O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 11:41, 7 lip 2012

Czy zebrano wszystko?

Tabor →
Okazy meteorytu Tabor ze zbiorów Muzeum Narodowego w Pradze (źródło: Tuček 1968)
Spadek
Lokalizacja	Czechy
Położenie[1]	49°24'N, 14°39'E
Data	3 lipca 1753, 20:00 local
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny, H5
Masa	7,54 kg
Liczba okazów	deszcz
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Kravin, Krawin, Strkov, Strkow; po czesku: Tábor, Kravín

Deszcz meteorytów 3 lipca 1753 roku na terenie dzisiejszych Czech.

Historię spadku opisał w swej relacji astronom, fizyk i matematyk oraz kierownik katedry na Uniwersytecie Praskim Joseph Stepling. W artykule Marka Grossmana (2011) znajdują się fragmenty listu Josepha Steplinga do członka towarzystwa Royal Society w Londynie, Jamesa Shorta. W liście pisanym po łacinie Stepling raportuje m.in. o spadku kamieni z nieba 3 lipca 1753 roku w okolicach Strkowa na południe od miejscowości Tabor. W przetłumaczonym na potrzeby posiedzenia Royal Society liście znajdujemy wiele ważnych informacji oraz opisane są tam dwa przypadki świadków owego spadku.

Około ósmej wieczorem przy niemal bezchmurnym niebie zaobserwowano ciągłą błyskawicę trwającą dłużej niż zwykle, której towarzyszyły trzy potężne grzmoty. Po czym spadł deszcz kamieni mających czarniawy kolor zewnętrznej powierzchni i popielaty kolor wewnątrz. Jeden ze świadków pasterz owiec widząc cztery kamienie spadające z powietrza podbiegł do nich, bo były nie dalej niż trzydzieści kroków od niego, i wziął jeden z nich i zatrzymał go. To, jak rozumiem, zdarzyło się poza [Piscinam?]^[2] koło wsi Strkow około mili czeskiej od Taborium. Drugi opisany przez Steplinga świadek wieśniak we wsi Plan^[3], w jurysdykcji Strkow, przypomniał sobie, że widział, jak na polach kamienie spadają z powietrza około 50 kroków od niego; że obserwował dwa z nich i zauważył, jak wzbiły pył i wywołały wstrząs gruntu przy spadku, i że stwierdził, że jeden z nich był dość gorący, gdy wziął go do ręki.^[4]

Co jest istotnego i znamiennego w tej relacji? Otóż, jak opisują świadkowie, w polu ich widzenia w odległościach kilkudziesięciu kroków od nich, spadło po kilka kamieni, można stąd wnioskować, że spadek meteorytu Tabor był deszczem meteorytów (?!). Być może równie dużym jak deszcz meteorytu Pułtusk?

Zachowane okazy

W zbiorach muzealnych zachowało się niewiele okazów, a w katalogach podaje się TKW tylko 7,54 kg!^[5]. W zbiorach NHM w Wiedniu znajduje się m.in. kompletny okaz 2,789 kg (całkowita waga wszystkich okazów 4,063 kg) (katalogi Berwerth 1903 i Grady 2000). Jest to chyba masa główna?^[5] W zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze są tylko 3 fragmenty, największy z nich (po lewej na zdjęciu), okaz całkowity ma wagę 475,7 g (w sumie w zbiorach muzeum jest 766,4 g) (Tuček 1968).

Również większe ilości znajdują się w: Budapeszcie - okaz całkowity 709,2 g i płytka 28,6 g (Ravasz 1969), katalog Grady (2000) wymienia jeszcze dwa okazy w zbiorach węgierskich - 1,5 kg i 762 g; MHN Paryż - 160 g; FMHN Chicago - 111 g; NHM Londyn - 150, 7, ~3,7 i 13,7 g (Grady 2000). W pozostałych kolekcjach jest jeszcze w sumie mniej niż 100 gram fragmentów. Ogólna waga zachowanych fragmentów przekracza znacznie TKW podawane w katalogach?!

Meteoryty są znajdowane do dziś! Informacja zamieszczona na Meteoritical Bulletin:

Meteoritical Bulletin, 33

Dr. Gustav Skrov (Czeske-Budeevice, Czechoslovakia) in a letter, X.14 1964 reported about discovery by him together with Dr. B. Polesny and Dr. J. Ihm a frag­ment of the stony (chondrite) meteorite of Strkov (Tabor) weighing 67.5 gr in Tre­bone in 1962. The meteorite was turned over to the Popular Observatory of Ceske Budejovice.

Wspomina o tym znalezisku również Pokrzywnicki (1970).

Lokalizacja

(S) Strkov (Planá nad Lužnicí), (K) Kravín (jeziora Nový i Starý Kravín)

współrzędne wg innych autorów

Rejon spadku wg Tuček'a (1968) to: Kravín farm near the village of Strkov, SSE of Tábor... (49°21'N 14°43'E).^[5].

Współcześnie nie ma już na mapach 'wsi' Kravin, nazwa zachowała się tylko w nazwach okolicznych jezior Nový i Starý Kravín. Jeziora te to prawdopodobnie stawy rybne, co by się zgadzało z relacją Steplinga, gdzie pojawia się określenie Piscinam - staw rybny^[2]. Słowo kravín znaczy po czesku obora.

Prawdopodobnie był to duży deszcz meteorytów, ale zebrano niewiele okazów!

Mapy

Miejscowości Tabor i Plan na mapie de Vangoudy z 1751 roku[6] (źródło: David Rumsey Map Collection)

Miejscowości Planá, Strkow i Krawin (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Galeria

Meteoryt Tabor

Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981)

Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981)

Meteoryt Tabor w zbiorach MHN w Pradze (fot. Aubrey Whymark, za zgodą)

Bibliografia

• Grady Monica M., (2000), Catalogue of Meteorites. 5th Ed., Natural History Museum, Cambridge University Press, London, UK, 2000. ISBN 978-0521663038. Plik PDF.

• +Grossman Mark, (2011), Joseph Stepling i spadek meteorytu Tabor. Meteoryt, 2, 2011, s. 3–6, (tłumaczenie art., METEORITE, vol. 17, no. 2)^[7]

• +Meteoritical Bulletin, 33, Moscow 1965, s. 5. Plik PDF

• Pokrzywnicki Jerzy, (1970), Nowe meteoryty. Acta Geophys. Polon., vol. XVIII, nr 1, 1970, s. 143-145. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

• +Stepling Joseph (łac. Stepling Josephum), (1754), De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio. Praga 1754^[8]. Plik PDF

• Tuček Karel, (1968), Catalogue of the Collection of meteorites of the National Museum in Prague (Katalog sbírky meteoritů Národního muzea v Praze), National Museum, Prague, 1968, ss. 103.

• Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269. Plik DjVu
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  (tablice
  Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
  ).

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ ^{a b} Piscinam - prawdopodobnie od łacińskiego piscīna (biernik piscīnam), które w tym wypadku można przetłumaczyć jako staw rybny (ryba łac. pisce)
3. ^ chodzi o współczesną miejscowość Planá nad Lužnicí (co po czesku znaczy Planá nad rzeką), którego dzielnicą jest Strkov? Nazwy Plan, Planá wystepują na starych mapach
4. ^ fragmenty tłumaczenia z artykułu Grossmana (2011) z kwartalnika Meteoryt
5. ^ ^{a b c} według katalogu Tuček'a (1968) był to deszcz meteorytów, największy okaz miał 7,28 kg, ale całkowita masa spadłych kamieni (TKW) nie jest znana; według katalogu Grady (2000) największy okaz miał 13 funtów (~5,9 kg)
6. ^ mapa Le Royaume de Boheme, le Duche de Silesie, et les Marquisats de Moravie et Lusace, dresses d'apres les cartes de Muller, par le Sr. Robert Geographe ordin. du Roi. Avec Privilege. 1751.
7. ^ patrz strona - Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered
8. ^ wg Grossman (2011) O deszczu kamieni w roku 1753 koło Strkowa i rozważania o jego przyczynie

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Tabor
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Tabor

• Strona internetowa Marka Grossmana o rękopisie Steplinga - Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered.
• Wikipedia (CS) - Planá nad Lužnicí, dzielnica Strkov
• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum) - Národí Muzeum Praha
• Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest) - Magyar Természettudományi Múzeum Budapest