PayPal-donate (Wiki).png
O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Tabor

Z Wiki.Meteoritica.pl

(Różnice między wersjami)
m (→Galerie)
 
(Nie pokazano 65 wersji pomiędzy niniejszymi.)
Linia 1: Linia 1:
__NOTOC__
__NOTOC__
 +
{{VerifyLevel |level=0i}}
== Czy zebrano wszystko? ==
== Czy zebrano wszystko? ==
{{InfoboxMeteorite
{{InfoboxMeteorite
  | nazwa = Tabor
  | nazwa = Tabor
-
  | grafika = Tabor_(catalog_Tucek_1968).jpg
+
  | grafika = Tabor_(Natural_History_Museum_Vienna).jpg
-
  | opis = Okazy meteorytu Tabor ze zbiorów Muzeum Narodowego w Pradze (źródło: Tuček 1968)
+
  | opis = Największy okaz meteorytu Tabor ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Natural History Museum, Vienna]] (fot. © NHM, Alice Schumacher)
  | klasa = Spadek
  | klasa = Spadek
 +
| mbclass = fall
  | metbull = 23776
  | metbull = 23776
  | lokalizacja = Czechy
  | lokalizacja = Czechy
  | położenie = 49°24'N, 14°39'E
  | położenie = 49°24'N, 14°39'E
-
  | data = 3 lipca 1753, 20:00 local
+
  | data = 3 lipca 1753, 20:00 local (wtorek)
  | uwagi =
  | uwagi =
-
  | typ = chondryt zwyczajny, H5
+
  | typ = chondryt zwyczajny H5
  | masa = 7,54 kg
  | masa = 7,54 kg
-
  | liczba = deszcz
+
  | liczba = deszcz meteorytów
  | synonimy = w NHM Cat: '''Kravin''', '''Krawin''', '''Strkov''', '''Strkow'''; po czesku: Tábor,  Kravín
  | synonimy = w NHM Cat: '''Kravin''', '''Krawin''', '''Strkov''', '''Strkow'''; po czesku: Tábor,  Kravín
}}
}}
-
Deszcz meteorytów 3 lipca 1753 roku na terenie dzisiejszych Czech.
+
Deszcz meteorytów 3 lipca 1753 roku (wtorek) na terenie dzisiejszych [[Czechy|Czech]] (chondryt zwyczajny H5, TKW 7,54 kg).
-
Historię spadku opisał astronom, fizyk i&nbsp;matematyk oraz kierownik katedry na Uniwersytecie Praskim '''Joseph Stepling''' w&nbsp;książce wydanej w&nbsp;Pradze w&nbsp;1754 roku pod tytułem '''''De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio''''' (''O&nbsp;deszczu kamieni w&nbsp;roku 1753 koło Strkowa i&nbsp;rozważania o&nbsp;jego przyczynie'')<ref>wg Grossman (2011)</ref>.
+
Historię spadku opisał astronom, fizyk i&nbsp;matematyk oraz kierownik katedry na Uniwersytecie Praskim '''Joseph Stepling''' w&nbsp;książce wydanej w&nbsp;Pradze w&nbsp;1754 roku pod tytułem '''''De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio''''' (''O&nbsp;deszczu kamieni w&nbsp;roku 1753 koło Strkowa i&nbsp;rozważania o&nbsp;jego przyczynie'')<ref name="Grossman (2011)"></ref>.
-
Na portalu '''Meteorite Manuscripts''' w&nbsp;artykule Marka Grossmana ''Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered'' (Grossman 2011) znajdują się fragmenty listu Josepha Steplinga do członka towarzystwa Royal Society w&nbsp;Londynie, Jamesa Shorta.<ref name="meteoritemanuscripts">patrz strona - '''''[http://meteoritemanuscripts.blogspot.com/2011/01/handwritten-letter-by-joseph-stepling.html Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered]'''''</ref> W&nbsp;liście pisanym po łacinie Stepling zdaje relację m.in. o&nbsp;spadku kamieni z&nbsp;nieba 3&nbsp;lipca 1753&nbsp;roku w&nbsp;okolicach Strkowa na południe od miejscowości Tabor. W&nbsp;przetłumaczonym na potrzeby posiedzenia Royal Society liście znajdujemy wiele ważnych informacji oraz opisane są tam m.in. dwa przypadki relacji świadków owego spadku.  
+
Na portalu '''Meteorite Manuscripts''' w&nbsp;artykule Marka Grossmana ''Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered'' (Grossman 2011) znajdują się fragmenty listu Josepha Steplinga do członka towarzystwa Royal Society w&nbsp;Londynie, Jamesa Shorta.<ref name="meteoritemanuscripts">patrz strona – '''''[http://meteoritemanuscripts.blogspot.com/2011/01/handwritten-letter-by-joseph-stepling.html Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered]'''''</ref> W&nbsp;liście pisanym po łacinie Stepling zdaje relację m.in. o&nbsp;spadku kamieni z&nbsp;nieba 3&nbsp;lipca 1753&nbsp;roku w&nbsp;okolicach Strkowa na południe od miejscowości Tabor. W&nbsp;przetłumaczonym na potrzeby posiedzenia Royal Society liście znajdujemy wiele ważnych informacji oraz opisane są tam m.in. dwa przypadki relacji świadków owego spadku.  
-
:Około ósmej wieczorem przy niemal bezchmurnym niebie zaobserwowano ''ciągłą błyskawicę trwającą dłużej niż zwykle'', której towarzyszyły ''trzy potężne grzmoty''. Po czym spadł deszcz kamieni ''mających czarniawy kolor zewnętrznej powierzchni i&nbsp;popielaty kolor wewnątrz''. Jeden ze świadków pasterz owiec ''widząc cztery kamienie spadające z powietrza podbiegł do nich, bo były nie dalej niż trzydzieści kroków od niego, i&nbsp;wziął jeden z&nbsp;nich i&nbsp;zatrzymał go. To, jak rozumiem, zdarzyło się poza [Piscinam?]<ref name="Piscinam">'''''Piscinam''''' - prawdopodobnie od łacińskiego ''piscīna'' (biernik ''piscīnam''), które w tym wypadku można przetłumaczyć jako '''staw rybny''' (ryba łac. ''pisce'')</ref> koło wsi Strkow około mili czeskiej od Taborium''. Drugi opisany przez Steplinga świadek ''wieśniak we wsi Plan<ref>chodzi o współczesną miejscowość '''Planá nad Lužnicí''' (co po czesku znaczy ''Planá nad rzeką''), którego dzielnicą jest '''Strkov'''? Nazwy Plan, Planá wystepują na starych mapach</ref>, w jurysdykcji Strkow, przypomniał sobie, że widział, jak na polach kamienie spadają z&nbsp;powietrza około 50&nbsp;kroków od niego; że obserwował dwa z&nbsp;nich i&nbsp;zauważył, jak wzbiły pył i&nbsp;wywołały wstrząs gruntu przy spadku, i&nbsp;że stwierdził, że jeden z&nbsp;nich był dość gorący, gdy wziął go do ręki''.<ref>fragmenty tłumaczenia z artykułu Grossmana (2011) z&nbsp;kwartalnika ''Meteoryt''</ref>
+
:Około ósmej wieczorem przy niemal bezchmurnym niebie zaobserwowano ''ciągłą błyskawicę trwającą dłużej niż zwykle'', której towarzyszyły ''trzy potężne grzmoty''. Po czym spadł deszcz kamieni ''mających czarniawy kolor zewnętrznej powierzchni i&nbsp;popielaty kolor wewnątrz''. Jeden ze świadków pasterz owiec ''widząc cztery kamienie spadające z&nbsp;powietrza podbiegł do nich, bo były nie dalej niż trzydzieści kroków od niego, i&nbsp;wziął jeden z&nbsp;nich i&nbsp;zatrzymał go. To, jak rozumiem, zdarzyło się poza [Piscinam?]<ref name="Piscinam">'''''Piscinam''''' – prawdopodobnie od łacińskiego ''piscīna'' (biernik ''piscīnam''), które w&nbsp;tym wypadku można przetłumaczyć jako '''staw rybny''' (ryba łac. ''pisce'')</ref> koło wsi Strkow około mili czeskiej od Taborium''. Drugi opisany przez Steplinga świadek ''wieśniak we wsi Plan<ref>chodzi o&nbsp;współczesną miejscowość '''Planá nad Lužnicí''' (co po czesku znaczy ''Planá nad rzeką''), którego dzielnicą jest '''Strkov'''? Nazwy Plan, Planá wystepują na starych mapach</ref>, w&nbsp;jurysdykcji Strkow, przypomniał sobie, że widział, jak na polach kamienie spadają z&nbsp;powietrza około 50&nbsp;kroków od niego; że obserwował dwa z&nbsp;nich i&nbsp;zauważył, jak wzbiły pył i&nbsp;wywołały wstrząs gruntu przy spadku, i&nbsp;że stwierdził, że jeden z&nbsp;nich był dość gorący, gdy wziął go do ręki''.<ref>fragmenty tłumaczenia z&nbsp;artykułu Grossmana (2011) z&nbsp;kwartalnika ''Meteoryt''</ref>
Co jest istotnego i&nbsp;znamiennego w tej relacji? Otóż, jak opisują świadkowie, w&nbsp;polu ich widzenia w&nbsp;odległościach kilkudziesięciu kroków od nich, spadło po kilka kamieni, można stąd wnioskować, że spadek meteorytu Tabor był '''obfitym deszczem meteorytów&nbsp;(?!)'''. Być może równie dużym jak deszcz meteorytu [[Pułtusk]]?
Co jest istotnego i&nbsp;znamiennego w tej relacji? Otóż, jak opisują świadkowie, w&nbsp;polu ich widzenia w&nbsp;odległościach kilkudziesięciu kroków od nich, spadło po kilka kamieni, można stąd wnioskować, że spadek meteorytu Tabor był '''obfitym deszczem meteorytów&nbsp;(?!)'''. Być może równie dużym jak deszcz meteorytu [[Pułtusk]]?
-
Więcej szczegółów na stronie [http://meteoritemanuscripts.blogspot.com/2011/01/handwritten-letter-by-joseph-stepling.html Marka Grossmana] i w artykule w ''Meteorycie'' 2/2011.
+
Według relacji Schindlera (1803) jeden z okazów spadł na dach plebanii w&nbsp;miejscowości ''Planá'', więc można spadek meteorytu Tabor zaliczyć do tzw. ''[[:Category:Hammer|hammerów]]''. Okaz ten podobno był jeszcze tak gorący, że sparzył rękę pastora.<ref>patrz → meteoryt [[Braunau|Braunau; Czy meteoryty po spadku są jeszcze ciepłe?]]</ref> Jeden ze znalezionych okazów przekazano panu ''Z.&nbsp;Bulachovi ve Vídni'' (z&nbsp;Wiednia), który wykonał z&nbsp;niego tabakierkę (Schindler 1803).
-
== Zachowane okazy ==
 
-
W zbiorach muzealnych zachowało się niewiele okazów, a&nbsp;w&nbsp;katalogach podaje się TKW tylko '''7,54&nbsp;kg'''!<ref name="katalog Tucek">według katalogu Tuček'a (1968) był to deszcz meteorytów, '''największy okaz miał 7,28&nbsp;kg''', ale całkowita masa spadłych kamieni (TKW) nie jest znana; według katalogu Grady (2000) największy okaz miał 13 funtów (~5,9&nbsp;kg)</ref>. W&nbsp;zbiorach NHM w Wiedniu znajduje się m.in. kompletny okaz '''2,789&nbsp;kg''' (całkowita waga wszystkich okazów '''4,063&nbsp;kg''') (katalogi Berwerth 1903 i&nbsp;Grady 2000). Jest to chyba masa główna?<ref name="katalog Tucek"></ref> W&nbsp;zbiorach Muzeum Narodowego w&nbsp;Pradze są tylko 3&nbsp;fragmenty, największy z nich (po lewej [[:Image:Tabor_(catalog_Tucek_1968).jpg|na zdjęciu]]), okaz całkowity ma wagę '''475,7&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie w&nbsp;zbiorach muzeum jest '''766,4&nbsp;g''') (Tuček 1968).
+
Więcej szczegółów w&nbsp;artykule ''Meteoryt'' 2/2011 i na stronie [http://meteoritemanuscripts.blogspot.com/2011/01/handwritten-letter-by-joseph-stepling.html Marka Grossmana].
-
Również większe ilości znajdują się w: Budapeszcie - okaz całkowity '''709,2&nbsp;g''' i&nbsp;płytka '''28,6&nbsp;g''' (Ravasz 1969), katalog Grady (2000) wymienia jeszcze dwa okazy w&nbsp;zbiorach węgierskich - '''1,5&nbsp;kg''' i&nbsp;'''762&nbsp;g'''; MHN Paryż - '''160&nbsp;g'''; FMHN Chicago - '''111&nbsp;g'''; NHM Londyn - '''150''', '''7''', '''~3,7''' i&nbsp;'''13,7&nbsp;g''' (Grady 2000). W&nbsp;pozostałych kolekcjach jest jeszcze w&nbsp;sumie mniej niż 100&nbsp;gram fragmentów. Ogólna waga zachowanych fragmentów przekracza znacznie TKW podawane w katalogach?!
+
Szczegółowy opis spadku i źródeł bibliograficznych znajduje się na portalu '''[http://www.hvezdarna-fp.eu/projekty/strkovske-meteority/ Hvězdárna Františka Pešty - Sezimovo Ústí]'''.
 +
Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – [http://www.hvezdarna.cz/mapa/index.php?id=122 Tábor — meteorit]:
 +
:Spadek obserwowało wielu świadków, niektórzy widzieli spadające kamienie z&nbsp;odległości kilkudziesięciu metrów. Dużo okazów wpadło do pobliskich stawów, na łąki i&nbsp;w&nbsp;uprawy. Obszar spadku miał 2&nbsp;km średnicy.
-
Meteoryty z tego spadku są znajdowane do dziś! Informacja zamieszczona na Meteoritical Bulletin:
+
== Kolekcje – zachowane okazy ==
-
[[Image:Tabor_(MetBull_33).jpg|left|200px|thumb|''Meteoritical Bulletin'', 33]]
+
 
-
:''Dr. Gustav Skrov (Czeske-Budeevice, Czechoslovakia) in a letter, X.14 1964 reported about discovery by him together with Dr. B. Polesny and Dr. J. Ihm a frag­ment of the stony (chondrite) meteorite of Strkov (Tabor) weighing 67.5&nbsp;gr in Tre­bone in 1962. The meteorite was turned over to the Popular Observatory of Ceske Budejovice.''
+
W zbiorach muzealnych zachowało się niewiele okazów, a&nbsp;w&nbsp;katalogach podaje się TKW tylko '''7,54&nbsp;kg'''!<ref name="katalog Tucek">według katalogu Tučeka (1968) był to deszcz meteorytów, '''największy okaz miał 7,28&nbsp;kg''', ale całkowita masa spadłych kamieni (TKW) nie jest znana; według katalogu Grady (2000) największy okaz miał 13 funtów (~5,9&nbsp;kg)</ref>. W&nbsp;zbiorach NHM w&nbsp;Wiedniu znajduje się m.in. kompletny okaz '''2,789&nbsp;kg''' (całkowita waga wszystkich okazów '''4,063&nbsp;kg''') (katalogi Berwerth 1903 i&nbsp;Grady 2000). Jest to chyba masa główna?<ref name="katalog Tucek"></ref> W&nbsp;zbiorach Muzeum Narodowego w&nbsp;Pradze są tylko 3&nbsp;fragmenty, największy z nich (po lewej {{Txt2Img|Tabor_(catalog_Tucek_1968).jpg|na zdjęciu}}), okaz całkowity ma wagę '''475,7&nbsp;g''' (w&nbsp;sumie w&nbsp;zbiorach muzeum jest '''766,4&nbsp;g''') (Tuček 1968).
-
O tym znalezisku wspomina również Pokrzywnicki (1970).
+
 
 +
Również większe ilości znajdują się w: Budapeszcie – okaz całkowity '''709,2&nbsp;g''' i&nbsp;płytka '''28,6&nbsp;g''' (Ravasz 1969), katalog Grady (2000) wymienia jeszcze dwa okazy w&nbsp;zbiorach węgierskich – '''1,5&nbsp;kg''' i&nbsp;'''762&nbsp;g'''; MHN Paryż – '''160&nbsp;g'''; FMHN Chicago – '''111&nbsp;g'''; NHM Londyn – '''150''', '''7''', '''~3,7''' i&nbsp;'''13,7&nbsp;g''' (Grady 2000). W&nbsp;pozostałych kolekcjach jest jeszcze w&nbsp;sumie mniej niż 100&nbsp;gramów fragmentów. Ogólna waga zachowanych fragmentów przekracza znacznie TKW podawane w&nbsp;katalogach?!
 +
 
 +
Lista zbiorów, w których znajdują się okazy i fragmenty meteorytu Tabor, znajduje się na portalu '''Hvězdárna Františka Pešty - Sezimovo Ústí''' – [http://www.hvezdarna-fp.eu/projekty/strkovske-meteority/prehled-meteoru/ Přehled meteorů]. Tam też częściowa lista znalazców z&nbsp;1753 roku!
 +
 
 +
 
 +
Fragmenty meteorytu Tabor w&nbsp;największych kolekcjach:
 +
:{| {{Koblitz Repository}}
 +
! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz&nbsp;MetBase) !! uwagi
 +
|-
 +
| [[Vienna, Naturhist. Mus.]] || 4019 g || {{Txt2Img|Tabor_(Natural_History_Museum_Vienna).jpg|fotografia}} (Brandstätter 2013)
 +
|-
 +
| [[Prague, Nat. Mus.]] || 831 g || {{Txt2Img|Tabor_(NHM_Prague)-TJ-1.jpg|477 g}}, {{Txt2Img|Tabor_(NHM_Prague)-TJ-a.jpg|164&nbsp;g, 127&nbsp;g}} i&nbsp;{{Txt2Img|Tabor_(NHM_Prague)-TJ-2a.jpg|68&nbsp;g}}<ref>wg portalu Národí Muzeum Praha – Muzeum 3000; tam też fotografia jednego z&nbsp;fragmentów</ref>
 +
|-
 +
| [[Budapest, Eötvös Lorand Univ.]] || 742&nbsp;g ||
 +
|-
 +
| [[Budapest, Nat. Mus.]] || 738 g ||
 +
|-
 +
| [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 175 g ||
 +
|-
 +
| [[Paris, Mus. d'Hist. Nat.]] || 160&nbsp;g ||
 +
|-
 +
| {{Wielokropek}}
 +
|}
 +
W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się małe fragmenty tego meteorytu.
 +
 
 +
W katalogu online zbiorów [[Szablon:WashingtonNMNH-SI|muzeum w Waszyngtonie (NMNH)]] znajdują się zdjęcia płytek cienkich (''thin section'') tego rzadkiego meteorytu.
 +
 
 +
 
 +
'''Meteoryty z tego spadku są znajdowane do dziś!''' Informacja zamieszczona w&nbsp;{{!MB}}:
 +
[[Image:Tabor_(MetBull_33).jpg|left|200px|thumb|''{{!MB}}'', 33]]
 +
:''Dr. Gustav Skrov (Czeske-Budeevice, Czechoslovakia) in a letter, X.14 1964 reported about discovery by him together with Dr. B.&nbsp;Polesny and Dr. J.&nbsp;Ihm a&nbsp;frag­ment of the stony (chondrite) meteorite of Strkov (Tabor) weighing 67.5&nbsp;gr in Tre­bone in 1962. The meteorite was turned over to the Popular Observatory of Ceske Budejovice.''
 +
O&nbsp;tym znalezisku wspomina również Pokrzywnicki (1970).
 +
 
 +
<br clear="all"/>
 +
 
 +
== Zwodnicza nazwa ==
 +
 
 +
Jest meteoryt, który ma podobnie brzmiącą nazwę do meteorytu '''Tabor'''. Meteoryt '''Ochansk (''Оханск'')'''{{MBD-record |name=Ochansk}} ma podobnie brzmiące synonimy nazwy, m.in.: ''Taborg'', ''Taborsk'', ''Taborskoie Selo'', ''Taborskoje Selo'', ''Tabory'', ''Toborsk''. Tak więc w&nbsp;literaturze rosyjskojęzycznej w&nbsp;opisie meteorytu Ochansk występują podobne określenia: ''Таборский метеорит'', ''Таборы'', ''Таборское Село''.
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
Linia 51: Linia 92:
-
'''Chladni (1815)''' (s. 248)
+
'''Schindler (1803, ''Prager neue Zeitung'')'''
 +
:Relacja w ''Prager neue Zeitung'' – streszczenie: [http://www.hvezdarna-fp.eu/news/a1803-prager-neue-zeitung-c-13/ 1803 - Prager neue Zeitung č. 13].<ref name="Prager neue Zeitung">relacja Johana Schindlera, syna naocznego świadka spadku radcy górniczego Karla Gustava Schindlera</ref>
 +
 
 +
 
 +
'''Mayer (1805a)''' (s. 220-234)
 +
:{| style="width:800px"
 +
|[[Grafika:Tabor_(Mayer_1805a).djvu|page=3|200px|thumb|left|Mayer (1805a)]]
 +
|}
 +
 
 +
 
 +
'''Chladni (1815a)''' (s. 248)
:{| style="width:800px"
:{| style="width:800px"
-
|[[Grafika:Tabor_(Chladni_1815).jpg|200px|thumb|left|Chladni (1815), s.&nbsp;248]]
+
|[[Grafika:Tabor_(Chladni_1815).jpg|200px|thumb|left|Chladni (1815a), s.&nbsp;248]]
|}
|}
Linia 60: Linia 111:
:{| style="width:800px"
:{| style="width:800px"
|[[Grafika:Tabor_(Chladni_1819).jpg|200px|thumb|left|Chladni (1819), s.&nbsp;246-248]]
|[[Grafika:Tabor_(Chladni_1819).jpg|200px|thumb|left|Chladni (1819), s.&nbsp;246-248]]
-
|Powołania na: Stepling (1754), [[:Image:Tabor_(Born_1772).jpg|Born (1772, s. 125)]], czasopisma(?).
+
|Powołania na: Stepling (1754), {{Txt2Img|Tabor_(Born_1772).jpg|Born (1772, s. 125)}}, Schindler (1803, ''Prager neue Zeitung''), Mayer (1805, 1805a).
|}
|}
-
'''Kesslemeyer (1861)''' (s. 368, 420)
+
'''Greg (1861)'''
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
:{| {{Old sources |max-width=}}
-
| 45. || 1753 || 3. || Juli || {{sparse-b}}Plan{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Strkow{{sparse-e}}, beide SO. von Tabor, ehemaliger Kreis Bechin. ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,65-4,28<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Böhmen || 49°21'N.<br />49°21'N. || 14°43'O.<br />14°43'O. || G.50.1815.248.<ref>powołanie na Chladni (1815) (wg klucza: '''G'''ilbert, Bd.&nbsp;'''50''', rok '''1815''', s.&nbsp;'''248''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.
+
! Year. !! Day of month. !! Locality. !! Size or weight. !! Direction. !! Duration; rate; hour; !! Remarks, &c.
 +
|-
 +
| 1753.* || July 3 || Tabor, Bohemia || 13 lbs.+ || {{Kropek}} || 8 P.M. || Stone-fall; several; sp. gr. 3.65.
|}
|}
-
:{| class="wikitable-MET-cite" style="max-width:1000px"
+
 
 +
 
 +
'''Kesselmeyer (1861)''' (s. 368, 420)
 +
:{| {{Old sources}}
 +
| 45. || 1753 || 3. || Juli || {{sparse-b}}Plan{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Strkow{{sparse-e}}, beide SO. von Tabor, ehemaliger Kreis Bechin. ''Sp.-Gew.'':&nbsp;3,65-4,28<ref>ciężar właściwy (niem. ''spezifische Gewicht'')</ref> || Böhmen || 49°21'N.<br />49°21'N. || 14°43'O.<br />14°43'O. || G.50.1815.248.<ref>powołanie na Chladni (1815a) (wg klucza: '''G'''ilbert, Bd.&nbsp;'''50''', rok '''1815''', s.&nbsp;'''248''')</ref> W.&nbsp;1860. S.&nbsp;1860.
 +
|}
 +
:{| {{Old sources}}
| '''383.''' || 45 || 1753.&nbsp;3.&nbsp;Juli || {{sparse-b}}Plan{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Strkow{{sparse-e}}, beide SO. von Tabor; Kreis Bechin || Böhmen || 49°21'N.&nbsp;14°43'O.<br />und<br />49°21'N.&nbsp;14°44'O. || C.&nbsp;246.<ref>Chladni (1819), s.&nbsp;246</ref> || Unter kanonenähnlichem Getöse viele eisenhaltige Steine, daren grösster von 13&nbsp;''℔''.
| '''383.''' || 45 || 1753.&nbsp;3.&nbsp;Juli || {{sparse-b}}Plan{{sparse-e}} und {{sparse-b}}Strkow{{sparse-e}}, beide SO. von Tabor; Kreis Bechin || Böhmen || 49°21'N.&nbsp;14°43'O.<br />und<br />49°21'N.&nbsp;14°44'O. || C.&nbsp;246.<ref>Chladni (1819), s.&nbsp;246</ref> || Unter kanonenähnlichem Getöse viele eisenhaltige Steine, daren grösster von 13&nbsp;''℔''.
|}
|}
 +
 +
'''Buchner (1861)'''
 +
:{| {{Old sources}}
 +
|{{sparse-b}}Tabor{{sparse-e}} (Plan, Strkow), Böhmen 1753, Juli 3.<br />
 +
{{sparse-b}}Stepling{{sparse-e}} de pluvia lapidea anni 1753 ad Strkow et ejus causis meditatio. Prag 1754.<ref>Stepling (1754)</ref> Lithophylac. Bornian. Prag 1772. 1, Nr. 125.<ref>Born (1772)</ref> {{sparse-b}}Howard{{sparse-e}} PhilTr. 1802.<ref>Howard (1802)</ref> Prager Ztg. 1803, Nr. 13, 31 Jan. {{sparse-b}}Mayer{{sparse-e}} Beitr. zur Gesch. d. meteorischen Steine in Böhmen. Dresd. 1805, 10.<ref>Mayer (1805)</ref> '''VMag. 10''', 220.<ref>Mayer (1805a)</ref> AdChim. an X. CP. 31. '''BdM''' 98.<ref>Bigot (1812)</ref> '''Iz.''' 190, 210. '''CFM.''' 246.<ref>Chladni (1819)</ref> '''vSch.''' 10 (Abb.)<ref>Schreibers (1820)</ref> '''Pa.''' 71.<ref>Partsch (1843)</ref> '''Br.''' 41.<ref>Buchner (1859)</ref> '''PA. 111''', 365, 377.<ref>Reichenbach (1860)</ref>
 +
|}
 +
:Rozwinięcia skrótów → patrz [[Bibliografia/Buchner Otto]]
 +
 +
<br clear="all"/>
== Lokalizacja ==
== Lokalizacja ==
Linia 77: Linia 145:
{{GEFrame-begin}}
{{GEFrame-begin}}
{{GEMap
{{GEMap
-
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Poland_newIcons.kml
+
| htmlFileMap = wiki-Tabor.htm
-
| kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Czech-MM.kml
+
| kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Czech-MM.kml
 +
| kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Tabor-fit.kml
| lat = 49.373
| lat = 49.373
| lon = 14.699
| lon = 14.699
Linia 85: Linia 154:
}}
}}
{{GEIcon-PointRed}}
{{GEIcon-PointRed}}
-
(S) Strkov (Planá nad Lužnicí), (K) Kravín (jeziora Nový i&nbsp;Starý Kravín)
+
(K) Kravín, (P) Plan (Planá nad Lužnicí), (R) Radimovice u&nbsp;Želče, (S)&nbsp;Strkov
 +
{{GEIcon-Water}}
 +
jeziora Nový i&nbsp;Starý Kravín<ref name="jeziora">na części starych mapa jeziora są nazwane odwrotnie, to na południu to '''Starý Kravín''' (''Alt Krawin T.''), zaś to północne '''Nový Kravín''' (''Neu Krawin T.'')</ref>
{{GEIcon-Coord}}
{{GEIcon-Coord}}
współrzędne wg różnych autorów
współrzędne wg różnych autorów
{{GEFrame-end}}
{{GEFrame-end}}
-
Rejon spadku wg Tuček'a (1968) to: ''Kravín farm near the village of Strkov, SSE of Tábor... (49°21'N 14°43'E)''.<ref name="katalog Tucek"></ref>.
+
Rejon spadku wg Tučeka (1968) to: ''Kravín farm near the village of Strkov, SSE of Tábor{{Kropek}} (49°21'N 14°43'E)''.<ref name="katalog Tucek"></ref>.
-
Współcześnie nie ma już na mapach 'wsi' '''Kravin''', nazwa zachowała się tylko w&nbsp;nazwach okolicznych jezior Nový i&nbsp;Starý Kravín. Jeziora te to prawdopodobnie stawy rybne, co by się zgadzało z&nbsp;relacją Steplinga, gdzie pojawia się określenie ''Piscinam'' - staw rybny<ref name="Piscinam"></ref>. Słowo ''kravín'' znaczy po czesku '''''obora'''''.
+
Według zachowanych opisów bolid leciał z północnego-zachodu w kierunku południowego-wschodu (na linii ''Radimovice–Planá–Strkov''). Mniejsze okazy spadły w&nbsp;okolicy ''Planá'' (m.in. na dach plebanii), a&nbsp;największe w&nbsp;okolicach stawów w&nbsp;''Strkov''. Spadkowi towarzyszyły, wg relacji świadków, trzy grzmoty.
 +
Współcześnie nie ma już na mapach wsi/osady '''Kravin''' (cz. ''Kravín''), nazwa zachowała się tylko w&nbsp;nazwach okolicznych jezior '''Nový''' i&nbsp;'''Starý Kravín'''<ref name="jeziora"></ref>. Wieś tę można odnaleźć na [[Tabor/Mapy|starych mapach]]. Jeziora te to prawdopodobnie stawy rybne, co zgadzałoby się z&nbsp;relacją Steplinga, gdzie pojawia się określenie ''Piscinam'' – staw rybny<ref name="Piscinam"></ref>. Słowo ''kravín'' znaczy po czesku '''''obora'''''.
-
Prawdopodobnie był to duży deszcz meteorytów, ale zebrano niewiele okazów!
+
 
 +
Prawdopodobnie był to [[:Category:Warto szukać|duży deszcz meteorytów, ale zebrano niewiele okazów]]!
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
=== Mapy ===
+
=== [[Tabor/Mapy]] ===
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
Linia 105: Linia 178:
File:Tabor_(Mapy_austro-wegierskie_32-49).jpg|Miejscowości '''Planá''', '''Strkow''' i&nbsp;'''Krawin''' (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)
File:Tabor_(Mapy_austro-wegierskie_32-49).jpg|Miejscowości '''Planá''', '''Strkow''' i&nbsp;'''Krawin''' (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)
</gallery>
</gallery>
 +
 +
'''Historyczne mapy wojskowe''' → patrz [[Tabor/Mapy]]
 +
<br clear="all"/>
<br clear="all"/>
-
== Galeria ==
+
== Galerie ==
Meteoryt Tabor
Meteoryt Tabor
-
<gallery caption="" widths="200px" heights="160px" perrow="3">
+
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
-
File:Tabor_(fot_26_Tucek_1981).jpg|Meteoryt Tabor (źródło:&nbsp;Tuček&nbsp;1981)
+
File:Tabor_(catalog_Tucek_1968).jpg|Okazy meteorytu Tabor ze zbiorów [[Szablon:PragueNM|Muzeum Narodowego w&nbsp;Pradze]] (źródło:&nbsp;Tuček&nbsp;1968)
File:Tabor_(fot_27_Tucek_1981).jpg|Meteoryt Tabor (źródło:&nbsp;Tuček&nbsp;1981)
File:Tabor_(fot_27_Tucek_1981).jpg|Meteoryt Tabor (źródło:&nbsp;Tuček&nbsp;1981)
-
File:Tabor_(NHM_Prague).jpg|Meteoryt Tabor w zbiorach MHN w&nbsp;Pradze (fot.&nbsp;Aubrey&nbsp;Whymark, ''za&nbsp;zgodą'')
+
File:Tabor_(fot_26_Tucek_1981).jpg|Meteoryt Tabor (źródło:&nbsp;Tuček&nbsp;1981)
 +
File:Tabor_(NHM_Prague).jpg|Meteoryt Tabor w zbiorach [[Szablon:PragueNM|MHN w&nbsp;Pradze]] (fot.&nbsp;Aubrey&nbsp;Whymark)
 +
File:Tabor_(NHM_Prague)-TJ-2.jpg|Oryginalne pudełko okazu 68&nbsp;g (fot:&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Tabor_(NHM_Prague)-TJ-2a.jpg|Okaz meteorytu Tabor (68&nbsp;g) w zbiorach [[Szablon:PragueNM|Muzeum Narodowego w&nbsp;Pradze]] (fot:&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Tabor_(NHM_Prague)-TJ-1.jpg|Okaz meteorytu Tabor (477&nbsp;g) w zbiorach [[Szablon:PragueNM|Muzeum Narodowego w&nbsp;Pradze]] (fot:&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
File:Tabor_(NHM_Prague)-TJ-a.jpg|Okazy meteorytu Tabor (164 i 127&nbsp;g) w&nbsp;zbiorach [[Szablon:PragueNM|Muzeum Narodowego w&nbsp;Pradze]] (fot:&nbsp;Tomasz Jakubowski)
 +
</gallery>
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Tabor (NHM Vienna)-TJ21-1.jpg‎|Masa główna meteorytu Tabor (2,8&nbsp;kg) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski)
 +
File:Tabor (NHM Vienna)-TJ21-2.jpg‎|Okaz meteorytu Tabor (450,0&nbsp;g) ze zbiorów [[Szablon:ViennaNHM|Muzeum Historii Naturalnej w&nbsp;Wiedniu]] (fot. Tomasz Jakubowski)
</gallery>
</gallery>
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
-
File:Tabor_(Born_1772).jpg|Strona w publikacji Born (1772) opisująca kamienie z&nbsp;''Plann prope Tabor'' (źródło: Google Books)
+
File:Schreibers_1820_(Tab-ii).jpg|Okaz meteorytu Tabor (źródło: Schreibers 1820)
</gallery>
</gallery>
 +
 +
 +
<gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3">
 +
File:Tabor_(Born_1772).jpg|Strona w publikacji Born (1772) opisująca kamienie z&nbsp;''Plann prope Tabor'' (źródło: {{!GB}})
 +
</gallery>
 +
 +
<br clear="all"/>
== [[Bibliografia]] ==
== [[Bibliografia]] ==
-
* {{Born (1772)}} (część 1, s. 125)
+
* {{Born (1772)|page=125, część 1}}
 +
 
 +
* {{Brandstätter (2013)|page=92}}
 +
 
 +
* {{Buchner (1861)|page=476}}
-
* {{Chladni (1815) | page=248}}
+
* {{Chladni (1815a)|page=248}}
-
* {{Chladni (1819 Wien) | page=246-248}}
+
* {{Chladni (1819 Wien)|page=246-248}}
* {{Grady (2000)}}
* {{Grady (2000)}}
-
* +Grossman Mark, (2011), '''Joseph Stepling i spadek meteorytu [[Tabor]].''' ''Meteoryt'', 2, 2011, s. 3–6, (tłumaczenie art., ''METEORITE'', vol. 17, no. 2).<ref name="meteoritemanuscripts"></ref>
+
* {{Greg (1861)}}
-
* {{Kesselmeyer (1861) | page=368, 420}}
+
* Grossman Mark, (2011), '''Joseph Stepling i spadek meteorytu [[Tabor]]''', ''Meteoryt'', 2, 2011, s. 3–6, (tłumaczenie art., ''[[Meteorite/Artykuły|METEORITE]]'', vol. 17, no. 2, plik {{Link-Meteoryt|r=11|n=2}}).<ref name="meteoritemanuscripts"></ref> Plik {{Link-RG|publication=265468297}}.
-
* +'''''Meteoritical Bulletin''''', 33, Moscow 1965, s.&nbsp;5. Plik [http://www.lpi.usra.edu/meteor/docs/mb33.pdf PDF ].
+
* {{Howard (1802)}}
-
* Pokrzywnicki Jerzy, (1970), '''Nowe meteoryty.''' ''Acta Geophys. Polon.'', vol. XVIII, nr 1, 1970, s. 143-145. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_XVIII_1970).djvu|DjVu}}.
+
* {{Kesselmeyer (1861)|page=368, 420}}
-
* {{Stepling (1754)}}<ref>wg Grossman (2011) - ''O deszczu kamieni w&nbsp;roku 1753 koło Strkowa i&nbsp;rozważania o&nbsp;jego przyczynie''</ref>
+
* {{Koblitz MetBase}}
 +
 
 +
* {{Kokta (1937)}}
 +
 
 +
* {{Mayer (1805)}}
 +
 
 +
* Mayer Johann, (1805a), '''Beitrag zur Geschichte der [[Tabor|meteorischen Steine in Böhmen]]''', ''Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde'', Bd.&nbsp;10, III.&nbsp;Stück, 1805, s.&nbsp;220-234. Plik {{Djvu|Tabor_(Mayer_1805a).djvu|DjVu}}, plik {{Link-GB|id=Amw5AAAAcAAJ}}.
 +
 
 +
* '''''Meteoritical Bulletin''''', 33, Moscow 1965, s.&nbsp;5. Plik [http://www.lpi.usra.edu/meteor/docs/mb33.pdf PDF].
 +
 
 +
* {{Partsch (1843)|page=71-73}}
 +
 
 +
* Pokrzywnicki Jerzy, (1970), '''Nowe meteoryty''', ''Acta Geophys. Polon.'', vol. XVIII, nr 1, 1970, s. 143-145. Plik {{Djvu|Pokrzywnicki_(AGeophP_XVIII_1970).djvu|DjVu}}.
 +
 
 +
* {{Reichenbach (1860)|page=365, 377}}
 +
 
 +
* Schindler Johan, (1803), ''Prager neue Zeitung'', nr 13, 1803.<ref name="Prager neue Zeitung"></ref> Link: [http://www.hvezdarna-fp.eu/news/a1803-prager-neue-zeitung-c-13/ 1803 - Prager neue Zeitung č. 13].
 +
 
 +
* {{Schreibers (1820)|page=10-12, tabl. II}}
 +
 
 +
* {{Šreinová (2012)|page=14}}
 +
 
 +
* {{Stepling (1754)}}<ref name="Grossman (2011)">Grossman (2011) – ''O deszczu kamieni w&nbsp;roku 1753 koło Strkowa i&nbsp;rozważania o&nbsp;jego przyczynie''</ref>
 +
 
 +
* {{Stütz (1790)}}
* {{Tuček (1968)}}
* {{Tuček (1968)}}
Linia 145: Linia 265:
* {{Tuček (1981)}}
* {{Tuček (1981)}}
 +
{{Koblitz References |1=After the appearance of light and detonations, a shower of stones fell, the largest weighing 13lb, E.F.F.Chladni, Die Feuer-Meteore, Wien, 1819, p.246, E.Howard, Phil. Trans. Roy. Soc. London, 1802, 92, p.179, M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.469. Analysis (MnO figure probably too high), J.Kokta, Coll. Czech. Chem. Comm., 1937, 9, p.471 (M.A.7-173), W.Wahl and H.B.Wiik, GCA, 1951, 1, p.123. Olivine Fa18, B.Mason, GCA, 1963, 27, p.1011. Spectral study, gas-rich chondrite, D.T.Britt and C.M.Pieters, Meteoritics, 1991, 26, p.279. Bulk density and porosity, M.Terho et al., Studia Geophysica et Geodaedica, 1993, 37, p.65; see also, D.T.Britt and G.J.Consolmagno, MAPS, 2003, 38, p.1161. Magnetic susceptibility, P.Rochette et al., MAPS, 2003, 38, p.251.}}
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}
 +
 +
== Zobacz również ==
 +
 +
* historyczne mapy wojskowe → patrz [[Tabor/Mapy]]
== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
-
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' - meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=23776 Tabor]
+
* '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=23776 Tabor]
-
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' - meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=23776 Tabor]
+
* '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=23776 Tabor]
 +
 
 +
* {{ViennaNHM}}
 +
* {{PragueNM}}
 +
* {{BudapestELTE}}
 +
 
 +
* Meteoryt Tabor w kolekcjach polskich – [http://www.woreczko.pl/meteorites/news/Tabor.htm Wadi & Jan Woreczko Collection]
 +
* [http://www.hvezdarna.cz/mapa/ Astronomická mapa České republiky]
 +
 
 +
* Strona internetowa Marka Grossmana o rękopisie Steplinga – '''''[http://meteoritemanuscripts.blogspot.com/2011/01/handwritten-letter-by-joseph-stepling.html Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered]'''''
 +
* Portal '''Hvězdárna Františka Pešty - Sezimovo Ústí''' – [http://www.hvezdarna-fp.eu/projekty/strkovske-meteority/ Strkovské meteority] ()
 +
 
 +
* Wikipedia (CS) – [http://cs.wikipedia.org/wiki/Planá_nad_Lužnicí Planá nad Lužnicí] {{SeparatorBull}} dzielnica [http://cs.wikipedia.org/wiki/Strkov_(Planá_nad_Lužnicí) Strkov]
-
* Strona internetowa Marka Grossmana o rękopisie Steplinga - '''''[http://meteoritemanuscripts.blogspot.com/2011/01/handwritten-letter-by-joseph-stepling.html Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered]'''''.
+
* {{MPOD|name=Tabor}}
-
* Wikipedia (CS) - [http://cs.wikipedia.org/wiki/Planá_nad_Lužnicí Planá nad Lužnicí] {{SeparatorBull}} dzielnica [http://cs.wikipedia.org/wiki/Strkov_(Planá_nad_Lužnicí) Strkov]
+
-
* Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Prague Natural History Museum) - [http://www.nm.cz/ Národí Muzeum Praha]
+
-
* Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Hungarian Natural History Museum, Budapest) - [http://www.nhmus.hu/ Magyar Természettudományi Múzeum Budapest]
+
{{Co jeszcze na stronę}}
{{Co jeszcze na stronę}}
-
* czasopisma(?): ''Dresden den Walther'', 1805, 8; ''Prager Zeitung'', 1803, nr 13
+
* Buchner (1861)
-
* Voigt's - ''Magazin fur den neuesten Zustand der Naturkunde'', B. 10, s. 220
+
* czasopisma(?) ''Prager neue Zeitung'', 1803, nr 13
 +
* <del>Voigt's – ''Magazin fur den neuesten Zustand der Naturkunde'', B. 10, s. 220</del>
[[Category:Poza granicami Polski]]
[[Category:Poza granicami Polski]]
[[Category:Czechy]]
[[Category:Czechy]]
 +
[[Category:Bolidy historyczne]]
 +
[[Category:Hammer]]
[[Category:Warto szukać]]
[[Category:Warto szukać]]

Aktualna wersja na dzień 23:18, 20 sie 2022

0i

Czy zebrano wszystko?

Tabor →
Tabor (Natural History Museum Vienna).jpg
Największy okaz meteorytu Tabor ze zbiorów Natural History Museum, Vienna (fot. © NHM, Alice Schumacher)
Spadek
Lokalizacja Czechy
Położenie[1] 49°24'N, 14°39'E
Data 3 lipca 1753, 20:00 local (wtorek)
Charakterystyka
Typ chondryt zwyczajny H5
Masa 7,54 kg
Liczba okazów deszcz meteorytów
Meteoritical Bulletin Database
Synonimy →
w NHM Cat: Kravin, Krawin, Strkov, Strkow; po czesku: Tábor, Kravín

Deszcz meteorytów 3 lipca 1753 roku (wtorek) na terenie dzisiejszych Czech (chondryt zwyczajny H5, TKW 7,54 kg).

Historię spadku opisał astronom, fizyk i matematyk oraz kierownik katedry na Uniwersytecie Praskim Joseph Stepling w książce wydanej w Pradze w 1754 roku pod tytułem De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio (O deszczu kamieni w roku 1753 koło Strkowa i rozważania o jego przyczynie)[2].

Na portalu Meteorite Manuscripts w artykule Marka Grossmana Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered (Grossman 2011) znajdują się fragmenty listu Josepha Steplinga do członka towarzystwa Royal Society w Londynie, Jamesa Shorta.[3] W liście pisanym po łacinie Stepling zdaje relację m.in. o spadku kamieni z nieba 3 lipca 1753 roku w okolicach Strkowa na południe od miejscowości Tabor. W przetłumaczonym na potrzeby posiedzenia Royal Society liście znajdujemy wiele ważnych informacji oraz opisane są tam m.in. dwa przypadki relacji świadków owego spadku.

Około ósmej wieczorem przy niemal bezchmurnym niebie zaobserwowano ciągłą błyskawicę trwającą dłużej niż zwykle, której towarzyszyły trzy potężne grzmoty. Po czym spadł deszcz kamieni mających czarniawy kolor zewnętrznej powierzchni i popielaty kolor wewnątrz. Jeden ze świadków pasterz owiec widząc cztery kamienie spadające z powietrza podbiegł do nich, bo były nie dalej niż trzydzieści kroków od niego, i wziął jeden z nich i zatrzymał go. To, jak rozumiem, zdarzyło się poza [Piscinam?][4] koło wsi Strkow około mili czeskiej od Taborium. Drugi opisany przez Steplinga świadek wieśniak we wsi Plan[5], w jurysdykcji Strkow, przypomniał sobie, że widział, jak na polach kamienie spadają z powietrza około 50 kroków od niego; że obserwował dwa z nich i zauważył, jak wzbiły pył i wywołały wstrząs gruntu przy spadku, i że stwierdził, że jeden z nich był dość gorący, gdy wziął go do ręki.[6]

Co jest istotnego i znamiennego w tej relacji? Otóż, jak opisują świadkowie, w polu ich widzenia w odległościach kilkudziesięciu kroków od nich, spadło po kilka kamieni, można stąd wnioskować, że spadek meteorytu Tabor był obfitym deszczem meteorytów (?!). Być może równie dużym jak deszcz meteorytu Pułtusk?

Według relacji Schindlera (1803) jeden z okazów spadł na dach plebanii w miejscowości Planá, więc można spadek meteorytu Tabor zaliczyć do tzw. hammerów. Okaz ten podobno był jeszcze tak gorący, że sparzył rękę pastora.[7] Jeden ze znalezionych okazów przekazano panu Z. Bulachovi ve Vídni (z Wiednia), który wykonał z niego tabakierkę (Schindler 1803).


Więcej szczegółów w artykule Meteoryt 2/2011 i na stronie Marka Grossmana.

Szczegółowy opis spadku i źródeł bibliograficznych znajduje się na portalu Hvězdárna Františka Pešty - Sezimovo Ústí.

Krótki opis na portalu: Astronomická mapa České republiky – Tábor — meteorit:

Spadek obserwowało wielu świadków, niektórzy widzieli spadające kamienie z odległości kilkudziesięciu metrów. Dużo okazów wpadło do pobliskich stawów, na łąki i w uprawy. Obszar spadku miał 2 km średnicy.

Kolekcje – zachowane okazy

W zbiorach muzealnych zachowało się niewiele okazów, a w katalogach podaje się TKW tylko 7,54 kg![8]. W zbiorach NHM w Wiedniu znajduje się m.in. kompletny okaz 2,789 kg (całkowita waga wszystkich okazów 4,063 kg) (katalogi Berwerth 1903 i Grady 2000). Jest to chyba masa główna?[8] W zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze są tylko 3 fragmenty, największy z nich (po lewej na zdjęciu), okaz całkowity ma wagę 475,7 g (w sumie w zbiorach muzeum jest 766,4 g) (Tuček 1968).

Również większe ilości znajdują się w: Budapeszcie – okaz całkowity 709,2 g i płytka 28,6 g (Ravasz 1969), katalog Grady (2000) wymienia jeszcze dwa okazy w zbiorach węgierskich – 1,5 kg i 762 g; MHN Paryż – 160 g; FMHN Chicago – 111 g; NHM Londyn – 150, 7, ~3,7 i 13,7 g (Grady 2000). W pozostałych kolekcjach jest jeszcze w sumie mniej niż 100 gramów fragmentów. Ogólna waga zachowanych fragmentów przekracza znacznie TKW podawane w katalogach?!

Lista zbiorów, w których znajdują się okazy i fragmenty meteorytu Tabor, znajduje się na portalu Hvězdárna Františka Pešty - Sezimovo Ústí – Přehled meteorů. Tam też częściowa lista znalazców z 1753 roku!


Fragmenty meteorytu Tabor w największych kolekcjach:

Zbiór waga fragmentów
(Koblitz MetBase) 		uwagi
Vienna, Naturhist. Mus. 4019 g fotografia (Brandstätter 2013)
Prague, Nat. Mus. 831 g 477 g, 164 g, 127 g i 68 g[9]
Budapest, Eötvös Lorand Univ. 742 g
Budapest, Nat. Mus. 738 g
London, Nat. Hist. Mus. 175 g
Paris, Mus. d'Hist. Nat. 160 g
(…)

W polskich kolekcjach prywatnych znajdują się małe fragmenty tego meteorytu.

W katalogu online zbiorów muzeum w Waszyngtonie (NMNH) znajdują się zdjęcia płytek cienkich (thin section) tego rzadkiego meteorytu.


Meteoryty z tego spadku są znajdowane do dziś! Informacja zamieszczona w Meteoritical Bulletin:

Meteoritical Bulletin, 33
Dr. Gustav Skrov (Czeske-Budeevice, Czechoslovakia) in a letter, X.14 1964 reported about discovery by him together with Dr. B. Polesny and Dr. J. Ihm a frag­ment of the stony (chondrite) meteorite of Strkov (Tabor) weighing 67.5 gr in Tre­bone in 1962. The meteorite was turned over to the Popular Observatory of Ceske Budejovice.

O tym znalezisku wspomina również Pokrzywnicki (1970).


Zwodnicza nazwa

Jest meteoryt, który ma podobnie brzmiącą nazwę do meteorytu Tabor. Meteoryt Ochansk (Оханск)[10] ma podobnie brzmiące synonimy nazwy, m.in.: Taborg, Taborsk, Taborskoie Selo, Taborskoje Selo, Tabory, Toborsk. Tak więc w literaturze rosyjskojęzycznej w opisie meteorytu Ochansk występują podobne określenia: Таборский метеорит, Таборы, Таборское Село.


Źródła

Stepling (1754) (plik PDF)

Stepling (1754)
 Opis spadku i hipoteza pochodzenia spadłych kamieni.


Schindler (1803, Prager neue Zeitung)

Relacja w Prager neue Zeitung – streszczenie: 1803 - Prager neue Zeitung č. 13.[11]


Mayer (1805a) (s. 220-234)

Mayer (1805a)


Chladni (1815a) (s. 248)

Chladni (1815a), s. 248


Chladni (1819) (s. 246-248)

Chladni (1819), s. 246-248
Powołania na: Stepling (1754), Born (1772, s. 125), Schindler (1803, Prager neue Zeitung), Mayer (1805, 1805a).


Greg (1861)

Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c.
1753.* July 3 Tabor, Bohemia 13 lbs.+ … 8 P.M. Stone-fall; several; sp. gr. 3.65.


Kesselmeyer (1861) (s. 368, 420)

45. 1753 3. Juli Plan und Strkow, beide SO. von Tabor, ehemaliger Kreis Bechin. Sp.-Gew.: 3,65-4,28[12] Böhmen 49°21'N.
49°21'N. 		14°43'O.
14°43'O. 		G.50.1815.248.[13] W. 1860. S. 1860.
383. 45 1753. 3. Juli Plan und Strkow, beide SO. von Tabor; Kreis Bechin Böhmen 49°21'N. 14°43'O.
und
49°21'N. 14°44'O. 		C. 246.[14] Unter kanonenähnlichem Getöse viele eisenhaltige Steine, daren grösster von 13 ℔.


Buchner (1861)

Tabor (Plan, Strkow), Böhmen 1753, Juli 3.

Stepling de pluvia lapidea anni 1753 ad Strkow et ejus causis meditatio. Prag 1754.[15] Lithophylac. Bornian. Prag 1772. 1, Nr. 125.[16] Howard PhilTr. 1802.[17] Prager Ztg. 1803, Nr. 13, 31 Jan. Mayer Beitr. zur Gesch. d. meteorischen Steine in Böhmen. Dresd. 1805, 10.[18] VMag. 10, 220.[19] AdChim. an X. CP. 31. BdM 98.[20] Iz. 190, 210. CFM. 246.[21] vSch. 10 (Abb.)[22] Pa. 71.[23] Br. 41.[24] PA. 111, 365, 377.[25]

Rozwinięcia skrótów → patrz Bibliografia/Buchner Otto


Lokalizacja

Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
© Jan Woreczko & Wadi

(K) Kravín, (P) Plan (Planá nad Lužnicí), (R) Radimovice u Želče, (S) Strkov

jeziora Nový i Starý Kravín[26]

współrzędne wg różnych autorów

* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki

Rejon spadku wg Tučeka (1968) to: Kravín farm near the village of Strkov, SSE of Tábor… (49°21'N 14°43'E).[8].

Według zachowanych opisów bolid leciał z północnego-zachodu w kierunku południowego-wschodu (na linii Radimovice–Planá–Strkov). Mniejsze okazy spadły w okolicy Planá (m.in. na dach plebanii), a największe w okolicach stawów w Strkov. Spadkowi towarzyszyły, wg relacji świadków, trzy grzmoty.

Współcześnie nie ma już na mapach wsi/osady Kravin (cz. Kravín), nazwa zachowała się tylko w nazwach okolicznych jezior Nový i Starý Kravín[26]. Wieś tę można odnaleźć na starych mapach. Jeziora te to prawdopodobnie stawy rybne, co zgadzałoby się z relacją Steplinga, gdzie pojawia się określenie Piscinam – staw rybny[4]. Słowo kravín znaczy po czesku obora.


Prawdopodobnie był to duży deszcz meteorytów, ale zebrano niewiele okazów!


Tabor/Mapy

Miejscowości Tabor i Plan na mapie de Vangoudy z 1751 roku[27] (źródło: David Rumsey Map Collection)

Miejscowości Planá, Strkow i Krawin (źródło: Mapy austro-węgierskie, 1880-1912)

Historyczne mapy wojskowe → patrz Tabor/Mapy


Galerie

Meteoryt Tabor

Okazy meteorytu Tabor ze zbiorów Muzeum Narodowego w Pradze (źródło: Tuček 1968)

Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981)

Meteoryt Tabor (źródło: Tuček 1981)

Meteoryt Tabor w zbiorach MHN w Pradze (fot. Aubrey Whymark)

Oryginalne pudełko okazu 68 g (fot: Tomasz Jakubowski)

Okaz meteorytu Tabor (68 g) w zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze (fot: Tomasz Jakubowski)

Okaz meteorytu Tabor (477 g) w zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze (fot: Tomasz Jakubowski)

Okazy meteorytu Tabor (164 i 127 g) w zbiorach Muzeum Narodowego w Pradze (fot: Tomasz Jakubowski)

Masa główna meteorytu Tabor (2,8 kg) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)

Okaz meteorytu Tabor (450,0 g) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (fot. Tomasz Jakubowski)


Okaz meteorytu Tabor (źródło: Schreibers 1820)


Strona w publikacji Born (1772) opisująca kamienie z Plann prope Tabor (źródło: GoogleBooks)


Bibliografia

  • Born Ignaz Edler von, (1772), Lithophylacium Bornianum, Praga 1772, (s. 125, część 1). Plik GoogleBooks.
  • Brandstätter Franz, Ferrière Ludovic, Köberl Christian, (2013), Meteorites: Witnesses of the Origin of the Solar System (Meteoriten: Zeitzeugen der Entstehung des Sonnensystems), Edition Lammerhuber, 2013, ss. 272, (s. 92).[28] ISBN 978-3901753435.
  • Buchner Otto, (1861), Versuch eines Quellenverzeichnisses zur Literatur über Meteoriten, w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 455-482, (s. 476). Plik PDF; plik DjVu.
  • Chladni Ernst F.F., (1815a), Neues Verzeichniss der herabgefallenen Stein- und Eisenmassen, in chronologischer Ordnung, Annalen der Physik, 20, Bd. 50, 1815, s. 225-256, (s. 248). Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik GIF.
  • Chladni Ernst F.F., (1819), Ueber Feuer-Meteore, und über die mit denselben herabgefallenen Massen (O ognistych meteorach i o masach spadających z nimi) (Nebst zehn Steindrucktafeln und deren Erklärung von Carl von Schreibers), Wien 1819, ss. 434, (s. 246-248).[29][30] Plik PDF[31]; plik GoogleBooks; plik doi.
  • Greg R. Philips, Esq., F.G.S., (1861), A Catalogue of Meteorites and Fireballs, from A.D. 2 to A.D. 1860[32], Report of the British Association for the Advancement of Science (B.A.A.S.), 30th Meeting (1860), London 1861, s. 48-120.[33] Źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; plik PDF; wersja full-HTML (h) (str. tytułowa).
  • Grossman Mark, (2011), Joseph Stepling i spadek meteorytu Tabor, Meteoryt, 2, 2011, s. 3–6, (tłumaczenie art., METEORITE, vol. 17, no. 2, plik PDF).[3] Plik PDF.
  • Howard Edward Charles, (1802), Experiments and Observations on certain stony and metalline Substances, which at different Times are said to have fallen on the Earth; also on various Kinds of native Iron, Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Series A, 92, 1802, s. 168-212.[34] Plik doi (Abstract).
  • Kesselmeyer Paul August, (1861), Ueber den Ursprung der Meteorsteine. Tafel XII-XIV., w: Broenner Heinrich L., Abhandlungen, herausegeben von der Senckenburgischen naturforschenden gesellschaft, Bd. 3, Frankfurt a.M. 1859-1861, s. 313-454, (s. 368, 420). Plik PDF; plik DjVu.
  • Koblitz Jörn, MetBase. Meteorite Data Retrieval Software, Version 7.3 (CD-ROM), Ritterhude, Germany 1994-2012. MetBase.
  • +Kokta Jaroslav, (1937), A study of Czechoslovak meteoric stones (chemical investigation), Collection of Czechoslovak Chemical Communications, 9, 1937, s. 471-496. Plik doi.
  • Mayer Johann, (1805), Beytrag zur Geschichte der meteorischen Steine in Böhmen, in der Waltherischen Hofbuchhandlung, Dresden 1805, ss. 44.[35] Plik PDF; plik DjVu.
  • Mayer Johann, (1805a), Beitrag zur Geschichte der meteorischen Steine in Böhmen, Magazin für den neuesten Zustand der Naturkunde, Bd. 10, III. Stück, 1805, s. 220-234. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    , plik PDF.
  • Meteoritical Bulletin, 33, Moscow 1965, s. 5. Plik PDF.
  • Partsch Paul, (1843), Die Meteoriten oder vom Himmel gefallenen Steine und Eisenmassen im k. k. Hof-Mineralien-Kabinette zu Wien, Wien 1843, ss. 166, (s. 71-73).[36] Plik DjVu; plik PDF.
  • Pokrzywnicki Jerzy, (1970), Nowe meteoryty, Acta Geophys. Polon., vol. XVIII, nr 1, 1970, s. 143-145. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    .
  • Reichenbach Karl Freiherr von, (1860), I. Meteoriten in Meteoriten. II. Meteoriten und Sternschnuppen, Annalen der Physik, 111, Bd. 187, 1860, s. 353-401, (s. 365, 377) (ilustracje).[37] Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ; plik PDF; plik PDF.
  • Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer Stein- und Metall-Massen, und der Erscheinungen, welche deren Niederfallen zu begleiten pflegen, Wien 1820, (s. 10-12, tabl. II) (ilustracje).[38] Plik DjVu; plik doi.
  • Šreinová Blanka, Bukovanská Marcela, (2012), Meteority v České republice, Člověk ve svém pozemském a kosmickém prostředí, Bulletin referátů z konference, Úpice 2012, (s. 14).[39] Plik PDF.
  • Stepling Joseph (łac. Stepling Josephum), (1754), De Pluvia Lapidea Anni M.DCC.LIII. ad Strkow et ejus Causis Meditatio, Praga 1754. Plik PDF.[2]
  • Stütz (Stitz) Abbé O. (Andreas Anton), (1790), Über einige vorgeblich vom Himmel gefallene Steine, Bergbaukunde, Zweyter Band, Leipzig 1790, s. 398-409.[40] Plik GoogleBooks.
  • Tuček Karel, (1968), Catalogue of the Collection of meteorites of the National Museum in Prague (Katalog sbírky meteoritů Národního muzea v Praze), National Museum, Prague, 1968, ss. 103.
  • Tuček Karel, (1981), Meteority a jejich výskyty v Československu (Meteorites and their occurrence in Czechoslovakia), Academia, Praha, 1981, ss. 269. Plik DjVu
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
     (tablice
    Źródło: Wiki.Meteoritica.pl
    ).


Przypisy

  1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
  2. ^ a b Grossman (2011) – O deszczu kamieni w roku 1753 koło Strkowa i rozważania o jego przyczynie
  3. ^ a b patrz strona – Handwritten Letter by Joseph Stepling Describing Tabor Fall Discovered
  4. ^ a b Piscinam – prawdopodobnie od łacińskiego piscīna (biernik piscīnam), które w tym wypadku można przetłumaczyć jako staw rybny (ryba łac. pisce)
  5. ^ chodzi o współczesną miejscowość Planá nad Lužnicí (co po czesku znaczy Planá nad rzeką), którego dzielnicą jest Strkov? Nazwy Plan, Planá wystepują na starych mapach
  6. ^ fragmenty tłumaczenia z artykułu Grossmana (2011) z kwartalnika Meteoryt
  7. ^ patrz → meteoryt Braunau; Czy meteoryty po spadku są jeszcze ciepłe?
  8. ^ a b c według katalogu Tučeka (1968) był to deszcz meteorytów, największy okaz miał 7,28 kg, ale całkowita masa spadłych kamieni (TKW) nie jest znana; według katalogu Grady (2000) największy okaz miał 13 funtów (~5,9 kg)
  9. ^ wg portalu Národí Muzeum Praha – Muzeum 3000; tam też fotografia jednego z fragmentów
  10. ^ spadek meteorytu Ochansk (Оханск) 30 sierpnia 1887 roku w Rosji; chondryt zwyczajny H4, TKW 500 kg; patrz → Siemaszko (Нива)
  11. ^ a b relacja Johana Schindlera, syna naocznego świadka spadku radcy górniczego Karla Gustava Schindlera
  12. ^ ciężar właściwy (niem. spezifische Gewicht)
  13. ^ powołanie na Chladni (1815a) (wg klucza: Gilbert, Bd. 50, rok 1815, s. 248)
  14. ^ Chladni (1819), s. 246
  15. ^ Stepling (1754)
  16. ^ Born (1772)
  17. ^ Howard (1802)
  18. ^ Mayer (1805)
  19. ^ Mayer (1805a)
  20. ^ Bigot (1812)
  21. ^ Chladni (1819)
  22. ^ Schreibers (1820)
  23. ^ Partsch (1843)
  24. ^ Buchner (1859)
  25. ^ Reichenbach (1860)
  26. ^ a b na części starych mapa jeziora są nazwane odwrotnie, to na południu to Starý Kravín (Alt Krawin T.), zaś to północne Nový Kravín (Neu Krawin T.)
  27. ^ mapa Le Royaume de Boheme, le Duche de Silesie, et les Marquisats de Moravie et Lusace, dresses d'apres les cartes de Muller, par le Sr. Robert Geographe ordin. du Roi. Avec Privilege. 1751.
  28. ^ bogato ilustrowany album poświęcony kolekcji meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu
  29. ^ zawiera dodatek (katalog kolekcji w Wiedniu): Schreibers Karl Franz von, Anhang. Verzeichniss der Sammlung von Meteor-Massen, welche sich im k. k. Hof-Mineralien-Cabinette in Wien befindet. Vom Director von Schreibers, s. 425-434
  30. ^ cytowane w tytule 10 tablic (zehn Steindrucktafeln) to powołanie na: Schreibers Karl Franz von, (1820), Beyträge zur Geschichte und Kenntriss meteorischer…
  31. ^ na kopii egzemplarza z biblioteki Harvard University na końcu znajdują się odręczne notatki nieznanego autora!?
  32. ^ patrz → kategoria Bolidy historyczne
  33. ^ oraz suplementy: Supplement No. II., (B.A.A.S.), 37th Meeting (1867), s. 414-430, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu; Supplement No. III., (B.A.A.S.), 39th Meeting (1869), s. 282-284, źródło: MeteoriteHistory.info; plik DjVu
  34. ^ jedna z pierwszych analiz składu chemicznego meteorytów
  35. ^ szczegółowe relacje świadków spadku, znalazców oraz wyniki analiz meteorytu Tabor
  36. ^ zawiera planszę z „odbitką” płytki meteorytu Lenarto
  37. ^ patrz → meteoryt Lenarto; publikacja zawiera również dwie plansze z rysunkami obrazów mikroskopowych meteorytów
  38. ^ o meteorytach: Benares (a), Charsonville, Eichstädt, Elbogen, Hraschina, Lenarto, Lissa, L'Aigle, Salles, Siena, Stannern, Tabor, Timochin; zawiera liczne plansze z rysunkami meteorytów oraz mapę spadku meteorytu Stannern (oryginalna mapa i wykaz znalezionych okazów) (strona tytułowa, detal)
  39. ^ najnowsze krótkie opracowanie na temat wszystkich czeskich meteorytów oraz starszych doniesień (np. Odranec)
  40. ^ za Biała (2003): «O Żelazie Pallasa, a także meteorytach Eichstädt, Tabor i Hraschina, Chladni przeczytał w pracy „Uber einige vorgeblich vom Himmel gefallene Steine” („O kilku kamieniach, które prawdopodobnie spadły z nieba”) wydanej w Wiedniu w roku 1790. Jej autor ksiądz kanonik Andreas Anton Stütz (1747-1806) był mineralogiem oraz kuratorem, a następnie dyrektorem cesarsko-królewskiego nadwornego zbioru minerałów w Wiedniu (obecnie Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu). Praca Stütza była pierwszą, w której wspólne pochodzenie przypisano zarówno bryłom materii, których spadek zaobserwowano jak i znalezionym. Jednak Stütz uważał, że bryły te powstały w wyniku uderzeń piorunów i był to pogląd w owym czasie w pełni uprawniony.
     Chladni bardzo obszernie cytował dzieło Stütza, szczególnie opisy meteorytów oraz okoliczności ich spadku. Jednocześnie kategorycznie odrzucał hipotezę o ziemskim pochodzeniu meteorytów opowiadając się za ich kosmicznym rodowodem.»

Zobacz również

Linki zewnętrzne

  • Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryt Tabor
  • Encyclopedia of Meteorites (EoM) – meteoryt Tabor
  • Portal Meteorite Picture of the Day – Tabor


Ambox question orange.svg
 Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?)
(poszukać, uzupełnić …)
  • Buchner (1861)
  • czasopisma(?) Prager neue Zeitung, 1803, nr 13
  • Voigt's – Magazin fur den neuesten Zustand der Naturkunde, B. 10, s. 220
Źródło „http://meteoritica.pl/index.php5/Tabor”
Osobiste