Stannern/Okazy

(…)

Porównanie niektórych danych o meteorytach ze Stonařova

Ponieważ trudno sobie na podstawie wcześniejszych danych wyrobić obraz tego, co właściwie zostało oficjalnie pozyskane w latach 1808 i 1809 w Stonařovie, a także dlatego, że dane od roku 1808 różnią się (przede wszystkim masą), spróbuję wszystko podsumować bardziej szczegółowo i chronologicznie. Jedną wiedeńską funt (Pf.) liczę jako 0,56 kg, jeden lot jako 17,5 g. Różni się również często lokalizacja znalezisk podawana przez Schreibersa w pracach z lat 1808 i 1809 od sytuacji na planie sytuacyjnym, który w czasie badań nie był jeszcze dostępny (Schreibers 1820). Uzupełnieniem są także niektóre spisy z końca XIX wieku, ilustrujące stan zbioru wiedeńskiego oraz różnice w masie największego okazu.

Anonymus 1808b (4.06.1808)

Całkowita masa zgromadzonych meteorytów wynosi 25 funtów (= 14 kg).

- - s. (1808) (wydano 21.06.1808)

Pozyskano 61 meteorytów o masie 26 funtów + niesprecyzowana ilość lotów (= 14,5 kg + ?). Z tego 16 kompletnych okazów. Największy 3 funty i 21 lotów (= 2,04 kg), najmniejszy 3 loty (= 52,5 g).

Uwaga: informacja o jeszcze większym kawałku, który przed rozbiciem mógł ważyć 6 funtów.

Schreibers 1808 (napisane przed 18.06.1808)

Pozyskano 61 meteorytów i odłamków o masie prawie 27 funtów (= 15,1 kg). Z tego 21–22 okazów kompletnych. Najcięższy 3 funty i 21 lotów (= 2,04 kg).

Schreibers 1809a (napisane około końca 1808 r.)

Pozyskano 61 sztuk – całych i odłamków – o łącznej masie 26 funtów (= 14,5 kg). Ich liczba została zwiększona przez rozbicie kilku większych fragmentów. Do zbiorów włączono 23 sztuki o masie 12 funtów (= 6,72 kg), w tym 8 okazów kompletnych. Najcięższy 3 funty i 21 lotów (= 2,04 kg), znaleziony „przy leśnym stawie brtnickim między Stonařovem a Sokolíčkiem” 28.05.1808. 1 funt (0,56 kg) zużyto na eksperymenty.

Schreibers 1809b (napisane 15.04.1809)

Liczba sztuk nie podana. Masa pozyskanych meteorytów wzrosła o 20 funtów (= 11,2 kg) w wyniku dochodzenia Urzędu Krajowego w Igławie (= do ok. 25,7 kg). Wśród nich dotąd największy o masie 11 funtów i 10 lotów (= 6335 g) oraz najmniejszy okaz kompletny 58 granów (= 4,2 g).

Uwaga: pierwsza wzmianka o głównym znalezionym meteorycie całego spadku, bez podania miejsca i znalazcy.

Schreibers 1819 (napisane we wrześniu 1819)

Bezpośrednio w Stonařovie w maju 1808 oraz podczas późniejszych poszukiwań przez Urząd Krajowy w Igławie zgromadzono zestaw 93 sztuk o masie 46 funtów (= 25,7 kg). Do cesarskiego gabinetu włączono 22 sztuki (11 okazów kompletnych i 11 większych fragmentów + drobne odłamki). Największy okaz kompletny: 11 funtów i 10 lotów (= 6335 g). Najmniejszy okaz kompletny: 58 granów (= 4,2 g).

Schreibers 1820 (przedmowa lipiec 1820)

W treści książki:

W trakcie pracy komisji (1808) pozyskano 61 sztuk o masie 27 funtów (= 15,1 kg), przeważnie fragmentów. Dodatkowo przesyłkami od Urzędu Krajowego w Igławie i innymi drogami zgromadzono zestaw 93 sztuk o łącznej masie 46 funtów (= 25,7 kg). Do cesarskiego gabinetu wybrano 22 sztuki (11 okazów kompletnych i 11 fragmentów + więcej drobnych odłamków) o łącznej masie 25 funtów (= 14 kg). Największy okaz kompletny: 11 funtów i 10 lotów według wiedeńskiej wagi handlowej (= 6335 g). Znalazła go K. Pauserová z Cerekvičky 3000 sążni (ok. 5 km) na północ-północny wschód od kościoła w Stonařovie pod koniec lipca 1808 r. Drugi największy okaz kompletny: 3 funty i 18 lotów (= 1,99 kg) znalazła 29.05.1808 Anna Volkmerová około 1000 m na wschód od kościoła w Stonařovie (to pierwotnie największy okaz kompletny, którego masa wcześniej była podawana jako 3 funty 21 lotów). Największy fragment: 2 funty 12 lotów (= 1,33 kg) znalazł 22.05.1808 „Oberjäger” Wondraschek między Stonařovem a Stajištěm, około 2,2 km na zachód od kościoła w Stonařovie. Pochodził z kawałka, który przed rozbiciem miał masę 4 funtów (= 2,2 kg).

Na załączonym planie:

Zaznaczono znalezisko 66 kamieni o masie 93 (?) funtów + 2 funty dodatkowo przy najcięższym kawałku (= ok. 53 kg?). Sytuacja według planu (Tab. X) z wiosny 1809: ostatnie zarejestrowane znalezisko lipiec 1808 = największy okaz kompletny 9 funtów 24 loty – powinno być poprawnie (patrz wyżej) 11 funtów 10 lotów (= 6,33 kg).

Uwaga: w spisie znalezisk przy planie topograficznym są różne nieścisłości, ponieważ został on sporządzony kilka miesięcy po wydarzeniu i według Schreibersa niektóre dane były uzupełniane z pamięci. Znajdujemy również duże rozbieżności w wagach i liczbach między tekstem a planem.

Partsch 1843 (przedmowa z 23.02.1843)

W Cesarskim Gabinecie we Wiedniu zdeponowano: łącznie 34 sztuki, z tego 21 okazów kompletnych i 13 fragmentów o łącznej masie 27 funtów i 22 lotów (= 15,5 kg) + dodatkowo 8 małych odłamków jako materiał do badań.

Największy okaz kompletny 11 funtów i 10¾ lotu (= 6,36 kg), znaleziony przez aptekarza Hellera z Igławy w osuszonym stawie – od niego trafił do prof. Mikana z Pragi – od niego zakupiony w roku 1809 dla Cesarskiego Gabinetu. Jego wartość według Partscha (1843) oszacowano na 500 złotych waluty konwencyjnej. Drugi największy okaz kompletny: 3 funty i 21 lotów (= 2,04 kg). Oszacowana wartość (Partsch 1843) 214 złotych k.m. Najmniejszy okaz kompletny: 7/32 lotu (= 3,8 g). Najcięższy fragment: 13 7/16 lotu (= 246 g).

Tschermak 1872b (stan na 1.10.1872)

W Muzeum Mineralogicznym w Wiedniu: łącznie 13 738 g eukrytu Stannern. Główny egzemplarz: 6348 g.

Brezina 1885 (stan na 1.05.1885)

W Cesarskim Gabinecie we Wiedniu: 15 588 g. Główny egzemplarz: 6365 g.

Uwaga: ważenie Tschermaka według Breziny było niedokładne, stąd różnica w masie największego okazu oraz wzrost całkowitej masy, mimo że G. Tschermak w roku 1873 jeden okaz, 184 g, ze zbioru usunął.

Wülfing 1897

Z szacowanej liczby 200–300 sztuk meteorytów zebrano (według Schreibersa 1820) 66 kamieni o łącznej masie 93 funtów (52 kg). Z tego potwierdzone w różnych zbiorach: 38,4 kg.

Zagadka pochodzenia najcięższego meteorytu ze Stonařova

Jak pisze P. Partsch, kustosz wiedeńskiego Cesarskiego Gabinetu Minerałów, w roku 1808 (?) został spuszczony staw stonařovski i aptekarz Heller z Igławy znalazł tam najcięższy znany kamień z całego upadku. Poprzez zakup od niego meteoryt trafił do prof. Mikana z Pragi (czy był to ojciec J. G. Mikan, czy syn J. Ch. Mikan? – obaj byli wówczas profesorami w Pradze), a od niego został w 1809 roku zakupiony do Cesarskiego Gabinetu Minerałów w Wiedniu. Partsch nie pisze, za jaką cenę, ale jego wartość oszacował na 500 florenów waluty konwencyjnej, czyli ponad dwukrotność oszacowanej wartości wszystkich meteorytów stonařovskich w zbiorze (Partsch 1843). U Schreibersa (Schreibers 1820) nie znajdziemy tej historii z prof. Mikanem i aptekarzem Hellerem i wygląda to na dziwną dezinformację dotyczącą jednego i tego samego kamienia – przemawia za tym niemal identyczna masa u Schreibersa (6,33 kg) i u Partscha (6,36 kg). Partsch musiał więc posiadać jakieś nowe informacje, choć rzeczony egzemplarz znajdował się w zbiorze już od roku 1809 (rys. 8).

Według bezspornego autorytetu, K. Schreibersa, najcięższym kamieniem (6335 g) jest ten, który znalazła Kateřina Pauserová na południe od Cerekvičky w lipcu 1808 roku, a staw stonařovski (ten bardziej na południe) jest wspomniany przez Schreibersa w tym sensie, że tam z sykiem na oczach Antona Kuderny spadł meteoryt (--s. 1808; Schreibers 1808). Później doprecyzowuje, że według danych świadków w to miejsce spadły dwa kamienie, które jednak nie zostały odnalezione. W wspomnianym planie podano jednak zarówno masy, jak i znalazców obu: w przypadku większego, trzyfuntowego (1,7 kg) – Anton Kuderna, w przypadku mniejszego (1,38 kg) – Johann Kraus (Schreibers 1820). Kamienie te mogły zostać znalezione dopiero po spuszczeniu stawu.

Prawdą jest, że Schreibers ogłasza pozyskanie tego meteorytu (6335 g) do zbioru 15.04.1809, ale bez podania miejsca znalezienia i znalazcy (Schreibers 1809a), i dopiero w publikacji z roku 1820 podaje jako znalazczynię K. Pauserovą i jej męża, robotników dniówkowych z Cerekvičky, którzy znaleźli kamień podczas żniw pod koniec lipca 1808 roku na polu Antona Achatziego, na południe od Cerekvičky, około 5100 metrów na północ-północny wschód od kościoła w Stonařovie. Na planie sytuacyjnym miejsce znaleziska jest zaznaczone mniej więcej w pierwszej trzeciej drogi z Rosic do Beranovca, po lewej stronie, między lasem a drogą (Schreibers 1820). Są to bardzo konkretne informacje i K. Schreibers, który wówczas jeszcze żył (na emeryturze od 1851 roku) i był nawet nadal dyrektorem gabinetu, z pewnością widział pracę Partscha, musiał mieć powód, by zaakceptować tak istotne, a zarazem diametralnie różne dane. Tak czy inaczej, dziś ten główny egzemplarz meteorytu stonařovskiego w Naturhistorisches Museum Wien już nie istnieje w całości, lecz został rozcięty na co najmniej trzy części, jak zostanie dalej opisane.

(…)