(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Schellin (Skalin)
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Mapy) |
|||
Linia 13: | Linia 13: | ||
| synonimy = wg NHM Cat: '''Garz''', '''Skalen''', '''Skalin''', '''Skölen''' | | synonimy = wg NHM Cat: '''Garz''', '''Skalen''', '''Skalin''', '''Skölen''' | ||
}} | }} | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
;wg PSM | ;wg PSM | ||
:SKALIN - spadł 11 kwietnia 1715r. o godz. 16 w miejscowości Skalin na Pomorzu Zachodnim, w pobliżu Stargardu Szczecińskiego. Po detonacji spadły dwa kawałki o łącznej masie około 10 kg. Zjawisku towarzyszył hałas słyszany w wielu miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo usłyszano trzy jakby wystrzały armatnie, następnie szczególnego rodzaju turkot, jak gdyby ciężko naładowany wóz toczył się szybko po bruku. Spadłe na pole meteoryty zaryły się głęboko w ziemię, świadkowie widzieli wyrzucony w powietrze piasek. Większy okaz miał rozmiar ludzkiej czaszki, do której był nawet podobny z kształtu. Mniejszy okaz miał rozmiar gęsiego jaja. Skalin to meteoryt kamienny. - "Meteoryty Polski" J.Pokrzywnicki. | :SKALIN - spadł 11 kwietnia 1715r. o godz. 16 w miejscowości Skalin na Pomorzu Zachodnim, w pobliżu Stargardu Szczecińskiego. Po detonacji spadły dwa kawałki o łącznej masie około 10 kg. Zjawisku towarzyszył hałas słyszany w wielu miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo usłyszano trzy jakby wystrzały armatnie, następnie szczególnego rodzaju turkot, jak gdyby ciężko naładowany wóz toczył się szybko po bruku. Spadłe na pole meteoryty zaryły się głęboko w ziemię, świadkowie widzieli wyrzucony w powietrze piasek. Większy okaz miał rozmiar ludzkiej czaszki, do której był nawet podobny z kształtu. Mniejszy okaz miał rozmiar gęsiego jaja. Skalin to meteoryt kamienny. - "Meteoryty Polski" J.Pokrzywnicki. | ||
Linia 139: | Linia 100: | ||
:(...) Ursprüngliches Gewicht: Zwai Steine. Der grössere 15 Pfund, der kleinere »wie ein Ganseei«; wenig erhalten. Im Jahr 1822 besass Freiherr v. Bredow auf Wagenitz ein Stück von 11¾ Lot, von welchem Gilbert 4½ Lot erhielt; ausserdem mussen noch kleinere Stücke vorhanden gewesen sein, da nach gütiger Mitteilung von Freifrau v. Bredow auf Wagenitz bei Paulinenau, Provinz Brandenburg, das Gesamtgewicht des gegenwärtig (Juli 1896) in der Familie aufbewahrten materials 341 gr. beträgt. | :(...) Ursprüngliches Gewicht: Zwai Steine. Der grössere 15 Pfund, der kleinere »wie ein Ganseei«; wenig erhalten. Im Jahr 1822 besass Freiherr v. Bredow auf Wagenitz ein Stück von 11¾ Lot, von welchem Gilbert 4½ Lot erhielt; ausserdem mussen noch kleinere Stücke vorhanden gewesen sein, da nach gütiger Mitteilung von Freifrau v. Bredow auf Wagenitz bei Paulinenau, Provinz Brandenburg, das Gesamtgewicht des gegenwärtig (Juli 1896) in der Familie aufbewahrten materials 341 gr. beträgt. | ||
:Nachweisbares Gewicht: 348 gr. (...) | :Nachweisbares Gewicht: 348 gr. (...) | ||
+ | |||
+ | === Inne źródła === | ||
+ | |||
+ | ;U Greg'a<ref>Greg 1861</ref> | ||
+ | :{| class="wikitable-MET-cite" | ||
+ | |- | ||
+ | ! Year. | ||
+ | ! Day of month. | ||
+ | ! Locality. | ||
+ | ! Size or weight. | ||
+ | ! Direction. | ||
+ | ! Duration; rate; hour; | ||
+ | ! Remarks, &c. | ||
+ | |- | ||
+ | | 1715.* | ||
+ | | Apr. 11 | ||
+ | | Schellin, Pomerania | ||
+ | | 15 lbs. +½ | ||
+ | | ... | ||
+ | | 2 P.M. | ||
+ | | Stone-fall; Prussia. | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | |||
+ | ;W katalogu Klein'a<ref>Klein 1904</ref> jest informacja o spadku | ||
+ | :{| class="wikitable-MET-cite" | ||
+ | | 1715 April 11 | ||
+ | | 4<sup>h</sup> nachm. | ||
+ | | Schellin, Stargard, Pommern | ||
+ | |} | ||
+ | |||
+ | |||
+ | ;U Chladniego (1826) jest notatka: | ||
+ | : (...) 1715, 11 avril. Des Pierres non loin de Stargard, en Poméranie. ''Ann. de Gilbert'', tom. LXXI, pag. 215. (...) | ||
+ | |||
+ | |||
+ | ;W katalogu Berwerth'a<ref>Berwerth 1903</ref> jest informacja o spadku | ||
+ | :{| class="wikitable-MET-cite" style="width:300px" | ||
+ | | '''Schellin''' [Ci (4 p. 11. April 1715) 53°20’N,<br /> 15°0’O], Garz, Stargard, Pommern, Preußen, Deutschland. | ||
+ | |} | ||
+ | |||
=== Mapy === | === Mapy === |
Wersja z 13:00, 30 mar 2011
Meteoryt w kształcie czaszki
Schellin → | |
Spadek | |
Lokalizacja | Skalin, woj. zachodniopomorskie, Polska |
Położenie[1] | 53°20'N 15°00'E |
Data | 11 kwietnia 1715, 16:00 |
Charakterystyka | |
Typ | chondryt zwyczajny, L |
Masa | ~10 kg |
Liczba okazów | 2 okazy (ale są jeszcze doniesienia o spadku kamieni w Garz) |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
wg NHM Cat: Garz, Skalen, Skalin, Skölen |
- wg PSM
- SKALIN - spadł 11 kwietnia 1715r. o godz. 16 w miejscowości Skalin na Pomorzu Zachodnim, w pobliżu Stargardu Szczecińskiego. Po detonacji spadły dwa kawałki o łącznej masie około 10 kg. Zjawisku towarzyszył hałas słyszany w wielu miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo usłyszano trzy jakby wystrzały armatnie, następnie szczególnego rodzaju turkot, jak gdyby ciężko naładowany wóz toczył się szybko po bruku. Spadłe na pole meteoryty zaryły się głęboko w ziemię, świadkowie widzieli wyrzucony w powietrze piasek. Większy okaz miał rozmiar ludzkiej czaszki, do której był nawet podobny z kształtu. Mniejszy okaz miał rozmiar gęsiego jaja. Skalin to meteoryt kamienny. - "Meteoryty Polski" J.Pokrzywnicki.
- wg WYSTAWY
- Schellin – o godz. 16.00
- W miejscowości Schellin (dziś Skalin) w pobliżu Stargardu Szczecińskiego po detonacji spadły dwa kawałki. Jeden przypominał czaszkę i ważył 7 kg i podobno pachniał siarką, drugi (2 kg) był wielkości gęsiego jaja. Zjawisku towarzyszył hałas słyszany w wielu miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo usłyszano trzy jakby wystrzały armatnie, następnie szczególnego rodzaju turkot, jak gdyby ciężko naładowany wóz toczył się szybko po bruku. Masa główna (700 g) znajduje się w berlińskim Muzeum Historii Naturalnej.
Opis wg Pokrzywnickiego (1964)
- (...)
- 13. METEORYT SKALIN
- Synonimy: Schellin, Garz
- W.m.s.: φ = 53°20' - λ = 15°0'1
- Meteoryt omawiany spadł w dniu 11 kwietnia 1715 r. o godz. 16 w Skalinie pow. Pyrzyce na Pomorzu Zachodnim, w odległości 1 mili na SW od Stargardu. Po detonacji spadły dwa odłamy: 1 - wagi około 7 kg i 2 - wielkości gęsiego jaja. Spadek miał miejsce przy jasnej pogodzie i towarzyszył mu hałas słyszany w weilu miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo usłyszano trzy jakby wystrzały armatnie, następnie szczególnego rodzaju turkot, jak gdyby ciężko naładowany wóz toczył się szybko po bruku. Hałas ten biegł z SE ku NW. Z kolei spadły na pole meteoryty i zaryły się dość głęboko w ziemię. Pasterze pasący w tym czasie bydło widzieli, jak jeden odłam uderzył w ziemię, wyrzucając piasek wysoko w górę; wydobyli go z gleby, gdzie zarył się na 3/4 łokcia. Odłam ten wałył 15 f[2] i był wielkości czaszki ludzkiej, do której był nawet podobny z kształtu.
- W tym samym czasie dzierżawca Cotell znalazł drugi odłam który spadł z wielkim hałasem w odległości 6 łanów ("Hufen")2 od niego; ten własnie odłam był wielkości gęsiego jaja. Odłam wydawał zapach siarki ("schweflichten Geruch von Fisch").
- Istnieje również wersja, że meteoryt spadł w dobrach Garz położonych o 4 mile od Stargardu3.
- Meteoryt Skalin zalicza się do odmiany żyłkowatych, pośrednich chondrytów (Cia)4. Jego c. wł. wynosi 3,3-3,65.
- W 1897 r. rodzina v. Bredow z Wagenitz[3] posiadała rzekomo odłamek meteorytu o wadze 341 g, jednak próbka z tego odłamka przechowywanego pod etykietą "Schellin" zbadana przez Wülfinga okazała się pseudometeorytem. Co się stało z przechowywanym przez tę rodzinę odłamem o wadze 11,75 łutów[4] (z których 4,5 łuta otrzymał i prawdopodobnie zużył do badań Gilbert), nie wiadomo (patrz Wülfing 1897; Prior & Hey 1953). Odłam ten otrzymała rodzina v. Bredow ze zbioru jakiegoś "v. P.", którego kolekcja zoatała zdewastowana przez wojska francuskie w 1806 r.
- M.P. - 348; W.L. - 14; W.K. - 5. Jednak M.P. powinna wynosić raczej około 703 g. Wartość meteorytu jest bardzo duża: jest on bardzo rzadki. O oznaczenie wartości nie pokusił się nawet Wülfing6.
- P r z y p i s y
- 1 Według Berwertha (1903) i Breziny (1895). według Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953): 53°21'N, 15°3'E.
- 2 Hufe - włókno, łan.
- 3 Według relacji pastora Grenzina (Ann. d. Phys., t. 71, s. 213-223, 1822). tam również komentarze i opis meteorytu przez Gilberta.
- 4 Według (W)[5] i Kat. Met. Brit. Mus. (Prior & Hey 1953).
- 5 Patrz przypis nr 3.
- 6 Dane o meteorycie Skalin - patrz także Pokrzywnicki (1955a, 1956).
- (...)
Tłumaczenie relacji
Na podstawie relacji[6]
- I. Opis kamienia, który spadł z powietrza wśród grzmotów.
11 kwietnia 1715r. ok. Czwartej po południu przy jasnej pogodzie, bez oznak zachmurzenia powstał (Gerummel) w powietrzu, który gdy zagrzmiało był widoczny w bardzo wielu okolicznych miejscowościach w promieniu kilku mil. Początkowo słyszało się trzykrotnie, kolejne wybuchy podobne do wystrzałów armatnich. Z tego, w najniższej warstwie atmosfery powstał szczególnie mocny szczęk, jak gdyby mocno obciążony wóz wtoczył się na kamienna płytę. W Stargardzie niektórzy sądzili, że strzelano z tamtejszego garnizonu. Znowu inni uważali, że jest odgłos bębnów wojsk królewskich maszerujących do obozu w okolice Szczecina. Ci, którzy ten brzęk trochę dokładniej obserwowali twierdzą, że nie można go porównać z żadnym z tych odgłosów ponieważ był on zupełnie nadzwyczajny i przechodził z południowego wschodu na północny zachód.
Najistotniejsze jest to, że wraz z (Gerassel), który stosunkowo szybko przeszedł z powietrza spadały kamienie wbijając się głęboko w ziemię. Jeden z takich kamieni był widziany przez pasterzy (Paul Schulz – pasterz bydła i Martin Haman-pasterz świń, jeszcze żyjący) na łące nazywanej „Zare”. Uderzył w ziemię wznosząc wysoko piach. Obaj świadkowie natychmiast tam podbiegli i znaleźli kamień leżący na głębokości ¾ Eil? w ziemi. Miał on wagę 15 Pfund (ok.7,5 kg), która nie odpowiadała jego wielkości, gdyż był podobny rozmiarami i wyglądem do czaszki zmarłego. Drugi kamień w przeciągu kilku minut znalazł dzierżawca Cotell ze swoimi ludźmi pracującymi w polu. Kamień uderzył w ziemię z ogromną siłą w odległości zaledwie 6 Hufen[7]? od nich. Ten był jednak wielkości gęsiego jaja.
Oba kamienie były jednakowej materii, wyjątkowo czarne, otoczone jakby proszkiem. Wewnątrz jasno błyszczące i jeszcze się tlące. Wydawały siarkowy zapach. Na polu tym nie znaleziono innych podobnych kamieni. Z upływem czasu ich wygląd się zmienił, pomimo iż dalej błyszczały metalicznie, to przebarwiły sie na brązowo-czarne. Poświadcza to naoczny świadek, który chciałby tym samym o wszystkim poinformować
Schellin, 24 lipca 1733r.
Granzin – pastor.
- 2. Z listu Pana ? von Bredow. Wagenitz 11 maja 1822 r.[3]
Na zawarte w niniejszym piśmie pytania pozwalam sobie odpowiedzieć tak dalece , na ile pozwala mi znajomość meteorytów. Kamień pochodzi z kolekcji pozostawionej przez pana P. (Hrn von P*). W inwentarzu jego spuścizny, którą posiadam a chodzi o tytuł „Wykaz ............. etc.” na str. 159 pod numerem 2 widnieje „Kamień, który 11 kwietnia 1715 r w Gartz na Pomorzu spadł z powietrza podczas silnej burzy”. Zbiór nie jest pełny, a nie wynika z niego, kiedy zmarł właściciel. Przypuszczam, że w roku 1770. Przed ok. 20 laty Pan K* kupił własność pana P* i tym samym zbiór był przechowywany w starym budynku sądowym. Dom został splądrowany po wkroczeniu piechoty francuskiej w roku 1806, część zbioru zagrabiono a resztę zniszczono. Zniszczenia te widziałem podczas jednej z wizyt w tej posiadłości. W miejscu kolekcji leżały posłania ze słomy. Dopiero za zgodą spadkobiercy poprzednich właścicieli żyjących w Bawarii otrzymałem resztki i dodatkowo kilka papierów. Tam, gdzie leżał na pół przegniły stos słomy znalazłem jeszcze kilka dobrych rzeczy, a wśród nich ten oznaczony numerem 2 – kamień.
Jak Pan von P** wszedł w posiadanie kamienia, nie mogę z pewnością stwierdzić, lecz przypuszczam, że ten meteoryt już wcześniej należał do kolekcji pana Bartholda Gressel z Prenzlau, ponieważ kronika Beckmanna t.3,str.947 opisuje na tablicy XX. odzwierciedlone okazy ze zbioru Gressela. Znajdują się tam w większości obiekty ze zbioru jak się wydaje kupionego przez Pana von P** , który tak szczęśliwie uratowałem. Tak więc zakochałem się w tym kamieniu z mojej małej kolekcji minerałów i cieszę sie bardzo, mogąc się podzilić z Panem jego fragmentem. Znajduje się w niej jeszcze egzemplarz żelaza z Kamsdorf w Saksonii, który z wyglądu nie wydaje się byle czym....
Publikacja Gilberta i relacja pastora Granzin'a w postaci pliku DjVu: Gilbert 1822
o okazach Wülfing
- wg Wülfinga 1897 (s. 311-312)
- (...) Ursprüngliches Gewicht: Zwai Steine. Der grössere 15 Pfund, der kleinere »wie ein Ganseei«; wenig erhalten. Im Jahr 1822 besass Freiherr v. Bredow auf Wagenitz ein Stück von 11¾ Lot, von welchem Gilbert 4½ Lot erhielt; ausserdem mussen noch kleinere Stücke vorhanden gewesen sein, da nach gütiger Mitteilung von Freifrau v. Bredow auf Wagenitz bei Paulinenau, Provinz Brandenburg, das Gesamtgewicht des gegenwärtig (Juli 1896) in der Familie aufbewahrten materials 341 gr. beträgt.
- Nachweisbares Gewicht: 348 gr. (...)
Inne źródła
- U Greg'a[8]
Year. Day of month. Locality. Size or weight. Direction. Duration; rate; hour; Remarks, &c. 1715.* Apr. 11 Schellin, Pomerania 15 lbs. +½ ... 2 P.M. Stone-fall; Prussia.
- W katalogu Klein'a[9] jest informacja o spadku
1715 April 11 4h nachm. Schellin, Stargard, Pommern
- U Chladniego (1826) jest notatka
- (...) 1715, 11 avril. Des Pierres non loin de Stargard, en Poméranie. Ann. de Gilbert, tom. LXXI, pag. 215. (...)
- W katalogu Berwerth'a[10] jest informacja o spadku
Schellin [Ci (4 p. 11. April 1715) 53°20’N,
15°0’O], Garz, Stargard, Pommern, Preußen, Deutschland.
Mapy
Mapy okolic Skalina i Garz (Gartz, Gaarz)
Mapa z 1618 roku; |
Mapa z 1812 roku; |
Schellin (Reymann 060 Soldin).jpg
Fragment arkusza 60 mapy Reymanna (1806-1908) z miejscowością Gaarz (źródło: BOSFOR.pl) |
Mapa z 1938 roku; |
Lokalizacja
(G) Gardziec (Garz), (S) Skalin
współrzędne wg innych autorów
Spadek w Skalinie 7 kg, drugi okaz wielkości gęsiego jaja spadł przy dzierżawcy Cotell, są doniesienia, że inne kamienie spadły również w dobrach Garz (Gartz - polska nazwa Gardziec)[11] 4 mile od Stargardu!
Hałas biegł od SE do NW
Bibliografia
- Berwerth Friedrich M., (1903), Verzeichnis der Meteoriten im k.k. naturhistorischen Hofmuseum. Separatadruck aus den Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseum, Band XVIII. Wien 1903.
- Brezina Aristides, (1896), Annalen des k.k. naturhistorischen Hofmuseums. Die Meteoritensammlung des k.k. naturhistorischen Hofmuseums am 1. Mai 1895. Separatabdruck aus Band X, heft 3 und 4. Wien 1896.
- Boll E., (1863), Meteorstein bei Meno in Mecklenburg. Arch. der Freunde d. Naturgesch. in Meecklenburg (Neubrandenburg 1863) Bd. 17, s. 285. (Na podstawie: Wülfing 1897).
- Boll E., (1866), Meteorsteinfall bei Schellin in Pommern. Arch. der Freunde d. Naturgesch. in Mecklenburg Bd. 20, s. 76; s. auch Th. Schmidtt: Ein Ausflug nach dem Saziger Kreise, Balt. Studien. Stud. XXI, s. 218. (Na podstawie: Wülfing 1897).
- Chladni Ernst F.F., (1826), Nouveau catalogue des chutes de pierres ou de fer; de poussières ou de substances molles, sèches ou humides, suivant l’ordre chronologique. W: Arago François, Gay-Lussac Joseph Louis, Annales de chimie et de physique. vol.XXXI, Paris 1826, s. 253-270.
- Gilbert Ludwig Wilhelm, (1822), Nachricht von einem noch unbekannten Meteorstein-Fall unweit Stargard in Pommern, am 11 April 1715; von Gilbert. Annalen der Physik. 71, s. 213-223 (Urkunde des Predigers Granzin), Leipzig bei Joh. Ambrosius Barth 1822; u. Bd. 72 (1822), s. 328. (Na podstawie: Wülfing 1897). Plik PDF • plik DjVu Gilbert 1822 • plik GoogleBooks
- Klein Hermann J., (1904), Jahrbuch der Astronomie und Geophysik. Enthaltend die wichtigsten Fortschritte auf den Gebieten der Astrophysik, Meteorologie und physikalischen Erdkunde. XIV. Jahrgang 1903. Eduard Heinrich Mayer, Leipzig 1904.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1955), O meteorytach naszych ziem zachodnich. Urania, 6, 1955, s. 165-172.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1956), Les météorites polonaises. Acta Geophys. Polon., vol. IV, no. 1, 1956, s. 21-32.
- Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich. Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 107-108.
- von Wülfing Ernst Anton, (1897), Die Meteoriten in Sammlungen und ihre Literatur. Nebst Einem versuch den tauschwert der meteoriten zu bestimmen (Meteorites in Collections and Their Literature. Including An Attempt To Determine The Exchange Value Of Meteorites). Tübingen 1897; Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung.
Przypisy
- ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
- ^ funtów
- ^ a b rodzina Bredow z Wagenitz - Mühlenberge / Wagenitz
- ^ łut ??
- ^ skrótem W oznacza Pokrzywnicki Wülfing'a
- ^ Gilbert 1822
- ^ wg Pokrzywnickiego (1964); Hufe - włókna, łan
- ^ Greg 1861
- ^ Klein 1904
- ^ Berwerth 1903
- ^ Niemieckie nazwy miejscowości w województwie zachodniopomorskim
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Schellin
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Schellin
- meteoryt Skalin w kolekcjach polskich - brak!
- Polski Serwis Meteorytów - meteoryt Skalin
- Wikipedia - meteoryt Skalin • wieś Gardziec (Garz, Gartz)
- Historia Stargardu - Inhaltsverzeichnis
- Archiwa map: Pommern Landkarte - 1938 - Map of Pomerania • Archiwum Map Zachodniej Polski • Posselt-Landkarten • Archiwum Map Wojskowego Instytutu Geograficznego • Old Maps of Poland and Germany
Co jeszcze na stronę?
- literki - ½ ¼ ¾ ä ë ö ü ß » « °
- jest już DjVu z Gilbertem