O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Wersja z 23:13, 9 sty 2012

Niewiele brakowało, a spadłby w Polsce

Morávka →
Trzy pierwsze znaleziska, 214 g (lewy), 330 g (prawy) i 91 g (dolny) (fot. Borovička 2003)
Spadek
Lokalizacja	Czechy
Położenie[1]	49°36'N, 18°32'E
Data	6 maj 2000 r., 11:51:46 UT
Uwagi	jest wysoce prawdopodobne, że nie zebrano wszystkich okazów
Charakterystyka
Typ	chondryt zwyczajny, H5
Masa	1400 g
Liczba okazów	6 okazów
Meteoritical Bulletin Database

Spadek meteorytów w Czechach po efektownym bolidzie z 6 maja 2000 roku. Początek spektaklu, bolid osiągnął jasność -20^m, rozpoczął się nad południową Polską. Przelot bolidu obserwowano z terenu Czech, Polski i Słowacji - leciał z północy pod małym kątem do horyzontu, a w trakcie lotu ulegał dużej fragmentacji. Meteoryty z niego spadły na terenie Czech w okolicy miejscowości Morávka (Morawka).

Bolid zarejestrowały stacje bolidowe sieci European Fireball Network (EN). Otrzymał on oznaczenie EN060500.

6 maja 2000 roku o godzinie 11:51:46 UT meteoroid o masie około 1500 kg (o średnicy poniżej 1 metra) wszedł w ziemską atmosferę z prędkością 22,5 km/s. Bolid podążał pod małym kątem 20,4° z północy na południe (azytmut 175,5°). Na wysokości około 80 km rozpoczął się silny proces ablacji i parowania i bolid zaczął być widoczny dla nieuzbrojonego oka. Następnie na wysokości ponad 46 km meteoroid rozpadł się na ~10 fragmentów o masach z zakresu 100-200 kg. Natomiast na wysokości 37-29 km lecące fragmenty doznały największego ciśnienia dynamicznego (dynamic pressures, 5 MPa) i na tym odcinku bolid osiągnął chwilową jasność -20^m. Po drodze nastąpowały jeszcze wielokrotne procesy fragmentacji. Wiele fragmentów przetrwało lot i wyhamowując do prędkości około 3-4 km/s weszły w ciemną fazę lotu (dark flight). Według modeli kilkaset (!) fragmentów o całkowitej masie ~100 kg dotarło do powierzchni ziemi (Borovička et al. 2003). Rozsypały się one na przestrzeni (strewn field) długości ~20 km na północ i południe od miejscowości Morávka. Oszacowano, że największy fragment miał masę około 8 kg^[2].

Znaleziono w sumie tylko sześć okazów o łącznej masie 1399,3 g. W wielu miejscach słyszano odgłosy spadających kamieni, ale nic tam nie znaleziono!

Lista okazów: daty znalezienia, wagi, współrzędne i procent skorupy obtopieniowej^[3].

Table 1. Coordinates of the recovered meteorites from the Morávka fall.

#	Date of recovery	Mass [g]	Longitude East	Latitude North	Crust
1	May 6, 2000	214.2	18°32'26.6"	49°35'02.8"	90%
2	May 13, 2000	329.5	18°32'00.4"	49°36'40.5"	2/3
3	end of May, 2000	90.6	18°30'14.9"	49°40'39.8"	70%
4	May 13, 2000	235.1	18°32'17.4"	49°35'25.9"	80%
5	July 31, 2001	229.1	18°32'16.6"	49°35'00.8"	0%[4]
6	May 12, 2000	300.8	18°32'18.6"	49°35'28.2"	60%

Okazy meteorytu nr 1, 2 i 3 znajdują się obecnie w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Pradze.
Okaz nr 4 jest na ekspozycji w Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym w Ostravie (fotografia okazu nr 4 - Meteorite display with authentic Moravka #4 specimen).
Okaz nr 5 został pocięty, a jego fragmenty trafiły m.in. do kolekcji prywatnych.
Okaz nr 6 nadal znajduje się w posiadaniu znalazcy.

Abstrakt pracy Borovička et al. 2003^[5]

The Morávka (Czech Republic) meteorite fall occurred on May 6, 2000, 11:52 UT, during the daytime. Six H5­-6 ordinary chondrites with a total mass of 1.4 kg were recovered. The corresponding fireball was witnessed by thousands of people and also videotaped by 3 casual witnesses. Sonic booms were recorded by 16 seismic stations in the Czech Republic and Poland and by one infrasonic station in Germany. A total of 2.5% of the fireball eyewitnesses reported electrophonic sounds. Satellites in Earth orbit detected part of the fireball light curve.

In this first paper from a series of 4 papers devoted to the Morávka meteorite fall, we describe the circumstances of the fall and determine the fireball trajectory and orbit from calibrated video records. Morávka becomes one of only 6 meteorites with a known orbit. The slope of the trajectory was 20.4 deg to the horizontal, the initial velocity was 22.5 km/s, and the terminal height of the fireball was 21 km. The semimajor axis of the orbit was 1.85 AU, the perihelion distance was 0.982 AU, and the inclination was 32.2 deg. The fireball reached an absolute visual magnitude of -20 at a height of 33 km.

Lokalizacja

miejsca znalezienia okazów (sześć) i miejsca (cztery), gdzie słyszano odgłosy spadających kamieni, jednak nic nie znaleziono!

Bolid leciał od północy pod bardzo małym kątem do horyzontu około 20°.

Teren spadku jest górzysty i trudny dla poszukiwań. Z rozkładu znalezionych okazów i wyliczonego obszaru spadku (elipsy) wynika, że są tam jeszcze szanse na znalezienie okazów nawet kilkukilogramowych!^[3] Według badaczy spadło kilkaset fragmentów o łącznej masie ~100 kg, największy z nich miał około 8 kg!!^[2]

Schemat przeszukanych rejonów (symbole jak wyżej)

Na ekspozycji poświęconej meteorytom w obserwatorium w Ostravie znajduje się mapa z zaznaczonymi schematycznie rejonami przeszukanymi przez zorganizowane czeskie ekipy poszukiwawcze.

Okazy

Położenie znalezionych okazów (pełne kółka, 6) i miejsc (puste kółka, 4), w których słyszano charakterystyczny odgłos upadających kamieni, ale nie znaleziono okazów.[3]

Okoliczności znalezienia okazów

Okaz nr 1. Dwanaście osób biesiadowało w ogrodzie domku letniskowego (nr 0537) w pobliżu miejscowości Morávka. Ogród otaczają wysokie drzewa, więc biesiadnicy nie widzieli bolidu tylko słyszeli kilkusekundowy grzmot i po około 5 sekundach gwizd spadającego meteorytu. Mały okaz uderzył w świerk, złamał cienką gałąź i wylądował tylko o metr o dwóch małych dziewczynek. Utworzył on 4 cm dołek w twardym gruncie. Okaz natychmiast podniesion, podobno był jeszcze lekko ciepły. Właściciel domku J. Manoušek powiadomił Obserwatorium w Ostravie o zdarzeniu i po negocjacjach zgodził się wypożyczyć okaz do badań. Niewielką część masy odłupał i zostawił sobie na pamiątkę.

Okaz nr 2. O fakcie spadku meteorytu w pobliżu Morávki informowały krajowe i lokalne media. Rozlepiono plakaty w okolicy spadku. J. Vlcek słyszał sam spadek, ale podjęte przez niego natychmiast krótkie poszukiwania nie przyniosły rezultatu. Po tygodniu, 13 maja, podjął bardziej uważne poszukiwania i na trawiastej ścieżce w pobliżu swojego domu znalazł ~330 gramowy okaz meteorytu. O znalezisku poinformował Obserwatorium w Ostravie dopiero 25 maja. Z oględzin kamienia wynika, że leżał on zakopany z jednej strony w miękkiej glebie na głębokość około 3 cm.

Okaz nr 3. Trzeci meteoryt został zgłoszony 23 czerwca. Znalazł go M. Vihnár pod koniec maja podczas koszenia trawy.

Wszystkie trzy pierwsze okazy kupił we wrześniu 2000 roku Instytut Astronomiczny i zgodnie z porozumieniem ze znalazcami są one wystawiane w Muzeum w Pradze.

Okaz nr 4. Współautor publikacji-raportu o meteorycie Morávka^[3] P. Kalenda w maju i czerwcu 2001 roku odwiedzał rejon spadku i przeprowadzał wywiady z mieszkańcami tych okolic. Znalazł on rodzinę, która 13 maja 2000 roku znalazła na szutrowej drodze w pobliżu ich gospodarstwa świeży okaz meteorytu (~235 g, 5×4×4 cm). Meteoryt ten P. Kalenda odkupił od znalazców. Ta sama rodzina znalazła okaz nr 6.

Okaz nr 5. W sierpniu 2002 roku okazało się, że podczas 5-cio dniowych poszukiwań w maju 2001 roku odzyskano od anonimowego znalazcy 229 g okaz znaleziony w lesie. Laboratorium przy uniwersytecie w Kolonii potwierdziło, że jest to okaz meteorytu Morávka. Okaz jest płaski (7,5×5,5×2 cm) i bez skorupy obtopieniowej. Podejrzewano, że podczas spadku rozbił się o drzewo, ale poszukiwania pozostałych fragmentów nie przyniosły rezultatu.

Okaz nr 5 znalazł Christian Anger rano 31 lipca 2001 roku. Prowadził on poszukiwania w towarzystwie Ericha Haiderera. Okaz miał spory procent powierzchni pokryty skorupą obtopieniowa. Został on pocięty, a jego fragmenty były sprzedawane razem z broszurą opisującą m.in. okoliczności znalezienia.

Okaz nr 6. W kwietniu 2003 roku podczas nagłaśnianej w mediach informacji o otwarciu wystawy meteorytów Morávka w Pradze, do autorów publikacji o Morávce^[3] zgłosiła się rodzina, która od blisko trzech lat w tajemnicy trzymała znaleziony 6 dni po spadku okaz meteorytu. Znaleźli go w świeżej ziemi na małym polu ziemniaków tylko 70 metrów od okazu nr 4. Po udokumentowaniu przez naukowców znaleziska, okaz pozostał u znalazców (podczas wizyty w 2011 roku w rejonie spadku, właścicielka okazu potwierdziła fakt, że okaz pozostaje nadal u jej córki - inf. Wadi & Woreczko).

Galeria

Meteoryt Morávka (Moravka) w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej (Národí Muzeum Praha) w Pradze (fot. Aubrey Whymark, za zgodą)

Okaz nr 1 (214,2 g, 6,5×4×4 cm)

Okaz nr 2 (329,5 g, 8×6,5×3 cm)

Okaz nr 3 (90,6 g, 4,5×3,5×2,5 cm)

Meteoryt Morávka w zbiorach Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego w Ostravie (fot. Kasia, Wadi & Woreczko)

Okaz nr 4 (235,1 g, 5×4×4 cm) kupiony przez Pavla Kalende

Gablota poświęcona meteorytowi Moravka

Kopie okazów nr 1, 2 i 3, oryginały znajdują się w muzeum w Pradze

Kopia okazu nr 4 i oryginał (mocno rdzewiejący)

Kopia okazu wzbudzała duże zainteresowanie

Miejsce spadku okazu nr 1 (fot. Kasia, Wadi & Woreczko)
Świadkami spadku było kilkanaście osób biesiadujących na trawie przy domku letniskowym

Na tym podwórku domku letniskowego nr 0537 spadł okaz nr 1

Prawdopodobnie tu przy ognisku siedzili świadkowie spadku

W któryś z tych otaczających dom świerków uderzył meteoryt

Nadleciał "stamtąd", ale zza wysokich drzew nic nie widziano

Świerkowe szyszki na pamiątkę - zamiast nowego okazu

Miejsce spadku okazów nr 4 i 6 (fot. Kasia, Wadi & Woreczko)
Okaz nr 4 znajduje się dziś w zbiorach Obserwatorium Astronomicznego w Ostravie. Okaz nr 6 zatrzymała dla siebie właścicielka gospodarstwa. Znajduje się on obecnie u jej córki w południowych Czechach.

Tu na szutrowej drodze (obok samochodu) znaleziono okaz nr 4 (na pierwszym planie kopia okazu nr 4)

Od tej strony nadleciał okaz nr 4 i wylądował na drodze przed lasem

Obok tego pola ziemniaków znaleziono okaz nr 6, kilkadziesiąt metrów od okazu nr 4

Tu gdzie ta sterta chrustu, w 2000 roku na poletku ziemniaków, znaleziono okaz nr 6

Właścicielka gospodarstwa, która była świadkiem spadku meteorytów (Wadi trzyma w ręce kopię okazu nr 4)

Miejsce spadku okazu nr 5 (fot. Kasia, Wadi & Woreczko)

W tym miejscu znaleziono meteoryt. W tle olbrzymi kupiskol z lokalnych kamieni - może to "plon" systematycznych poszukiwań?

Ten las został przeszukany przez ekipy z Czech w pierwszych dniach po spadku

Okoliczne lasy są bardzo malownicze, ale ...

... teren dla poszukiwaczy wymagający

Takie prawie-meteoryty są w okolicznych lasach powszechne. Po kilku latach, w wilgotnym środowisku lasu, meteoryty upodobnią się do zwykłych kamieni

Przelot bolidu udało się zarejestrować na kamerach video. Jeden z filmów nakręcił Jiri Fabig, który sprawdzał swoją nową kamerę kręcąc motyle w swoim ogrodzie w domu w Janovie (w miejscu 50,24275°N, 17,47553°E). To jest ten sam Janov, w okolicach którego w 1987 roku miał miejsce prawdopodobny spadek meteorytu Janov 1987! Drugi film, na którym zarejestrowano proces fragmentacji meteoroidu, nakręcił Josef Mišák w miejscowości Kunovice (49,03219°N, 17,43967°E) z płyty tamtejszego lotniska. Ale tu tym razem czeskie Kunovice, a nie polskie z doniesienia Kunowice.

Bibliografia

• +Anger Christian, Meteorite-hunting Moravka 2001. broszura wydana przez Christiana Angera, dołączana do sprzedawanych przez niego fragmentów meteorytu Morávka^[6].

• +Borovička Jiří, Spurný Pavel, Kalenda Pavel, et al, (2003), The Morávka meteorite fall: 1. Description of the events and determination of the fireball trajectory and orbit from video records. 2. Interpretation of infrasonic and seismic data. 3. Meteoroid initial size, history, structure, and composition. 4. Meteoroid dynamics and fragmentation in the atmosphere. Meteoritics & Planetary Science, vol. 38, no 7, 2003, s. 975–1043. Plik adsabs

• +Expozice meteoritů průvodce výstavou. Hvězdárna a planetárium Johanna Palisy, VŠB - Technická univerzita Ostrava. Przewodnik po wystawie meteorytów w Obserwatorium Astronomicznym i Planetarium w Ostrawie.

• +Pilski Andrzej S., (2000), Meteoryt, który przeleciał nam koło nosa. Meteoryt, 2, 2000, s. 11.

• +Wadi & Woreczko, (2011), Morávka 11 lat później. Meteoryt, 3, 2011, s. 26-28.

Przypisy

1. ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
2. ^ ^{a b} największe okazy miały spaść o okolicy wsi Biely Kríž na granicy ze Słowacją
3. ^ ^{a b c d e} Borovička et al. (2003)
4. ^ wg Christiana Angera okaz był połówką większego okazu, więc posiadał fragmenty skorupy
5. ^ szczegółowe wyniki zostały opublikowane w artykułach Borovička et al. (2003), The Morávka meteorite fall: part1 | part2 | part3 | part4
6. ^ fragmentów okazu nr 5

Linki zewnętrzne

• Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Morávka
• Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Morávka

• Muzeum Historii Naturalnej w Pradze (Národí Muzeum Praha; Prague Natural History Museum) - kolekcja meteorytów i tektytów
• Obserwatorium Astronomiczne i Planetarium w Ostravie - Hvězdárna a planetárium Johanna Palisy v Ostravě
• METEORITE ACTION! - dane o orbicie meteoroidu, bolidzie (fotografie i nagrania video) i znaleziskach meteorytu Morávka
• Spadek meteorytu Moravka - prezentacja, Tadeusz J. Jopek, Obs. Astr. UAM, seminarium PKiM, Olsztyn 2005
• Fotografie trzech pierwszych okazów http://www.asu.cas.cz/~borovic/meteorit.htm
• Meteorytowe Centrum Informacyjne - I wyprawa poszukiwawcza do Moravki - 08'2000
• MSB World - Bolid nad Podbeskidziem - 2000.05.06
• European Fireball Network (EN) - Sieci bolidowe