(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)
Kategoria:Meteoryty imperium węgierskiego
Z Wiki.Meteoritica.pl
(→Bibliografia) |
(→XXXIII. Magyar Birodalom meteoritjei) |
||
| Linia 21: | Linia 21: | ||
Pierwszym z nich jest '''''nagy-divinai'''''<ref>meteoryt oznaczony na [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp_start.html mapie] jako: [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp/gross-divina.html Gross-Divina]</ref>, który spadł 2. lipca 1837 roku o godzinie 11.30 w komitacie trenczyńskim między pasmami górskimi: Divina i Budatin. Upadek miał miejsce przy nieco zachmurzonym niebie, towarzyszył mu odgłos podobny do grzmotu pioruna, a świadkami wszystkiego byli liczni chłopi pracujący na pobliskim polu.<span class="sparse"> Jan Lottner</span>, diviński duchowny, który prawdopodobnie także obserwował wydarzenie, natychmiast pośpieszył na miejsce upadku, skąd zabrał, jeszcze pół godziny po zajściu pozostający ciepłym, kamień, by podarować go ziemiance, wdowie,<span class="sparse"> hrabinie Ludowice Csákyné z domu Lasanszky</span>. Tylko jej patriotycznemu usposobieniu zawdzięczamy to, że ten jakże wartościowy skarb trafił do Muzeum Narodowego. O meteoryt bowiem zabiegało także muzeum wiedeńskie, lecz hrabina udostępniła mu kamień jedynie w celu obejrzenia i sporządzenia opisu. 17. lipca 1838 roku kamień stał się własnością Węgierskiego Muzeum Narodowego. Lottner zaś podarował muzeum wiedeńskiemu ważący 4 łuty [~70 g]<ref name="łut">1 łut ≈ 0,0175 kg</ref> fragment, który odkruszył się od kamienia w momencie spadku. | Pierwszym z nich jest '''''nagy-divinai'''''<ref>meteoryt oznaczony na [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp_start.html mapie] jako: [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp/gross-divina.html Gross-Divina]</ref>, który spadł 2. lipca 1837 roku o godzinie 11.30 w komitacie trenczyńskim między pasmami górskimi: Divina i Budatin. Upadek miał miejsce przy nieco zachmurzonym niebie, towarzyszył mu odgłos podobny do grzmotu pioruna, a świadkami wszystkiego byli liczni chłopi pracujący na pobliskim polu.<span class="sparse"> Jan Lottner</span>, diviński duchowny, który prawdopodobnie także obserwował wydarzenie, natychmiast pośpieszył na miejsce upadku, skąd zabrał, jeszcze pół godziny po zajściu pozostający ciepłym, kamień, by podarować go ziemiance, wdowie,<span class="sparse"> hrabinie Ludowice Csákyné z domu Lasanszky</span>. Tylko jej patriotycznemu usposobieniu zawdzięczamy to, że ten jakże wartościowy skarb trafił do Muzeum Narodowego. O meteoryt bowiem zabiegało także muzeum wiedeńskie, lecz hrabina udostępniła mu kamień jedynie w celu obejrzenia i sporządzenia opisu. 17. lipca 1838 roku kamień stał się własnością Węgierskiego Muzeum Narodowego. Lottner zaś podarował muzeum wiedeńskiemu ważący 4 łuty [~70 g]<ref name="łut">1 łut ≈ 0,0175 kg</ref> fragment, który odkruszył się od kamienia w momencie spadku. | ||
| - | W 1844 roku<span class="sparse"> Józef Sadler </span>mając na uwadze doskonały stan kamienia, jego wielkość i charakterystyczne właściwości nazwał go królem wszystkich europejskich meteorytów*. W istocie wówczas nim był. | + | W 1844 roku<span class="sparse"> Józef Sadler</span><ref name="Sadler">Sadler (1842)</ref> mając na uwadze doskonały stan kamienia, jego wielkość i charakterystyczne właściwości nazwał go królem wszystkich europejskich meteorytów*. W istocie wówczas nim był. |
Ze względu na swój kształt meteoryt nagy-divinai podobny jest do huby drzewnej; przez jego zaokrągloną powierzchnię biegnie bruzda dzieląca go na dwie równe części. We wspomnianej zaokrąglonej części można wyszczególnić wiele zagłębień na kształt muszli, fragment dolny zaś wolny jest od jakichkolwiek wyżłobień. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa; miejscami gładka, miejscami chropowata. Część właściwa jest koloru popielatoszarego, jaśniejszego lub ciemniejszego – w zależności od miejsca. Występują na niej także brązowe, rdzawe plamy i ciemnoszare drobne kropki w dużych ilościach. Widoczne są również plamy czystego żelaza i siarczanu żelaza. Waga meteorytu wynosi 19 funtów [~10,6 kg]<ref name="funt">1 funt ≈ 0,5 kg</ref>. | Ze względu na swój kształt meteoryt nagy-divinai podobny jest do huby drzewnej; przez jego zaokrągloną powierzchnię biegnie bruzda dzieląca go na dwie równe części. We wspomnianej zaokrąglonej części można wyszczególnić wiele zagłębień na kształt muszli, fragment dolny zaś wolny jest od jakichkolwiek wyżłobień. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa; miejscami gładka, miejscami chropowata. Część właściwa jest koloru popielatoszarego, jaśniejszego lub ciemniejszego – w zależności od miejsca. Występują na niej także brązowe, rdzawe plamy i ciemnoszare drobne kropki w dużych ilościach. Widoczne są również plamy czystego żelaza i siarczanu żelaza. Waga meteorytu wynosi 19 funtów [~10,6 kg]<ref name="funt">1 funt ≈ 0,5 kg</ref>. | ||
| Linia 30: | Linia 30: | ||
==== [Milena] ==== | ==== [Milena] ==== | ||
| - | Drugim meteorytem z drobinkami żelaza był '''''milénai''''', zwany niekiedy '''''milyánai'''''<ref>meteoryt oznaczony na [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp_start.html mapie] jako [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp/milena.html Milena]; obecnie to teren Chorwacji</ref>, który to 26. kwietnia 1842 roku około godziny 15. runął na pole w pewnej głębokiej dolinie, gdzie pracowało trzech chłopów i wbił się w ziemię na głębokość jednej stopy [ok. 30 cm]. Spadek miał miejsce w Chorwacji, w komitacie Varasd [chorw. Varaždinska županija] w gminie <span class="sparse">Punisinsko-Selo</span> w odległości około jednej mili [~7 km]<ref>chodzi o milę (''mérföld'', ''postamérföld'') używaną w Monarchii Austro-Węgierskiej; jej długość wynosiła 7585,9 metrów; Wikipedia (HU) - [http://hu.wikipedia.org/wiki/Mérföld Mérföld]</ref> na południe od miejscowości Milijana. Wspomniani chłopi w asyście licznie zebranych gapiów wykopali ważący 2 i <sup>1</sup>/<sub>8</sub> funta [1,2 kg] kamień, a następnie rozbili go na mniejsze kawałki. Około pół mili [~3,5 km] od tego miejsca spadł również inny meteoryt. Ten jednak rozkruszył się w czasie lotu, dlatego też <span class="sparse">dr Kocevár</span>, poborca cła <span class="sparse">Moschel</span> i rewizor dworski<span class="sparse"> Struppe</span>, którzy pospieszyli na miejsce spadku nie byli w stanie określić, jak duże były to okazy. Wkrótce ówczesny biskup zagrzebski, <span class="sparse">György Haulik</span> spośród tych fragmentów wysłał jedenaście łutów<ref name="łut"></ref> [190 g] muzeum wiedeńskiemu, sześć [105 g] zaś Węgierskiemu Muzeum Narodowemu. Na zlecenie Towarzystwa Nauk Przyrodniczych Królewskich Węgier<span class="sparse"> dr Károly Nendtvich </span> poddał meteoryt analizie, zaś wykładowca akademicki <span class="sparse"> József Sadler</span><ref | + | Drugim meteorytem z drobinkami żelaza był '''''milénai''''', zwany niekiedy '''''milyánai'''''<ref>meteoryt oznaczony na [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp_start.html mapie] jako [http://www.nhmus.hu/adatbazisok/meteorit/metkarp/milena.html Milena]; obecnie to teren Chorwacji</ref>, który to 26. kwietnia 1842 roku około godziny 15. runął na pole w pewnej głębokiej dolinie, gdzie pracowało trzech chłopów i wbił się w ziemię na głębokość jednej stopy [ok. 30 cm]. Spadek miał miejsce w Chorwacji, w komitacie Varasd [chorw. Varaždinska županija] w gminie <span class="sparse">Punisinsko-Selo</span> w odległości około jednej mili [~7 km]<ref>chodzi o milę (''mérföld'', ''postamérföld'') używaną w Monarchii Austro-Węgierskiej; jej długość wynosiła 7585,9 metrów; Wikipedia (HU) - [http://hu.wikipedia.org/wiki/Mérföld Mérföld]</ref> na południe od miejscowości Milijana. Wspomniani chłopi w asyście licznie zebranych gapiów wykopali ważący 2 i <sup>1</sup>/<sub>8</sub> funta [1,2 kg] kamień, a następnie rozbili go na mniejsze kawałki. Około pół mili [~3,5 km] od tego miejsca spadł również inny meteoryt. Ten jednak rozkruszył się w czasie lotu, dlatego też <span class="sparse">dr Kocevár</span>, poborca cła <span class="sparse">Moschel</span> i rewizor dworski<span class="sparse"> Struppe</span>, którzy pospieszyli na miejsce spadku nie byli w stanie określić, jak duże były to okazy. Wkrótce ówczesny biskup zagrzebski, <span class="sparse">György Haulik</span> spośród tych fragmentów wysłał jedenaście łutów<ref name="łut"></ref> [190 g] muzeum wiedeńskiemu, sześć [105 g] zaś Węgierskiemu Muzeum Narodowemu. Na zlecenie Towarzystwa Nauk Przyrodniczych Królewskich Węgier<span class="sparse"> dr Károly Nendtvich </span> poddał meteoryt analizie, zaś wykładowca akademicki <span class="sparse"> József Sadler</span><ref name="Sadler"></ref> w pierwszym tomie rocznika wydawanego przez owe towarzystwo szczegółowo opisał zarówno okoliczności spadku, jaki i właściwości meteorytu, a także wyniki przeprowadzonej analizy.* |
Część właściwa meteorytu jest jasno-brązowoszara z brązowymi, rdzawymi plamami, na tle których wyróżniają się z kolei ciemniejsze, owalne fragmenty. Kamień pokryty jest licznymi drobinkami czystego żelaza i pirotynu. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa, miejscami delikatnie błyszcząca. Jest to jeden z najpospolitszych meteorytów zawierających drobinki żelaza. | Część właściwa meteorytu jest jasno-brązowoszara z brązowymi, rdzawymi plamami, na tle których wyróżniają się z kolei ciemniejsze, owalne fragmenty. Kamień pokryty jest licznymi drobinkami czystego żelaza i pirotynu. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa, miejscami delikatnie błyszcząca. Jest to jeden z najpospolitszych meteorytów zawierających drobinki żelaza. | ||
Wersja z 15:35, 15 lis 2011
.jpg)
- Tłumaczenie książki o meteorytach węgierskich
- Török József, (1882), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész).[1] Természettudományi Közlöny, XIV, 1882, s. 497–514.
Pisząc o Węgrzech autor ma na myśli nie dzisiejsze Węgry, lecz Królestwo Węgier - państwo, w skład którego wchodziły m.in.: Chorwacja, Wojwodina, Ruś Zakarpacka, Siedmiogród i Słowacja.
Tłumaczenie (z węgierskiego oryginału dla Wiki: Piotr Antypiuk)
W tłumaczeniu zawarte są odwołania do mapy - KÁRPÁT-MEDENCEI METEORITOK (mapa meteorytów basenu Karpat) i odwołania do opisów poszczególnych meteorytów - A Kárpát-medencében hullott meteoritok főbb adatai zamieszczonych na stronach Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie.
Dodano również śródtytuły oraz uwagi tłumacza - zaznaczone w tekście nawiasami kwadratowymi [].
XXXIII. Magyar Birodalom meteoritjei[1]
Dotychczas na Węgrzech obserwowano spadki dziesięciu meteorytów zawierających drobinki żelaza. Niestety nie wszystkie spośród nich trafiły do Węgierskiego Muzeum Narodowego. Przedstawimy je teraz w kolejności chronologicznej.
[Gross-Divina]
Pierwszym z nich jest nagy-divinai[2], który spadł 2. lipca 1837 roku o godzinie 11.30 w komitacie trenczyńskim między pasmami górskimi: Divina i Budatin. Upadek miał miejsce przy nieco zachmurzonym niebie, towarzyszył mu odgłos podobny do grzmotu pioruna, a świadkami wszystkiego byli liczni chłopi pracujący na pobliskim polu. Jan Lottner, diviński duchowny, który prawdopodobnie także obserwował wydarzenie, natychmiast pośpieszył na miejsce upadku, skąd zabrał, jeszcze pół godziny po zajściu pozostający ciepłym, kamień, by podarować go ziemiance, wdowie, hrabinie Ludowice Csákyné z domu Lasanszky. Tylko jej patriotycznemu usposobieniu zawdzięczamy to, że ten jakże wartościowy skarb trafił do Muzeum Narodowego. O meteoryt bowiem zabiegało także muzeum wiedeńskie, lecz hrabina udostępniła mu kamień jedynie w celu obejrzenia i sporządzenia opisu. 17. lipca 1838 roku kamień stał się własnością Węgierskiego Muzeum Narodowego. Lottner zaś podarował muzeum wiedeńskiemu ważący 4 łuty [~70 g][3] fragment, który odkruszył się od kamienia w momencie spadku.
W 1844 roku Józef Sadler[4] mając na uwadze doskonały stan kamienia, jego wielkość i charakterystyczne właściwości nazwał go królem wszystkich europejskich meteorytów*. W istocie wówczas nim był.
Ze względu na swój kształt meteoryt nagy-divinai podobny jest do huby drzewnej; przez jego zaokrągloną powierzchnię biegnie bruzda dzieląca go na dwie równe części. We wspomnianej zaokrąglonej części można wyszczególnić wiele zagłębień na kształt muszli, fragment dolny zaś wolny jest od jakichkolwiek wyżłobień. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa; miejscami gładka, miejscami chropowata. Część właściwa jest koloru popielatoszarego, jaśniejszego lub ciemniejszego – w zależności od miejsca. Występują na niej także brązowe, rdzawe plamy i ciemnoszare drobne kropki w dużych ilościach. Widoczne są również plamy czystego żelaza i siarczanu żelaza. Waga meteorytu wynosi 19 funtów [~10,6 kg][5].
______
- * Rocznik Towarzystwa Nauk Przyrodniczych Królewskich Węgier (A Királyi Magyar Természettudományi Társulat Évkönyvei) [pod redakcją Török József], I. tom, 35 s.
[Milena]
Drugim meteorytem z drobinkami żelaza był milénai, zwany niekiedy milyánai[6], który to 26. kwietnia 1842 roku około godziny 15. runął na pole w pewnej głębokiej dolinie, gdzie pracowało trzech chłopów i wbił się w ziemię na głębokość jednej stopy [ok. 30 cm]. Spadek miał miejsce w Chorwacji, w komitacie Varasd [chorw. Varaždinska županija] w gminie Punisinsko-Selo w odległości około jednej mili [~7 km][7] na południe od miejscowości Milijana. Wspomniani chłopi w asyście licznie zebranych gapiów wykopali ważący 2 i 1/8 funta [1,2 kg] kamień, a następnie rozbili go na mniejsze kawałki. Około pół mili [~3,5 km] od tego miejsca spadł również inny meteoryt. Ten jednak rozkruszył się w czasie lotu, dlatego też dr Kocevár, poborca cła Moschel i rewizor dworski Struppe, którzy pospieszyli na miejsce spadku nie byli w stanie określić, jak duże były to okazy. Wkrótce ówczesny biskup zagrzebski, György Haulik spośród tych fragmentów wysłał jedenaście łutów[3] [190 g] muzeum wiedeńskiemu, sześć [105 g] zaś Węgierskiemu Muzeum Narodowemu. Na zlecenie Towarzystwa Nauk Przyrodniczych Królewskich Węgier dr Károly Nendtvich poddał meteoryt analizie, zaś wykładowca akademicki József Sadler[4] w pierwszym tomie rocznika wydawanego przez owe towarzystwo szczegółowo opisał zarówno okoliczności spadku, jaki i właściwości meteorytu, a także wyniki przeprowadzonej analizy.*
Część właściwa meteorytu jest jasno-brązowoszara z brązowymi, rdzawymi plamami, na tle których wyróżniają się z kolei ciemniejsze, owalne fragmenty. Kamień pokryty jest licznymi drobinkami czystego żelaza i pirotynu. Czarna skorupa jest niewyraźna, matowa, miejscami delikatnie błyszcząca. Jest to jeden z najpospolitszych meteorytów zawierających drobinki żelaza.
______
- * Ibidem. 33 s.
- ciąg dalszy nastąpi...
Galeria
Meteoryty ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (fot. Jan Woreczko)
Gross-Divina main mass (MHN Budapeszt).jpg
Masa główna chondrytu zwyczajnego H5 Gross-Divina. Po lewej stronie dwa okazy meteorytu Mocs (8,465 i 2,235 kg), w prawym dolnym rogu meteoryt Ofehértó |
Ofeherto main mass (MHN Budapeszt).jpg
Masa główna Ofehértó (3,3 kg; chondryt zwyczajny L6) |
Mezo-Madaras (MHN Budapeszt).jpg
Kompletny okaz meteorytu Mezö-Madaras (1,068 kg; chondryt zwyczajny L3.7) |
Nyirabrany main mass (MHN Budapeszt).jpg
Masa główna meteorytu Nyirábrany (1,108 kg; chondryt zwyczajny LL5) |
Bibliografia
- +Sadler József, (1842), A Horvátországban 1842. April 26-án Délután 3 Órakor Történt Meteorköesésröl., w: A Királyi Magyar Természettudományi Társulat Évkönyvei pod redakcją Török József. Elsö Kötet, s. 33-41, Pesten, 1841-1845. Plik DJVu
- +Török József, (1882), A Magyar Birodalom meteoritjei (II. rész). Természettudományi Közlöny, XIV, 1882, s. 497–514.
Przypisy
- ^ a b Meteoryty imperium węgierskiego
- ^ meteoryt oznaczony na mapie jako: Gross-Divina
- ^ a b 1 łut ≈ 0,0175 kg
- ^ a b Sadler (1842)
- ^ 1 funt ≈ 0,5 kg
- ^ meteoryt oznaczony na mapie jako Milena; obecnie to teren Chorwacji
- ^ chodzi o milę (mérföld, postamérföld) używaną w Monarchii Austro-Węgierskiej; jej długość wynosiła 7585,9 metrów; Wikipedia (HU) - Mérföld
Linki zewnętrzne
- Meteoritical Bulletin Database (MBD) - meteoryt Gross-Divina • Mezö-Madaras • Milena • Mocs • Nyirábrany •Ofehértó
- Muzeum Historii Naturalnej w Budapeszcie (Magyar Természettudományi Múzeum Budapest) - Magyar Természettudományi Múzeum
- Wikipedia - Królestwo Węgier
Strony w kategorii „Meteoryty imperium węgierskiego”
Poniżej wyświetlono 12 spośród wszystkich 12 stron tej kategorii.
BGK |
LM |
M cd.NO |
