O ile nie zaznaczono inaczej, prawa autorskie zamieszczonych materiałów należą do Jana Woreczko & Wadi.

(Unless otherwise stated, the copyright of the materials included belong to Jan Woreczko & Wadi.)

---

Z Wiki.Meteoritica.pl

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony, z następującego powodu:

Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.

__NOTOC__ {{VerifyLevel|level=0i}} == Znaleziono tylko kilkaset małych fragmentów... czy aby na pewno? == {{InfoboxMeteorite | nazwa = Kaalijarv | grafika = Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig16).jpg | opis = Wewnętrzna budowa jednego z&nbsp;fragmentów znalezionego w&nbsp;pobliżu krateru nr&nbsp;2 (źródło: Reinvald 1940) | klasa = Znalezisko | mbclass = find | metbull = 12217 | lokalizacja = Saaremaa, Estonia | położenie = 58°24'N, 22°40'E | uwagi = meteoryty znajdowane są w&nbsp;okolicach grupy '''[[Kratery Kaalijärv|kraterów Kaalijärv]]''' | data = 1937 | typ = żelazny, oktaedryt gruboziarnisty Og, IAB-MG | masa = ~2,25 kg ({{Txt2Img|Kaali_(main_mass)-Kazimierz_Magneto.jpg|masa główna 5,7&nbsp;kg}}, znalezisko z&nbsp;listopada 2023 roku) | liczba = setki małych zwietrzałych fragmentów | synonimy = wg NHM Cat: '''Kaali''', '''Sall'''; Ösel, ros. Каалиярв, Каали (кратер) }} „Bliźniacze” z [[Morasko]] meteoryty '''[[Kaalijarv]]''' i '''[[Kratery Kaalijärv|kratery Kaalijärv]]'''. Ciekawa, a&nbsp;zarazem [[:Category:Oszustwa|wątpliwa]] historia najnowszych znalezisk! Najpierw zidentyfikowano krateropodobne struktury, a&nbsp;dopiero później znaleziono setki małych, mocno zwietrzałych fragmentów meteorytu. Meteoryty żelazne '''Kaalijarv''' (popularnie zwany '''Kaali'''; natomiast nazwa „''Kaali järv''” oznacza Jezioro Kaali), znajdowane są w&nbsp;otoczeniu 9&nbsp;kraterów uderzeniowych '''[[Kratery Kaalijärv|Kaalijärv <nowiki>[</nowiki>crater<nowiki>]</nowiki>]]'''. '''W listopadzie 2023 roku, grupa poszukiwaczy z Polski, Filip Nikodem i Kazimierz Magneto, znaleźli {{Txt2Img|Kaali_(main_mass)-Kazimierz_Magneto.jpg|masę główną (5,7 kg) meteorytu}}!''' <span style="color:{{Color wiki-red}}">Historia [[#Nowe znaleziska...|z oszustwem w tle?!]] Największą strukturę krateropodobną (''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(main_Maa-amet).jpg|main crater}}'') opisano już w XIX wieku ({{Txt2Img|Kaalijarv_(Racki_2018_fig03).jpg|Johann Wilhelm von Luce}}, 1827). Przypisywano jej wówczas pochodzenie wulkaniczne, formowanie się leja krasowego, wynik eksplozji gazu ziemnego lub działalności człowieka. Dopiero na początku XX wieku rozpoznano jej impaktowe pochodzenie (Juljus Kaljuvee, 1922) i&nbsp;zidentyfikowano jeszcze kilka mniejszych kraterów. Znalezienie w 1937 roku pierwszych fragmentów meteorytu potwierdziło ich meteorytowe pochodzenie (Reinvaldt 1933, 1940). Grupa kraterów uderzeniowych ('''[[Kratery Kaalijärv|Kaalijärv craters]]''') znajduje się na wyspie Sarema (est. ''Saaremaa'') w&nbsp;[[Estonia|Estonii]] w&nbsp;pobliżu wsi '''Kaali'''. Największy z&nbsp;kraterów ma ok. 110&nbsp;metrów średnicy, a&nbsp;wypełniające go jezioro nosi nazwę Kaalijärv (''Kaali kraater'', est. ''Kaali järv''). Głównemu kraterowi towarzyszy osiem mniejszych o&nbsp;średnicach od 13 do 39&nbsp;metrów. Obecnie część z&nbsp;nich jest mocno zniszczona i&nbsp;słabo widoczna. Wiek grupy kraterów oceniany jest na ok. 3237±10&nbsp;lat (1530–1450&nbsp;BC) (Łosiak et&nbsp;al. 2016).<ref>inne pomiar dają wynik 6000-400&nbsp;BC</ref> Powstały one w&nbsp;wyniku spadku meteoroidu żelaznego o&nbsp;początkowej masie ok. 1000&nbsp;ton (szacuje się, że główny krater powstał w&nbsp;wyniku spadku fragmentu o&nbsp;wadze ok. 450&nbsp;ton).<ref>siłę eksplozji szacuje się na 20&nbsp;kTNT, więc była ona porównywalna do wybuchu bomby atomowej nad Hiroszimą!</ref> W&nbsp;otoczeniu kraterów w&nbsp;latach 30. XX wieku znaleziono pierwsze małe fragmenty meteorytu żelaznego typu IAB-MG. Do końca XX wieku znaleziono setki małych fragmentów o&nbsp;łącznej wadze tylko ok. 2,25&nbsp;kg! Za Martin (2019) (tłumaczenie z estońskiego): :Inżynier górniczy Ivan Reinwaldt<ref name="Reinwaldt">jego nazwisko jest pisane różnie: {{Txt2Img|Kaali_(Aaloe-Reinwald).jpg|Reinwald}}, Reinwaldt, Reinvald, Рейнвальдт</ref> jako pierwszy znalazł żelazo meteorytowe w&nbsp;kraterach Kaali latem 1937 i&nbsp;1938 roku. W&nbsp;sumie znalazł 31 {{Txt2Img|Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig10).jpg|fragmentów meteorytów z&nbsp;krateru&nbsp;2}} i&nbsp;{{Txt2Img|Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig14).jpg|krateru&nbsp;5}} o&nbsp;łącznej wadze ok. 100&nbsp;g. W&nbsp;1955&nbsp;roku w&nbsp;kraterze nr&nbsp;5 znaleziono za pomocą magnesów ok. 0,5&nbsp;kg materiału magnetycznego, a&nbsp;jego czyszczenie i&nbsp;sortowanie dało 115 fragmentów, z&nbsp;których 51 ważyło ponad 1&nbsp;g. Sześć fragmentów ważyło ponad pięć gramów: 8,62&nbsp;g, 8,48&nbsp;g, 7,25&nbsp;g, 7,08&nbsp;g, 7,06&nbsp;g i&nbsp;6,83&nbsp;g. Całkowita waga fragmentów wynosiła 161,79&nbsp;g. Liczba odłamków od 0,3 do 1&nbsp;cm wynosiła 146,25&nbsp;g. Znalezione fragmenty meteorytu mają chropowatą powierzchnię, nieregularny kształt i&nbsp;często ostre krawędzie. Ze względu na silną porowatość były poprzetykane pęknięciami i&nbsp;dlatego łatwo się rozpadały. Powierzchnie fragmentów meteorytów pokrywa warstwa tlenku żelaza i&nbsp;wodorotlenku (limonitu). W&nbsp;głównym kraterze nie znaleziono żadnego meteorytu. '''Meteoryt Kaalijarv należy do najpopularniejszego typu meteorytów żelaznych {{Txt2Img|Iron_meteorites_classification_(trace_elements_Ni-Ge).jpg|IAB-MG}} i&nbsp;jest oktaedrytem gruboziarnistym (''coarse octahedrites'', Og).''' Oryginalna nazwa tego meteorytu (i&nbsp;grupy kraterów) nie jest łatwa do wymówienia (<span style="font-size:133%">☺</span>), więc funkcjonuje on w&nbsp;środowisku meteoryciarzy pod nazwą '''Kaali'''. {{!Iron IAB}} == Kolekcje == Analizując światowe zbiory meteorytów (Koblitz MetBase; {{Txt2Img|Kaalijarv_(Yavnel_1986).jpg|Явнель et&nbsp;al. 1986}}), rzuca się w&nbsp;oczy, że znajdują się w&nbsp;nich tylko bardzo małe i&nbsp;mocno zwietrzałe fragmenty meteorytu Kaalijarv, których waga nie przekracza 30&nbsp;gram. Do 2017 roku największy znaleziony fragment miał 28,2&nbsp;g! Meteoryt Kaalijarv w&nbsp;największych kolekcjach: [[Image:Kaalijarv_(Yavnel_1986).jpg|thumb|right|200px|Meteoryt Kaali w zbiorach radzieckich (Явнель et&nbsp;al. 1986)]] :{| {{Koblitz Repository |max-width=1000px}} ! Zbiór !! waga fragmentów<br />(Koblitz MetBase) !! uwagi |- | [[Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.]] || 3,59&nbsp;kg || największy fragment 28,2&nbsp;g (po 2017&nbsp;roku zawartość zbioru znacznie się powiększyła) |- | [[Moscow, Acad. Sci.]] || 88,5 g || największy fragment 16,4&nbsp;g (Явнель et&nbsp;al. 1986) |- | Minsk, Geol. Mus. || 15 g || |- | [[London, Nat. Hist. Mus.]] || 14,6 g || |- | [[New York, Amer. Mus. Nat. Hist.]] || 9 g || |- | {{Wielokropek}} |} Brak fragmentów tego meteorytu w zbiorach polskich. Ale w&nbsp;prywatnych kolekcjach zagranicznych znajdują się okazy ważące nawet po kilka kilogramów! == Nowe znaleziska... == Za Martin (2019) (tłumaczenie z estońskiego): :Czegka i Tiirmaa oszacowali, że przed rokiem 2017 w kraterze Kaali znaleziono łącznie ok. 3,5&nbsp;kg materiału meteorytowego, którego największy fragment miał prawie 30&nbsp;g. Ilość materiału wzrosła do 5,2&nbsp;kg od 2019 roku. Większość materiałów znajduje się w&nbsp;Muzeum Przyrody w&nbsp;Tartu, a&nbsp;częściowo w&nbsp;Instytucie Geologii Politechniki w&nbsp;Tallinie. Raukas (Raukas et al. 2010) podaje, że w&nbsp;okolicy krateru nr&nbsp;5 znaleziono okaz o&nbsp;wadze 38,4&nbsp;g. Po 2017 roku dokonano szeregu nowych znalezisk. W&nbsp;ich wyniku znaleziono wiele nowych fragmentów meteorytu Kaalijarv w&nbsp;tym dwa największe okazy: {{Txt2Img|Kaalijarv_(University_of_Tartu_TUG-1758-4).jpg|172,2&nbsp;g}} (nazwany „Maria“) i&nbsp;{{Txt2Img|Kaalijarv_(University_of_Tartu_TUG-1758-14).jpg|620,96&nbsp;g}} (nazwany „Mateusz“), ich znalazcami byli Maria Hermann i&nbsp;{{Txt2Img|Kaalijarv_(Szyszka_31-07-2017).jpg|Mateusz Szyszka}}. Prace poszukiwacze prowadzono w&nbsp;ramach badań zorganizowanych przez Uniwersytet w&nbsp;Tartu.<ref name="course Saaremaa"></ref> Znalezione okazy i&nbsp;fragmenty zostały przekazane do zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (''University of Tartu'')]]. W wyniku prowadzonych współcześnie poszukiwań kolekcja fragmentów (okazów) meteorytu Kaali w&nbsp;zbiorach Uniwersytetu w&nbsp;Tartu powiększyła się o&nbsp;kilka większych okazów. Wykaz części zbiorów: <gallery caption="" widths="160px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijarv_(University_of_Tartu-catalog)-sz0.jpg|Część nowych znalezisk; w&nbsp;tym okazy „Maria” i&nbsp;„Mateusz” File:Kaalijarv_(University_of_Tartu-catalog)-old.jpg|Starsza część znalezisk; fragmenty skał </gallery> Grupa kraterów Kaalijärv i&nbsp;meteoryt Kaalijarv są bardzo podobne do grupy [[Kratery Morasko|kraterów Morasko]] i&nbsp;meteorytu [[Morasko]]. Obie grupy kraterów mają podobne wielkości, znajdują się na podobnym co do wielkości obszarze, ponadto są podobnego wieku. '''Również meteoryt Kaalijarv i&nbsp;Morasko są tego samego typu!''' Tak jak meteoryt i&nbsp;kratery Morasko są obiektem intensywnych badań, tak meteoryt Kaalijarv i&nbsp;towarzyszące mu kratery, posiadają bardzo bogatą literaturę naukową i&nbsp;ciągle są obiektem zainteresowania estońskich i&nbsp;zagranicznych badaczy. == ...i pokusa == Meteoryt Kaalijarv jest tego samego typu ('''IAB-MG''') i tej samej klasy strukturalnej ('''Og'''), co inne popularne meteoryty żelazne, np.: [[Morasko]], Campo del Cielo{{MBD-record|name=Campo del Cielo}}, Canyon Diablo{{MBD-record|name=Canyon Diablo}}, [[Magura]] oraz Odessa (iron){{MBD-record|name=Odessa (iron)}}. {{!Morasko (trace elements)}} Obfitość i&nbsp;łatwość pozyskiwania okazów meteorytu [[Morasko]], w&nbsp;porównaniu z&nbsp;ubogimi znaleziskami w&nbsp;okolicach kraterów Kaali oraz opisywane podobieństwo obu meteorytów, może rodzić pokusę dla nieuczciwych poszukiwaczy i&nbsp;kolekcjonerów. W&nbsp;opisanej poniżej historii przewijają się nazwiska dwóch „bohaterów” historii meteorytu [[Rusałka]] – Mateusza Szyszka i&nbsp;Kryspina Rodriguez. Od lat w&nbsp;badaniach struktur impaktowych na terenie Estonii bierze udział m.in. doktor Anna Łosiak z&nbsp;Instytutu Nauk Geologicznych PAN z&nbsp;Ośrodka Badawczego we Wrocławiu.<ref> również inni polscy naukowcy prowadzą badania tych struktur: Małgorzata Bronikowska, Wojciech Stankowski, Grzegorz Uścinowicz</ref> W&nbsp;jednej z&nbsp;jej publikacji (Łosiak et&nbsp;al. 2020) znajduje się taki fragment (''wyróżnienia w&nbsp;tekście Redakcja''): {{BQuote-begin|max-width=800px}} Despite the 1.5&nbsp;day-long search with a metal detector over ~270,000&nbsp;m2 of the area, around both structures, no clear signs of meteoritic material were found (Fig.&nbsp;6). Numerous pieces of farming equipment (especially horseshoes) and parts of military equipment were found. Additionally, areas were identified that contained high amounts of bog iron that includes magnetite. In only one location, on the NW rim of the Ilumetsa{{MBD-record|name=Ilumetsä}} Small, we identified a&nbsp;location that was responding to the metal detector at frequency characteristic to iron-nickel alloy, similar to that found around the Kaali craters (M.&nbsp;Szyszko during 2017 field campaign).<ref name="course Saaremaa">kurs (szkoła letnia) „Impacts and their Role in the Evolution of Life” odbył się w&nbsp;dniach 25&nbsp;lipca – 3&nbsp;sierpnia 2017&nbsp;r. w&nbsp;Kuressaare i&nbsp;miejscu krateru uderzeniowego Kaali na wyspie Saaremaa w&nbsp;Estonii. Jego celem było zapoznanie studentów z&nbsp;rolą uderzeń meteorytów i&nbsp;komet w&nbsp;kształtowaniu się Ziemi, jej atmosfery i&nbsp;ewolucji życia; [https://astrobiology-campus.eu/summer-school-impacts-and-their-role-in-the-evolution-of-life-on-earth/ Summer school “Impacts and their Role in the Evolution of Life on Earth”]</ref> Therefore, despite no large meteoritic body being found, a&nbsp;number of small weathered pieces that adhered to the small hand magnet were collected.<br /> {{Wielokropek}} The size–frequency distribution of crater-related meteorites can vary significantly even for crater sizes similar to those at Ilumetsa.{{MBD-record|name=Ilumetsä}} For example, both the [[Morasko]] and Kaali structures are comparable strewn fields, with the largest crater ~100 m in diameter, where both were formed by an IAB-MG iron impactor (Spencer 1938; Karwowski et&nbsp;al. 2016); however, the number of available large pieces varies significantly. There are multiple pieces found at Morasko that are hundreds of kilograms in weight (total mass according to the Meteoritical Bulletin Database is 290&nbsp;kg, but a&nbsp;true value, including a&nbsp;single piece of 261 kg found in 2012 and 271&nbsp;kg found in 2017 is much higher), '''while the largest piece of the impactor found in Kaali so far is only {{Txt2Img|Kaalijarv_(University_of_Tartu_TUG-1758-14).jpg|600&nbsp;g}}. That fragment was found in 2017 during our own fieldwork campaign there by M.&nbsp;Szyszka. Before 2017, the largest known fragment from this location was of ~20&nbsp;g total mass, and according to the Meteoritical Bulletin Database, the total mass of fragments was 2.5&nbsp;kg (but likely was lower than that); including our recent finds it is now close to ~4&nbsp;kg in mass.''' {{BQuote-end}} Z tekstu wynika, że nowym „rekordzistą” został znalazca kilku polskich „nowych” meteorytów, m.in. [[Jankowo Dolne]] i&nbsp;[[Rusałka]] – {{Txt2Img|Kaalijarv_(Szyszka_31-07-2017).jpg|Mateusza Szyszka}} (oczywiście znamy finał obu tych historii, jak również opowieść o&nbsp;przeciętym plecaku i&nbsp;kradzieży bardzo cennego meteorytu).{{!MBD discredited|}} === <span style="color:{{Color wiki-red}}">Tajemnicze okazy === <span style="color:{{Color wiki-red}}">Na stronie Roberta (Boba) Wesela ([http://www.nakhladogmeteorites.com Nakhla Dog Meteorites]) dotyczącej meteorytu Kaali w&nbsp;jego kolekcji, znajduje się informacja<ref>Robert Wesel usunął wpis o&nbsp;tym okazie ze swojej kolekcji po historii z&nbsp;meteorytem [[Rusałka]]</ref>, że w&nbsp;czasie dwutygodniowych poszukiwań<ref name="course Saaremaa"></ref> {{Txt2Img|Kaalijarv_(Szyszka_31-07-2017).jpg|w&nbsp;lipcu 2017 roku}}, na które zgodę wydał Uniwersytet w&nbsp;Tartu w&nbsp;Estonii, znaleziono ok. 10 fragmentów, a&nbsp;poszukiwaczom pozwolono zatrzymać jakiś procent znalezisk. Osoba z&nbsp;grupy poszukiwawczej zgłosiła się do Roberta i&nbsp;zaproponowała mu zakup 4&nbsp;największych dostępnych okazów o&nbsp;wagach: '''2785&nbsp;g, 1055&nbsp;g, 478&nbsp;g''' i&nbsp;'''260&nbsp;g'''.<ref>co ciekawe Wesel na swojej stronie podaje również informację o&nbsp;okazie Kaali o&nbsp;wadze '''1552,1&nbsp;g''' znalezionym w&nbsp;1996 roku, ale niestety nie udało się nigdzie znaleźć potwierdzenia tej informacji („''In 1996 a&nbsp;meteorite recovery expedition yielded ~2066&nbsp;grams with a&nbsp;new main mass of 1552.1&nbsp;grams.''”)</ref> Robert kupił zaoferowane mu okazy. Jak pisze na stronie, jeden z&nbsp;nich trafił do muzeum, jeden do prywatnej kolekcji, a&nbsp;jeden został w&nbsp;jego zbiorach. Zachował on w&nbsp;swojej kolekcji okaz '''{{Txt2Img|Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_Nakhla_Dog_Meteorites)-2.png|2785&nbsp;g}}''', natomiast okaz '''{{Txt2Img|Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_Nakhla_Dog_Meteorites)-1.png|1055&nbsp;g}}''' wystawił na sprzedaż za 20000&nbsp;$. <span style="color:{{Color wiki-red}}">'''Do znalezisk nabytych przez Roberta Wesela dołączona była kopia listu z&nbsp;podziękowaniami (est. ''Tänukiri'') dla znalazcy na papierze firmowym Uniwersytetu w&nbsp;Tartu z podpisem rektora Volli Kalm!''' <span style="color:{{Color wiki-red}}">Strony internetowe kolekcjonerów posiadających duże okazy i&nbsp;fragmenty meteorytu Kaali (''screenshots'') <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3" style="background-color:red"> File:Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_Nakhla_Dog_Meteorites)-2.png|Aktualnie na stronie Roberta Wesela można obejrzeć największy okaz 2785&nbsp;g ([http://www.nakhladogmeteorites.com/catalog/kaali.htm Nakhla Dog Meteorites]) File:Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_Nakhla_Dog_Meteorites)-1.png|Na kopii strony z&nbsp;28 lipca 2018 roku widać też okaz 1055&nbsp;g oferowany w&nbsp;cenie 20000&nbsp;USD ([https://web.archive.org/web/20180728214953/http://www.nakhladogmeteorites.com/catalog/kaali.htm Internet Archive]) File:Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_Meteor-center).png|Płytka meteorytu Kaali w&nbsp;kolekcji Pierre-Marie Pelé (61,4&nbsp;g), gdzie jako sprzedawca podany jest '''Kryspín Rodríguez''' ([http://meteor-center.com/blog/project/kaalijarv/ Meteor-Center.com]) </gallery> <span style="color:{{Color wiki-red}}">Propozycję sprzedaży okazów Robertowi Wesel złożył '''Kryspín Rodríguez''', również on sprzedał dużą płytkę meteorytu do kolekcji Pierre-Marie Pelé. Konsultowaliśmy wygląd okazów z&nbsp;kolekcji Roberta Wesela ze znawcami tematu. Doświadczeni poszukiwacze meteorytu [[Morasko]], stwierdzili, że są to okazy Morasko!<ref>są też na facebooku posty sugerujące podobieństwo dużych płytek meteorytu Kaali do okazów meteorytu Campo del Cielo (patrz → [[#Fragmenty meteorytu na fb i Allegro|Fragmenty meteorytu na fb i Allegro]])</ref> Na polskim rynku też można było nabyć w&nbsp;2019 roku {{Txt2Img|Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_archiwum_Allegro-8068297168).png|fragmenty meteorytu Kaali}}.<ref>(''inf. prywatna''): sprzedawca z&nbsp;Allegro kupił tę płytkę od Kryspína Rodríguez</ref> <span style="color:{{Color wiki-red}}">Trudno uwierzyć, że Uniwersytet w&nbsp;Tartu, jako procent znaleźnego dałby poszukiwaczom największe i&nbsp;najcenniejsze okazy i&nbsp;w dodatku nie zostały one {{Txt2Img|Kaalijarv_(University_of_Tartu-catalog)-all.jpg|zewidencjonowane}}!? === Co wiemy? === Co udało się jeszcze ustalić? * '''Mateusz Szyszka uczestniczył latem 2017 roku w dwutygodniowych badaniach i&nbsp;poszukiwaniach zorganizowanych przez Uniwersytet w&nbsp;Tartu na terenie rezerwatu Kaalijarv; <ref name="course Saaremaa"></ref>''' * od uczestników tych badań wiemy, że wszystkie (?) znalezione okazy meteorytu zostały przekazane do zbiorów Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (''inf. prywatna''); * poszukiwanie meteorytów na tym terenie jest zabronione, a&nbsp;ich wywóz z&nbsp;Estonii jest zakazany bez stosownych zezwoleń; * '''za udział w badaniach Mateusz Szyszka otrzymał od uniwersytetu w&nbsp;Tartu pisemne podziękowanie:''' {{BQuote-begin|max-width=400px}} '''TÄNUKIRI'''<br /> :Honourable<br /> :''[imię i nazwisko]''<br /> Tartu University acknowledges your valuable contribution to Estonian meteorite and meteorite impact crater studies.<br /> :::Volli Kalm<br /> :::Rector<br /> :::November, 2017 {{BQuote-end}} * Kryspin Rodriguez oferował kolekcjonerom małe i duże okazy meteorytu Kaali; małe okazy oferował też Alan Mazur; * '''dużych okazów było 6 o wagach: {{Txt2Img|Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_Nakhla_Dog_Meteorites)-2.png|2780}}, {{Txt2Img|Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_Nakhla_Dog_Meteorites)-1.png|1055}}, 478, 260&nbsp;g oraz dwa o&nbsp;wagach ok. 1,5 i&nbsp;1,6&nbsp;kg?!''' * '''okaz ~1,6 kg został pocięty na mniejsze płytki przez Marcina Cimałę;''' * gdzie trafiła część okazów i&nbsp;płytek wiemy częściowo z&nbsp;postów na facebooku i&nbsp;ze stron kolekcjonerów, którzy je nabyli (patrz → [[#Fragmenty meteorytu na fb i Allegro|Fragmenty meteorytu na fb i&nbsp;Allegro]]); * '''na zlecenie Kryspina Rodriguez mały okaz meteorytu Kaali – fragment 2,6&nbsp;g – badany był w&nbsp;marcu 2021 roku na Uniwersytecie Alberta w&nbsp;Kanadzie.<ref>analizy przeprowadził dr&nbsp;Christopher Herd z&nbsp;University of Alberta, Department of Earth and Atmospheric Sciences, Edmonton, Alberta, Canada</ref><ref name="Wasson"></ref> Analizy wykonano metodą ICP-MS. Wyniki porównano z&nbsp;wynikami dla okazu Kaali z&nbsp;kolekcji uniwersytetu. Wykazały one, że przesłana próbka jest identyczna jak okaz porównawczy:''' {{BQuote-begin|max-width=600px}} {{Wielokropek}} The fact that the concentrations of these ten elements in your specimen are the same, within analytical error, '''''confirms that your specimen is indeed a&nbsp;fragment of the Kaalijarv meteorite'''''. {{BQuote-end}} * duże okazy meteorytu Kaali z oferty Kryspina Rodriguez nie były badane; * do ofert sprzedaży okazów meteorytu Kaali załączane były wyniki analizy z&nbsp;Uniwersytetu Alberta w&nbsp;Kanadzie i&nbsp;kopia podziękowań dla Mateusza Szyszka od Uniwersytetu w&nbsp;Tartu; * do części oferowanych okazów załączone były też mapki z&nbsp;zaznaczoną lokalizacją znaleziska. === Pytania i wątpliwości === Kryspin Rodriguez kupił od Mateusza Szyszki duże (fałszywe?) i&nbsp;małe (prawdziwe?) okazy „Kaali”. Szyszka dołączył do nich „podziękowanie/certyfikat” od uniwersytetu w&nbsp;Tartu. Rodriguez zrobił analizy małego okazu w&nbsp;Kanadzie.<ref name="Wasson">w postach na FB i&nbsp;w&nbsp;prywatnej korespondencji Kryspina Rodriguez twierdził, że okaz(y) był(y) badany przez nieżyjącego już, światowej sławy badacza meteorytów żelaznych Johna Taylora Wassona; biogramy: Lunar and Planetary Institute – [http://www.lpi.usra.edu/publications/newsletters/lpib/new/john-t-wasson-1934-2020/ John T. Wasson, 1934–2020]; The Meteoritical Society – [https://meteoritical.org/news/john-t-wasson-1934-2020 John T. Wasson (1934-2020)]</ref> Wiedząc, że okazy duże są „podejrzane” i nielegalne, Rodriguez oferował je kolekcjonerom posługując się „certyfikatem” Szyszki i&nbsp;analizami z&nbsp;Kanady. Nie badano dużych okazów, więc nie ma pewności, że to nie są, np. okazy meteorytu [[Morasko]]. ;<span style="color:{{Color wiki-red}}">[[Redakcja|Pisaliśmy]] o naszych wątpliwościach do Kryspina Rodriguez, ale nie otrzymaliśmy odpowiedzi lub dementi dotyczących podanych wyżej informacji.</span> Nasuwają się dwa scenariusze mogące wyjaśnić rozbieżności (sic!) pomiędzy zawartością zbiorów instytucjonalnych – setki małych, silnie zwietrzałych fragmentów, a&nbsp;okazami znajdującymi się w&nbsp;obrocie kolekcjonerskim – duże, ładne okazy: * albo znalazca zataił znalezienie kilku okazów i&nbsp;nielegalnie je wywiózł z&nbsp;Estonii? * albo Robert Wesel zamiast okazów Kaali kupił około 4&nbsp;kg meteorytów z&nbsp;innego spadku, np. [[Morasko]] (co wydaje się najbardziej prawdopodobne)? <span style="color:{{Color wiki-red}}">'''Pozostaje wiele pytań i&nbsp;wątpliwości! [[:Kategoria:Oszustwa|Czyżby kolejne oszustwo?!]]''' Zapewne badania {{Txt2Img|Kaalijarv_(trace_elements_Ga-Ir).png|zawartości irydu (Ir) i&nbsp;galu (Ga)}} w&nbsp;tych okazach rozwiałoby wszelkie wątpliwości?</span> Należałoby zrobić analizę pierwiastków śladowych (ang. ''trace elements'') za pomocą neutronowej analizy aktywacyjnej (INAA, ''Instrumental Neutron Activation Analysis'') lub metodą spektrometrii mas sprzężonej z plazmą wzbudzaną indukcyjnie (ICP-MS, ang. ''inductively coupled plasma – mass spectrometry''), gdyż standardowe badania na mikrosondzie (ang. ''microprobe'') na mikroskopie elektronowym pozwalają zidentyfikować jedynie minerały składowe meteorytu (Woźniak 2021). {{Sparse-b}}W detektywistycznym wątku hasła pomagał TW „Tropiciel”.{{Sparse-e}} Dziękujemy. == Lokalizacja == {{GEFrame-begin}} {{GEMap | htmlFileMap = wiki-Kratery_Kaalijarv.htm | kml1 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Estonia.kml | kml2 = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Kaalijarv-craters.kml | kmlfit = http://wiki.meteoritica.pl/meteoritica/GoogleMaps/wiki-Kaalijarv-fit.kml | lat = 58.37 | lon = 22.67 | zoom = 13 | type = terrain }} {{GEIcon-PointRed}} (K) Kaali {{GEIcon-ImpactCrater}} położenie kraterów '''''main''''' i&nbsp;'''1-8''' {{GEIcon-PlaceOfFinding}} przybliżone miejsca współczesnych znalezisk oraz [[Kaalijarv/Masa główna|masy głównej]] {{GEIcon-Museum}} ''Kaali Meteoritics and Limestone Museum'' {{GEFrame-end}} :{| {{Table data|max-width=1000px}} |+ [[Kratery Kaalijärv]] (Raukas et al. 2010) ! krater ! średnica/<br />/głębokość<br>[m] ! opis |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(main_Maa-amet).jpg|main}}''' || 105-110/22 || największy; {{Txt2Img|Kaali_(main_crater)-N.jpg|stale wypełniony wodą}} |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(1and6_Maa-amet).jpg|1}}''' || 39/4 || {{Txt2Img|Kaali_(crater-1)-1.jpg|porośnięty kępą drzew}} |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(2and8_Maa-amet).jpg|2}}''' || 36/3,5 || nakłada się na krater&nbsp;8 |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(3_Maa-amet).jpg|3}}''' || 33/3,5 || {{Txt2Img|Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig03).jpg|dobrze zachowany}} |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(4_Maa-amet).jpg|4}}''' || 14-20 || owalny, {{Txt2Img|Kaali_(crater-4)-2.jpg|zniszczony}}, słabo widoczny |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(5_Maa-amet).jpg|5}}''' || 13/3 || |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(1and6_Maa-amet).jpg|6}}''' || 26/0,6 || zniszczony, {{Txt2Img|Kaali_(crater-6)-1.jpg|słabo widoczny}} |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(7_Maa-amet).jpg|7}}''' || 15/2 || zniszczony, {{Txt2Img|Kaali_(crater-7)-1.jpg|słabo widoczny}} |- | '''{{Txt2Img|Kaalijärv_craters_(2and8_Maa-amet).jpg|8}}''' || 27/2 || nakłada się na krater&nbsp;2 |} W '''Kaali''' znajduje się {{Txt2Img|Kaali_Muuseum_(Woreczko)-1.jpg|Muzeum Meteorytów i Wapienia}} (Kaali Meteoritics and Limestone Museum, est. ''Kaali meteoriitika ja paekivimuuseum''). <br clear="all"/> === Mapy === Grupa kraterów Kaalijärv (więcej patrz → [[Kratery Kaalijärv]]) <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijärv_craters_map2_(Maa-amet).jpg|'''[[Kratery Kaalijärv]]''' (na mapie zaznaczono położenie kraterów; relief plus mapa podstawowa) (źródło: Maa-amet (X-GIS&nbsp;2.0)) File:Kaalijärv_craters_map_(Maa-amet).jpg|'''[[Kratery Kaalijärv]]''', relief plus mapa (źródło: Maa-amet (X-GIS&nbsp;2.0)) File:Kaalijärv_craters_(main_Maa-amet).jpg|Krater główny (''main'') (więcej&nbsp;→&nbsp;'''[[Kratery Kaalijärv]]''') </gallery> <br clear="all"/> == [[Kaalijarv/Galerie]] == <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijarv_(Alan_Mazur).jpg|Połowa okazu (1,1&nbsp;g) w&nbsp;kolekcji Alana Mazura (okaz pochodzi ze zbiorów [[Szablon:MoscowAcadSci|Muzeum Fersmana w&nbsp;Moskwie]]) File:Kaali_(main_mass)-Filip_Nikodem.jpg|[[Kaalijarv/Masa główna|Znalezienie masy głównej (5,7&nbsp;kg)]] meteorytu Kaalijarv w&nbsp;listopadzie 2023 roku przez Filipa Nikodema i&nbsp;Kazimierza Magneto File:Kaali_(Woreczko)-1.jpg|Wizyta [[Redakcja|Redakcji]] w&nbsp;Kaali w&nbsp;czerwcu 2024&nbsp;roku (patrz → [[Kaalijarv/Galerie]]) </gallery> Grupa kraterów Kaalijärv (więcej patrz → [[Kratery Kaalijärv]]; [[Kaalijarv/Galerie]]) <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijärv_(Reinwaldt_1928_tafel-6).jpg|Grupa kraterów Kaalijärv (Reinwaldt 1928); więcej → '''[[Kratery Kaalijärv]]''' File:Kaalijarv_(Reinvald_1933).jpg|Pierwsze zidentyfikowane pozostałe kratery Kaalijärv (Reinvald&nbsp;1933) File:Kaalijärv_craters_(Łosiak_2016).jpg|Rozmieszczenie kraterów Kaalijärv (Łosiak et&nbsp;al. 2016) File:Kaalijärv_craters_ortomap_(Maa-amet).jpg|'''[[Kratery Kaalijärv]]''', ortofotomapa (źródło: Maa-amet (X-GIS&nbsp;2.0)) File:Kaali_Muuseum_(Woreczko)-1.jpg|Wizyta [[Redakcja|Redakcji]] w&nbsp;Kaali w&nbsp;czerwcu 2024&nbsp;roku (patrz → [[Kaalijarv/Galerie]]) </gallery> Współcześnie znalezione okazy (źródło: [http://geokogud.info Geoscience collections of Estonia]) <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijarv_(University_of_Tartu_TUG-1758-4).jpg|Okaz meteorytu Kaalijarv (172,2&nbsp;g, nazwany „Maria”) ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (''University of Tartu'')]] File:Kaalijarv_(University_of_Tartu_TUG-1758-14).jpg|Okaz meteorytu Kaalijarv (620,96&nbsp;g, nazwany „Mateusz”) ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (''University of Tartu'')]] File:Kaalijarv_(University_of_Tartu_TUG-1758-1).jpg|Okaz meteorytu Kaalijarv (396&nbsp;g; Plado 2018) ze zbiorów [[:Szablon:TartuUniv|Uniwersytetu w&nbsp;Tartu (''University of Tartu'')]] </gallery> Заварицкий (1952) <gallery caption="" widths="200px" heights="180px" perrow="3"> File:Kaalijarv_(metCCCP-Fig024).jpg|'''Fig. 24.''' Oktaedryt gruboziarnisty [[Kaalijarv]] (IAB-MG, Og). Mikrostruktura. Rozmiar obrazu 18,7&nbsp;mm File:Kaalijarv_(metCCCP-Fig025).jpg|'''Fig. 25.''' Oktaedryt gruboziarnisty [[Kaalijarv]] (IAB-MG, Og). Mikrostruktura. Rozmiar obrazu 2,7&nbsp;mm </gallery> Wybrane ilustracje z publikacji '''Reinvald (1940)''' <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig03).jpg|Widok na krater nr&nbsp;3 File:Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig04).jpg|Widok na krater główny (''main'') i&nbsp;kratery nr&nbsp;1-6 File:Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig05).jpg|Widok na krater główny (''main'') i&nbsp;kratery nr&nbsp;1 i&nbsp;6 File:Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig09).jpg|Poszukiwania w&nbsp;pobliżu krateru nr&nbsp;2 File:Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig10).jpg|Znajdowane fragmenty File:Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig14).jpg|Znajdowane fragmenty File:Kaalijarv_(Reinvald_1940_fig16).jpg|Wewnętrzna budowa jednego z&nbsp;fragmentów znalezionego w&nbsp;pobliżu krateru nr&nbsp;2 </gallery> <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijarv_(Spencer_1938-Plate-III).jpg|Przeszlifowany (i&nbsp;wytrawiony) fragment meteorytu o&nbsp;wadze 18,6&nbsp;g znalezionego przez I.Reinvalda. Rozmiar okazu 3×2,5&nbsp;cm (Spencer 1938, Plate&nbsp;III) File:Kaalijarv_(Buchwald_1975)-1.jpg|Fragmenty meteoryt, odpowiednio: 6,7, 5,7 i&nbsp;2,6&nbsp;g (Buchwald&nbsp;1975, fig.&nbsp;951) File:Kaalijarv_(Zavarickij_1952-fig23).jpg|Dwa fragmenty ze zbiorów [[Szablon:MoscowAcadSci|Muzeum Fersmana w&nbsp;Moskwie]]. Prawy okaz 15,4&nbsp;g (masa główna, №1377), po lewej okaz 8,9&nbsp;g (№1380) (Заварицкий et&nbsp;al. 1952; {{Txt2Img|Kaalijarv_(Yavnel_1986).jpg|Явнель et&nbsp;al. 1986}}) </gallery> Wybrane ilustracje z publikacji '''Racki et al. (2018)''' opisującej historię odkrycia kraterów i&nbsp;ich badań (z&nbsp;oryginalnymi podpisami, szczegóły w&nbsp;publikacji) <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijarv_(Racki_2018_fig03).jpg|'''''Fig. 3.''' A. Johann Wilhelm Ludwig von Luce (1750–1842), the German priest and scholar, engaged in propagation of Estonian language, who first described the Kaali lake crater in 1827 (https://utlib.ut.ee/eeva/index.php?lang=de&do=autor_pilt&aid=85&eid=37). B. Title page of his work on the Oesel Island, containing first account on the crateriform structure. C. The oldest location plan of the Kaalijärv crateriform structure published in an archaeological monograph of Kruse (1842, pl.&nbsp;62), who probably introduced this name (as KaliJerw) to scientific literature (Wangenheim von Qualen, 1849, p.&nbsp;36).'' File:Kaalijarv_(Racki_2018_fig04).jpg|'''''Fig. 4.''' First geological cross sections and schematic plan of the Kaalijärv crateriform structure, published by Wangenheim von Qualen (1849, pl.&nbsp;5 in the Moscow edition; A) and Eichwald (1854, p.&nbsp;8; B1), as a&nbsp;visualization of two opposing endogenic models, maartype volcanic and sinkhole, respectively (compare with later graphical elucidation of the crater as the meteorite impact site – Figs. 2B and 5C, D). In the hypothesized ground collapse, “A” means a&nbsp;funnel-like depression, “+” – the layers of limestone at the lake are subsided, they are strongly bent and broken and they show the layers at the wall “a” from it downfallen position, almost as at “b” where “+” means that there has been similar downwashing of clay layers between the limestone layers. It shows directly that there is a&nbsp;subterranean connection between the lake and the spring at Salla.'' File:Kaalijarv_(Racki_2018_fig07).jpg|'''''Fig. 7.''' <u>{{Txt2Img|Kaali_(Aaloe-Reinwald).jpg|Ivan A. Reinwald}}</u> (A; https://www.geni.com/people/Ivan-Reinwald/6000000052529043831), inspector of the Mining Industry of Estonia, leading researcher of the Kaali crater field since 1927, and the principal impact characters documented by him: tilted dolomite strata in the upper part of the interior wall of the Kaali crater (cf. with Fig.&nbsp;6), with Reinwald in the foreground (B); shattered meteoritic iron pieces from craters no. 2 and 5 (C), and Kaalijärv viewed from aeroplane of Estonian Air Defense in 1938 (D); from Fisher (1936, p.&nbsp;298; B) and Reinwald (1940, C – compiled from figs. 10 and 14; D – fig.&nbsp;5, cf. with Fig.&nbsp;2A).'' File:Kaalijarv_(Racki_2018_fig02).jpg|'''''Fig. 2.''' View of the Kaali lake crater on the Estonian island of Oesel (A; photo courtesy of Reet Tiirmaa), and geological cross-section of the impact structure (after Tiirmaa, 1994, from Plado, 2012, fig.&nbsp;8).'' </gallery> === Fragmenty meteorytu na fb i Allegro === W maju 2019 roku na portalu aukcyjnym Allegro oferowano 7&nbsp;g płytkę meteorytu Kaali <gallery caption="" widths="200px" heights="200px" perrow="3"> File:Kaalijarv_(screenshot_2021-08-20_archiwum_Allegro-8068297168).png|Płytka (7&nbsp;g) meteorytu Kaali ([http://archiwum.allegro.pl/oferta/meteoryt-kaalijarv-estonia-i8068297168.html Archiwum Allegro (8068297168)]) </gallery> Na portalu '''facebook''' można znaleźć posty dotyczące handlu fragmentami meteorytu Kaali: * profil '''Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera''', post '''Alan Mazur''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2018-01-07_Alan_Mazur).png|07.01.2018}}), zdjęcia fragmentu meteorytu Kaali o&nbsp;wadze 1,1&nbsp;g ze zbiorów [[Szablon:MoscowAcadSci|muzeum w&nbsp;Moskwie]]; [https://www.facebook.com/groups/MTIEgroup/posts/1422644017858823/ fb] * profil '''Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera''', post '''Alan Mazur''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2018-08-03_Alan_Mazur).png|03.08.2018}}), zdjęcia fragmentu meteorytu Kaali o&nbsp;wadze 1,1&nbsp;g ze zbiorów muzeum w&nbsp;Moskwie; [https://www.facebook.com/groups/MTIEgroup/posts/1644189845704238/ fb] * profil '''Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera''', post '''Andries Goedhart''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2019-01-22_Andries_Goedhart).png|22.01.2019}}), prezentujący płytkę meteorytu Kaali o&nbsp;wadze 5,5&nbsp;g kupioną od Alana Mazura; [https://www.facebook.com/groups/MTIEgroup/posts/1883248678465019/ fb] * post '''Kormos Balázs''' w albumie '''Meteoritjaim''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2019-01-28_Kormos_Balazs).png|28.01.2019}}), prezentujący mały fragment meteorytu Kaali; [https://www.facebook.com/kormos.balazs.9/posts/2062732823806630 fb] * profil ''''Meteorite Club''', post '''Cristian Samuel Cristian''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2019-03-10_Cristian_Samuel-Meteorite_Club).png|10.03.2019}}), prezentuje dwa fragmenty meteorytu Kaali o&nbsp;wadze 1,44&nbsp;g kupione od Alana Mazura; [https://www.facebook.com/groups/meteoriteclub/posts/10156721626011620 fb] * profil '''Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera''', post '''Zsolt Kereszty''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2019-04-09_Zslot_Kereszty).png|09.04.2019}}), prezentujący płytkę meteorytu Kaali; '''Jason Utas''' skomentował, że „lokalni poszukiwacze znaleźli tam jeszcze ponad 10-15&nbsp;kg w&nbsp;ciągu ostatniego roku”; [https://www.facebook.com/groups/MTIEgroup/posts/1990802001043019 fb] * profil '''METEORITOK''', post '''Zsolt Kereszty''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2019-04-11_Zslot_Kereszty).png|11.04.2019}}), zdjęcia terenowe z poszukiwań meteorytu Kaali i&nbsp;zrzut ekranu z&nbsp;pozycją GPS znaleziska; [https://www.facebook.com/groups/593985647396079/posts/2004593259668637 fb] * profil '''POLANDMET Meteorites''', post '''Marcin A. Cimała''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2019-04-12_POLANDMET_Meteorites).png|12.04.2019}}), ze zdjęciami z&nbsp;cięcia 1&nbsp;kg okazu meteorytu Kaali z&nbsp;kolekcji Alana Mazura; '''Tom Perry''' zasugerował, że płytki są podobne do meteorytu Campo del Cielo{{MBD-record|name=Campo del Cielo}}; [https://www.facebook.com/groups/polandmet/posts/2830549310296417/ fb] * profil '''Meteorite Club''', post '''Dean Hull''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2019-04-21_Dean_Hull-Meteorite_Club).png|21.04.2019}}), prezentujący płytką meteorytu Kaali o&nbsp;wadze 5,17&nbsp;g kupioną od Alana Mazura; [https://www.facebook.com/groups/meteoriteclub/posts/10156814705841620 fb] * post '''Mike Fleeman''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2019-11-09_Mike_Fleeman).png|9.11.2019}}), ze zdjęciem okazu 1055&nbsp;g; [https://www.facebook.com/photo/?fbid=10214488684507288&set=a.3660602750084 fb] * profil '''Meteorites, Tektites, Impactites & Ephemera''', post '''Sergei Yudaev''' ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2020-06-30_Sergei Yudaev).png|30.06.2020}}), ze zdjęciami piętki meteorytu Kaali o&nbsp;wadze 62&nbsp;g; [https://www.facebook.com/groups/MTIEgroup/posts/2869996726456871 fb] * profil '''LGF Foundation, Inc.''', post ({{Txt2Img|Screenshot-fb_(2021-08-18_LGF_Foundation).png|13.04.2021}}), prezentujący okaz meteorytu Kaali o&nbsp;wadze 1055&nbsp;g; [https://www.facebook.com/LGFfoundation/posts/3780288568674557 fb] <br clear="all"/> == [[Bibliografia]] == * {{Aaloe (1963)}} * {{Buchwald (1975)|page=704-707}} * {{Koblitz MetBase}} * Кулик Леонид А. (Kulik Leonid A.), (1940), '''Метеоритный кратер [[Kaalijarv|Каалиярв]] в СССР''', ''Природа'', 12, 1940, s. 63-65. Plik [http://tunguska.tsc.ru/ru/science/bib/1940-49/1940/Kulik1940Prirodan12/ TXT]. * Łosiak Anna, Wild Eva M., Geppert Wolf D., Huber Matthew S., Jõeleht Argo, Kriiska Aivar, Kulkov Alexander, Paavel Kristiina, Pirkovic Irena, Plado Jüri, Steier Peter, Välja Rudolf, Wilk Jakob, Wisniowski Tomek, Zanetti Michael, (2016), '''Dating a small impact crater: An age of [[Kaalijarv|Kaali]] crater (Estonia) based on charcoal emplaced within proximal ejecta''', ''Meteoritics & Planetary Science'', vol. 51(4), 2016, s. 681-695.{{!MBD discredited|}} Plik {{!doi|10.1111/maps.12616}}. * Łosiak Anna, Jõeleht Argo, Plado Jüri, Szyszka Mateusz, Kirsimäe Kalle, Wild Eva M., Steier Peter, Belcher Claire, Jaźwa Aleksandra M., Helde E., (2020), '''Determining the age and possibility for an extraterrestrial impact formation mechanism of the Ilumetsä structures (Estonia)''', ''Meteoritics & Planetary Science'', vol. 55(2), 2020, s. 274-293.{{MBD-record|name=Ilumetsä}}{{!MBD discredited|}} Plik {{!doi|10.1111/maps.13431}}. * {{Łosiak (2022)}} * +Martin Imre Andreas, (2019), '''[[Kaali]] raudmeteoriidi petrograafiline ja geokeemiline kirjeldus''', Geoloogia osakonna bakalaureusetööd – Bachelor's theses, Tartu 2019, ss. 34.<ref>praca licencjacka dot. współczesnych znalezisk (po estońsku)</ref> Plik [http://hdl.handle.net/10062/63891 PDF]. * Moora Tanel, Raukas Anto, Stankowski Wojciech T.J., (2012), '''Dating of the Reo site (Island of Saaremaa, Estonia) with silicate and iron microspherules points to an exact age of the fall of the [[Kaalijarv|Kaali]] meteorite''', ''Geochronometria'', 39(4), 2012, s. 262-267. Plik {{!doi|10.2478/s13386-012-0015-3}}. * Plado Jüri, (2012), '''Meteorite impact craters and possibly impact-related structures in [[Estonia]]''', ''Meteoritics & Planetary Science'', vol. 47(10), 2012, s. 1590-1605. Plik {{!doi|10.1111/j.1945-5100.2012.01422.x}}. * +Plado Jüri, (2018), '''[[Kaalijarv|Kaali]]. Meteoriidid, süsi ja vanus''', portal sirp.ee (po estońsku).<ref>informacja o&nbsp;znalezieniu latem 2017 roku, podczas letniej szkoły doktorantów, okazu 396&nbsp;g (fotografia)</ref> Plik [https://www.sirp.ee/s1-artiklid/c21-teadus/kaali-meteoriidid-susi-ja-vanus/ TXT]. * +Plado Jüri, (2019), '''Meteoorist kraatrini''', Argo 2019, ss. 176 (po estońsku). ISBN 978-9949-607-82-2. * +Racki Grzegorz, Viik Tõnu, Puura Väino, (2018), '''Julius Kaljuvee, Ivan Reinwald, and Estonian pioneering ideas on meteorite impacts and cosmic neocatastrophism in the early 20th century''', ''Bulletin de la Société Géologique de France'', 189(11), 2018, ss. 20. Plik {{!doi|10.1051/bsgf/2018011}}. * Raukas Anto, Stankowski Wojciech, (2010), '''The [[Kaalijarv|Kaali crater field]] and other geosites of Saaremaa Island (Estonia): the perspectives for a geopark''', ''Geologos'', 16(1), 2010, s. 59-68. Plik {{!doi|10.2478/v10118-010-0004-z}}. * Reinwaldt Ivan, (1928)<ref name="bad date"></ref>, '''Bericht über geologische Untersuchungen am [[Kaalijarv|Kaalijärv]] (Krater von Sall) auf Ösel''', ''Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded'', 35, Tartu 1928, s. 30-70.<ref>z [[Kratery Kaalijärv|8 planszami]]</ref> Plik [http://hdl.handle.net/10062/29076 PDF]. * Reinvaldt (Reinwald)<ref name="Reinwaldt"></ref> J.(Ivan) A., (1933)<ref name="bad date">istnieją w literaturze rozbieżności dotyczące dat wydania tomów</ref>, '''[[Kaalijarv|Kaali järv]] - The meteorite craters on the island of Ösel (Estonia)''', ''Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded'', 39, Tartu 1933, s. 183-202. Plik [http://hdl.handle.net/10062/29057 PDF]. * Reinwald Ivan, (1938), '''Meteoorkraatrid Saaremaal. Meteor Craters on the Island of Saaremaa (Oesel)''', Tallinn 1938, ss. 16. Plik [https://www.digar.ee/arhiiv/nlib-digar:241993 PDF]. * Reinvald I.A. (Reinwald Ivan Aleksandrovich, Рейнвальдт Иван Александрович), (1940)<ref name="bad date"></ref>, '''The [[Kaalijarv|Kaalijärv meteor craters]] (Estonia). Supplementary research of 1937: Discovery of meteoritic iron''', ''Tartu Ülikooli juures oleva Loodusuurijate Seltsi Aruanded'', 45, Tartu 1940, s. 81-99. Plik [http://hdl.handle.net/10062/28961 PDF]. * Spencer Leonard James, (1938), '''The [[Kaalijarv|Kaalijärv]] meteorite from the Estonian craters ({{Txt2Img|Kaalijarv_(Spencer_1938-Plate-III).jpg|With Plate III.}})''', ''Mineralogical Magazine'', 25(161), 1938, s. 75-80. Plik {{Djvu|Kaalijarv_(Spencer_1938).djvu|DjVu}}<ref>skan publikacji udostępnił Alan Mazur</ref>; plik {{!doi|10.1180/minmag.1938.25.161.03}}. * Stankowski Wojciech, Raukas Anto, Bluszcz Andrzej, Fedorowicz Stanisław, (2007), '''Luminescence dating of the [[Kratery Morasko|Morasko]] (Poland), [[Kaalijarv|Kaali]], Ilumetsa and Tsõõrikmäe ([[Estonia]]) meteorite craters''', ''Geochronometria'', 28, 2007, s.&nbsp;25-29.{{MBD-record|name=Ilumetsä}}<ref name="Tsõõrikmäe">krater meteorytowy '''Tsõõrikmäe''' w&nbsp;[[Estonia|Estonii]]; Wikipedia (ET) – [http://et.wikipedia.org/wiki/Tsõõrikmäe_meteoriidikraater Tsõõrikmäe meteoriidikraater]</ref> Plik {{!doi|10.2478/v10003-007-0031-0}}. * Stankowski Wojciech, (2009), '''Nowe dane luminescencyjne wieku impaktów w [[Kratery Morasko|Morasku]] oraz [[Kaalijarv|Kaali]] (''The new luminescence data of the [[Morasko]] and [[Kratery Kaalijärv‎|Kaali impacts]]'')''', ''Acta Soc. Metheor. Polon.'', 1, 2009, s. 123-128. Plik [http://www.ptmet.org.pl/old/wydawnictwa/2009%2021%20Stankowski.pdf PDF]; plik {{Link-ASMP|bwmeta1.element.psjd-1293d4c3-3482-4747-8671-b29957e1a622}}. * {{Tiirmaa (1983)}} * {{Tiirmaa (1994)}} * Uścinowicz Grzegorz, (2008), '''Materia pozaziemska w otoczeniu kraterów meteorytowych [[Kaalijarv|Kaali]] (Estonia)''', ''Geologos'', 14(2), 2008, s. 211-219. Plik [http://www.geologos.com.pl/pdf/Geologos_14_Uscinowicz.pdf PDF]. * Uścinowicz Grzegorz, (2014), '''Impact craters and the extraterrestrial matter in their surroundings: case of [[Kratery Morasko|Morasko]] (Poland) and [[Kaalijarv|Kaali]] (Estonia)''', ''Baltica: The International Journal on Geosciences'', 27(1), 2014, s. 25-32. Plik {{!doi|10.5200/baltica.2014.27.03}}. * {{Wasson (2002)}} * {{Woźniak (2021, ASMP)}} * {{Явнель (1986)}} * {{Заварицкий (1952)}} * Zhu M.-H., Bronikowska M., Łosiak A., (2016), '''The formation of [[Kaalijarv|Kaali crater]], [[Estonia]]: insights from numerical modeling''', {{!metsoc|n=79|nabs=6325}}. * '''Pełna literatura dotycząca meteorytu Kaalijarv i kraterów znajduje się na portalu: [https://geocollections.info/search/kaali/reference/1/300 Geoscience collections of Estonia]'''. {{Koblitz References|1=Thirty rusted fragments, from 0.1g to 24g, total weight 100g, were found in the Kaalijarv craters after a long search, I.A.Reinwald, Natur u. Volk, Frankfurt/M., 1938, 68, p.16 (M.A.7-73), M.H.Hey, Cat. Met., 1966, p.225. Desribed, with analysis, 8.32% Ni, 6.45% Ni, L.J.Spencer, Min. Mag., 1937, 25, p.75. Description, Z.A.Yudin, Meteoritika, 1968, 28, p.44. Description, impact deformation, V.F.Buchwald, Handbook of Iron Meteorites, Univ. of California, 1975, p.704. Description of crater and meteorite fragments, formation of crater about 3500 to 3900 years ago, R.Tiirmaa, Meteoritics, 1992, 27, p.297 (abs.); see also, R.Tiirmaa and W.Czegka, MAPS, 1996, 31, p.A143 (abs.); R.Tiirmaa and A.Raukas, MAPS, 1996, 31, p.A143 (abs.). C-14 impact age determined to 400-370 B.C., K.L.Rasmussen et al., MAPS, 2000, 35, p.1067. New classification: a main group member of the IAB complex, J.T.Wasson and G.W.Kallemeyn, GCA, 2002, 66, p.2445.}} {{Przypisy}} == Zobacz również == * '''[[Kratery Kaalijärv]]''' * '''[[Kaalijarv/Masa główna]]''' * '''[[Kaalijarv/Galerie]]''' * '''meteoryt [[Morasko]], kratery [[Kratery Morasko|Morasko]]''' * meteoryty: [[Jankowo Dolne]], [[Krupe]], [[Mikstat]], [[Rusałka]] * '''kategoria [[:Kategoria:Oszustwa|Oszustwa]]''' * [[Bibliografia/Projekty badawcze, granty|Projekty badawcze, granty]] == Linki zewnętrzne == * '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – meteoryt [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=12217 Kaalijarv] * '''Encyclopedia of Meteorites ([http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/ EoM])''' – meteoryt [http://www.encyclopedia-of-meteorites.com/meteorite.aspx?id=12217 Kaalijarv] * '''Meteoritical Bulletin Database ([http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php MBD])''' – krater [http://www.lpi.usra.edu/meteor/metbull.php?code=35230 Kaalijärv <nowiki>[</nowiki>crater<nowiki>]</nowiki>] * {{TartuUniv}} * Wikipedia – jezioro [https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaali_kraater Kaali kraater] {{SeparatorBull}} [https://pl.wikipedia.org/wiki/Sarema Sarema] * Wikipedia (EN) – [https://en.wikipedia.org/wiki/Kaali_crater Kaali crater] * Wikipedia – [https://pl.wikipedia.org/wiki/Spektrometria_mas_sprzężona_z_plazmą_wzbudzaną_indukcyjnie Spektrometria mas sprzężona z plazmą wzbudzaną indukcyjnie, ICP-MS] {{SeparatorBull}} [https://pl.wikipedia.org/wiki/Neutronowa_analiza_aktywacyjna Neutronowa analiza aktywacyjna, INAA] * Wikipedia – [https://pl.wikipedia.org/wiki/Pseudologia Pseudologia] * European Astrobiology Campus, EAC – [http://astrobiology-campus.eu/summer-school-impacts-and-their-role-in-the-evolution-of-life-on-earth/ Summer school “Impacts and their Role in the Evolution of Life on Earth”] {{SeparatorBull}} Nordic Network of Astrobiology – [http://www.nordicastrobiology.net/Impacts2017/ Summer school "Impacts and their Role in the Evolution of Life", Saaremaa, Estonia, 25&nbsp;July - 3&nbsp;August&nbsp;2017] * Portal VisitEstonia.com – [http://www.visitestonia.com/en/kaali-meteoritics-and-limestone-museum Kaali Meteoritics and Limestone Museum] {{SeparatorBull}} [http://www.visitestonia.com/en/kaali-field-of-meteorite-craters Kaali field of meteorite craters] * Explore the Mysteries of Kaali Meteorite Crater – [https://kaali.saaremaa-top.ee/kaali/en/ KAALI Tavern & Hotel and Museum of Meteoritics] * woreczko.pl – [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-Widmanstatten.htm Figury, struktury Widmanstättena (''Widmanstätten pattern; Widmanstatten'')] {{SeparatorBull}} [http://www.woreczko.pl/meteorites/features/glossary-MicroProbeWG.htm Mikrosonda (''Microprobe'')] * ShutterStock – [https://www.shutterstock.com/pl/video/clip-6389771-im6-iron-meteorite-particle-kaali-crater-covered Iron meteorite particle from Kaali meteorite crater covered with rusty coat. Filmed on a&nbsp;turntable] === Media === :{| |- |<youtube height="240">EkJi9W0rKzI</youtube> YouTube – [https://youtu.be/EkJi9W0rKzI Метеорит Каали] (po estońsku) |<youtube height="240">xSdQ9L7Mc8k</youtube> YouTube – [https://youtu.be/xSdQ9L7Mc8k Kratery uderzeniowe - Astronarium 124] |} [[Category:Poza granicami Polski]] [[Category:Estonia]] [[Category:Meteoryty żelazne]]

Wróć do strony Kaalijarv.