Pułtusk/Wawrzecki Ignacy

* (Kilka słów o meteorze.) Otrzymaliśmy od p. J. Wawrzeckiego następujący artykuł: „Jakkolwiek uwaga publiczna w chwili obecnej jest zwróconą na kwestje różne od tej, jaką chcę poruszyć i która to kwestja dziś wydać się może przestarzałą, sądzę jednak że przynajmniej dla ludzi poświęcających się nauce, nie będzie ona obojętna. W roku 1868 dnia 30-go stycznia o godzinie 7-ej, w okolicach Pułtuska spadł meteor a raczej gromada aerolitów; zjawisko to w swoim czasie ogólne wzbudziło zajęcie, o ile jednak jakość aerolitu mogła być gruntownie zbadaną, o tyle śmiem twierdzić, nie zwrócono uwagi na okoliczności towarzyszące upadkowi meteoru. Najpierwszym objawem spadających ciał był olśniewający blask, który i w Warszawie widziano; mieszkańcy Pułtuska w ciągu mniej więcej 20 sekund po błysku, słyszeli huk podobny do dwóch prawie jednoczesnych wystrzałów działowych; w tej samej chwili rozległ się szum spadających meteorów i trzaskanie trwające mniej więcej 100 sekund, podobne zupełnie do sypanych kamieni, stopniowej wielkości, w próżną szufladę. Największe upadały najpierw, mniejsze co raz później. Trzy milowa przestrzeń którą Narew przecina, rozmaite przedstawiała powierzchnie: znajdowały się tam warstwy śniegu, rola uprawna lekkim mrozem obsuszona, w innem miejscu równiny łąk i lód na Narwi. Ta wzmianka o miejscowości jest nader ważną jak się z dalszego ciągu pokaże. Mieszkając podówczas w Pułtusku, zdjęty ciekawością udałem się na miejsca gdzie spadły aerolity i oto co mi własne spostrzeżenia i opowiadania innych udzieliły. 1) Kamienie te spadły w pewnym porządku: najmniejsze przed wsią Wielgolas, powiększając się stopniowo do wsi Sile i Rzewni, za którą upadły największe, zajmując przestrzeń około 3 mil długości a ¼ mili szerokości. 2) Gdziekolwiek padły na śnieg, czy na lód, na rolę, czy na trawę, wszędzie zatrzymały się na powierzchni, nie miażdżąc lodu, nie zapadając się w śnieg ani nawet gniotąc trawy pod sobą,—a były tam kamienie od ⅛ łuta do kilkudziesięciu funtów ważące. 3) Żaden z tych kamieni nie spalił trawy, ani stopił śniegu lub lodu na który upadł. Sądzę, że dwie ostatnie okoliczności są nader ważne; słyszeliśmy dotąd że aerolity zagłębiają się w ziemię dość znacznie, i że spadają rozpalone; w tym zaś wypadku było zupełnie inaczej; że zaś tak było, obserwowałem sam i każdy znajdujący takowe to samo mi opowiadał. Fakt ten daje mi prawo twierdzić, że aerolity zapalające się w najwyższych warstwach atmosfery, dobiegają powierzchni ziemi zupełnie już oziębione, co przypisać należy nadzwyczaj nizkiej temperatury obszarów międzyplanetarnych, tak nizkiej że ciało pochodzące ztamtąd, lubo przez uderzenie na atmosferę chwilowo rozpala się na swej powierzchni, przecież natychmiast się oziębia nie doszedłszy nawet do ziemi. Dalej kamienie znalezione, upadły nadzwyczaj lekko, to upoważnia mnie do twierdzenia że pod upadającym aerolitem, a nawet prawie do koła niego, w skutek ogromnej szybkości spadku, tworzy się ztłoczony kłęb powietrza jak np. w krzesiwku pneumatycznem, i ten to kłęb powietrza nie pozwala na uderzenie gwałtowne. Nie odznaczono również huku upadających na atmosferę i strzałów każdego z osobna upadającego na ziemię aerolitu, co ma związek z ich lekkim położeniem na powierzchni ziemi. Zresztą zdania moje, choć innem jeszcze mógłbym poprzeć objaśnieniem, oddaje pod sąd ludzi fachowych, zwracając ich uwagę na to, że okoliczności o których wspomniałem zbyt są ważne aby się nad niemi zastanawiać i dostatecznie objaśnić.” Obok tego p. Wawrzecki nadesłał nam 1,640 sztuk odłamków meteora, zebranych przez niego na przestrzeni 3 milowej i stanowiących najkompletniejszy zbiór tych odłamów, który był już wystawiany na widok publiczny, pomiędzy innemi w Wrocławiu^[2] i w Krakowie^[3], a który można oglądać w naszej redakcji co niedziela i święto od godziny 10-ej do 12-ej zrana, w przeciągu niedługiego czasu.

źródło: Dziennik Warszawski (1870)

– Piszą z Krakowa: Rzadki co do ilości zbiór aerolitów, jakiego żaden gabinet nie posiada, znajduje się obecnie w Krakowie i wystawiony jest dla publiczności. Pan Ignacy Wawrzecki z Pułtuska zebrał bowiem 1,700 okazów różnéj wielkości, kształtu i odmian aerolitu spadłego w owéj okolicy dnia 30-go stycznia 1868 roku. Pan Wawrzecki zajął się zbieraniem odłamków aerolitu i nagromadził ogromną ilość takowych, począwszy od małych aż do kilkofuntowych. Rozłożone są one systematycznie pod względem wielkości i formy przełamu. Pan Wawrzecki oznaczył ich miejscowość, co wielkie rzuca światło na przebieg kamienistego fenomenu. Największe kawały pochodzą z Rzewnia, Boruty, Sielc; daléj idą zebrane w Rozdziałach, Rowie, najmniejsze znów w Gostkowie, Ciołkowie i Obrytach; najmniejsze pochodzą z Wielkolasu.

źródło: Gazeta Warszawska (1870)

— Zbiór meteorytów. Czytelnicy przypomną sobie zjawisko nadzwyczajne, gdy w d. 30 stycznia 1868 pod Pułtuskiem w królestwie polskiem liczne spadły meteoryty. Wszystkie akademje i różne towarzystwa naukowe wysyłały wówczas swych ajentów do Pułtuska, aby na miejscu zjawiska tego zbierać okazy ciał spadłych z powietrza i niemi zaopatrzyć swe muzea. Ciekawy, i liczny bo 1700 okazów liczący zbiór owych meteorytów zebrał p. Ignacy Wawrzecki, i okazuje takowy obecnie we Lwowie w domu p. Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego. —

źródło: Gwiazdka Cieszyńska (1870)

(…) Oprócz tych zjawisk, nastręczających meteorologom przedmiot spostrzeżeń, mamy tu jeszcze otwartą od kilku dni wystawę aerolitów, spadłych pod Pułtuskiem, które przywiózł p. Wawrzecki i wystawił na widok publiczny w muzeum przyrodniczém hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego [tj. we Lwowie]^[4]. Zbiór ten zawiera 1700 sztuk aerolitów.

źródło: KŁOSY (1870)

(…) Auf kurze Zeit zeigte Herr Ign. Wawrzecki im mineral. Museum e. Samml. von 1600 Meteorsteinstücken, bis 7 Pfd. schwer, von dem 1868 i. Polen gefall. Steinregen (f. Bd. VII. S. 469)^[5].(…)

źródło: Rübezahl (1870)