(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Niedźwiada
Z Wiki.Meteoritica.pl
| Linia 5: | Linia 5: | ||
W [[Muzeum Meteorytów i Bursztynu w Kazimierzu Dolnym]] prezentowana jest kolekcja meteorytów licząca ponad 50 okazów ze zbiorów Adama Ignaciaka (członek PTMet). Wśród eksponatów można obejrzeć okaz [[:Category:Paleometeoryty|paleometeorytu]] '''Niedźwiada'''! | W [[Muzeum Meteorytów i Bursztynu w Kazimierzu Dolnym]] prezentowana jest kolekcja meteorytów licząca ponad 50 okazów ze zbiorów Adama Ignaciaka (członek PTMet). Wśród eksponatów można obejrzeć okaz [[:Category:Paleometeoryty|paleometeorytu]] '''Niedźwiada'''! | ||
| - | W lutym 2013 roku w trakcie kopania studni | + | W lutym 2013 roku w trakcie kopania studni we wsi Górka Lubartowska, gmina Niedźwiada, pow. lubartowski, woj. lubelskie, Grzegorz Bukowski z [[Muzeum Meteorytów i Bursztynu w Kazimierzu Dolnym|Muzeum Minerałów Młyn Hipolit]] znalazł metaliczny, czarno-brunatny kilkugramowy kamyk. Wstępne analizy (zawartość niklu, ślady taenitu i reliktów schreibersytu) wskazują, że jest to [[:Category:Paleometeoryty|paleometeoryt]]. Wiek osadów (eocen) w których znaleziono meteoryt szacuje się na kilkadziesiąt milionów lat. |
| - | Więcej szczegółów o meteorycie w przygotowywanej prezentacji dra Lucjana Gazdy z Politechniki Lubelskiej ''Wstępne badania paleometeorytu Niedźwiada'', w czerwcu 2014 roku na konferencji meteorytowej we Wrocławiu. | + | |
| + | Występowanie płytkich złóż bursztynu na północnej Lubelszczyźnie (na północ od Lubartowa) w utworach eocenu zostało już dawno udokumentowane. Korzystając z okazji kopania studni kolekcjoner bursztynu Grzegorz Bukowski przeszukał urobek i w osadach pochodzących z głębokości ok. 14 metrów znalazł obiekt, który okazał się meteorytem. Rok później badacz bursztynów Lucjan Gazda<ref name="Gazda"></ref>, w cienkiej warstwie (ok. 10 cm) twardego piaskowca glukonitowo-kwarcowego<ref name="Glaukonit">Glaukonit – minerał z gromady krzemianów, zaliczany do minerałów ilastych; pospolity i szeroko rozpowszechniony</ref> zalegającej na głębokości 14 m znalazł nietypowo wyglądający okaz bursztynu. Ciemnowiśniowa bryłka bursztynu nosiła ślady plastycznej deformacji. Pan Gazda powiązał znalezienie meteorytu z nietypowym bursztynem oraz twardym piaskowcem i zaproponował hipotezę, że są one skutkiem kraterotwórczego spadku meteorytu. | ||
| + | |||
| + | Profil studni, gdzie znaleziono meteoryt (Gazda et al. 2014): | ||
| + | :{| class="wikitable-MET-cite" | ||
| + | ! Głębokość [m] !! cechy | ||
| + | |- | ||
| + | | do 7,0 || piaski polimiktyczne; plejstoceńskie | ||
| + | |- | ||
| + | | 7,0-8,0 || piaski pylaste glaukonitowe z okruchami bursztynu | ||
| + | |- | ||
| + | | 8,0-8,5 || mułki czarne, organiczne | ||
| + | |- | ||
| + | | 8,5-14,0 || piaski glaukonitowe z okruchami bursztynu ('''w dolnej ich warstwie znaleziono meteoryt''') | ||
| + | |- | ||
| + | | 14,0-14,1 || piaskowiec glukonitowo-kwarcowy z bursztynem ('''w tej warstwie znaleziono impaktyt bursztynowy'''; górna warstwa piaskowca jest twardsza) | ||
| + | |- | ||
| + | | 14,1-21,0 || pył piaszczysty glaukonitowy z bursztynem (w tej warstwie występuje bursztyn o jubilerskiej wartości) | ||
| + | |- | ||
| + | | 21,0-22,0 || piaski glaukonitowo-kwarcowe z fosforytami i okruchami bursztynu | ||
| + | |- | ||
| + | | poniżej 22,0 || margle kredowe | ||
| + | |} | ||
| + | |||
| + | Wstępne wyniki i wnioski z badań impaktytu bursztynowego oraz dalszych poszukiwań (Gazda et al. 2014): | ||
| + | * geneza piaskowca jest syngenetyczna ze znalezionym impaktytem bursztynowym; | ||
| + | * widmo absorpcyjne w zakresie podczerwonym impaktytu bursztynowego różni się od widma normalnych bursztynów z tego złoża, jego wygląd może sugerować, że było on "wygrzany"; | ||
| + | * znaleziono w nim małe inkluzje zawierające Fe, NI, Cr i Mn; inkluzje siarczku wapnia nie występujące w bursztynach; metaliczne (Fe) kulki; | ||
| + | * w toku dalszych poszukiwań znaleziono małe okruchy bursztynu wykazujące własności magnetyczne; znaleziono również wiele "metalowych fragmentów"; | ||
| + | * znaleziska z innych odwiertów/studni sugerują, że ewentualny krater może mieć średnicę około 20 km! | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Streszczenie referatu wygłoszonego 29 maja 2014 roku podczas dorocznych spotkań badaczy bursztynu w PAN Muzeum Ziemi w Warszawie (Gazda et al. 2014): | ||
| + | {{PJQuote-begin | align = left | max-width = 640px| source=}} | ||
| + | '''Impaktyt bursztynowy z eocenu Górki Lubartowskiej''' | ||
| + | |||
| + | Gazda Lucjan<ref name="Gazda">dr Lucjan Gazda – Politechnika Lubelska, Wydział Budownictwa i Architektury, Katedra Geotechniki</ref>, Mendyk Ewaryst, Rawski Michał, Skrzypiec Krzysztof | ||
| + | |||
| + | W profilu studni w Górce Lubartowskiej, na głębokości 14 m stwierdzono występowanie poziomu ok. 10 cm bardzo twardego piaskowca glaukonitowo-kwarcowego o spoiwie krzemionkowym. Studnię wykonano ok. 200 m na zachód od udokumentowanego w kat. D złoża bursztynów Górka Lubartowska. Profil studni jest bardzo zbliżony do notowanych w otworach dokumentujących złoże, w których w stropowej części pojawia się jedna lub dwie ławice cienkich piaskowców. | ||
| + | |||
| + | Na stropowej powierzchni piaskowca znaleziono wiśniowy bursztyn o plastycznie zdeformowanej powierzchni, wprasowany w strukturę skały. Pozycję w profilu oraz stan zachowania bursztynu można wiązać ze znalezionym powyżej meteorytem (L. Gazda i in. – Paleometeoryt Niedźwiada, w opracowaniu<ref>referat przygotowywany na konferencję meteorytową we Wrocławiu</ref>). Diagenezę piaskowca należy wiązać z upadkiem meteorytu, a piaskowiec i zmieniony bursztyn traktować jako impaktyt. | ||
| + | |||
| + | W referacie przedstawione będą wyniki badań fizyko-chemicznych i geochemicznych bursztynowego impaktytu oraz porównawczo bursztynu z leżących poniżej piaskowca, luźnych mułków i piasków glaukonitowych (fot.). | ||
| + | |||
| + | Podjęte badania mogą być istotnym elementem w odtwarzaniu warunków sedymentacji i zachowania osadów bursztynonośnych eocenu Lubelszczyzny. | ||
| + | {{PJQuote-end}} | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Więcej szczegółów o samym meteorycie w przygotowywanej prezentacji dra Lucjana Gazdy z Politechniki Lubelskiej ''Wstępne badania paleometeorytu Niedźwiada'', w czerwcu 2014 roku na konferencji meteorytowej we Wrocławiu. | ||
| + | |||
| + | Zapowiadają się ciekawe badania i być może pierwszy polski paleometeoryt!? | ||
== Paleometeoryty == | == Paleometeoryty == | ||
| Linia 15: | Linia 65: | ||
Większość meteorytów ulega dosyć szybko procesowi degradacji (wietrzenia) w utleniających warunkach panujących na powierzchni Ziemi. Jeśli spadek miał miejsce na teren pustyni – na zimną i lodową Antarktydę lub na gorące i suche pustynie Afryki, Australii lub Półwyspu Arabskiego – okazy mogą przetrwać kilkadziesiąt tysięcy lat. Najszybciej wietrzeją chondryty<ref>niewiele chondrytów pustynnych osiąga wiek ziemski 40000 lat</ref>, większe szanse przetrwania mają uboższe w metaliczne żelazo achondryty. Najstarsze znalezione meteoryty z gorących pustyń to meteoryty księżycowe: Dhofar 025 i Dhofar 908 o wieku ziemskim, odpowiednio, 500 i 360 tysięcy lat oraz meteoryt marsjański Dhofar 019 mający 340 tysięcy lat<ref name="age source"></ref>, kilkanaście meteorytów z Antarktydy jest starszych, mają one ponad 480 tys. lat. Dwa najstarsze meteoryty z zimnej Antarktydy mają po około 2 miliony lat, są to: Allan Hills 88019 (chondryt typu H5) i Lewis Cliff 86360 (chondryt typu L4) (Lauretta et al. 2006). | Większość meteorytów ulega dosyć szybko procesowi degradacji (wietrzenia) w utleniających warunkach panujących na powierzchni Ziemi. Jeśli spadek miał miejsce na teren pustyni – na zimną i lodową Antarktydę lub na gorące i suche pustynie Afryki, Australii lub Półwyspu Arabskiego – okazy mogą przetrwać kilkadziesiąt tysięcy lat. Najszybciej wietrzeją chondryty<ref>niewiele chondrytów pustynnych osiąga wiek ziemski 40000 lat</ref>, większe szanse przetrwania mają uboższe w metaliczne żelazo achondryty. Najstarsze znalezione meteoryty z gorących pustyń to meteoryty księżycowe: Dhofar 025 i Dhofar 908 o wieku ziemskim, odpowiednio, 500 i 360 tysięcy lat oraz meteoryt marsjański Dhofar 019 mający 340 tysięcy lat<ref name="age source"></ref>, kilkanaście meteorytów z Antarktydy jest starszych, mają one ponad 480 tys. lat. Dwa najstarsze meteoryty z zimnej Antarktydy mają po około 2 miliony lat, są to: Allan Hills 88019 (chondryt typu H5) i Lewis Cliff 86360 (chondryt typu L4) (Lauretta et al. 2006). | ||
| - | Stopień zachowania meteorytów po spadku zależy od warunków panujących w rejonie gdzie spadły i od dalszej historii geologicznej terenu. Meteoryty z Antarktydy, wbrew pozorom, zachowały się w lepszym stanie niż okazy znajdowane na suchych, gorących pustyniach<ref>meteoryt uwięziony w lodzie, ale w środowisku bez tlenu, będzie mniej podatny na wietrzenie, niż okaz leżący płytko nawet na ekstremalnie suchej pustyni</ref>. Wiele znalezisk na Antarktydzie ma wiek ziemski ponad 300 tysięcy lat, natomiast niewiele okazów znalezionych poza nią osiąga 40000 lat. Wiek meteorytów z Omanu, Zachodniej Australii czy Roosevelt County w USA nie przekracza 50 tys. lat (Lauretta et al. 2006). Jeśli w wyniku procesów geologicznych, meteoryt trafi do środowiska beztlenowego, tzn. zostanie pochłonięty przez osady (lub lód) i odcięty od zabójczego tlenu może przetrwać miliony lat w stanie niewiele zmienionym lub ulec metasomatozie. Granica pomiędzy silnie zwietrzałymi meteorytami, a paleometeorytami jest nieostra. | + | Stopień zachowania meteorytów po spadku zależy od warunków panujących w rejonie gdzie spadły i od dalszej historii geologicznej terenu. Meteoryty z Antarktydy, wbrew pozorom, zachowały się w lepszym stanie niż okazy znajdowane na suchych, gorących pustyniach<ref>meteoryt uwięziony w lodzie, ale w środowisku bez tlenu, będzie mniej podatny na wietrzenie, niż okaz leżący płytko nawet na ekstremalnie suchej pustyni</ref>. Wiele znalezisk na Antarktydzie ma wiek ziemski ponad 300 tysięcy lat, natomiast niewiele okazów znalezionych poza nią osiąga 40000 lat. Wiek meteorytów z Omanu, Zachodniej Australii czy Roosevelt County w USA nie przekracza 50 tys. lat (Lauretta et al. 2006). Jeśli w wyniku procesów geologicznych, meteoryt trafi do środowiska beztlenowego, tzn. zostanie pochłonięty przez osady (lub lód) i odcięty od zabójczego tlenu może przetrwać miliony lat w stanie niewiele zmienionym lub ulec metasomatozie. Granica pomiędzy silnie zwietrzałymi meteorytami, a paleometeorytami jest nieostra. |
=== Meteoryty kopalne === | === Meteoryty kopalne === | ||
| Linia 23: | Linia 73: | ||
=== Meteoryty reliktowe === | === Meteoryty reliktowe === | ||
| - | Mianem meteorytów reliktowych określa się bardzo zmienione obiekty pochodzenia meteorytowego znajdowane w pokładach skał. Są one zbudowane głównie z minerałów wtórnych, ale zachowała się struktura pierwotna meteorytu. Większość meteorytów reliktowych to meteoryty kamienne. Najbardziej znane i najstarsze to znaleziska ze Szwecji: Österplana<ref>meteorytów reliktowych Österplana jest zarejestrowanych w Meteoritical Bulletin ponad 60 znalezisk (''maj 2014'')</ref> i Brunflo, których wiek szacuje się na około 460 milionów lat<ref>Simms (2014); tam m.in. o wielkim bombardowaniu Ziemi przez meteoryty 467 milionów lat temu</ref>. Są to pozostałości po meteorytach kamiennych, chondrytach zwyczajnych.<ref name="age source"></ref> | + | Mianem meteorytów reliktowych określa się bardzo zmienione obiekty pochodzenia meteorytowego znajdowane w pokładach skał. Są one zbudowane głównie z minerałów wtórnych, ale zachowała się struktura pierwotna meteorytu. Większość meteorytów reliktowych to meteoryty kamienne. Najbardziej znane i najstarsze to znaleziska ze Szwecji: Österplana<ref>meteorytów reliktowych Österplana jest zarejestrowanych w Meteoritical Bulletin ponad 60 znalezisk (''maj 2014'')</ref> i Brunflo, których wiek szacuje się na około 460 milionów lat<ref>Simms (2014); tam m.in. o wielkim bombardowaniu Ziemi przez meteoryty 467 milionów lat temu</ref>. Są to pozostałości po meteorytach kamiennych, chondrytach zwyczajnych.<ref name="age source"></ref> |
| Linia 41: | Linia 91: | ||
(G) Górka Lubartowska | (G) Górka Lubartowska | ||
{{GEFrame-end}} | {{GEFrame-end}} | ||
| + | |||
| + | <br clear="all"/> | ||
| + | |||
| + | == Galerie == | ||
| + | |||
| + | ''XXVIII Spotkania badaczy bursztynu'' (Warszawa, 29 maja 2014 r.; fot. Jan Woreczko) | ||
| + | <gallery caption="" widths="200px" heights="150px" perrow="2"> | ||
| + | File:Górka_Lubartowska_(bursztyny).jpg|Typowe bursztyny ze złoża Górka Lubartowska | ||
| + | File:Górka_Lubartowska_(impaktyt_bursztynowy).jpg|'''Impaktyt bursztynowy''' (z lewej) i typowe bursztyny ze złoża Górka Lubartowska | ||
| + | File:Górka_Lubartowska_(piaskowiec)-1.jpg|Twardy piaskowiec glaukonitowo-kwarcowy (z warstwy górnej; stropowy) z osadzonym typowym bursztynem | ||
| + | File:Górka_Lubartowska_(piaskowiec)-2.jpg|Mniej twardy piaskowiec glaukonitowo-kwarcowy (z warstwy dolnej) z osadzonym typowym bursztynem | ||
| + | File:Górka_Lubartowska_(bursztyn_magnetyczny).jpg|Mały fragment bursztynu wykazujący własności magnetyczne | ||
| + | </gallery> | ||
<br clear="all"/> | <br clear="all"/> | ||
| Linia 47: | Linia 110: | ||
* Brachaniec Tomasz, Broszkiewicz Adam, (2013), '''Kopalne meteoryty''', ''Meteoryt'', 1, 2013, s. 16–17. | * Brachaniec Tomasz, Broszkiewicz Adam, (2013), '''Kopalne meteoryty''', ''Meteoryt'', 1, 2013, s. 16–17. | ||
| + | |||
| + | * +Gazda Lucjan, Mendyk Ewaryst, Rawski Michał, Skrzypiec Krzysztof, (2014), '''Impaktyt bursztynowy z eocenu Górki Lubartowskiej''', w: ''XXVIII Spotkania badaczy bursztynu. Nowości o bursztynie'', broszura (streszczenia referatów), PAN Muzeum Ziemi w Warszawie, 2014. | ||
* IMCA Insights – [http://imca.cc/insights/2009/IMCA-Insights04.htm April 2009 About Old and Fossil Meteorites] by Norbert Classen. | * IMCA Insights – [http://imca.cc/insights/2009/IMCA-Insights04.htm April 2009 About Old and Fossil Meteorites] by Norbert Classen. | ||
| Linia 67: | Linia 132: | ||
* Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Górka_Lubartowska Górka Lubartowska] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niedźwiada_(gmina) Niedźwiada (gmina)] | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Górka_Lubartowska Górka Lubartowska] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Niedźwiada_(gmina) Niedźwiada (gmina)] | ||
| + | * Wikipedia – [http://pl.wikipedia.org/wiki/Bursztyn Bursztyn] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Glaukonit Glaukonit] {{SeparatorBull}} [http://pl.wikipedia.org/wiki/Eocen Eocen] | ||
* Polskie Towarzystwo Meteorytowe (PTMet) – [http://www.ptmet.org.pl/Konferencja-2014/index.htm VIII Konferencja Meteorytowa, Wrocław, 27-29 VI 2014] | * Polskie Towarzystwo Meteorytowe (PTMet) – [http://www.ptmet.org.pl/Konferencja-2014/index.htm VIII Konferencja Meteorytowa, Wrocław, 27-29 VI 2014] | ||
Wersja z 17:57, 29 maj 2014
 |
Strona w budowie (Site under construction) Jeszcze to chwilę potrwa (It will take a while) |
Pierwszy polski paleometeoryt?
W Muzeum Meteorytów i Bursztynu w Kazimierzu Dolnym prezentowana jest kolekcja meteorytów licząca ponad 50 okazów ze zbiorów Adama Ignaciaka (członek PTMet). Wśród eksponatów można obejrzeć okaz paleometeorytu Niedźwiada!
W lutym 2013 roku w trakcie kopania studni we wsi Górka Lubartowska, gmina Niedźwiada, pow. lubartowski, woj. lubelskie, Grzegorz Bukowski z Muzeum Minerałów Młyn Hipolit znalazł metaliczny, czarno-brunatny kilkugramowy kamyk. Wstępne analizy (zawartość niklu, ślady taenitu i reliktów schreibersytu) wskazują, że jest to paleometeoryt. Wiek osadów (eocen) w których znaleziono meteoryt szacuje się na kilkadziesiąt milionów lat.
Występowanie płytkich złóż bursztynu na północnej Lubelszczyźnie (na północ od Lubartowa) w utworach eocenu zostało już dawno udokumentowane. Korzystając z okazji kopania studni kolekcjoner bursztynu Grzegorz Bukowski przeszukał urobek i w osadach pochodzących z głębokości ok. 14 metrów znalazł obiekt, który okazał się meteorytem. Rok później badacz bursztynów Lucjan Gazda[1], w cienkiej warstwie (ok. 10 cm) twardego piaskowca glukonitowo-kwarcowego[2] zalegającej na głębokości 14 m znalazł nietypowo wyglądający okaz bursztynu. Ciemnowiśniowa bryłka bursztynu nosiła ślady plastycznej deformacji. Pan Gazda powiązał znalezienie meteorytu z nietypowym bursztynem oraz twardym piaskowcem i zaproponował hipotezę, że są one skutkiem kraterotwórczego spadku meteorytu.
Profil studni, gdzie znaleziono meteoryt (Gazda et al. 2014):
Głębokość [m] cechy do 7,0 piaski polimiktyczne; plejstoceńskie 7,0-8,0 piaski pylaste glaukonitowe z okruchami bursztynu 8,0-8,5 mułki czarne, organiczne 8,5-14,0 piaski glaukonitowe z okruchami bursztynu (w dolnej ich warstwie znaleziono meteoryt) 14,0-14,1 piaskowiec glukonitowo-kwarcowy z bursztynem (w tej warstwie znaleziono impaktyt bursztynowy; górna warstwa piaskowca jest twardsza) 14,1-21,0 pył piaszczysty glaukonitowy z bursztynem (w tej warstwie występuje bursztyn o jubilerskiej wartości) 21,0-22,0 piaski glaukonitowo-kwarcowe z fosforytami i okruchami bursztynu poniżej 22,0 margle kredowe
Wstępne wyniki i wnioski z badań impaktytu bursztynowego oraz dalszych poszukiwań (Gazda et al. 2014):
- geneza piaskowca jest syngenetyczna ze znalezionym impaktytem bursztynowym;
- widmo absorpcyjne w zakresie podczerwonym impaktytu bursztynowego różni się od widma normalnych bursztynów z tego złoża, jego wygląd może sugerować, że było on "wygrzany";
- znaleziono w nim małe inkluzje zawierające Fe, NI, Cr i Mn; inkluzje siarczku wapnia nie występujące w bursztynach; metaliczne (Fe) kulki;
- w toku dalszych poszukiwań znaleziono małe okruchy bursztynu wykazujące własności magnetyczne; znaleziono również wiele "metalowych fragmentów";
- znaleziska z innych odwiertów/studni sugerują, że ewentualny krater może mieć średnicę około 20 km!
Streszczenie referatu wygłoszonego 29 maja 2014 roku podczas dorocznych spotkań badaczy bursztynu w PAN Muzeum Ziemi w Warszawie (Gazda et al. 2014):
|
Impaktyt bursztynowy z eocenu Górki Lubartowskiej Gazda Lucjan[1], Mendyk Ewaryst, Rawski Michał, Skrzypiec Krzysztof W profilu studni w Górce Lubartowskiej, na głębokości 14 m stwierdzono występowanie poziomu ok. 10 cm bardzo twardego piaskowca glaukonitowo-kwarcowego o spoiwie krzemionkowym. Studnię wykonano ok. 200 m na zachód od udokumentowanego w kat. D złoża bursztynów Górka Lubartowska. Profil studni jest bardzo zbliżony do notowanych w otworach dokumentujących złoże, w których w stropowej części pojawia się jedna lub dwie ławice cienkich piaskowców. Na stropowej powierzchni piaskowca znaleziono wiśniowy bursztyn o plastycznie zdeformowanej powierzchni, wprasowany w strukturę skały. Pozycję w profilu oraz stan zachowania bursztynu można wiązać ze znalezionym powyżej meteorytem (L. Gazda i in. – Paleometeoryt Niedźwiada, w opracowaniu[3]). Diagenezę piaskowca należy wiązać z upadkiem meteorytu, a piaskowiec i zmieniony bursztyn traktować jako impaktyt. W referacie przedstawione będą wyniki badań fizyko-chemicznych i geochemicznych bursztynowego impaktytu oraz porównawczo bursztynu z leżących poniżej piaskowca, luźnych mułków i piasków glaukonitowych (fot.). Podjęte badania mogą być istotnym elementem w odtwarzaniu warunków sedymentacji i zachowania osadów bursztynonośnych eocenu Lubelszczyzny. | 
|
Więcej szczegółów o samym meteorycie w przygotowywanej prezentacji dra Lucjana Gazdy z Politechniki Lubelskiej Wstępne badania paleometeorytu Niedźwiada, w czerwcu 2014 roku na konferencji meteorytowej we Wrocławiu.
Zapowiadają się ciekawe badania i być może pierwszy polski paleometeoryt!?
Paleometeoryty
Pojęciem paleometeoryt ("stary meteoryt") określa się dwie grupy meteorytów: meteoryty reliktowe (ang. relict meteorites) i meteoryty kopalne (ang. fossil meteorites). Mówimy o "starych meteorytach" nie w sensie odnoszącym się do bezwzględnego wieku tych meteorytów, gdyż większość z nich uformowała się podczas powstawania Układu Słonecznego i mają one absolutny wiek około 4,6 miliarda lat[4]. Mówimy o ich wieku ziemskim (ang. terrestrial age), czyli czasie liczonym od ich spadku na powierzchnię Ziemi. Niektóre meteoryty spadły bardzo dawno na tereny, które pozwoliły zabezpieczyć je od niesprzyjających warunków atmosferycznych i zachować pierwotny skład mineralny, podczas gdy inne dosłownie skamieniały, a tym samym zachowały się po nich tylko "ślady" (Peucker-Ehrenbrink et al. 2001).
Większość meteorytów ulega dosyć szybko procesowi degradacji (wietrzenia) w utleniających warunkach panujących na powierzchni Ziemi. Jeśli spadek miał miejsce na teren pustyni – na zimną i lodową Antarktydę lub na gorące i suche pustynie Afryki, Australii lub Półwyspu Arabskiego – okazy mogą przetrwać kilkadziesiąt tysięcy lat. Najszybciej wietrzeją chondryty[5], większe szanse przetrwania mają uboższe w metaliczne żelazo achondryty. Najstarsze znalezione meteoryty z gorących pustyń to meteoryty księżycowe: Dhofar 025 i Dhofar 908 o wieku ziemskim, odpowiednio, 500 i 360 tysięcy lat oraz meteoryt marsjański Dhofar 019 mający 340 tysięcy lat[6], kilkanaście meteorytów z Antarktydy jest starszych, mają one ponad 480 tys. lat. Dwa najstarsze meteoryty z zimnej Antarktydy mają po około 2 miliony lat, są to: Allan Hills 88019 (chondryt typu H5) i Lewis Cliff 86360 (chondryt typu L4) (Lauretta et al. 2006).
Stopień zachowania meteorytów po spadku zależy od warunków panujących w rejonie gdzie spadły i od dalszej historii geologicznej terenu. Meteoryty z Antarktydy, wbrew pozorom, zachowały się w lepszym stanie niż okazy znajdowane na suchych, gorących pustyniach[7]. Wiele znalezisk na Antarktydzie ma wiek ziemski ponad 300 tysięcy lat, natomiast niewiele okazów znalezionych poza nią osiąga 40000 lat. Wiek meteorytów z Omanu, Zachodniej Australii czy Roosevelt County w USA nie przekracza 50 tys. lat (Lauretta et al. 2006). Jeśli w wyniku procesów geologicznych, meteoryt trafi do środowiska beztlenowego, tzn. zostanie pochłonięty przez osady (lub lód) i odcięty od zabójczego tlenu może przetrwać miliony lat w stanie niewiele zmienionym lub ulec metasomatozie. Granica pomiędzy silnie zwietrzałymi meteorytami, a paleometeorytami jest nieostra.
Meteoryty kopalne
Meteoryty kopalne to takie, które zostały zachowane w osadach geologicznych lub innych warstwach w których panujące warunki sprzyjają zachowaniu pierwotnego składu i struktury meteorytu. Ziemski wiek takich meteorytów liczony jest w dziesiątkach milionów lat, większość z nich to meteoryty żelazne. Najbardziej znanym meteorytem kopalnym jest meteoryt żelazny typu IIAB Lake Murray, którego wiek szacuje się na około 110-120 milionów lat.[6]
Meteoryty reliktowe
Mianem meteorytów reliktowych określa się bardzo zmienione obiekty pochodzenia meteorytowego znajdowane w pokładach skał. Są one zbudowane głównie z minerałów wtórnych, ale zachowała się struktura pierwotna meteorytu. Większość meteorytów reliktowych to meteoryty kamienne. Najbardziej znane i najstarsze to znaleziska ze Szwecji: Österplana[8] i Brunflo, których wiek szacuje się na około 460 milionów lat[9]. Są to pozostałości po meteorytach kamiennych, chondrytach zwyczajnych.[6]
Lokalizacja
(G) Górka Lubartowska
* W 2018 roku Google zmieniło zasady działania apletu, mapa może wyświetlać się niepoprawnie (pomaga Ctrl+F5); więcej → Szablon:GEMap-MyWiki
Galerie
XXVIII Spotkania badaczy bursztynu (Warszawa, 29 maja 2014 r.; fot. Jan Woreczko)
.jpg) Typowe bursztyny ze złoża Górka Lubartowska |
.jpg) Impaktyt bursztynowy (z lewej) i typowe bursztyny ze złoża Górka Lubartowska |
-1.jpg) Twardy piaskowiec glaukonitowo-kwarcowy (z warstwy górnej; stropowy) z osadzonym typowym bursztynem |
-2.jpg) Mniej twardy piaskowiec glaukonitowo-kwarcowy (z warstwy dolnej) z osadzonym typowym bursztynem |
.jpg) Mały fragment bursztynu wykazujący własności magnetyczne |
Bibliografia
- Brachaniec Tomasz, Broszkiewicz Adam, (2013), Kopalne meteoryty, Meteoryt, 1, 2013, s. 16–17.
- +Gazda Lucjan, Mendyk Ewaryst, Rawski Michał, Skrzypiec Krzysztof, (2014), Impaktyt bursztynowy z eocenu Górki Lubartowskiej, w: XXVIII Spotkania badaczy bursztynu. Nowości o bursztynie, broszura (streszczenia referatów), PAN Muzeum Ziemi w Warszawie, 2014.
- IMCA Insights – April 2009 About Old and Fossil Meteorites by Norbert Classen.
- Lauretta Dante S., McSween Harry Y., (2006), Meteorites and the Early Solar System II, University of Arizona Press, 2006, (s. 889-905: Jull T.A.J., Terrestrial Ages of Meteorites). ISBN 978-0-8165-2562-1. Plik aDs; plik PDFs.
- Peucker-Ehrenbrink Bernhard, Schmitz Birger, (2001), Accretion of Extraterrestrial Matter Throughout Earth’s History, Springer Science+Business Media New York 2001, (s. 241-266: Jull T.A.J., Terrestrial Ages of Meteorites; s. 319-331: Schmitz B., Tassinari M., Fossil Meteorites). ISBN 978-1-4613-4668-5. Plik doi.
- Simms Mike, (2014), Niezwykła historia najbardziej "zwyczajnych" meteorytów: chondryty L, Meteoryt, 1, 2014, s. 4–8.
Przypisy
Zobacz również
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) – meteoryty: Brunflo ● Lake Murray ● Österplana ● Relict OC
- Wikipedia – Górka Lubartowska ● Niedźwiada (gmina)
- Wikipedia – Bursztyn ● Glaukonit ● Eocen
- Polskie Towarzystwo Meteorytowe (PTMet) – VIII Konferencja Meteorytowa, Wrocław, 27-29 VI 2014
- woreczko.pl – Minerały w meteorytach • Meteorite minerals ● Wietrzenie meteorytów; skale stopnia zwietrzenia (weathering level, index, grade)
- Tuba Puław – O muzeach powstałych z pasji
