O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

Z Wiki.Meteoritica.pl

Aktualna wersja na dzień 22:24, 5 mar 2018

[Tekst hasła oparty jest na artykule Woźniak (2014) (jego treść została tu uzupełniona, uaktualniona i poprawiona). Od czasu opublikowania artykułu na początku 2014 roku, udało się ustalić nowe źródła i fakty. Część informacji została zweryfikowana negatywnie. Strona zawiera więc najbardziej aktualne informacje dotyczące tego ciekawego doniesienia — przedstawia stanowisko Redakcji portalu Wiki.Meteoritica.pl.]

Zjawiska astronomiczne w tamtym okresie – komety – zwiastuny nieszczęść

Obok zaćmień Słońca i Księżyca, komety należały w dawnych czasach, do najbardziej spektakularnych zjawisk obserwowanych na niebie. Do czasu wyjaśnienia ich rzeczywistej natury pojawienie się komety na nieboskłonie było interpretowane jako zapowiedź nieszczęść. Jeszcze na początku XX wieku, przed kolejnym powrotem komety Halleya w 1910 roku, świat ogarnęła histeria napędzana katastroficznymi wizjami „skutków przejścia Ziemi przez ogon komety”^[1] (Brzostkiewicz 1985). Obecnie wiemy, że komety mogą istotnie stanowić zagrożenie dla życia na Ziemi, ale tylko w przypadku bezpośredniej kolizji – tzn. spadku jądra komety.

W starych kronikach niemal wszystkim opisom obserwowanych wówczas komet towarzyszą komentarze przypisujące im rolę „zwiastunów” ważnych wydarzeń. Rzadko były one interpretowane jako zapowiedź zdarzeń o pozytywnych skutkach. Najczęściej pojawienie się na niebie komety zapowiadało, w mniemaniu nie tylko kronikarzy, wydarzenia tragiczne i katastrofalne w skutkach. Spisując dzieje króli, papieży i rodów szlacheckich oraz królestw i krain, kronikarze często wymieniali pojawienie się komet w kontekście np. śmierci ważnych osób, przegranych bitew lub wojen, klęsk głodu, epidemii lub katastrof naturalnych, powodzi, suszy lub długotrwałych mrozów.

Początek XIV wieku obfitował w komety. Przeglądając stare kroniki należy brać poprawkę na mogące w nich występować przekłamania i błędne datowania powstałe w wyniku „kompilacji” informacji z dzieł wcześniejszych, a przez to silnej pokusie dla autorów w ich interpretacji „na korzyść” bieżących układów politycznych. W zamieszczonych poniżej doniesieniach o obserwowanych w latach 1301-1305 kometach, dwie z nich powtarzają się najczęściej. Są to:

• kometa z 1301 roku, była to widoczna w październiku 1301 roku kometa Halleya (Brady 1982, Yeomans et al. 1981) oraz
• kometa z kwietnia 1305 roku.

Ta druga kometa widoczna była trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy (niem. Ostern, łac. Pascha). W najstarszym źródle Spangenberg (1572) czytamy: „drey Tage vor Ostern / vnd drey Tage darnach”, w źródłach późniejszych opisywana była też jako kometa widoczna w czasie Paschy (=Wielkanocy) (tempore Paschæ, in festo Paschatis, circa Pascha). Gdzieś między pojawieniem się tych dwóch komet lokuje się wydarzenie „Friedland 1304”.

Komety 1301-1305

Fabricius (1569)

Na fragmenty kroniki Fabriciusa (1569) (na część autorstwa Sifridus de Balnhusin) powołują się m.in. Spangenberg (1572) i Caesius (1579) w opisach komety z 1301 roku. W zestawieniu wydarzeń z tamtego okres u Fabriciusa nie ma informacji o „spadku ognistych kamieni”.

Spangenberg (1572)

Spangenberg Cyriacus (1572, s. 532), Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil. Później wydana jako Sächsische Chronica (źródło: GoogleBooks).

Komety widoczne w 1301 i 1305 roku oraz doniesienie „Friedland 1304”:

Sächsische Chronica, s. 532

Anno 1301. (…) So hat man in diesem Jahre nach Sigfridi[2] anzeigung kurß vor Weinachten / dieser Landart einen sehr schrecklichen Cometen / funfftzehen Nåchte nach einander / im eichen des Scorpions gesehen[3] / (…) [kilka akapitów dalej za informacją o wydarzeniu w 1304 roku we „Friedeburg an der Sala” znajduje się informacja o widocznej w 1305 roku komecie] Anno 1305. Sahe man wider einen Cometen / drey Tage vor Ostern[4] / vnd drey Tage darnach / darauff folgete ein schwindes Sterben / vber ganz Deutschland / vnd sind dazumal in der Graffeschafft Manssfeld so viel Leute gestroben / das kaum der dritte theil der Menschen vberblieben.

Praetorius (1578)

Praetorius Johannes (1578, s. 12), De Cometis… (źródło: Bayerische StaatsBibliothek).

De Cometis…, s. 12

Deinde 1301. & alius 1305. tempore Paschæ apparuit, quos pestis per vniuersum orbem comitata est.

Caesius (1579)

Caesius (1579) w swoim katalogu komet Catalogus, nunquam antea visus, omnium cometarum…, pisze o komecie widocznej w grudniu 1301 roku i „polemizuje” ze Spangenbergiem (1572). Nie jest to kometa Halleya widoczna wcześniej we wrześniu/październiku w gwiazdozbiorze Skorpiona (łac. Scorpius), ale inna widoczna na tle gwiazdozbiorów Wodnika (łac. Aquarius) i Ryb (łac. Pisces) (Yeomans 1999). O tej komecie pisze też Lubieniecki (1668).

(…) 1301. in Decembri post occasum Solis 15. noctes visus, qui caudam versus ortum extendit, & paulósante medium noctis occidit. Ergo non in Scorpio, ut Spangenberg ex Sigfrido^[2] annotauit, sed in Aquario & Piscibus fuit. (…)

[na marginesie „wyrzutka”]
Cometa in  ♒  &  ♓^[5]

Dalej opisuje on również kometę z roku 1305, ale nie pisze nic o wydarzeniu Friedland 1304. Na następnej stronie Caesius odnotowuje zaćmienie Słońca obserwowane w 1309 roku. Chodzi zapewne o częściowe zaćmienie 11 lutego 1309 roku widoczne również w Polsce.^[6]

Rivander (1581)

W kronice Rivander (1581, s. 370) Düringische Chronica… (źródło: Bayerische StaatsBibliothek).

Düringische Chronica…, s. 370

(…) [wcześniej o wydarzeniu Friedland 1304] (…) Anno / tausend / dren hundert / vnd fůnff / Sahe man einen Cometen / dren Tage vor Ostern[4] / vnnd dren Tage darnach / darauff folgete ein schwindes Sterben / vber gantz Deutschland.

Bünting (1590)

Bünting Heinrich (1590, s. 456), Chronologia hoc est… (źródło: Bayerische StaatsBibliothek).

Chronologia hoc est…, s. 456

Cometa horrendæ magnitudinis visus est in festo Paschatis, & lecuta pestilentia maxima. Chron. Saxon.[7] Nonis Iunij, anno Domino 1305. electus est CLEMENS V. Papa.[8] qui sedit annos 8. menses 30. dies 26. Onuph.

Angelus (1593, 1598)

W kronice Angelusa (1598) (Annales Marchiae Brandenburgicae, s. 120-121) znajduje się informacja o widocznych w 1301 i 1305 roku kometach (również w wydaniu z 1593 roku (Angelus 1593, Rerum Marchicarum Breviarium, s. 52-53) znajdują się podobnie brzmiące akapity).

Angelus (1598) o widocznych w 1301 i 1305 roku kometach:

Annales Marchiae Brandenburgicae, s. 120-121

Im tausend drey hundert vnd ersten Jahr / im Herbst / entstund ein Comete im Scorpion[3] / vnd warff seine Stralen jzund gegen Morgen / bald gegen Mittag / vnd stund einen ganzen Monat. Palmerius, vnd Mechouius lib. 4. cap. 4. (…) Im folgendem tausend drey hundert und fůnfften Jahr / in der marterwochen[9] / erschien ein Comet / und folgete darauff ein geschwindes Landsterben. Chron Saxoniæ.[7][10]

Spisując historię Marchii Branderburskiej Angelus w opisie komety z 1305 roku powołuje się na Spangenberga (1572), ale brak jest u niego wzmianki o wydarzeniu „Friedland 1304”. Korzystając z kroniki Spangenbrega nie uznał widocznie za ważne dla historii opisywanego regionu skopiowanie tej informacji. Czyżby wiedział, że zdarzenie miało miejsce gdzie indziej, dalej w Wandalii?^[11]

Źródłem na które powołuje się Angelus w opisie komety z 1305 roku jest prawdopodobnie manuskrypt Chronica principum Saxonie.^[10]

Dresser (1596)

Dresser Matthaeus (1596, s. 311-312), Sächsisch Chronicon… (źródło: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa).

Po informacji o wydarzeniu w 1304 roku we „Friedeburg an der Sala” znajduje się informacja o widocznej w 1305 roku komecie (odczyt niepewny)^[12]:

Sächsisch Chronicon…, s. 311-312

(…) [wcześniej o wydarzeniu Friedland 1304] (…) Anno 1305. stund ein Comet mit einem langen Schwantz vnnd breiten schein / drey tage vor vnd nach Ostern.[4] Darauff folgte eine Pestilenk vber die gantze Welt / vnnd ward geheissen die dritte plage.

Wcześniej jest również o komecie widocznej w 1301 roku.^[3]

Tekst u Dressera o „Friedland 1304” jest silnie inspirowany tekstem Spangenberga (1572).

Riccioli (1651)

Riccioli Giovanni Battista (1651, s. 7, vol. 2), Almagestum novum astronomiam… (źródło: GoogleBooks).

O komecie Halleya (1301) i drugiej widocznej w okresie Paschy (1305).

Almagestum novum astronomiam…, s. 7

… Deinde anno 1301. ante mortem Caroli Martelli[13], & Andreæ regis Hungariæ[14], alter Cometa spectatus fuit, ex eodem Spondano. Et anno 1303. Cometa, vt columna ignea descendens, ac mox reascendes, vt refert Kechermannus lib. 6. phys. Syst. pag. 69+. Moxque anno 1305. Paschalibus festis Cometa pestis per vniuersum orbem graffaturæ nuncius fuit, inquit Io. Praterius[15], qui addit anno 1312. Cometam per 14. dies se videndum … [na marginesie „wyrzutki”] 1301, 1303, 1305, 1312

Bucelin (1655)

Gabriel Bucelin (1655, s. 104), Germania Topo-Chrono-Stemmato-Graphica… (źródło: GoogleBooks).

O komecie z 1305 roku^[16]:

Germania…, s. 104

Annus Christi 1305. (…) Cometes circa Pascha in cælo apparuit, consequente lue pestilenti, pax Saxoniam inprimis, atque Thuringiam, qua in provincia vix tertia pars hominum superstes fuisse memoratur. Chron. Thur. Zach. Rivand.[17]

Olearius (1667)

Olearius Gottfried (1667, s. 157), Halygraphiæ/Halygraphia… (źródło: GoogleBooks).

Po informacji o wydarzeniu w 1304 roku we „Friedeburg an der Sala” znajduje się informacja o widocznej w 1305 roku komecie (odczyt niepewny)^[12]:

Halygraphiæ…, s. 157

(…) [wcześniej o wydarzeniu Friedland 1304] (…) Im Jahr 1305. Hat man einen Cometen dreu Tage vor und nach Ostern[4] gesehen / darauff ein geschwindes Sterben in ganzen Deutschlande erfolget ist.

We współczesnej transliteracji: Hat man einen Cometen drei Tage vor und nach Ostern gesehen / darauff ein geschwind sterben in ganzen Deutschland erfolgen ist.

Lubieniecki (1668)

Lubieniecki Stanisław (1668, s. 249-252), Theatrum cometicum… (źródło: CBN Polona). Najobszerniejszy w tamtym czasie i bardzo szczegółowy wykaz komet obserwowanych od „biblijnego potopu” do 1665 roku.

Opis komet obserwowanych w latach 1301-1305 (w przypisach podano źródła, na które powołuje się Lubieniecki):

Theatrum cometicum… strona tytułowa

Theatrum cometicum… s. 250 i 251

Theatrum cometicum… s. 252

CCLXXII. Anno Christi 1301. Cometes in cælo apparuit, & secuta sunt multa mala, seditiones & opiniones bellorum in diversis regionibus. Trithem. Chron. Hirsaug. Anno Christi 1301. Cometa in signo Scorpionis[3] visus durans 15. noctes post Occasum Solis versus Septentrionem caudam in Orientem fundens. Fabric. in Origin. Saxon.[18] Anno Christi 1301. apparuit Cometa in tota Islandia, mercatoresque viderunt Cometam in æquore circa festum Michaelis, qui reliquis stellis major erat, & caudam habuit deorsum tendentem, motusque est motu inverso ab Oriente videlicet in Aquilonem. In meridionali Islandia etiam Cometa visus est ab ingressu hyemis usque ad hyemem dimidiatam. Apparuit quoquè Bergis in Norvegia ante tempus Baschanaliorum, Romæ vero ante festum Paschæ. Bartholinus de Cometa 1664. Anno Christi 1301. Stella Cometes visa est, quæ ante nativitatem Domini post occasum Solis apparuit, & ante mediam noctem occidit. Comam fudit ad Orientem, & visa est per noctes quindecim. Eodem anno rex Franciæ cum magno exercitu pugnatorum contra civitates Flandriæ, quibus indixerat bellum, properavit, sed ipsis rebellantibus multa millia nobilium & militum aliorumque pugnatorum de exerciu Regis ceciderunt. Pistor. tom. 1. rer. German. Anno Christi 1301. Cal. Decembris Cometa in Aquario, alii in Piscibus, per noctes 15. durans, post occasum Solis apparuit, caudam versus ortum porrigens. Hunc factiones in Italia, Alborum & Nigrorum (quemadmodum & ante hæc tempora, Welforum & Gibellinorum) maximæ sunt secutæ. Turbines ventorum plurima adificia ac casas destruentos ortæ sunt. Aquarum inundationes maximæ. Serentias aeris tanta, ac calor insolitus, ut in ipso Januario mense arbores frondes gerere visæ sint. Benedictus Pontifex XI.[19] mortuus, Wenceslaus vero Rex Ungariæ[20] interfectus est. Rockenbachius.[21] Anno Christi 1301. ante mortem Caroli Martelli[13], & Andreæ Regis Hungariæ[14] Cometa spectatus fuit. Ricciolus[22] ex Spondano. (…) CCLXXIII. Anno Christi 1302. Cometa apparuit, & sequitur statim bellum Flandrense, ubi cecidit flos militiæ Gallicanæ. Terræ motus magni fuerunt, nec ausi fuerunt homines manere in civitatibus. Wernerus Rolevinckius in Fascic. temp. (…) CCLXXIV. Anno Christi 1303. Cometa ut columna ignea descendens ac mox reascendens apparuit. Ricciolus[22] ex Keckermanno; is ex Lavatero. (…) CCLXXV. Anno Christi 1304. Cometa per 3. menses durans, versus Septentrionem visus est. Hoc anno Danubius, Reginoburgii versus Aquilonem cursum aliquamdiu direxit, lapidibus, lignis, truncisque arborum in magnam molem congestis ad priorem alveum redire tandem hisce coactus est. Edoardus Anglorum Rex IV. Scotiam subegit, cui postea Odomarum Valentinianum Comitem Pembruchi præfecit. Bonifacio Pontifice VIII.[23] mortuo huic Benedictus XI.[19] successit, qui Philippum Pulchrum Regem Franciæ excommunicatum à Celestio absolvit. Rockenbachius[21]. (…) CCLXXVI. Anno Christi 1305. Cometa in septimana passionis Christi apparuit, quene pestilentia sævissima per totum terrarum orbem secuta est. Factiones seditionum plurima in Italia & Thuringia sunt ortæ. Marchio Theoderius Lipsiæ in templo D. Thomæ interfectus est. Rockenbachius[21] ex Funccio[24], is ex Chron. Saxon[7]. Anno Christi 1305. Cometa horrendæ magnitudinis vistus est circa ferias Paschatis. quem secuta est pestilentia maxima. In Comitatu Mansfeldensi vix tertia pars hominum a pestilentiæ malo fuit superstes. Eckstormius[25] ex Chronol. Buntingi[26], Spangenb. Chron. Saxon. c. 276[7]. Anno Christi 1305. Paschalibus festis Cometa pestis per universum orbem grassaturæ nuncius fuit. Ricciolus[22] ex Prætorio[15]. (…)

Tu kometa z 1305 roku (paschalna) jest wymieniona aż trzykrotnie! Wcześniej jest również informacja o komecie widocznej w 1301 roku na tle gwiazdozbioru Skorpiona – to kometa Halleya.

Heweliusz (1668)

O kometach obserwowanych w okresie 1301-1305 pisze również Heweliusz w swej Cometographii z 1668 roku. Jego zapisy różnią się trochę od opisów zawartych u Lubienieckiego (1668) pomimo, że obaj korzystali z podobnych źródeł.

Bohomolec (1770)

W wykazie komet Bohomolca (1770), Prognostyk Zły czy Dobry Komety Roku 1769 y 1770…, znajduje się krótki spis komet widocznych w tamtym okresie (w części Rejestr chronologiczny, s. 59).

Komety początku XIV wieku (pisownia oryginalna):

Rejestr chronologiczny, s. 59

1301 254. Dążąca ku pułnocy.[3] 1302 255. Trzęsienie ziemi w Riette. 1303 256. Nader wielka. 1304 257. Widoma przez 3 miesiące. 1305 258. Zda się być taż sama, która świeciła roku 1682 y 1758-9. Powietrze. 1306 iedynaste wybuchanie Wezuwiusza.

Kometą z lat 1682 i 1758/9 była kometa Halleya obserwowana we wrześniu 1682 roku i w marcu 1759 roku. Bohomolec błędnie utożsamiał jej obserwację z rokiem 1305 – kometą Halleya była ta „Dążąca ku pułnocy” obserwowana jesienią 1301 roku.

Witte (1778)

Witte (1778, s. 385), Historia antiquæ occidentalis Saxoniæ seu nunc Westphaliæ… o komecie widocznej w 1305 roku^[16] (brak informacji o wydarzeniu z 1304 roku).

Historia antiquæ…, s. 385

[na marginesie] 1305. Cometa horribilis fatis, in longum comas spargens, tribus ante Pascæ festum, totidémque post festum diebus apparuit, fequutáque est pestis, universum orbem perambulatura, quam homines tertiam esse plagam dicebant.

Pingré (1783)

Pingré Alexandre Guy (1783-1784, s. 420-425, tom 1), Cométographie….
W swoim dziele „Kometografia, czyli teoretyczny i historyczny traktat o kometach” opisuje Pingré m.in. wielką kometę obserwowaną w październiku 1301 roku (była to kometa Halleya^[3]) oraz kometę widzianą trzy dni przed i trzy dni po Wielkanocy 1305 roku (Trois jours avant Pâques, & trois jours après…), którą błędnie identyfikował jako kometę Halleya. Pod rokiem 1304 odnotował, za źródłami azjatyckimi (chińskimi i japońskimi), obserwację na początku roku komety, która była prawdopodobnie tą samą, którą widziano w 1303 roku, ale po przejściu przez peryhelium pojawiła się w innej części nieba i została potraktowana jako nowe zjawisko.

Współczesne ustalenia

Yeomans (1999)

Yeomans (1999) o kometach z lat 1301-1305 (fragment):

1301, 1 września (P = październik 25,6^[27]; d = 0,18 j.a. 23 września^[28]); Chiny, Japonia, Korea, Europa. Kometa Halleya.^[3] Pingre podaje, że Europejczycy odkryli kometę 1 września. Jeśli tak, to znaczyłoby, że kometa była już wtedy niezwykle jasna. Koreańscy obserwatorzy po raz pierwszy zauważyli gwiazdę-miotłę 14 września. Chińscy obserwatorzy po raz pierwszy zauważyli kometę jako białą gwiazdę-miotłę, o długości około 7 stopni, 16 września w Bliźniętach. Później przeszła ona do Wielkiej Niedźwiedzicy, Psów Gończych i Korony Północy i miała 15 stopni długości. Następnie skróciła się prawie do 1 stopnia, gdy znalazła się na południe od δ i ε Wężownika. Znikła z oczu 31 października. Thorndike (1950) zauważa, że francuski duchowny Piotr z Limoges (Petrus Lacepiera), prowadził obserwacje położeń komety względem gwiazd od 30 września do 6 października, gdy kometa wędrowała na południowy wschód od Skorpiona do Strzelca. 15 września, między 3 a 5 rano, japońscy obserwatorzy zauważyli kometę jako gwiazdę-miotłę na wschodzie, mającą ponad 4 stopnie; 23 września, między 7 a 9 wieczorem, stwierdzili oni, że ukazała się ponownie, tym razem na północnym zachodzie, mając warkocz dłuższy niż 15 stopni. Ho (446), P420, Jervis (1985).^[29]

1301, listopad-grudzień; Europa. Przed Bożym Narodzeniem widziano kometę na zachodzie po zachodzie Słońca. Zachodziła przed północą i była widoczna 15 dni. 1 grudnia była w Wodniku lub w Rybach. P423.

1303, 27 lipca; Japonia. Białą kometę, która miała ponad 1 stopień długości, widziano na północnym wschodzie. Hasegawa (722).

1304, 3 lutego; Chiny, Japonia, Korea. Kometę jako białą gwiazdę-miotłę widziano w Pegazie. Do 18 kwietnia miała ponad 1 stopień długości i wskazywała na południowy wschód, potem jej długość stopniowo wzrastała. Wskazywała na północny zachód, przeszła przez północną część Jaszczurki i znikła z oczu po 74 dniach. Koreańscy obserwatorzy umieścili kometę 7 lutego przy granicy Andromedy i Ryb. Ho (447), Hasegawa (723).

1304, 24 grudnia (P = 1305 styczeń 19; d = 0,14 j.a. 22 grudnia); Japonia, Korea. Kometa jako gwiazda-miotła ukazała się w północnej części Wodnika, a 30 grudnia weszła do południowej części Pegaza. Japońscy obserwatorzy zanotowali, że 26 grudnia widziano ją na zachodzie z białym warkoczem dłuższym niż 1 stopień, wskazującym na wschód. Ho (448), Hasegawa (724).

1305, kwiecień; Europa. Od 15 do 21 kwietnia widziano dużą kometę z długim warkoczem. P424.

1305, 19 czerwca; Japonia. O 4 rano widziano kometę na północnym wschodzie. Po 1 lipca nie była widoczna. Hasegawa (726).

Bibliografia

• Angelus Andreas (Engelium Andream), (1593), Rerum Marchicarum Breviarium. Das ist: Kurtze und doch warhafftige beschreibung der vornembsten geschichten und Historien / so sich vor und nach Christi Geburt als uber 2000. Jaren im Chur und Fůrstenthumb der Marck Brandenburg von Jar zu Jar bis auff gegenwertiges 1593. Jahr begeben und zugetragen haben:…, Wittemberg (Wittenberg) 1593, (s. 52-53). Plik europeana; plik europeana.

• Angelus Andreas (Angelum Andream), (1598), Annales Marchiae Brandenburgicæ, das ist ordentliche Verzeichnus und Beschreibung der fürnemsten und gedenckwirdigsten Märkischen Jahrgeschichten und Historien, so sich vom 416. Jahr vor Christi Geburt bis aufs 1596 Jahr… zugetragen haben, Frankfurt a.d. Oder 1598 (MDXCVIII), (s. 120-121). Plik dLib.

• Bohomolec Jan, (1770), Prognostyk Zły czy Dobry Komety Roku 1769 y 1770 Albo Natura y Koniec Komet z Przydatkiem Opisania krotkiego obrotow Niebios, y Reiestru tak Komet, iako też przypadkow znacznieyszych od potopu świata aż do tego roku, Warszawa 1770, (s. 59). Plik eLib.

• +Brady Joseph L., (1982), Halley's Comet: AD 1986 to 2647 BC, Journal of the British Astronomical Association, vol. 92, nr 5, 1982, s. 209-215. Plik aDs.

• Brzostkiewicz Stanisław R., (1985), Komety – ciała tajemnicze, Nasza Księgarnia 1985, ss. 110.

• Bucelin Gabriel (łac. Bucelinus Gabriel), (1655), Germania Topo-Chrono-Stemmato-Graphica Sacra Et Profana, In Qua Brevi Compendio Regnorum Et Provinciarum Eiusdem Amplitudo, Situs Et Qualitas Designantur, 1655 (MDCLV), (s. 104). Plik GoogleBooks; plik DjVu.

• Bünting Heinrich (łac. Buntingii Henrici, wł. Buntingo Henrico), (1590), Chronologia hoc est, omnium temporum et annorum series, ex sacris bibliis, aliisque fide dignis scriptoribus, ab initio mundi ad nostra usq; tempora fideliter collecta, & calculo Astronomico exactissime demonstrata…, Servestæ 1590 (MDXC), (s. 456 lewa). Plik DjVu.

• Caesius Georg (łac. Cæsio Georgio), (1579), Catalogus, nunquam antea visus, omnium cometarum secundum seriem annorum a diluvio conspectorum, usq. ad hunc praesentem post Christi nativitatem 1579 annum, cum portentis seu euentuum annotationibus, & de Cometarum in singulis Zodiaci signis…, Norimberga 1579, (s. 90 (skan)). Plik DjVu; plik GoogleBooks.

• Czajka Wiesław, (2013), Bolid wielkopolski. Okoliczności spadku meteorytu Morasko, Wyd. nakładem własnym, Warszawa 2013.

• Dresser Matthaeus, (1596), Sächsisch Chronicon Darinnen Ordentlich begriffe die Fürnemste und denckwirdigsten Sachen…, Wittembergk, Magdebrurgk 1596, (s. 311-312). Plik dsLib.

• Eckstorm Heinrich (łac. Eckstormius Henricus), (1627), Historiae Eclipsium, Cometarum Et Pareliorum, mediocri copia ex optimae notae tam antiquis quam recentibus Scriptoribus collectae…, Helmaest 1627.

• Fabricius Georg, (1569), Georgii Fabricii Chemnicensis Rerum Misnicarum Libri VII: Electorvm saxoniae Lib. I. Marchionvm Misnensivm Lib. I. Annalivm Vrbis Misniae Lib. III. Sifridi Misnensis Presbyteri Epitomes Lib. II., Lipsiæ 1569, (s. 335-339).^[30] Plik DjVu; plik PDF.

• Heweliusz Jan (Johannis Hevelii), (1668), Johannis Hevelii Cometographia, totam naturam cometarum; utope sedem, parallaxes, distantias, ortum & interitum, capitum, caudarumq; diversias facies, affectionesq;, nec non motum eorum summè admirandum (…), Gedani (MDCLXVIII), 1668, (s. 828-829). Plik sLib.

• Lubieniecki Stanisław, (1668), Stanislai de Lubienietz Lubieniecii Rolitsii Theatrum cometicum, duabus partibus constans… Cz. 1-3, Amstelodami, typis Danielis Baccamude, apud Franciscum Cuperum, Bibliopolam. Anno 1668, (s. 249-252 (wyd. 1668)). Antologia 415 komet do roku 1655. Źródło: CBN Polona (wydanie z 1668 roku): Theatrum cometicum (całość). Pliki GoogleBooks (wydanie z 1681 roku): Theatrum cometicum tom 1  ●  Theatrum cometicum tom 2.

• Olearius (Olearii) Gottfried, (1667), Halygraphiæ Topo-Chronologicæ. Pars posterior, Das ist: Ort- und Zeit-Beschreibung der Stadt Hall in Sachsen…, (Halygraphiæ, Halygraphia Topo-Chronologica. Pars posterior, Das ist: Ort- und Zeit-Beschreibung der Stadt Hall in Sachsen…), Leipzig 1667, (s. 157). Pliki: GoogleBooks  ●  GoogleBooks.

• Pingré Alexandre Guy, (1783-1784), Cométographie ou Traité historique et théorique des comètes, 2 tomy, Paris 1783, 1784, (s. 420-425, tom 1). Pliki GoogleBooks: Tome Premier  ●  Tome Second.

• Praetorius Johannes (wł. Richter Johann), (1578), De Cometis, qui antea visi sunt, et de eo, qui nouvissime mense novembri apparuit, narratio…, Noribergæ 1578 (LXXVIII), (s. 12). Plik DjVu.

• Riccioli Giovanni Battista, (1651), Almagestum novum astronomiam veterem novamque complectens observationibus aliorum et propriis Novisque Theorematibus, Problematibus, ac Tabulis promotam…, vol. I-III, Bononiæ 1651 (MDCLI), (s. 7, vol. 2). Pliki GoogleBooks: cz. 1  ●  cz. 2; plik DjVu.

• Rivander Zacharias^[31], (1581), Düringische Chronica. Von Ursprung vnd Herkommen der Düringer, Auch allen ihren fürnembsten Geschichten vnd Thaten…, Franckfurt am Main (MDLXXXI), 1581, (s. 370).^[32] Plik Bayerische StaatsBibliothek.

• Rockenbach Abraham, (1602), De Cometis, Tractatus novus methodicus, in quo non tantum causae Cometarum, per methodum simplicis quæstionis exponuntur…, Witebergæ 1602 (MDCII), (s. 187-188). Plik WDB^[33]; plik GoogleBooks.

• Spangenberg Cyriacus, (1572), Mansfeldische Chronica. Der Erste Theil, później wydana jako Sächsische Chronica, Cum Gratia & Priuilegio, M.D.LXXII., 1572, (s. 532). Plik GoogleBooks.

• Witte Bernard (łac. Wittus Bernardus), (1778), Historia antiquæ occidentalis Saxoniæ seu nunc Westphaliæ, cui accedunt appendices quædam de bello Susatensi et Monasteriensi…, Monasterii Westphalorum 1778 (MDCCLXXVIII), (s. 385). Plik GoogleBooks.

• Woźniak Marek, (2014), Friedland 1304 – zajrzyjmy do źródeł (Friedland 1304 – let’s look to the sources), Acta Soc. Metheor. Polon., 5, 2014, s. 155-181 (abstrakt). Plik ASMP.

• +Yeomans Donald K., Kiang Tao, (1981), The long-term motion of comet Halley, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, vol. 197, 1981, s. 633-646. Plik aDs.

• +Yeomans Donald K., (1999), Komety. Od starożytności do współczesności, w mitach, legendach i nauce, Wyd. Prószyński i S-ka, 1999.^[34]

Przypisy

Zobacz również

• doniesienie Friedland 1304
• źródła – Friedland 1304/Źródła
• hipoteza Bolidu wielkopolskiego

• bibliografia Źródła historyczne

Linki zewnętrzne

• Wikipedia – Kometa  ●  Kometa Halleya
• Wikipedia – Wielkanoc

• Wikipedia – Andrzej III  ●  Benedykt XI  ●  Bonifacy VIII  ●  Karol Martel Andegaweński  ●  Klemens V  ●  Wacław III
• Wikipedia – Wielki Tydzień

Co jeszcze na stronę? (What else to supplement?) (poszukać, uzupełnić …)

• Eckstorm (1627)
• Funccio i inne powołania