(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Bolid 1965
Z Wiki.Meteoritica.pl
(Różnice między wersjami)
(→Bibliografia) |
m (→Earth-grazing fireball) |
||
| (Nie pokazano 16 wersji pomiędzy niniejszymi.) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| + | {{VerifyLevel |level=1}} | ||
__NOTOC__ | __NOTOC__ | ||
| - | [[Image: | + | == Meteor muskający atmosferę (''Earth-grazing fireball'') == |
| + | |||
| + | [[Image:Bolid_1965_(MetBull_33).jpg|240px|thumb|''Meteoritical Bulletin'', 33]] | ||
Zdarza się, że wzajemna konfiguracja orbit meteoroidu i Ziemi powoduje, że meteoroid „wchodzi” w ziemską atmosferę niemal równolegle do powierzchni Ziemi (''Earth-grazing''). Przy bardzo dużej prędkości i dostatecznej masie, bolid taki przelatuje niemal horyzontalnie nad rozległym obszarem Ziemi i jeśli w trakcie swego przelotu nie odparował lub siły naprężeń go nie rozerwały na wiele fragmentów, może ponownie opuścić atmosferę i odlecieć w przestrzeń kosmiczną. Oczywiście taka „przygoda” z Ziemią wpływa na jego orbitę i jeśli w wyniku hamowania, jego prędkość spadnie poniżej II prędkości kosmicznej<ref>II prędkość kosmiczna 11,19 km/s; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Prędkość_kosmiczna Prędkość kosmiczna]</ref> stanie się on naturalnym satelitą Ziemi. | Zdarza się, że wzajemna konfiguracja orbit meteoroidu i Ziemi powoduje, że meteoroid „wchodzi” w ziemską atmosferę niemal równolegle do powierzchni Ziemi (''Earth-grazing''). Przy bardzo dużej prędkości i dostatecznej masie, bolid taki przelatuje niemal horyzontalnie nad rozległym obszarem Ziemi i jeśli w trakcie swego przelotu nie odparował lub siły naprężeń go nie rozerwały na wiele fragmentów, może ponownie opuścić atmosferę i odlecieć w przestrzeń kosmiczną. Oczywiście taka „przygoda” z Ziemią wpływa na jego orbitę i jeśli w wyniku hamowania, jego prędkość spadnie poniżej II prędkości kosmicznej<ref>II prędkość kosmiczna 11,19 km/s; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Prędkość_kosmiczna Prędkość kosmiczna]</ref> stanie się on naturalnym satelitą Ziemi. | ||
| - | '''U Langa<ref>Lang (1969), s. 409-410</ref> jest opis super bolidu, który przeleciał nad całą Polską i{{Kropek}}'''<br> | + | '''U Langa (1969)<ref>Lang (1969), s. 409-410</ref> jest opis super bolidu, który przeleciał nad całą Polską i{{Kropek}}'''<br> |
'''{{Kropek}}nad Europą Zachodnią opuścił atmosferę ulatując w Kosmos.''' | '''{{Kropek}}nad Europą Zachodnią opuścił atmosferę ulatując w Kosmos.''' | ||
| - | == | + | {{BQuote-begin |max-width=640px |source=Lang (1969)}} |
| + | '''''{{Wielokropek}} Bolid 1965''''' | ||
| - | + | W dniu 14 stycznia 1965 r. około godz. 6 min. 30 rano czasu lokalnego nad Polską przeleciał ogromny bolid. Kula ognia przecięła niebo nad Polską od Białegostoku aż do jej zachodniej granicy – do miejsca w pobliżu Gubina. Bolid poruszał się na wysokości około 50 km z ogromną prędkością 18-20 km/s, a więc z prędkością znacznie przekraczającą prędkości rakiet kosmicznych. Dostawszy się nad Niemcy bolid zaczął się wznosić prawdopodobnie do wysokości 80 kilometrów, wreszcie nad terytorium Luksemburga oddalił się od Ziemi i uniósł w przestrzeń kosmiczną. Był to więc bolid, z którego nie spadł meteoryt. | |
| - | + | Dr Pokrzywnicki, który zebrał o tym bolidzie aż 270<ref>apel o nadsyłanie relacji z obserwacji zjawiska opublikowano w miesięczniku '''''Urania''''' nr 3 z 1965 r.</ref> doniesień od obserwatorów, przypuszcza, że średnica tego bolidu mogła dochodzić do 14 m, albowiem niektóre doniesienia mówią o obserwowaniu ciemnej bryły na niebie. Można sobie wyobrazić przebieg zjawiska, spowodowany przez spadek meteorytu z takiego bolidu. | |
| - | + | Bolid ze stycznia 1965 r. uszedł w przestrzeń kosmiczną. Znalazł się na orbicie okołosłonecznej. Jeśli mówimy o wychwycie kosmolitów przez Ziemię, to chyba zgodzić się musimy, że ta ewentualność bolidowi z 1965 r. już nigdy nie zagrozi. {{Wielokropek}} | |
| + | {{BQuote-end}} | ||
| - | Z obliczeń Macieja Bielickiego z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, wynika że świecący czerwono bolid przeleciał niemal dokładnie nad Warszawą na wysokości około 49 km z prędkością 18 km/s.<ref>Pilski (1999)</ref> | + | Z obliczeń Macieja Bielickiego (1965){{Bielicki M-biogram|}}<ref>Maciej Bielicki prowadził również obliczenia orbity heliocentrycznej dla [[Bolid 1935|bolidu z 1935 roku]]</ref> z [[Obserwatorium Astronomiczne UW|Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego]], wynika że świecący czerwono bolid przeleciał niemal dokładnie nad Warszawą na wysokości około 49 km z prędkością 18 km/s.<ref>Pilski (1999)</ref> |
=== Earth-grazing fireball === | === Earth-grazing fireball === | ||
| - | W literaturze jest | + | W literaturze opisanych jest wiele podobnych do bolidu z 1965 roku obserwacji – meteoroid wchodzi w atmosferę niemal stycznie do powierzchni Ziemi i może ją opuścić po utracie części masy i prędkości. Taki przypadek określany jest terminem – '''[http://en.wikipedia.org/wiki/Earth-grazing_fireball Earth-grazing fireball]'''. |
| - | W artykule Pavla Spurný'ego (1991) jest opisany ' | + | W artykule Pavla Spurný'ego (1991) jest opisany „klasyczny” bolid ''Earth-grazing fireball'', który tylko musnął Ziemię i odleciał w przestrzeń kosmiczną, niewiele zmieniając parametry swojej heliocentrycznej orbity. |
| - | + | 13 października 1990 roku po godzinie 3 w nocy nad Czechami przeleciał szybki bolid o jasności w maksimum –6<sup>m</sup>. Zarejestrowały go kamery EN (''European Fireball Network''). Bolid na swym jasnym odcinku przeleciał 409 km w 9,8 sekundy, a perigeum osiągnął nad punktem 50,7°N 17,4°E na wysokości 97,9 km. Ze swojej początkowej masy około 40 kg utracił w wyniku ablacji tylko 370 g<ref>ablacja – utrata masy (materii) meteoroidu przez topienie i odparowanie z powierzchni, podczas przelotu przez atmosferę; woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Ablation.htm Ablacja (''ablation'')]</ref>. Po opuszczeniu atmosfery zmianą uległy parametry jego orbity wokół Słońca – mimośród ''e'' z początkowej 0,65 na 0,48 (orbita stała się mniej eliptyczna), a wielka półoś ''a'' z 2,80 j.a. na 1,91 j.a.<ref>j.a. – jednostka astronomiczna (ang. AU) równa 149597870,69±0,03 km; Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Jednostka_astronomiczna Jednostka astronomiczna]</ref> | |
| + | |||
| + | Inny przypadek bolidu dziennego (''Earth-grazing daylight fireball'') z 10 sierpnia 1972 roku (ozn. US19720810) opisuje w swych artykułach Zdenek Ceplecha (1979, 1994), jest on również opisany w Wikipedii ([http://en.wikipedia.org/wiki/The_Great_Daylight_1972_Fireball The Great Daylight 1972 Fireball]). Bolid ów był wolniejszy, dużo jaśniejszy, przeleciał na mniejszej wysokości i miał dużo większą masę – kilkanaście/kilkadziesiąt ton. Również jego orbita uległa nieznacznej zmianie. | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
| - | * | + | * Bielicki Maciej, (1965), '''Bolid nad Polską w dniu [[Bolid 1965|14 stycznia 1965 r.]]''', ''Urania'', 4, 1965, s. 118-119. Plik {{Link-Urania |r=1965 |n=4}}. |
| - | * Ceplecha Zdeněk, (1994), '''Earth-grazing daylight fireball of August 10, 1972''', ''Astronomy and Astrophysics'', vol. 283, 1994, s. 287-288. Plik | + | * Ceplecha Zdeněk, (1979), '''[[Earth-grazing fireball]] (The Daylight Fireball of Aug 10, 1972)''', ''Bulletin of the Astronomical Institutes of Czechoslovakia'', vol. 30, 1979, s. 349-356. Plik {{!ADS|f=1979BAICz..30..349C}}. |
| + | |||
| + | * Ceplecha Zdeněk, (1994), '''[[Earth-grazing fireball|Earth-grazing]] daylight fireball of August 10, 1972''', ''Astronomy and Astrophysics'', vol. 283, 1994, s. 287-288. Plik {{!ADS|f=1994A%26A...283..287C}}. | ||
| + | |||
| + | * Hryniewicz Bolesław, (1965), '''Obserwacje wielkiego bolidu nad Polską w dniu [[Bolid 1965|14 stycznia 1965 r.]]''', ''Urania'', 10, 1965, s. 289-293. Plik {{Link-Urania |r=1965 |n=10}}. | ||
* Lang Bruno, (1969), '''O polskiej meteorytyce''', w: {{Boschke (1969) |page=387-412}} | * Lang Bruno, (1969), '''O polskiej meteorytyce''', w: {{Boschke (1969) |page=387-412}} | ||
| - | * '''''Meteoritical Bulletin''''', 33, | + | * '''''The Meteoritical Bulletin''''', (1965), Krinow Ewgeni L. (red.), No. 33, March 1965, s. 1-6 (s. 6). Plik [http://www.lpi.usra.edu/meteor/docs/mb33.pdf PDF]. |
| + | |||
| + | * Oleak H. von, (1966), '''Die streifende [[Bolid 1965|Feuerkugel vom 14. Januar 1965]]''', ''Astronomische Nachrichten'', vol. 289(1-2), 1966, s. 71-80. Plik {{!doi|10.1002/asna.19662890108}}; plik {{!ADS|f=1966AN....289...71O}}. | ||
* {{Pilski (1999)}} | * {{Pilski (1999)}} | ||
| - | * Pokrzywnicki Jerzy, (1965), '''Przelot [[Bolid 1965|wielkiego bolidu]] nad Polską''', ''Urania'', 3, 1965, s. 90. | + | * Pokrzywnicki Jerzy, (1965), '''Przelot [[Bolid 1965|wielkiego bolidu]] nad Polską''', ''Urania'', 3, 1965, s. 90. Plik {{Link-Urania |r=1965 |n=3}}. |
| - | * Pokrzywnicki Jerzy, (1966/67), '''Le grande bolide du [[Bolid 1965|14 janvier 1965]]''', ''Bull. Soc. Amis. Sci. Lettr. De Poznań'', Sér. B, Livr. XX. | + | * Pokrzywnicki Jerzy, (1966/67), '''Le grande bolide du [[Bolid 1965|14 janvier 1965]]''', ''Bull. Soc. Amis. Sci. Lettr. De Poznań'', Sér. B, Livr. XX. s. 99-135. |
| - | * {{Pokrzywnicki (1969, bolidy 4)}} | + | * {{Pokrzywnicki (1969, bolidy 4) |page=206}} |
| - | * Spurný Pavel, Ceplecha Zdeněk, Borovička Jiří, (1991), '''Earth-grazing fireball: Czechoslovakia, Poland, [[Bolid 1965|October 13, 1990, 03<sup>h</sup>27<sup>m</sup>16<sup>s</sup>UT]]''', ''WGN, The Journal of IMO'', | + | * Spurný Pavel, Ceplecha Zdeněk, Borovička Jiří, (1991), '''[[Earth-grazing fireball]]: Czechoslovakia, Poland, [[Bolid 1965|October 13, 1990, 03<sup>h</sup>27<sup>m</sup>16<sup>s</sup>UT]]''', ''WGN, The Journal of IMO'', 19(1), 1991, s. 13. Plik {{Link-WGN|r=1991|n=1}}; plik {{!ADS|f=1991JIMO...19...13S}}. |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
| Linia 50: | Linia 63: | ||
== Zobacz również == | == Zobacz również == | ||
| - | * [[Bolid 1979]] | + | * [[Bolid 1935]], [[Bolid 1979]] |
== Linki zewnętrzne == | == Linki zewnętrzne == | ||
| Linia 58: | Linia 71: | ||
* woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Ablation.htm Ablacja (''ablation'')] | * woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Ablation.htm Ablacja (''ablation'')] | ||
| - | * Wikipedia | + | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Jednostka_astronomiczna Jednostka astronomiczna] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Meteor_muskający_atmosferę Meteor muskający atmosferę] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Prędkość_kosmiczna Prędkość kosmiczna] |
| - | + | * Wikipedia (EN) – [http://en.wikipedia.org/wiki/Earth-grazing_fireball Earth-grazing fireball] {{SeparatorBull}} [http://en.wikipedia.org/wiki/The_Great_Daylight_1972_Fireball The Great Daylight 1972 Fireball] | |
[[Category:Bolidy]] | [[Category:Bolidy]] | ||
Aktualna wersja na dzień 12:33, 19 lut 2023
1
Meteor muskający atmosferę (Earth-grazing fireball)
.jpg)
Zdarza się, że wzajemna konfiguracja orbit meteoroidu i Ziemi powoduje, że meteoroid „wchodzi” w ziemską atmosferę niemal równolegle do powierzchni Ziemi (Earth-grazing). Przy bardzo dużej prędkości i dostatecznej masie, bolid taki przelatuje niemal horyzontalnie nad rozległym obszarem Ziemi i jeśli w trakcie swego przelotu nie odparował lub siły naprężeń go nie rozerwały na wiele fragmentów, może ponownie opuścić atmosferę i odlecieć w przestrzeń kosmiczną. Oczywiście taka „przygoda” z Ziemią wpływa na jego orbitę i jeśli w wyniku hamowania, jego prędkość spadnie poniżej II prędkości kosmicznej[1] stanie się on naturalnym satelitą Ziemi.
U Langa (1969)[2] jest opis super bolidu, który przeleciał nad całą Polską i…
…nad Europą Zachodnią opuścił atmosferę ulatując w Kosmos.
(…) Bolid 1965
W dniu 14 stycznia 1965 r. około godz. 6 min. 30 rano czasu lokalnego nad Polską przeleciał ogromny bolid. Kula ognia przecięła niebo nad Polską od Białegostoku aż do jej zachodniej granicy – do miejsca w pobliżu Gubina. Bolid poruszał się na wysokości około 50 km z ogromną prędkością 18-20 km/s, a więc z prędkością znacznie przekraczającą prędkości rakiet kosmicznych. Dostawszy się nad Niemcy bolid zaczął się wznosić prawdopodobnie do wysokości 80 kilometrów, wreszcie nad terytorium Luksemburga oddalił się od Ziemi i uniósł w przestrzeń kosmiczną. Był to więc bolid, z którego nie spadł meteoryt.
Dr Pokrzywnicki, który zebrał o tym bolidzie aż 270[3] doniesień od obserwatorów, przypuszcza, że średnica tego bolidu mogła dochodzić do 14 m, albowiem niektóre doniesienia mówią o obserwowaniu ciemnej bryły na niebie. Można sobie wyobrazić przebieg zjawiska, spowodowany przez spadek meteorytu z takiego bolidu.
Bolid ze stycznia 1965 r. uszedł w przestrzeń kosmiczną. Znalazł się na orbicie okołosłonecznej. Jeśli mówimy o wychwycie kosmolitów przez Ziemię, to chyba zgodzić się musimy, że ta ewentualność bolidowi z 1965 r. już nigdy nie zagrozi. (…)
Z obliczeń Macieja Bielickiego (1965)[4][5] z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, wynika że świecący czerwono bolid przeleciał niemal dokładnie nad Warszawą na wysokości około 49 km z prędkością 18 km/s.[6]
Earth-grazing fireball
W literaturze opisanych jest wiele podobnych do bolidu z 1965 roku obserwacji – meteoroid wchodzi w atmosferę niemal stycznie do powierzchni Ziemi i może ją opuścić po utracie części masy i prędkości. Taki przypadek określany jest terminem – Earth-grazing fireball.
W artykule Pavla Spurný'ego (1991) jest opisany „klasyczny” bolid Earth-grazing fireball, który tylko musnął Ziemię i odleciał w przestrzeń kosmiczną, niewiele zmieniając parametry swojej heliocentrycznej orbity.
13 października 1990 roku po godzinie 3 w nocy nad Czechami przeleciał szybki bolid o jasności w maksimum –6m. Zarejestrowały go kamery EN (European Fireball Network). Bolid na swym jasnym odcinku przeleciał 409 km w 9,8 sekundy, a perigeum osiągnął nad punktem 50,7°N 17,4°E na wysokości 97,9 km. Ze swojej początkowej masy około 40 kg utracił w wyniku ablacji tylko 370 g[7]. Po opuszczeniu atmosfery zmianą uległy parametry jego orbity wokół Słońca – mimośród e z początkowej 0,65 na 0,48 (orbita stała się mniej eliptyczna), a wielka półoś a z 2,80 j.a. na 1,91 j.a.[8]
Inny przypadek bolidu dziennego (Earth-grazing daylight fireball) z 10 sierpnia 1972 roku (ozn. US19720810) opisuje w swych artykułach Zdenek Ceplecha (1979, 1994), jest on również opisany w Wikipedii (The Great Daylight 1972 Fireball). Bolid ów był wolniejszy, dużo jaśniejszy, przeleciał na mniejszej wysokości i miał dużo większą masę – kilkanaście/kilkadziesiąt ton. Również jego orbita uległa nieznacznej zmianie.
Bibliografia
- Bielicki Maciej, (1965), Bolid nad Polską w dniu 14 stycznia 1965 r., Urania, 4, 1965, s. 118-119. Plik DjvU.
- Ceplecha Zdeněk, (1979), Earth-grazing fireball (The Daylight Fireball of Aug 10, 1972), Bulletin of the Astronomical Institutes of Czechoslovakia, vol. 30, 1979, s. 349-356. Plik aDs.
- Ceplecha Zdeněk, (1994), Earth-grazing daylight fireball of August 10, 1972, Astronomy and Astrophysics, vol. 283, 1994, s. 287-288. Plik aDs.
- Hryniewicz Bolesław, (1965), Obserwacje wielkiego bolidu nad Polską w dniu 14 stycznia 1965 r., Urania, 10, 1965, s. 289-293. Plik DjvU.
- Lang Bruno, (1969), O polskiej meteorytyce, w: Boschke Friedrich L., (1969), Z kosmosu na Ziemię. Meteory i meteoryty (tytuł oryg. Erde von anderen Sternen), Biblioteka Problemów, tom 139, PWN, Warszawa 1969, (s. 387-412).
- The Meteoritical Bulletin, (1965), Krinow Ewgeni L. (red.), No. 33, March 1965, s. 1-6 (s. 6). Plik PDF.
- Oleak H. von, (1966), Die streifende Feuerkugel vom 14. Januar 1965, Astronomische Nachrichten, vol. 289(1-2), 1966, s. 71-80. Plik doi; plik aDs.
- Pilski Andrzej S., (1999), Nieziemskie skarby. Poradnik poszukiwacza meteorytów, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999. ISBN 83-7180-173-4.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1965), Przelot wielkiego bolidu nad Polską, Urania, 3, 1965, s. 90. Plik DjvU.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1966/67), Le grande bolide du 14 janvier 1965, Bull. Soc. Amis. Sci. Lettr. De Poznań, Sér. B, Livr. XX. s. 99-135.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1969), O bolidach obserwowanych nad Polską – część IV, Acta Geophys. Polon., vol. XVII, nr 2, 1969, s. 203-209, (s. 206).[9] Plik DjVuŹródło: Wiki.Meteoritica.pl.
- Spurný Pavel, Ceplecha Zdeněk, Borovička Jiří, (1991), Earth-grazing fireball: Czechoslovakia, Poland, October 13, 1990, 03h27m16sUT, WGN, The Journal of IMO, 19(1), 1991, s. 13. Plik zip; plik aDs.
Przypisy
Zobacz również
Linki zewnętrzne
- Astronomy Picture of the Day (APOD) – The Great Meteor Procession of 1913 ● Earthgrazer: The Great Daylight Fireball of 1972
- woreczko.pl – Ablacja (ablation)
- Wikipedia – Jednostka astronomiczna ● Meteor muskający atmosferę ● Prędkość kosmiczna
- Wikipedia (EN) – Earth-grazing fireball ● The Great Daylight 1972 Fireball
