(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Lenarto
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Bibliografia) |
(→Bibliografia) |
||
Linia 98: | Linia 98: | ||
== [[Bibliografia]] == | == [[Bibliografia]] == | ||
- | * Annalen der Physik, (1815), '''Aussindung einer neuen Mass Meteor-Eisen auf den Karpathen;''' (Anszug eines Briefes des Hrn. Dr. '''Tehel''', Custos am Naturalien-Kabinet des ''Museum hungaricum'' in Pest, an den Hrn. Oberften Ritter '''Tihavsky''' in Wien). ''Neue Annalen der Physik, 19, 1815, s. 181-182. Plik [[AnP_1815_(AnP_19_49).djvu|DjVu]] | + | * Annalen der Physik, (1815), '''Aussindung einer neuen Mass Meteor-Eisen auf den Karpathen;''' (Anszug eines Briefes des Hrn. Dr. '''Tehel''', Custos am Naturalien-Kabinet des ''Museum hungaricum'' in Pest, an den Hrn. Oberften Ritter '''Tihavsky''' in Wien). ''Neue Annalen der Physik'', 19, 1815, s. 181-182. Plik [[AnP_1815_(AnP_19_49).djvu|DjVu]] |
* Pokrzywnicki Jerzy, (1964), '''I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich.''' ''Studia Geologica Polonica'', vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 20-23. | * Pokrzywnicki Jerzy, (1964), '''I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich.''' ''Studia Geologica Polonica'', vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 20-23. |
Wersja z 22:21, 6 lip 2011
Lenarto → | |
280px
Masa główna meteorytu Lenarto w Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Wadi & Woreczko)
| |
Znalezisko | |
Lokalizacja | Słowacja |
Położenie[1] | 49°18'N, 21°41'E |
Data | 1814 r. |
Uwagi | znaleziony wysoko w górach na skalnej półce |
Charakterystyka | |
Typ | żelazny, IIIAB (Om, 1,2mm) |
Masa | ~108,5 kg |
Liczba okazów | jeden okaz |
Meteoritical Bulletin Database | |
Synonimy → | |
w NHM Cat: Lenarco, Lenartov, Lenartow, Polen, Saros; u Pokrzywnickiego: Lenartów; po węgiersku: Lénártó, Sáros |
Znalezisko z 1814 roku na terenie obecnej Słowacji (iron, IIIAB). Pokrzywnicki (1964) zaliczył go do meteorytów polskich zapewne ze względu na synonim Polen?
Masa główna znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie, największy fragment ma masę 73,620 kg (wymiary 460×350×90 mm).
wg Pokrzywnickiego (1964)
(zgodnie z oryginałem)
Fragmenty (cały tekst w pliku Pokrzywnicki (Lenarto).DjVu)
- 4. METEORYT LENARTO
- Synonimy: Polen, Lenarco, Lenartów, Lenartov, Saros
- Meteoryt ten znaleziony został w 1814 r. przez rusińskich chłopów na samym pograniczu Słowacji i Galicji, na jednym z „najwyższych szczytów” karpackich, na gołym występie „skały granitowej”, gdzie leżał swobodnie na powierzchni. Waga jego wynosiła 194 f wiedeńskich (około 105,5 kg), a według innych źródeł – 108,25 kg (Katalog meteorytów węgierskich) lub 108,6 kg (Wülfing 1897). Zmyleni srebrzystym blaskiem odłamu znalazcy zaciągnęli go do miejsca swego zamieszkania we wsi „Lenarco” w komitacie węgierskim Saros na zachód od Bardjowa (Bardejov). Pierwotnie chcieli odlać z niego dzwon do kościoła, ale gdy materia meteorytu okazała się do tego celu nieprzydatna, sprzedali go właścicielowi dóbr von Kappi, który podarował go Muzeum w Budapeszcie. Historię tego meteorytu opisał dr Tehel[2], kustosz tego muzeum1.
- (...)
- Na zakończenie rozważmy zagadnienie miejsca znalezienia meteorytu Lenarto. Dokładne miejsce jego znalezienia nie zostało przez Tehela oznaczone. Czy były późniejsze próby takiego oznaczenia, nie jest mi wiadome. Zatrzymajmy się więc na Tehelu i postarajmy się zinterpretować użyte przez niego zdanie: „na samym pograniczu Węgier i Galicji, na jednym z najwyższych szczytów karpackich”. Lenarto (Lenartov) leży na słowackim Spiszu około 2 km na wschód od naszej granicy. Prawdopodobnie szczyty, o których wspomina Tehel, były to „najwyższe szczyty” znajdujące się wzdłuż wschodniej granicy polsko-słowackiej blisko Lenarto. Na tym pograniczu widzimy szereg szczytów, np. o wysokości od 769 do 860 m. Natomiast wzmiankę Tehela, że meteoryt leżał na gołym występie „skały granitowej” należy uznać za nieścisłość, gdyż tam skały granitowe nie występują.
- Berwerth (1903)3 podawał współrzędne met. Lenarto: φ = 49°18' – λ = 21°41', co wydaje się całkowicie błędne, ponieważ takie współrzędne wskazywałyby na miejsce położone daleko na NE od Bardjowa, co jest sprzeczne z danymi Tehela, a przy tym nader wątpliwe, by chłopi z Lenarto zapuszczali się w swych wędrówkach tak daleko i ewentualnie wieźli do miejsca swego zamieszkania odległego o kilkadziesiąt kilometrów tak ciężką bryłę.
- Współrzędne podane przez Leonarda (1956) – 210.490 wskazywałyby na jakieś miejsce położone daleko na południe od Lenarto, co również wydaje się nader wątpliwe. Skądinąd Berzelius (fide Katalog Met. Brit. Mus. 1953)7 nazwał nasz meteoryt „Polen”, a Merrill (1916, s. 95) w swym katalogu miejsce znalezienia go określił jako „Galicja, Austria”. Wreszcie Katalog Met. Brit. Mus. (o. c.) nie podaje współrzędnych naszego meteorytu, natomiast nie podając uzasadnienia wymienia miejsce jego znalezienia – Czechosłowacja. Prawdopodobnie w tym przypadku powtórzone zostały dane tych autorów, którzy omawiając ten meteoryt podawali miejsce jego znalezienia – Węgry.
- Jak widać z powyższych danych, zagadnienie ścisłego określenia miejsca spadku tego meteorytu jest otwarte do dyskusji. Być może, że niektóre dane na ten temat zawarte są w pracy Berzeliusa, której nie udało mi się znaleźć. Na tej pracy, być może, zostało oparte określenie miejsca spadku przez Merrilla8.
- (...)
Inne źródła
- W katalogu Grady[3]
(...) A mass of 108.5 kg was found on one of the highest summits of the Carpathians, near Saros (49°3'N, 21°13'E), Tehel (1815).
Lokalizacja
(L) Lenartov
współrzędne wg różnych autorów
Lenartov leży około 2 km od granicy z Polską.
Saros (węg. Sáros) to region we wschodniej Słowacji (Wikipedia - zobacz Komitat Sáros).
Galerie
Meteoryt Lenarto ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Instytutu Nauk Geologicznych UWr[4] (fot. Antoni Stryjewski)
Figury Widmanstättena[5] |
Zbiór meteorytów w Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (grudzień 2004 r.; fot. Wadi & Woreczko)
Lenarto (MHN Budapeszt) g4.jpg
Gablota z meteorytami. Za gablotą prezentacja meteorytów Knyahinya |
Lenarto (MHN Budapeszt) g2.jpg
Masa główna meteorytu Lenarto, widoczne ubytki po pobieranych próbkach |
Lenarto (MHN Budapeszt) g3.jpg
Masa główna |
Wewnętrzna budowa meteorytu Lenarto
Bibliografia
- Annalen der Physik, (1815), Aussindung einer neuen Mass Meteor-Eisen auf den Karpathen; (Anszug eines Briefes des Hrn. Dr. Tehel, Custos am Naturalien-Kabinet des Museum hungaricum in Pest, an den Hrn. Oberften Ritter Tihavsky in Wien). Neue Annalen der Physik, 19, 1815, s. 181-182. Plik DjVu
- Pokrzywnicki Jerzy, (1964), I. Meteoryty Polski. II. Katalog meteorytów w zbiorach polskich. Studia Geologica Polonica, vol. XV, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1964, s. 20-23.
- Török J., (1882), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész). Természettudományi Közlöny, 14, 1882, s. 495–514.
- Wiadomość o nowo odkrytéy bryle żelaza rodzimego meteorycznego, wyięta z Nru 243. 1815 r. gazety powszechnéy literackiéy Halskiey. Meteoryt, 1, 2011, s. 27–28.
Przypisy
- ^ jeśli nie zaznaczono inaczej, podano współrzędne przyjęte w oficjalnej bazie meteorytów Meteoritical Bulletin Database
- ^ (...) (Auszug eines Briefes des Hrn. Dr. Tehel, Custos am Naturalien-Kabinet des Museum hungaricum in Pest an der Hrn. Obersten Ritter Tihavsky in Wien). Ann. d. Phys., B. 49, 1815, N. F. St. I u. 2 oder Neunzehten Bandes erstes u. zweites Stück, s. 181-182, XIII.
- ^ Grady 2000
- ^ muzeum ma w swych zbiorach okazy o masach: 47,03 f, 13,50 s
- ^ o figurach Widmanstättena
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Lenarto
- Encyclopedia of Meteorites (EoM) - meteoryt Lenarto
- Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie - Magyar Természettudományi Múzeum • katalog meteorytów w zbiorach NHM