O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 18:38, 29 maj 2014

Strona w budowie (Site under construction) Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while)

Pierwszy polski paleometeoryt?

W Muzeum Meteorytów i Bursztynu w Kazimierzu Dolnym prezentowana jest kolekcja meteorytów licząca ponad 50 okazów ze zbiorów Adama Ignaciaka (członek PTMet). Wśród eksponatów można obejrzeć okaz paleometeorytu Niedźwiada!

W lutym 2013 roku w trakcie kopania studni we wsi Górka Lubartowska, gmina Niedźwiada, pow. lubartowski, woj. lubelskie, Grzegorz Bukowski z Muzeum Minerałów Młyn Hipolit znalazł metaliczny, czarno-brunatny kilkugramowy kamyk. Wstępne analizy (zawartość niklu, ślady taenitu i reliktów schreibersytu) wskazują, że jest to paleometeoryt żelazny. Wiek osadów (eocen) w których znaleziono meteoryt szacuje się na kilkadziesiąt (~40) milionów lat.

Występowanie płytkich złóż bursztynu na północnej Lubelszczyźnie (na północ od Lubartowa) w utworach eocenu zostało już dawno udokumentowane. Korzystając z okazji kopania studni kolekcjoner bursztynu Grzegorz Bukowski przeszukał urobek i w osadach pochodzących z głębokości ok. 14 metrów znalazł obiekt, który okazał się meteorytem. Rok później badacz bursztynów Lucjan Gazda^[1], w cienkiej warstwie (ok. 10 cm) twardego piaskowca glukonitowo-kwarcowego^[2] zalegającej na głębokości 14 m znalazł nietypowo wyglądający okaz bursztynu. Ciemnowiśniowa bryłka bursztynu nosiła ślady plastycznej deformacji. Pan Gazda powiązał znalezienie meteorytu z nietypowym bursztynem oraz twardym piaskowcem i zaproponował hipotezę, że są one skutkiem kraterotwórczego spadku meteorytu.

Profil studni, gdzie znaleziono meteoryt (Gazda et al. 2014):

Głębokość [m]	cechy
do 7,0	piaski polimiktyczne, plejstoceńskie
7,0-8,0	piaski pylaste glaukonitowe z okruchami bursztynu
8,0-8,5	mułki czarne, organiczne
8,5-14,0	piaski glaukonitowe z okruchami bursztynu (w dolnej ich warstwie znaleziono meteoryt)
14,0-14,1	piaskowiec glukonitowo-kwarcowy z bursztynem (w tej warstwie znaleziono impaktyt bursztynowy; górna warstwa piaskowca jest twardsza)
14,1-21,0	pył piaszczysty glaukonitowy z bursztynem (w tej warstwie występuje bursztyn o jubilerskiej wartości)
21,0-22,0	piaski glaukonitowo-kwarcowe z fosforytami i okruchami bursztynu
poniżej 22,0	margle kredowe

Wstępne wyniki i wnioski z badań impaktytu bursztynowego oraz dalszych poszukiwań (Gazda et al. 2014):

• geneza piaskowca jest syngenetyczna ze znalezionym impaktytem bursztynowym;
• widmo absorpcyjne w zakresie podczerwonym impaktytu bursztynowego różni się od widma normalnych bursztynów z tego złoża, jego wygląd może sugerować, że było on "wygrzany"; bryłka nasi również ślady "uplastycznienia";
• znaleziono w nim małe inkluzje zawierające Fe, NI, Cr i Mn, inkluzje siarczku wapnia nie występujące w bursztynach oraz metaliczne (Fe) kulki;
• w toku dalszych poszukiwań znaleziono małe okruchy bursztynu wykazujące własności magnetyczne; znaleziono również wiele "metalowych fragmentów";
• znaleziska z innych odwiertów/studni oraz zasięg warstwy "twardego piaskowca" sugerują, że ewentualny krater mógł mieć średnicę nawet 20 km!

Streszczenie referatu wygłoszonego 29 maja 2014 roku podczas dorocznych spotkań badaczy bursztynu w PAN Muzeum Ziemi w Warszawie (Gazda et al. 2014):

Impaktyt bursztynowy z eocenu Górki Lubartowskiej Gazda Lucjan[1], Mendyk Ewaryst, Rawski Michał, Skrzypiec Krzysztof W profilu studni w Górce Lubartowskiej, na głębokości 14 m stwierdzono występowanie poziomu ok. 10 cm bardzo twardego piaskowca glaukonitowo-kwarcowego o spoiwie krzemionkowym. Studnię wykonano ok. 200 m na zachód od udokumentowanego w kat. D złoża bursztynów Górka Lubartowska. Profil studni jest bardzo zbliżony do notowanych w otworach dokumentujących złoże, w których w stropowej części pojawia się jedna lub dwie ławice cienkich piaskowców. Na stropowej powierzchni piaskowca znaleziono wiśniowy bursztyn o plastycznie zdeformowanej powierzchni, wprasowany w strukturę skały. Pozycję w profilu oraz stan zachowania bursztynu można wiązać ze znalezionym powyżej meteorytem (L. Gazda i in. – Paleometeoryt Niedźwiada, w opracowaniu[3]). Diagenezę piaskowca należy wiązać z upadkiem meteorytu, a piaskowiec i zmieniony bursztyn traktować jako impaktyt. W referacie przedstawione będą wyniki badań fizyko-chemicznych i geochemicznych bursztynowego impaktytu oraz porównawczo bursztynu z leżących poniżej piaskowca, luźnych mułków i piasków glaukonitowych (fot.). Podjęte badania mogą być istotnym elementem w odtwarzaniu warunków sedymentacji i zachowania osadów bursztynonośnych eocenu Lubelszczyzny.

Aby móc opublikować więcej szczegółów o samym meteorycie musimy poczekać na prezentację dra Lucjana Gazdy z Politechniki Lubelskiej Wstępne badania paleometeorytu Niedźwiada, w czerwcu 2014 roku na konferencji meteorytowej we Wrocławiu.

Zapowiadają się ciekawe badania i być może pierwszy polski paleometeoryt!?

Paleometeoryty

Pojęciem paleometeoryt ("stary meteoryt") określa się dwie grupy meteorytów: meteoryty reliktowe (ang. relict meteorites) i meteoryty kopalne (ang. fossil meteorites). Mówimy o "starych meteorytach" nie w sensie odnoszącym się do bezwzględnego wieku tych meteorytów, gdyż większość z nich uformowała się podczas powstawania Układu Słonecznego i mają one absolutny wiek około 4,6 miliarda lat^[4]. Mówimy o ich wieku ziemskim (ang. terrestrial age), czyli czasie liczonym od ich spadku na powierzchnię Ziemi. Niektóre meteoryty spadły bardzo dawno na tereny, które pozwoliły zabezpieczyć je od niesprzyjających warunków atmosferycznych i zachować pierwotny skład mineralny, podczas gdy inne dosłownie skamieniały, a tym samym zachowały się po nich tylko "ślady" (Peucker-Ehrenbrink et al. 2001).

Większość meteorytów ulega dosyć szybko procesowi degradacji (wietrzenia) w utleniających warunkach panujących na powierzchni Ziemi. Jeśli spadek miał miejsce na teren pustyni – na zimną i lodową Antarktydę lub na gorące i suche pustynie Afryki, Australii lub Półwyspu Arabskiego – okazy mogą przetrwać kilkadziesiąt tysięcy lat. Najszybciej wietrzeją chondryty^[5], większe szanse przetrwania mają uboższe w metaliczne żelazo achondryty. Najstarsze znalezione meteoryty z gorących pustyń to meteoryty księżycowe: Dhofar 025 i Dhofar 908 o wieku ziemskim, odpowiednio, 500 i 360 tysięcy lat oraz meteoryt marsjański Dhofar 019 mający 340 tysięcy lat^[6], kilkanaście meteorytów z Antarktydy jest starszych, mają one ponad 480 tys. lat. Dwa najstarsze meteoryty z zimnej Antarktydy mają po około 2 miliony lat, są to: Allan Hills 88019 (chondryt typu H5) i Lewis Cliff 86360 (chondryt typu L4) (Lauretta et al. 2006).

Stopień zachowania meteorytów po spadku zależy od warunków panujących w rejonie gdzie spadły i od dalszej historii geologicznej terenu. Meteoryty z Antarktydy, wbrew pozorom, zachowały się w lepszym stanie niż okazy znajdowane na suchych, gorących pustyniach^[7]. Wiele znalezisk na Antarktydzie ma wiek ziemski ponad 300 tysięcy lat, natomiast niewiele okazów znalezionych poza nią osiąga 40000 lat. Wiek meteorytów z Omanu, Zachodniej Australii czy Roosevelt County w USA nie przekracza 50 tys. lat (Lauretta et al. 2006). Jeśli w wyniku procesów geologicznych, meteoryt trafi do środowiska beztlenowego, tzn. zostanie pochłonięty przez osady (lub lód) i odcięty od zabójczego tlenu może przetrwać miliony lat w stanie niewiele zmienionym lub ulec metasomatozie. Granica pomiędzy silnie zwietrzałymi meteorytami, a paleometeorytami jest nieostra.

Meteoryty kopalne

Meteoryty kopalne to takie, które zostały zachowane w osadach geologicznych lub innych warstwach w których panujące warunki sprzyjają zachowaniu pierwotnego składu i struktury meteorytu. Ziemski wiek takich meteorytów liczony jest w dziesiątkach milionów lat, większość z nich to meteoryty żelazne. Najbardziej znanym meteorytem kopalnym jest meteoryt żelazny typu IIAB Lake Murray, którego wiek szacuje się na około 110-120 milionów lat.^[6]

Meteoryty reliktowe

Mianem meteorytów reliktowych określa się bardzo zmienione obiekty pochodzenia meteorytowego znajdowane w pokładach skał. Są one zbudowane głównie z minerałów wtórnych, ale zachowała się struktura pierwotna meteorytu. Większość meteorytów reliktowych to meteoryty kamienne. Najbardziej znane i najstarsze to znaleziska ze Szwecji: Österplana^[8] i Brunflo, których wiek szacuje się na około 460 milionów lat^[9]. Są to pozostałości po meteorytach kamiennych, chondrytach zwyczajnych.^[6]

Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl

© Jan Woreczko & Wadi

(G) Górka Lubartowska

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Galerie

XXVIII Spotkania badaczy bursztynu (Warszawa, 29 maja 2014 r.; fot. Jan Woreczko)

Typowe bursztyny ze złoża Górka Lubartowska	Impaktyt bursztynowy (z lewej) i typowe bursztyny ze złoża Górka Lubartowska
Twardy piaskowiec glaukonitowo-kwarcowy (z warstwy górnej; stropowy) z osadzonym typowym bursztynem	Mniej twardy piaskowiec glaukonitowo-kwarcowy (z warstwy dolnej) z osadzonym typowym bursztynem
Mały fragment bursztynu wykazujący własności magnetyczne

Bibliografia

• Brachaniec Tomasz, Broszkiewicz Adam, (2013), Kopalne meteoryty, Meteoryt, 1, 2013, s. 16–17.

• +Gazda Lucjan, Mendyk Ewaryst, Rawski Michał, Skrzypiec Krzysztof, (2014), Impaktyt bursztynowy z eocenu Górki Lubartowskiej, w: XXVIII Spotkania badaczy bursztynu. Nowości o bursztynie, broszura (streszczenia referatów), PAN Muzeum Ziemi w Warszawie, 2014.

• IMCA Insights – April 2009 About Old and Fossil Meteorites by Norbert Classen.

• +Kramarska Regina, Kasiński Jacek R., Sivkov Vadim, (2008), Bursztyn paleogeński in situ w Polsce i krajach ościennych – Geologia, eksploatacja, perspektywy, Górnictwo Odkrywkowe, 2–3, 2008, s. 97–110.

• Lauretta Dante S., McSween Harry Y., (2006), Meteorites and the Early Solar System II, University of Arizona Press, 2006, (s. 889-905: Jull T.A.J., Terrestrial Ages of Meteorites). ISBN 978-0-8165-2562-1. Plik aDs; plik PDFs.

• Peucker-Ehrenbrink Bernhard, Schmitz Birger, (2001), Accretion of Extraterrestrial Matter Throughout Earth’s History, Springer Science+Business Media New York 2001, (s. 241-266: Jull T.A.J., Terrestrial Ages of Meteorites; s. 319-331: Schmitz B., Tassinari M., Fossil Meteorites). ISBN 978-1-4613-4668-5. Plik doi.

• Simms Mike, (2014), Niezwykła historia najbardziej "zwyczajnych" meteorytów: chondryty L, Meteoryt, 1, 2014, s. 4–8.

Przypisy

Zobacz również

• Muzeum Meteorytów i Bursztynu w Kazimierzu Dolnym

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryty: Brunflo  ●  Lake Murray  ●  Österplana  ●  Relict OC

• Wikipedia – Górka Lubartowska  ●  Niedźwiada (gmina)
• Wikipedia – Bursztyn  ●  Glaukonit  ●  Eocen

• Polskie Towarzystwo Meteorytowe (PTMet) – VIII Konferencja Meteorytowa, Wrocław, 27-29 VI 2014
• woreczko.pl – Minerały w meteorytach • Meteorite minerals  ●  Wietrzenie meteorytów; skale stopnia zwietrzenia (weathering level, index, grade)

• Tuba Puław – O muzeach powstałych z pasji