O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

(strona w budowie)

Meteoryty w prawie polskim

W Polsce tylko jedna z obowiązujących ustaw wymienia z nazwy meteoryty jako przedmiot jej regulacji (Ustawa o ochronie przyrody^[1]). Być może w aktach wykonawczych jest to precyzyjniej uregulowane?

Jakie były kilka lat temu na świecie regulacje prawne dotyczące meteorytów omawia w swym artykule „Prawo własności meteorytów” prawnik, członek Polskiego Towarzystwa Meteorytowego Andrzej Kotowiecki^[2]. Tam też autorzy próbowali znaleźć odpowiedź, jak jest to uregulowane w prawie polskim. W większość państw z mocy prawa staje się ono właścicielem spadłych/znalezionych meteorytów lub oddaje to prawo właścicielom ziemi na którą spadły albo zostały znalezione. Wiele państw rości sobie prawo pierwokupu oraz ściśle reguluje sprawę wywozu meteorytów za granicę. Również wiele precedensów w historii pozwoliło na wypracowanie procedur prawnych co do prawa własności meteorytów, tak spadków jak i znalezisk.

W Polsce jedynym powojennym przypadkiem dotyczącym losów spadłego meteorytu, jest przypadek Baszkówki. W 1994 roku w podwarszawskiej miejscowości Baszkówka spadł ponad 15 kilogramowy ładny orientowany chondryt zwyczajny. Świadek spadku zabrał meteoryt do domu i powiadomił o spadku prasę i Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Po blisko pół roku^[3] zjawili się u niego wysłannicy PIGu i zabrali meteoryt do instytuty. Znalazca wraz z innymi osobami otrzymał stosowne zadośćuczynienie i pisemne podziękowanie za właściwą postawę^[4]. Wynagrodzenie, jaki otrzymali za meteoryt było wówczas równowartością ceny samochodu. Oddanie meteorytu w ręce naukowców pozwoliło ocalić go od zniszczenia, wywozu za granicę oraz pozwoliło przeprowadzić wiele interesujących badań. Meteoryt Baszkówka znajduje się obecnie w zbiorach Instytutu.

Ignoranta iuris nocet

Nie poruszamy tu zagadnienia prawa własności meteorytów znalezionych^[5], które spadły dawno i są traktowane jako znaleziska. Przedmiotem zainteresowania są meteoryty, których spadek obserwowano, tzw. spadki.

Jedynym aktem prawnym wymieniającym meteoryt jest Ustawa o ochronie przyrody^[1], gdzie w artykule 121 jest zapis dotyczący ich wywozu za granicę^[6]:

Art. 121 (...) 2. Wywóz za granicę meteorytów i kopalnych szczątków roślin i zwierząt wymaga zezwolenia zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.

Można domniemywać, że intencją ustawodawcy było wymienienie meteorytów w kontekście ich wartości naukowej i/lub jako bogactwo przyrodnicze^[6]. Jeśli taka była intencja ustawodawcy to zapewne do meteorytów można również zastosować następny artykuł tej ustawy:

Art. 122 1. Kto dokona odkrycia kopalnych szczątków roślin lub zwierząt, jest obowiązany powiadomić o tym niezwłocznie wojewodę, a jeżeli nie jest to możliwe - właściwego wójta, burmistrza albo prezydenta miasta. 2. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta jest obowiązany przekazać niezwłocznie wojewodzie zawiadomienie, o którym mowa w ust. 1. 3. Jeżeli wojewoda ustali, że odkryte kopalne szczątki roślin lub zwierząt są cenne dla nauki, przekazuje je do muzeum lub placówki naukowej.

Więcej o meteorytach próżno szukać w polskich ustawach.

Nie ulega jednak wątpliwości, że meteoryty są cenne dla nauki (przedstawiają wartość naukową) i jako takie powinny być traktowane jak dobro narodowe – na co wskazują m.in. intencje ustawodawcy w art. 121 Ustawy o ochronie przyrody. Znalazca spadłego meteorytu winien zatem powiadomić o znalezisku właściwe organy państwa i dochować należytej staranności w zabezpieczeniu okazów (ignoranta legis non excusat). O dalszym losie meteorytu, jako przedmiocie znalezionym, który nie miał wcześniej właściciela i ma wartość naukową mówią przepisy Kodeksu cywilnego (Kc)^[7].

Skarb Państwa nabywa własność rzeczy znalezionych w dwojaki sposób: jeżeli są to przedmioty cenne (wymienione w art. 187 zd. 1 Kc)

Art. 187 Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną, które nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu dwóch lat od ich znalezienia, stają się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy stają się po upływie tych samych terminów własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swoim obowiązkom; jeżeli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów.

albo z mocy ustawy, gdy jest to tzw. skarb (art. 189 Kc)

Art. 189 Jeżeli rzecz mająca znaczniejszą wartość materialną albo wartość naukową lub artystyczną została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu. Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie.

Ignoranta legis non excusat

Na znalazcy spoczywają powinności wynikające z art. 184 Kc

Art. 184 § 1. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu, inne zaś rzeczy znalezione - tylko na żądanie tego organu.

Reasumując: meteoryt w momencie spadku nie miał właściciela i nie był porzucony. Zatem spadły meteoryt podlega prawu rzeczowemu jako rzecz niczyja i zgodnie z art. 189 Kodeksu cywilnego, jeżeli jest rzeczą mającą wartość naukową, a niewątpliwie meteoryty takim są oraz został znaleziony w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu. Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa, a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie. Organem właściwym w tym przypadku jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska.

Również z uwagi na art. 184 Kc oraz w myśl zasady ignoranta legis non excusat znalazca musi się liczyć z prawnymi konsekwencjami zaniechania oraz kierując się chęcią zysku, zniszczenia meteorytu!

Przypisy

1. ^ ^{a b} ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
2. ^ Andrzej Kotowiecki, Monika Skórka, Prawo własności meteorytów.
3. ^ blisko pół roku potrzebowali urzędnicy PIGu na załatwienie „delegacji” do oddalonej o ok. 23 km od centrum Warszawy Baszkówki!
4. ^ do czasu przyjazdu urzędników z PIGu właściciel meteorytu otrzymywał wielokrotnie bardzo atrakcyjne oferty kupna. Dealerzy z zagranicy oferowali za meteoryt nawet kilkadziesiąt tysięcy dolarów
5. ^ w tym również kwestii legalności poszukiwań w Polsce z wykrywaczem metalu
6. ^ ^{a b} patrz: komentarz do art.121 i 122 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.09.151.1220), [w:] Gruszecki Krzysztof, Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz. ABC, 2010, wyd. II. Stan prawny: 2009.10.01
7. ^ ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY

Linki zewnętrzne

• USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. KODEKS CYWILNY (Dz.U. z dnia 18 maja 1964 r.) -

• USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z dnia 30 kwietnia 2004 r.); Dz.U.2009.151.1220 (tekst jednolity) - System Informacji Prawnej Lex