Szablon:BudapestNHM

Masa główna meteorytu Lenarto (źródło: Papp 2015)

Krótka historia kolekcji meteorytów w Węgierskim Muzeum Historii Naturalnej

Główna masa (76,5 kg) meteorytu żelaznego „Lenarto” (Lénártó, obecnie Lenartov, Słowacja), ofiarowanego przez Józsefa Kapiego, miejscowego właściciela ziemskiego, do Muzeum Narodowego w 1815 roku, była pierwszym okazem w kolekcji. W 1838 roku muzeum otrzymało meteoryt kamienny „Gross-Divina” (Nagydévény, obecnie Divina, Słowacja) dzięki uprzejmości Ludoviki Lasanszky, wdowy po miejscowym właścicielu ziemskim, hrabim László Csáky. Później do kolekcji trafiło wiele innych okazów meteorytów z węgierskich spadków, dzięki hojności indywidualnych darczyńców. Materiały zostały ofiarowane w 1853 roku przez Vilmosa Knöpflera, lekarza z Marosvásárhely (obecnie Târgu Mureş, Rumunia) z „Mezö-Madaras” (Mezőmadaras, obecnie Mădăraş, Rumunia); w 1858 roku przez prof. Józsefa Töröka z Collegium Debrecen z „Kaba”; w 1866 roku przez Jenő Őriego, wicekróla powiatu Ung, z „Knyahinya” (Csillagfalva, obecnie Knyahynya w Ukrainie); w 1895 roku przez Lajosa Kürthy’ego, wicekróla powiatu Zólyom, z „Nagy-Borové” (Nagyborove, obecnie Veľké Borové, Słowacja); w 1900 roku przez hrabiego Józsefa Mailátha, miejscowego właściciela ziemskiego, z meteorytu „Ofehértó” (Ófehértó).

Instytucje państwowe i inne także przyczyniły się do wzbogacenia kolekcji. W 1866 roku Rada Liniowa zakupiła kamień ważący 73 funty (41,3 kg) z deszczu meteorytów „Knyahinya”; w 1868 roku Węgierska Akademia Nauk podarowała siedem okazów z zagranicznych spadków, uzyskanych w zamian za próbki zebrane przez komisję Akademii na miejscu spadku meteorytu „Knyahinya”.

W 1876 roku w kolekcji znajdowało się 67 okazów meteorytów. Kolejny szybki rozwój kolekcji był przede wszystkim zasługą niezrównanego patrona muzeum, Andora Semseya (1833–1923). Okazał on preferencje finansowe wobec kolekcji meteorytów, zwiększając jej zasoby o kilka tysięcy sztuk. Wśród nich znalazło się 456 okazów z kolekcji holenderskiego profesora Eduarda Hendrika von Baumhauera (1820–1885) oraz 214 okazów z kolekcji barona von Brauna, austriackiego radcy stanu. To Semsey opracował pierwszy drukowany katalog kolekcji (1886) i opublikował krótką recenzję kolekcji w czasopiśmie Magyar Salon (1888). Pod koniec ery Semseya i Krennera (1919) kolekcja meteorytów liczyła 1182 okazy. Najlepsze okazy były eksponowane w czterech gablotach wystawowych.

Kolekcja rozwijała się umiarkowanie w następnych dekadach, a w 1951 roku, kiedy László Tokody (korzystając z katalogu rękopiśmiennego sporządzonego przez Márię Vendl w 1928 roku) opublikował swoją książkę o kolekcjach meteorytów na Węgrzech (Meteorite collections in Hungary), liczyła 1295 okazów z 484 spadków. Duże okazy zajmowały prominentne miejsce w nowej wystawie otwartej w 1952 roku.

Pożar muzeum w 1956 roku miał niszczący wpływ na kolekcję meteorytów – ponad połowa okazów została zniszczona. Ocalałe okazy zostały oczyszczone, uwolnione od rdzy, zakonserwowane, zidentyfikowane i ponownie skatalogowane przez László Tokody’ego i Márię Rapszky-Hanák w latach 1959–1962. Niewielki wzrost kolekcji po 1956 roku wynikał z kilku krajowych (Węgierska Służba Geologiczna) i zagranicznych (H. H. Nininger) darów oraz okazjonalnych wymian. Nowy drukowany katalog kolekcji, opublikowany w języku angielskim przez Csabę Ravasza w pierwszym tomie Fragmenta Mineralogica et Petrographica (1969), zawierał informacje nie tylko o samych okazach (numery inwentarzowe, opisy, waga, rozmiar), ale także o spadkach. Ten elektroniczny katalog jest poprawioną i zaktualizowaną, dwujęzyczną (węgiersko-angielską) wersją tego ostatniego katalogu.

Brief history of the meteorite collection in the Hungarian Natural History Museum

The main mass (76,5 kg) of the 108,5-kg “Lenarto” iron meteorite fall (Lénártó, now Lenartov, Slovakia), donated by József Kapy, local landlord to the National Museum in 1815, was the first specimen in the collection. In 1838 the museum received the “Gross-Divina” (Nagydivény, now Divina, Slovakia) stone due to the benevolence of Ludovika Lasanszky, widow of the local landholder, Count László Csáky. Later on a number of meteorite specimens from Hungarian falls arrived to the collection thanks to the generosity of individual donors as well. Materials were donated in 1853 by Vilmos Knöpfler, physician at Marosvásárhely (now Târgu Mureş, Romania) from the “Mezö-Madaras” (Mezőmadaras, now Mădăraş, Romania); in 1858 by Prof. József Török of the Debrecen College from the “Kaba”; in 1866 by Jenő Őri, Deputy Lord Lieutenant of Ung County from the “Knyahinya” (Csillagfalva, now Knyahynya in the Ukraine); in 1895 by Lajos Kürthy, Lord Lieutenant of Zólyom County from the “Nagy-Borové” (Nagyborove, now Veľké Borové, Szlovákia); in 1900 by Count József Mailáth, local landlord from the “Ofehértó” (Ófehértó) fall.

State and other institutions also contributed to the enrichment of the collection. In 1866 the Locotenential Council purchased a 73-pound (41.3 kg) stone from the “Knyahinya” meteorite shower; in 1868 the Hungarian Academy of Sciences gave seven specimens from foreign falls, obtained in exchange for specimens collected by the commission of the Academy on the site of the “Knyahinya” fall.

67 meteorite specimens were held in the collection in 1876. Subsequent rapid development of the collection was first of all due to the financial aid of the unsurpassable patron of the museum, Andor Semsey (1833–1923). He showed a preference to the financial assistance of the meteorite collection, and increased its holdings altogether with some thousand pieces. Among them 456 specimens from the collection of the Dutch professor Eduard Hendrik von Baumhauer (1820–1885) and 214 specimens from the collection of Baron von Braun, Austrian state councillor. It was Semsey who compiled the first printed catalogue of the collection (1886, title page, first page), and he published a brief review of the collection in the journal Magyar Salon (1888). By the end of the Semsey and Krenner era (1919) the meteorite collection amounted to 1182 specimens. The best specimens were exhibited in four display cabinets.

The collection moderately increased in the next decades, and in 1951, when László Tokody (using the manuscript catalogue taken by Mária Vendl in 1928) published his book on Meteorite collections in Hungary, amounted to 1295 specimens from 484 falls. Click here for the topographical part of the catalogue. Large specimens occupied a prominent place in the new exhibition opened in 1952.

The conflagration of the museum in 1956 had a devastating effect on the meteorite collection, more than half of the specimens were destroyed. Rescued specimens were cleaned, freed from rust, conserved, determined and recatalogued by László Tokody and Mária Rapszky-Hanák between 1959–62. A minor increase of the collection after 1956 was due to a few domestic (Hungarian Geological Survey) and foreign (H. H. Nininger) donations, and occasional exchange. The new printed catalogue of the collection, was published in English by Csaba Ravasz in the first (1969) volume of Fragmenta Mineralogica et Petrographica. This catalogue gave information not only about the specimens themselves (inventory numbers, description, weight, size) but about the falls as well. This electronic catalogue is an amended and updated, bilingual (Hungarian and English) version of this latter catalogue.