Blansko

(…) — Z Brynu^[2] opisują nam następuiące nader zadziwiające zjawisko: D. 25 Listopada r. z. miasto nasze nagle przerażone zostało nadzwyczajnym i tak żywym blaskiem, iż wzięto go zrazu za łunę pożaru. Lecz przeciągły i podobny do grzmotu trzask na powietrzu przekonał wkrótce wszystkich iż blask ten pochodził od meteoru, ludzie zaś znajduiący się podówczas na ulicach, widzieli całe Niebo oświeconem ze strony północnej. Toż samo uważano w Butowitz, Austerlitz, i innych okolicznych wioskach na przestrzeni przeszło 80 mil kwadratowych. W powietrzu ukazało się ogniste iakieś ciało, które w spadaniu swoiem coraz nie przestawało się zwiększać, tak iż wreszcie zdawało się całym domem. Spadało iedno po drugiem mnóstwo takichże meteorów. Blask ich tak był rażącym, iż zupełnie ćmiły oczy, a towarzyszące odgłosy piorunów, słyszano na kilkanaście mil do koła. Konie stawały nieruchome, i sami nawet ludzie padali ze strachu o ziemię, lub modlili się w klęczkach. Długo iednakże na miejscu tego zjawiska, nie znajdowano żadnych aerolitów, i dopiero w 11 dni później, udało się Doktorowi Rejchenbach^[3] znaleść ieden z tych kamieni, których później znajdzie się bezwątpienia i więcej.

(…) Zum Falle von Blansko muss ich noch bemerken, dass es Reichenbach durch eine sorgfältige Absuchung der wie bereits erwähnt sehr waldigen Gegend nicht gelang, mehr als 8 Steinchen im Gesammtgewichte von 20 Loth^[4] aufzufinden. Nach 33 Jahren war Herr Wänkel noch so glücklich einen Stein von 8 Loth^[6] zu finden, der zwar stark verrostet ist, aber doch noch deutlich die Schmelzrinde zeigt. (…)

(…) „…Za dnia pojawia się niepozornie, jak odległa, mała, czarno-szara chmura na niebieskim niebie, z której wyłania się świecąca kula, huczy i spadają kamienie, ale kiedy pojawi się w nocy, tak jak to miało miejsce w Blansku 25 listopada 1833 roku, wtedy roztacza się pełny blask potężnego niebiańskiego wydarzenia. Starzy i młodzi, biedni i bogaci duchem oraz wiedzą drżą w tej chwili, zszokowani i przerażeni. To, co za dnia wygląda jedynie na ledwo zauważalny incydent o ograniczonym zasięgu, w nocy staje się zjawiskiem, które nie jest ograniczone tylko do jednego miejsca, lecz jest widoczne w całym kraju. Dowody, które Reichenbach zebrał zewsząd, potwierdzają, że meteor został zauważony przez miejscowych w tym samym czasie od Wünschelburgu (Radków, Polska), aż po wieś pięć mil na południowy wschód od Pressburgu (Bratysława) i do Schönhofu (Ostrava – Šenov) między Troppau (Opava) a Teschenem (Cieszyn) na Śląsku. W obu tych ostatnich miejscach miał on taką jasność, że przewyższył blask księżyca, który znajdował się na niebie w tym samym czasie i który trzy dni później wszedł w pełnię, i oświetlał obiekty tak, jakby wybuchł pożar. Jeśli przyjmiemy, że jedno z tych miejsc znajduje się pod 48. równoleżnikiem, a drugie pod 50., to znaczy, że meteor świecił przez dwa stopnie długości geograficznej i w tak uderzającej jasności, że należy zakładać, iż w każdą stronę na południe i na północ musiał być widoczny do jednego stopnia – czyli przez całe cztery stopnie szerokości geograficznej, co odpowiada szerokości całych Niemiec.“

„…Z tego obszaru Reichenbach posiada informacje od kilku setek naocznych świadków, które zostały starannie zebrane, co w porównaniu z innymi okolicznościami pokazuje, że pozorny kierunek meteoru był ze wschodu na zachód, czyli że przemierzył niebo od Węgier w kierunku Moraw. Na początku było widać na wysokości białawe, ogniste ciało o wielkości mniej więcej jednej dziesiątej księżyca w pełni, ale meteor natychmiast rozprzestrzenił swoje światło po całym kraju. Na Węgrzech tego wieczoru niebo było jasne, a powietrze ciepłe, Morawy były nieco przykryte chmurami, głębokie doliny spowijała lekka mgła i ciemność.“

„…W najbliższej z dwudziestu wsi w okolicach Blanska w jednej chwili zauważono jedynie ogromną masę ognia, która pojawiła się na niebie, pozornie wielką jak chmura o średnicy 20 do 25 stopni. Intensywne światło miało w sobie coś szarpiącego, często szybko zanikającego i znowu narastającego, z mnóstwem pojedynczych, świecących punktów świetlnych we wszystkich kolorach, które rozpryskiwały się we wszystkie strony. Kiedy punkty zaczęły się zmieniać w pasy ognia, światło szybko przygasło i zgasło równie szybko, jak się pojawiło. Większość najbliższych świadków podała następnie, że wyglądało to, jakby niebo nagle się otworzyło i wystrzelił z niego ogromny ogień. Jeden pobożny człowiek zapewnił Reichenbacha, że sam, będąc na otwartym polu, zaskoczony tym nagłym ogniem z nieba, przez chwilę uwierzył, że Bóg objawił mu się w swej chwale, i padł na kolana, modląc się. Wielu ludzi w promieniu czterech mil kwadratowych, mieszkańców głęboko wierzących, było tak poruszonych tym wspaniałym widokiem, że rzucili się na ziemię w modlitwie. Nieco dalsi obserwatorzy widzieli, jak ognista kula ostatecznie podzieliła się na trzy mniejsze kule, które następnie zgasły. Niektórzy szczególnie na początku, gdy zjawisko było jeszcze małe, zauważyli ognisty pas, który meteor ze sobą przyniósł – prawdopodobnie były to tylko silnie oświetlone, dłużej trwające opary dymu. Mniejsze kule i wiele kolorowych punktów świetlnych na końcu tego zjawiska to prawdopodobnie liczne świecące odłamki rozbitego meteoru. Szarpanie światła i ogromna masa ognia nad Blanskiem, która zdawała się pokrywać całe miasto, można częściowo przypisać oświetlonej mgle, która unosiła się nad nim na różnych wysokościach. Te złudzenia, że człowiek bierze jasno oświetlone masy chmur za prawdziwy ogień, stają się tym bardziej naturalne i prawdopodobne, jeśli weźmiemy pod uwagę zapewnienia wielu odległych naocznych świadków, że światło samego meteoru było tak jaskrawe i o takiej intensywności, że oko nie mogło tego znieść, lecz, niemal oślepione jak od światła słonecznego, musiało się odwrócić. W pomieszczeniach, których okna były skierowane w stronę lotu meteoru, oświetlenie było tak silne, że palące się świece bledły jak za dnia, a rozproszenie światła było tak doskonałe, że w każdym kącie domów było wystarczająco jasno jak w dzień.“

„Kiedy światło zniknęło na kilka sekund, najpierw było słychać pojedyncze silne uderzenia grzmotu, potem stopniowo słabsze, które ostatecznie przeszły w łoskot z ogólnym pogłosem. Pierwsze trzy uderzenia brzmiały jak kolejne wystrzały z armaty w odstępach jednej sekundy, które potem stopniowo zamieniły się w grzmiący i dudniący, nieprzerwany hałas, przypominający nieregularną strzelaninę z drobnej broni ręcznej, trwający dość długo wysoko na niebie. Hałas, który było słychać aż na pięć kilometrów, mimo że odbierany z daleka, był bardzo odmienny od zwykłego grzmotu i wywierał na słuchacza na otwartym polu niemal bardziej przerażające wrażenie niż samo światło. Mężczyzna, który pracował na dachu w Brťovie, zachował spokój podczas światła meteoru, ale kiedy pojawił się gwałtowny hałas, przestraszył się tak bardzo, że rzucił się z dachu i raczej spadł, niż zszedł. Dźwięki, jak powiedział, nie brzmiały jak grzmot, lecz jakby niebo miało się rozpaść i spaść. Ledwie te gwałtowne dźwięki ucichły, gdy w lasach między Blanskiem, Dolní Lhotą a Závistí rozległ się świst, który niektórzy porównywali do dźwięku dzwonów, inni do gwizdów, a ci, którzy potrafili najlepiej się wyrazić, porównywali go do dźwięku, jaki wydaje wierzbowy pręt, gdy szybko przeciąga się nim przez powietrze.“

„Niestety dla Reichenbacha, w chwili zdarzenia przebywał on na czeskim pograniczu na wycieczce geognostycznej^[10], gdzie zanotowano jedynie błysk. Kiedy po kilku dniach powrócił do Blanska, dowiedział się o tym wydarzeniu i podejrzewał upadek meteorytu, co skłoniło go do wszczęcia śledztwa.
Pierwsze bardziej szczegółowe informacje o charakterze zjawiska otrzymał od chirurga z Blanska, który znajdował się na wzgórzu między miejscowościami Senetářov i Jedovnice i który twierdził, że widział nie tylko intensywne zjawisko świetlne, ale także prawdziwą ognistą kulę, która nadlatywała z Hané przez Poidom (Podomí), gdzie osiągnęła kulminację, szybko się powiększała i rozbiła się niedaleko Blanska, po czym nastąpił huk, a cała okolica, jego powóz, jego konie i wszystko wyglądało jak pozłocone.
Burmistrz Blanska znajdował się w drodze między Rájcem a Dolní Lhotą i powiedział, że ogień, który wyszedł z nieba, miał średnicę ponad dwanaście sążni. Wszystko to potwierdzało prawdopodobieństwo upadku aerolitu, ale ustalenie punktu, w którym doszło do tego w rozległym terenie, wydawało się beznadziejne. Reichenbach był pełen zainteresowania i chciał przynajmniej spróbować ustalić, jak daleko jeszcze znajdzie ślad, by zbliżyć się do meteorytu. Obliczył, że jeśli miałby szczęście znać kierunek lotu meteoru, łatwiej byłoby zbadać punkt docelowy (obszar uderzenia).“

„W tym celu wysłał kilku miejscowych urzędników i służących we wszystkich kierunkach do sąsiednich wsi, by od mieszkańców dowiedzieć się, w którym kierunku postrzegali lot meteoru. Po kilku dniach otrzymał tyle raportów, że zaznaczył je na mapie i z tego ustalił poszukiwany kierunek, w którym musiał poruszać się meteor.
Było to zaskakujące odkrycie, że meteor przeleciał dokładnie nad Blanskiem, ponieważ wszystkie obserwacje na północ od Blanska widziały go na południu, a wszyscy świadkowie na południu widzieli meteor na północy; obserwatorzy na wschodzie widzieli go na zachodzie, powiększającego się i opadającego w kierunku Blanska, ale w samym Blansku widziano go opadającego na zachodnim horyzoncie za wysokimi grzbietami syenitowymi. Ci urzędnicy, którzy kontynuowali poszukiwania na zachód, przynieśli informację, że w okolicach miejscowości Gurein (Kuřim) i Lomnice (na północ od Tišnova) meteor był widziany w przeciwnym ruchu, to znaczy z zachodu na wschód, a więc w kierunku przeciwnym do Blanska.
To był dowód na to, że te miejsca znajdowały się już na zachodzie, co wyznaczyło okrąg o średnicy około dwóch mil i dawało dużą nadzieję na znalezienie samego kamienia. Reichenbach wysłał urzędnika drogą cesarską z Goldenbrunnu (najstarsza poczta w okolicach Boskovic, mieszcząca się w gospodzie Goldenbrunn Na Vaculce koło Sebranic) do Lipůvki, aby również zebrał świadectwa i zgromadził dalsze informacje.“

„W Černé Hoře dowiedział się, że meteor poruszał się wzdłuż cesarskiej drogi, którą właśnie przemierzał, i dalej usłyszał, że pewien obcy woźnica, który przejeżdżał tędy w czasie upadku meteoru, skarżył się na złych ludzi w lesie, którzy gwałtownie rzucali w niego i jego konie kamieniami. Gdy przybył do małej wioski Závist, udał się do sołtysa i przesłuchał go. Sołtys powiedział, że coś podobnego opisywał też rolnik Josef Komárek. Odnaleźli go, a dalej dowiedzieli się, że razem z Komárkiem był również jego sąsiad, leśniczy Hasoň. Twierdzili, że stali na ulicy, widzieli dziki ogień na niebie i usłyszeli straszliwe grzmoty, które niemal ich ogłuszyły. Tuż po tym wydawało im się jednak, że ktoś z wielką siłą rzucił w nich kamieniem, lecz Hasoň był zdania, że kamień spadł z góry. Ze strachu uciekli do swoich domów, by nie zginąć. Wczesnym rankiem Komárek z latarnią przeszukiwał okolicę, ale nic nie znalazł – poza jednym małym kamieniem, który był wbity w ziemię; było to coś, czego jeszcze nigdy nie widział.
Kamień ten został przekazany Reichenbachowi, który natychmiast opisał go jako świeży aerolit. Z zewnątrz był czarno-brązowy, wewnątrz matowy, niebieskoszary, ziarnisty, z wieloma metalicznymi ziarnami w kolorze żelaznoszarym i mosiężno-żółtym, o nieco wydłużonym kształcie, czasami zawierający jądra oolityczne, odchylający igłę magnetyczną i wydzielający zapach siarkowodoru. Ważył cztery łuty (1 łut wiedeński = 17,5 g), a jego gęstość wynosiła 3,4. Był to jedenasty dzień po upadku meteoru (5 grudnia 1833 roku).
Następnego dnia Reichenbach z 25 mężczyznami przeszukał góry od Spešova i Dolní Lhoty aż po Závist, prowadząc ich szeregiem przez pola i lasy. Wieczorem, niedaleko od Závisti, znaleźli dwa nowe kamienie.
Trzeciego dnia 67 mężczyzn przeszukiwało teren bez przerwy i znaleziono kamień o wadze pięciu łutów. W kolejnych dniach, kiedy w poszukiwaniach brało udział ponad 120 mężczyzn, odkryto jeszcze kilka dalszych aerolitów zawierających metaliczne ziarna wielkości grochu.
Łącznie zgromadzono siedem fragmentów o całkowitej wadze pół funta (funt wiedeński = 0,560060 kg). Każdy z nich wyróżniał się bogactwem formy, kształtu i struktury fizycznej.
Z informacji zgromadzonych przez Reichenbacha, eksperci stwierdzili, że blanecki aerolit posiada wiele cech i właściwości, które w innych meteorytach były dotychczas obserwowane jedynie sporadycznie, a sam ten upadek meteorytu należał do najbardziej interesujących, jakie dotąd udało się precyzyjnie zaobserwować.“