Tabor (Plan, Strkow), Böhmen 1753, Juli 3.

Stepling de pluvia lapidea anni 1753 ad Strkow et ejus causis meditatio. Prag 1754.[11] Lithophylac. Bornian. Prag 1772. 1, Nr. 125.[12] Howard PhilTr. 1802. Prager Ztg. 1803, Nr. 13, 31 Jan. Mayer Beitr. zur Gesch. d. meteorischen Steine in Böhmen. Dresd. 1805, 10.[13] VMag. 10, 220.[14] AdChim. an X. CP. 31. BdM 98.[15] Iz. 190, 210. CFM. 246.[16] vSch. 10 (Abb.)[17] Pa. 71.[18] Br. 41.[19] PA. 111, 365, 377.[20]

rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(S) Strkov (Planá nad Lužnicí), (K) Kravín (jeziora Nový i Starý Kravín)

współrzędne wg różnych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Rejon spadku wg Tuček'a (1968) to: Kravín farm near the village of Strkov, SSE of Tábor… (49°21'N 14°43'E).[7].

Współcześnie nie ma już na mapach 'wsi' Kravin, nazwa zachowała się tylko w nazwach okolicznych jezior Nový i Starý Kravín. Jeziora te to prawdopodobnie stawy rybne, co by się zgadzało z relacją Steplinga, gdzie pojawia się określenie Piscinam – staw rybny[4]. Słowo kravín znaczy po czesku obora.


Prawdopodobnie był to duży deszcz meteorytów, ale zebrano niewiele okazów!


Mapy

Miejscowości Tabor i Plan na mapie de Vangoudy z 1751 roku[21] (źródło: David Rumsey Map Collection)

Miejscowości Planá, Strkow i Krawin (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)


Galeria

Meteoryt Tabor

Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981)

Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981)

Meteoryt Tabor w zbiorach MHN w Pradze (fot. Aubrey Whymark, za zgodą)

Okaz meteorytu Tabor (źródło: Schreibers 1820)


Strona w publikacji Born (1772) opisująca kamienie z Plann prope Tabor (źródło: Google Books)

Bibliografia

  • Born Ignaz Edler von, (1772), Lithophylacium Bornianum, Praga 1772. Plik GoogleBooks. (część 1, s. 125)
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482, (s. 476). Plik PDF; plik DjVu.
  • Chladni Ernst F.F., (1815a), Neues Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung, Annalen der Physik, 20, Bd. 50, 1815, s. 225-256, (s. 248). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik GIF.
  • Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 246-248).[22][23] Plik PDF[24]; plik GoogleBooks; plik doi.
  • Grossman Mark, (2011), Joseph Stepling i spadek meteorytu Tabor, Meteoryt, 2, 2011, s. 3–6, (tłumaczenie art., METEORITE, vol. 17, no. 2).[3]
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 368, 420). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • Mayer Johann, (1805), Beytrag zur Geschichte der meteorischen Steine in Böhmen, in der Waltherischen Hofbuchhandlung, Dresden 1805, ss. 44.[25] Plik PDF; plik DjVu.
  • +Mayer Johann, (1805a), Beitrag zur Geschichte der meteorischen Steine in Böhmen, w: Johan Heinrich Voigt, Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde…, Bd. 10, III. Stück, Weimar 1805, s. 220-234. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Meteoritical Bulletin, 33, Moscow 1965, s. 5. Plik PDF.
  • Partsch Paul, (1843), Die Meteoriten oder vom Himmel gefallenen Steine und Eisenmassen im k. k. Hof-Mineralien-Kabinette zu Wien, Wien 1843, ss. 166, (s. 71-73).[26] Plik DjVu; plik PDF.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1970), Nowe meteoryty, Acta Geophys. Polon., vol. XVIII, nr 1, 1970, s. 143-145. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Reichenbach Karl Freiherr von, (1860), I. Meteoriten in Meteoriten. II. Meteoriten und Sternschnuppen, Annalen der Physik, 111, Bd. 187, 1860, s. 353-401, (s. 365, 377) (ilustracje).[27] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF; plik PDF.
  • Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer Stein- und Metall-Massen, und der Erscheinungen, welche deren Niederfallen zu begleiten pflegen, Wien 1820, (s. 10-) (ilustracje).[28] Plik DjVu; plik doi.
  • Stepling Joseph (łac. Stepling Josephum), (1754), De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio, Praga 1754. Plik PDF.[29]
  • Tuček Karel, (1968), Catalogue of the Collection of meteorites of the National Museum in Prague (Katalog sbírky meteoritů Národního muzea v Praze), National Museum, Prague, 1968, ss. 103.
  • Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
     (tablice
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ).


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ wg Grossman (2011)
  3. ^ a b patrz strona – Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered
  4. ^ a b Piscinam – prawdopodobnie od łacińskiego piscīna (biernik piscīnam), które w tym wypadku można przetłumaczyć jako staw rybny (ryba łac. pisce)
  5. ^ chodzi o współczesną miejscowość Planá nad Lužnicí (co po czesku znaczy Planá nad rzeką), którego dzielnicą jest Strkov? Nazwy Plan, Planá wystepują na starych mapach
  6. ^ fragmenty tłumaczenia z artykułu Grossmana (2011) z kwartalnika Meteoryt
  7. ^ a b c według katalogu Tuček'a (1968) był to deszcz meteorytów, największy okaz miał 7,28 kg, ale całkowita masa spadłych kamieni (TKW) nie jest znana; według katalogu Grady (2000) największy okaz miał 13 funtów (~5,9 kg)
  8. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  9. ^ powołanie na Chladni (1815a) (wg klucza: Gilbert, Bd. 50, rok 1815, s. 248)
  10. ^ Chladni (1819), s. 246
  11. ^ Stepling (1754)
  12. ^ Born (1772)
  13. ^ Mayer (1805)
  14. ^ Mayer (1805a)
  15. ^ Bigot (1812)
  16. ^ Chladni (1819)
  17. ^ Schreibers (1820)
  18. ^ Partsch (1843)
  19. ^ Buchner (1859)
  20. ^ Reichenbach (1860)
  21. ^ mapa Le Royaume de Boheme, le Duche de Silesie, et les Marquisats de Moravie et Lusace, dresses d'apres les cartes de Muller, par le Sr. Robert Geographe ordin. du Roi. Avec Privilege. 1751.
  22. ^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
  23. ^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
  24. ^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?
  25. ^ szczegółowe relacje świadków spadku, znalazców oraz wyniki analiz meteorytu Tabor
  26. ^ zawiera planszę z „odbitką” płytki meteorytu Lenarto
  27. ^ patrz → meteoryt Lenarto; publikacja zawiera również dwie plansze z rysunkami obrazów mikroskopowych meteorytów
  28. ^ o meteorytach: Benares (a), Charsonville, Eichstädt, Elbogen, Hraschina, Lenarto, Lissa, L'Aigle, Salles, Siena, Stannern, Tabor, Timochin; zawiera liczne plansze z rysunkami meteorytów oraz mapę spadku meteorytu Stannern (oryginalna mapa i wykaz znalezionych okazów) (strona tytułowa, detal)
  29. ^ wg Grossman (2011) – O deszczu kamieni w roku 1753 koło Strkowa i rozważania o jego przyczynie

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Tabor
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Tabor


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • Buchner (1861)
  • czasopisma(?): Dresden den Walther, 1805, 8; Prager Zeitung, 1803, nr 13
  • Voigt's – Magazin fur den neuesten Zustand der Naturkunde, B. 10, s. 220
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Tabor”
Osobiste