Miedziana Góra

(…) W Miedzianei gorze jescze jedna bywa osobliwość: trafia się w jei kopalniach kawałkami żelazo samorodne. Długo było wątpliwością uczonych, aby się w naturze znaidowało samorodne żelazo. Pallas pierwszy przy Krasnojarsku znalazł i wywiozł wielką 60 funtów^[2] ważącą bryłę takiego żelaza. Poźniei rozbior chemiczny tei bryły żelaza, przez Pallasa znalezionei, przekonał, że to jest kamień meteorologiczny do tych podobien, jakie za naszych czasow z powietrzokręgu spadły, i analizowane były. Odtond zwiększone uwagi odkrywają gdzieniegdzie podobne rodowite żelaza, i w innych Europy krajach.

Ma tę rzadką własność Miedziana gora. Wykopano z niei takiego samorodnego, ciągłego żelaza, około dwoch cetnarów^[3]. Z tei bryły dostała się część uczonemu Carossi^[4]: dotond w moim zbiorze naturalnym znaiduje się z teiże bryły kawałek. (…)

Dnia wczorayszego stanąłem w Samsonowie; ztamtąd zjechałem z bitego gościńca obracaiąc się do Miedzianey góry wsi, w której górach kopią. (…) Wieś ta, iak wszystkie inne poprzedzaiąca, należy do Xiążęcia Biskupa Krakowskiego. Składa ona się z 20 około chałup, i leży na końcu iedney góry w pułnoc Kielc, i na iedną tylko milę od nich. Większa część tamteyszych obywatelów są górnikami z urodzenia i professyi; ich przodkowie mieli się tu z Olkusza sprowadzić, ale że tu teraz nie maią co do roboty(*), przeto idą na zarobek do pobliższych rud żelaznych, gdzie zwyczayny górnik bierze złoty na dzień, zaś pomocnik, iako to korbą obracaiący, taczkami wożący i t.d. bierze 18. albo 20 gr. O ich sposobności nie mogę więcey powiedzieć, tylko com rzekł w powrzchności, w poprzedzaiącym liście o naszych górnikach.

__________

(*) Nie długo potym zaczęto tam kopać kosztem NAYIAŚNIEYSZEGO PANA, co trwa aż dotąd.

Z wielu okruchów i szlaków, które się znayduią na tey dosyć obszerney górze można wnosić, że tuteysze gór kopanie musiało być przedtym znaczne, i ilem mógł wnosić z gatunków, którem albo sam między tuteyszemi szlakami znalazł, albom ich za mało co od kobiet i dzieci, dostał; i musiało być bardzo zyskowne. O to są kruszce, i minerały, które ztąd wziołem z sobą.

(…)

w Zelazie.

1.) Sztuka iak się wydaie naturalnego żelaza. Ten minerał po wierzchu, podobny iest bardzo do żelaza, które długo pod ziemią leżało. Znaleziono go tu nie dawno kopiąc, i przedano skrycie iednemu Żydowi w Chęcinie, który go wziął za ołów. Bloch miał być wielki, i ważył około 2 centnarów; mnie zaś dano go tylko sztukę, która funta nie doważała. Ponieważ naturalne żelazo w ziemi wykopane, iest to wielka osobliwość, którey nie wszyscy Mineralogowie wierzyć będą, lubo ia w tym nie widzę niepodóbieństwa, przeto ia tego żelaza nie mam za produkt zwyczayney natury, ale go raczey mam za monstrum wulkaniczne; które to moie mniemanie bardzo potwierdza znayduiący się na nim w wielkiej obfitości Basaltes (Scherl.) Ale iak ten minerał według mnie z wolkanu pochodzący, dostał się w tę stronę, w którey nie masz żadnego wólkanów szladu, tego trudno poiąć, a z drugiey strony nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiey. (…)

…nie można go mieć za dzieło ręki ludzkiej – zapewne Carosi myli się w tej sprawie, bowiem bryła żelaza znaleziona w Miedzianej Górze to najprawdopodobniej nie twór naturalny, lecz wytop dymarki. Przed odkryciem złoża rud miedzi wydobywano w okolicach późniejszej Miedzianej Góry rudy żelaza i jest bardzo prawdopodobne, że na miejscu prowadzono ich przeróbkę. Stąd w tym miejscu mogły znajdować się dymarki. W 1977 r. jeden z autorów tej książki^[7] również znalazł fragment żelaza zanieczyszczonego węglem drzewnym na wschód od Góry Kaplicznej.